Bijlagenummer GV 439

Transcriptie

1 GEZAMENLIJKE VERGADERING UGV/OR/SR Onderwerp: Bijlagenummer GV 439 : visie van de Radboud Universiteit op onderwijs Bespreking GVcie OOM-2 Status Voorbereidende commissie Behandeling in Voorbereidende GV 13 mei 2013 Overlegvergadering GV op 27 mei 2013 Afsluitende GV 3 juni 2013 Bevat: 439 Brief CvB d.d. 11 april 2013 met notitie

2

3 KWALITEIT, BINDING EN DUIDELIJKHEID Inleiding Een werkgroep van onderwijsdirecteuren heeft in het najaar van 2011 een rapport opgesteld waarin ervaringen zijn beschreven met maatregelen die het studiesucces op de Radboud Universiteit zouden kunnen bevorderen. 1 De insteek van het rapport was: wat werkt wel en wat werkt niet? De in het rapport beschreven maatregelen werden voorafgegaan door een eerste aanzet voor een Radboudbrede, gedeelde visie op het onderwijs aan onze universiteit. De rector heeft vervolgens, in het voorjaar van 2012, het initiatief genomen om het rapport te bespreken in een tweetal bijeenkomsten met een 20-tal sleutelfiguren uit het onderwijs verspreid over de universiteit. 2 De besprekingen hebben geleid tot een notitie die door het College van Bestuur in september 2012 is besproken met de decanen van de faculteiten. In het najaar van 2012 heeft de rector samen met prof.dr. D. Wigboldus, directeur van het onderwijsinstituut voor psychologie en kunstmatige intelligentie, over de in deze notitie verwoorde visie uitgebreid van gedachten gewisseld met docenten op alle zeven faculteiten. Daarbij waren in totaal 350 medewerkers, voornamelijk docenten, aanwezig. De in de notitie verwoorde visie op onderwijs ondervond brede ondersteuning binnen de faculteiten. Dat is van groot belang: immers, universiteiten met hoge rendementen blijken zich te onderscheiden door een gedeelde, heldere visie op onderwijs. 3 De in het tweede deel van deze notitie opgenomen maatregelen ter bevordering van het studiesucces zijn bedoeld om faculteiten te inspireren. Maatregelen zijn namelijk alleen effectief als ze passen in de specifieke facultaire onderwijssetting. Zie het als een mandje eieren waaruit iedere faculteit kan rapen. Het College van Bestuur hecht wel aan een verdergaande harmonisering van het onderwijs in de bachelorfase; zie maatregel 8. Het College van Bestuur heeft de notitie op 4 maart 2013 vastgesteld en op 2 april besproken met de decanen van de faculteiten. Bespreking met de UGV vindt naar verwachting plaats in mei. 1 De werkgroep bestond uit drs. Paul Deneer (IOWO), prof.dr. Herman Geuvers (FNWI), drs. Ad van Hout (MSO), drs. Frans Janssen (MSO), prof.dr. Carel Jansen (FdL), drs. Ward Kelder (FdM) en prof.dr. Daniël Wigboldus (FSW). 2 Gesproken is met, dr. Marcel Becker (FTTR), prof.dr. Yvonne Benschop (FdM), Klaasjan Boon (student, lid USR), prof.dr. Lutgarde Buydens (FNWI), prof.dr. Odin Dekkers (FdL), dr. Jules Ellis (FSW), prof.dr. Herman Geuvers (FNWI), drs. Ward Kelder (FdM), dr. Jeroen Linssen (FTTR), dr. Edwin van Meerkerk (FdL), drs. Titia Meijer (FSW), prof.mr. Henny Sackers (FdR), prof.mr. Roel Schutgens (FdR), Niels Spierings MSc (FdM), dr. Gert Jan Veenstra (FNWI), dr. Anna van der Vleuten (FdM), dr. Marc Vorstenbosch (FMW), Mart Waterval (student, lid USR), prof.dr. Daniël Wigboldus (FSW), dr. Usha Wilbers (FdL) 3 Inspectie van het Hoger Onderwijs (2009). Werken aan een beter rendement. 1

4 VISIE VAN DE RADBOUD UNIVERSITEIT OP ONDERWIJS De visie op goed onderwijs die past bij de Radboud Universiteit laat zich kort en krachtig samenvatten in drie steekwoorden:. Deze drie pijlers krijgen hieronder een concrete invulling. Kwaliteit Dat kwaliteit als eerste wordt genoemd is vanzelfsprekend. Ons onderwijs moet voldoen aan de hoogste standaarden. Als een opleiding van onze universiteit is geaccrediteerd dan voldoet deze aan een basisniveau. Maar de Radboud Universiteit wil de lat hoger leggen: onze opleidingen moeten tot de beste van Nederland behoren. We onderscheiden zeven kwaliteitskenmerken. 1. Onderwijs is altijd nauw verweven met onderzoek. De Radboud Universiteit wil haar studenten in de eerste plaats academisch vormen. De verwevenheid van onderwijs en onderzoek is daarvoor cruciaal. Docenten zijn daarom in principe gepromoveerd en kunnen voor hun onderwijs putten uit de eigen onderzoekspraktijk. 4 De Radboud Universiteit kiest ervoor om haar onderwijs vorm te geven langs disciplinaire lijnen. De verwevenheid van onderwijs en onderzoek en de keuze voor disciplinair vormgegeven onderwijs zijn uitvoerig uitgewerkt in de notitie De verwevenheid van onderwijs en onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen Kwalitatief hoogstaand wetenschappelijk onderwijs betekent ook expliciet geformuleerde doelstellingen waaraan de opleiding dient te voldoen en een goede samenhang binnen het onderwijsprogramma. Het onderwijsprogramma moet aantoonbaar afgeleid zijn van de doelstellingen en eindtermen van de opleiding. 3. Een breed gedragen onderwijsprogramma betekent niet dat het onderwijs qua didactische vormgeving een eenheidsworst is. Integendeel, het is juist wenselijk als binnen een opleiding een breed palet van onderwijsvormen wordt ingezet. 4. Het onderwijsprogramma moet studenten de mogelijkheid bieden om een deel van de studietijd door te brengen aan een buitenlandse universiteit of instelling. Studeren aan een buitenlandse universiteit is buitengewoon vormend, vooral vanwege de verandering in de academische en maatschappelijke omgeving: het buitenland is niet per se beter of slechter dan Nijmegen, het is vooral anders. 5. Het onderwijsprogramma moet studenten ook voorbereiden op de latere arbeidsmarkt. Dit staat niet op gespannen voet met de aandacht voor academische vorming. Integendeel: de meeste studenten zullen buiten de academie werk vinden en ook daar is een academische denk- en werkhouding van groot belang. 6. De kwaliteit van het onderwijs wordt mede bepaald door de kwaliteit van de toetsing. Cruciaal is dat de toetsen herkenbaar zijn afgeleid van de doelstellingen van de cursus. Weinig is zo sturend voor het leergedrag van de student als de toets. Ook van belang is variatie in toetsvormen binnen cursussen en binnen studiejaren. Bij schriftelijke toetsvormen niet alleen multiple choice en/of open vragen maar ook bijvoorbeeld essays. Denk ook aan presentaties waarmee studenten blijk kunnen geven van een goede beheersing van de stof. Of het maken van een video of het samenstellen van een wiki. Zie voor een verdere uitwerking maatregel 2. 4 Bij toepassingsgerichte cursussen (bv. gesprekstraining in de klinische psychologie), beschikken de betreffende docenten zelf over de benodigde praktijkervaring. 5 De verwevenheid van Onderwijs en Onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen; College van Bestuur, oktober

5 De veelgehoorde vraag van studenten moeten we dit kennen voor het tentamen? drijft docenten soms tot wanhoop, maar raakt wel de kern van de zaak: voor studenten moet steeds duidelijk zijn wat van hen in het kader van de cursus wordt verwacht en dus ook waarop zij worden getoetst. Een student die bij het tentamen verrast wordt door de inhoud van de opgaven heeft zijn huiswerk niet goed gedaan. Maar een deel van de schuld kan ook op het conto van de docent worden geschreven die zijn verwachtingen onvoldoende heeft geëxpliciteerd. 7. Last but not least: de kwaliteit van het onderwijs staat of valt met de kwaliteit van de docent. We kennen op de Radboud Universiteit het BKO- en UKO-traject. Die moeten verder worden uitgebouwd met vooral veel ruimte voor maatwerk voor individuele docenten. Bovendien moet er volop gelegenheid zijn voor intervisie tussen docenten en voor coaching van jonge docenten door oudere, meer ervaren docenten. Een tip: ga eens bij uw collega-docent achterin de collegezaal of werkgroep zitten. En vooral: bespreek met elkaar uw bevindingen. Maar heel belangrijk is dat er écht waardering (ook in de belonings- en bevorderingsystematiek) komt voor docenten die goed zijn in onderwijs opdat onderwijskwaliteiten van docenten op een vergelijkbare wijze worden gewaardeerd als onderzoekskwaliteiten. Een goed loopbaanperspectief voor de universitair docent die vier jaar van zijn carrière investeert als opleidingscoördinator zou bijvoorbeeld vanzelfsprekend moeten zijn. Bij elk jaargesprek moet de onderwijskwaliteit van de docent prominent op de agenda staan. In het jaargesprek moet bij iedere medewerker individueel worden vastgesteld welke onderwijs- en onderzoekstaken voor hem/haar voor het komend jaar aan de orde zijn. Ook in sollicitatiegesprekken moet voldoende ruimte zijn om de onderwijskwaliteiten van kandidaten te toetsen. Een grotere waardering van de onderwijskwaliteit van docenten krijgt binnen onze universiteit vorm bij de Faculteit der Medische Wetenschappen waar men sinds enkele jaren de principal lecturer kent. Bij FNWI komen voor een bevordering van UD naar UHD slechts die docenten in aanmerking die zowel op onderzoek- als op onderwijsgebied blijk hebben gegeven van goede prestaties. Binding In veel onderwijskundig onderzoek naar de vraag wat het studiesucces van studenten bepaalt, blijkt binding een cruciale factor te zijn. Binding is dan ook de tweede pijler waarop de onderwijsvisie van de Radboud Universiteit is gegrondvest. Een student moet zich zo snel mogelijk thuis voelen in zijn opleiding. Bepalend daarvoor zijn veel en soepele contacten met medestudenten, maar zeker ook met docenten. Daarvoor is, zeker in de beginfase van de studie, een minimaal aantal contacturen, goed verspreid over de dag en week, noodzakelijk. Maar niet alleen de kwantiteit van het onderwijs, vooral ook de kwaliteit voedt die binding, zeker als het onderwijs veel ruimte biedt voor een actieve inbreng van studenten. Van docenten mag verwacht worden dat ze daadwerkelijk betrokken zijn bij het wel en wee van hun studenten, dat ze belangstellend zijn naar de motivatie en de studievoortgang van de studenten. De student moet de docent een zorg zijn. Heel concreet: voor docenten moet het natuurlijk zijn om tijdens de pauzes van hun colleges of werkgroepen in gesprek te gaan met hun studenten. Binding sluit goed aan bij de kernwaarden van onze universiteit: persoonlijk, betrokken, kleinschalig. Intensief en interactief onderwijs dragen bij aan de noodzakelijke binding van studenten aan en betrokkenheid bij de opleiding. In het eerste jaar is voor het ontstaan van die binding een stevig aantal contacturen nodig. Dit is in 2006 in gang gezet met de uitbreiding van het aantal contacturen in het eerste jaar op de alfa- en gammafaculteiten. In het tweede en zeker in het derde bachelorjaar en in de masterfase wordt de intensiteit van het onderwijs niet alleen bepaald door het aantal geroosterde contacturen waarbij een docent direct fysiek betrokken is. Feedback van een docent op het werk van studenten ook als zich dat voltrekt langs de digitale weg - is eveneens te beschouwen als onderwijscontact dat bijdraagt aan binding en wederzijdse betrokkenheid. En binding ontstaat óók wanneer studenten druk bezig zijn om in kleine groepjes de door docenten verstrekte studieopdrachten uit te werken. Uitbreiding van het aantal contacturen moet niet leiden tot meer stof, maar juist tot meer verdieping, meer interactie tussen docenten en studenten en tussen studenten onderling, tot meer feedback van de kant van de docent, tot meer ruimte voor het aanleren van vaardigheden en tot meer academische vorming. Meer contacturen mogen docenten en studenten nooit het gevoel geven: dit zijn ophokuren. 3

6 Ook via het mentoraat krijgen binding en betrokkenheid vorm. Grofweg kan men daarbij twee fasen onderscheiden. In het eerste jaar moet studenten vooral voldoende structuur worden geboden. Het mentoraat begeleidt eerstejaars bij de overgang van de middelbare school naar de universiteit. De student leert in deze fase student te zijn, de mentor begeleidt hem bij deze academisering. In het tweede en derde jaar moet de opleiding studenten zover zien te krijgen dat ze weten waarom ze het doen. De intrinsieke motivatie moet zo gemobiliseerd zijn dat studenten het vanzelfsprekend gaan vinden om zelfstandig te studeren en daarvoor de benodigde tijd te investeren. Voor een verdere uitwerking van het mentoraat in het tweede en derde jaar zie verder maatregel 5. Bij grootschalige opleidingen verdient het overweging om te werken met een aantal basisgroepen, communities, met vaste docenten. Communities worden gekenmerkt door een vaste samenstelling, een eigen naam, een vast docententeam en een vaste onderwijslocatie. Dat alles vergroot de betrokkenheid tussen docenten en studenten. Meer aandacht is nodig voor mannelijke studenten. Bij alle opleidingen is de uitval van mannelijke studenten in het eerste jaar hoger en het studierendement lager dan bij vrouwelijke studenten. Sommige mannelijke studenten moet in de eerste fase van de bachelor voldoende houvast en structuur worden geboden. 6 Belangrijke voorwaarden voor binding en betrokkenheid zijn onderwijsgebouwen met goede faciliteiten waar studenten graag vertoeven en een actief studentenleven op de campus waarbij studieverenigingen een belangrijke rol spelen. Meer dan nu moet de campus een plek zijn waar studenten de hele dag verblijven: voor contactonderwijs, voor groepswerk en voor zelfstudie. Maar ook voor baantjes (via Campus Detachering), ontspanning, sport en eten en drinken. 7 Binding en betrokkenheid zijn het beste recept tegen vrijblijvendheid van de student. Aan de andere kant bieden deze een tegenwicht tegen de studiesucces is een probleem van de student houding van menig docent. Door een goede betrokkenheid voelen docent en student zich samen verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs,zij voelen zich wederzijds betrokken bij het studiesucces. Duidelijkheid Geen goed onderwijs zonder duidelijkheid. Dat geldt voor alle sectoren van het onderwijs, ook voor de universiteit. Een universiteit is een gemeenschap waarin studenten en docenten samen werken aan de academische vorming van de student. Daar horen duidelijke, over en weer uitgesproken verwachtingen bij die, waar nodig, worden vastgelegd in regels. Studenten moeten 100% duidelijkheid verkrijgen over de doelen van het onderwijs, de toetsvormen, de bij toetsen gehanteerde normen en correctietermijnen, de roosters, de deadlines en alle voor hen relevante regelgeving. Op deze manier wordt voor studenten helder welke prestaties van hen verwacht worden én wat zij van de opleiding mogen verwachten. Docenten mogen van studenten verwachten dat zij zich naar vermogen inzetten om de gestelde doelen te bereiken. Daarbij hebben studenten ook een verantwoordelijkheid ten opzichte van elkaar. Een student die onvoorbereid naar een werkgroep komt doet niet alleen zichzelf te kort, maar ook zijn medestudenten: de kwaliteit van het onderwijs aan alle studenten lijdt eronder en ook voor de docent is het frustrerend. Duidelijkheid is iets anders dan schoolsheid, voorkauwen en teveel bij de hand nemen van studenten. Op een universiteit hoort een student verantwoordelijk te zijn voor het eigen leerproces. Daarvoor maken studenten en docenten afspraken over wie, wat en wanneer, zoals dat ook gebeurt in andere professionele en academische gemeenschappen. Het is vanzelfsprekend om elkaar aan te spreken op ieders verantwoordelijkheid als de gemaakte afspraken niet worden nagekomen. Op Angelsaksische topuniversiteiten en inmiddels ook op de Nederlandse University Colleges is dit de normaalste zaak van de wereld. 6 Mogelijk kan ook in de sfeer van opdrachten en toetsing gekozen worden voor een andere, meer competitieve, meer avontuurlijke aanpak. Hierdoor zouden sommige mannelijke studenten meer kunnen worden uitgedaagd tot het etaleren van hun specifieke talenten. 7 De Universitaire Studentenraad heeft recent de notitie Studeren op de campus opgesteld. Deze notitie bevat een aantal interessante suggesties voor de campus als leef-werkplek. 4

7 Een duidelijke universiteit is geen schoolse universiteit. Uitdrukkingen als school en les - symbolen voor schoolsheid - horen niet thuis op een universiteit. Deze scheppen een verwachting van schoolsheid die niet overeenkomt met de academische werkelijkheid die er een behoort te zijn van samen (docent en student) werken aan de grenzen van het weten. Duidelijkheid houdt ook in dat helder is wanneer wel of niet aanwezigheid van een student verwacht wordt (zie ook maatregel 1 hieronder). 5

8 MAATREGELEN TER BEVORDERING VAN HET STUDIESUCCES Hieronder volgt een achttal maatregelen die een bijdrage leveren aan de bevordering van het studiesucces op onze universiteit. De maatregelen zijn verzameld door een werkgroep van onderwijsdirecteuren, met als insteek wat werkt wel en wat werkt niet. Alle acht maatregelen zijn voorbeelden van acties die concreet invulling geven aan de drie hiervoor in deze notitie beschreven pijlers (kwaliteit, binding en duidelijkheid) die in samenhang de visie van de Radboud Universiteit op goed onderwijs verwoorden. 1. Verplichte aanwezigheid Duidelijkheid is de derde pijler onder de visie op onderwijs van onze universiteit: de verwachtingen van studenten en docenten met betrekking tot onderwijs moeten over en weer duidelijk zijn. Wat heeft dit uitgangspunt voor gevolgen voor het al of niet verplicht aanwezig zijn bij werkgroepen en practica? Wat is een werkgroep, wat is een practicum en wat gebeurt daar precies? Is er alleen sprake van extra toelichting op en oefening met de stof of wordt van de student ook iets verwacht een bepaald product, een bepaalde activiteit die meetelt in de beoordeling? Denk aan het oefenen van presentatievaardigheden bij bepaalde werkgroepen of aan praktische vaardigheden in de laboratoria van de bèta- en medische faculteit. In dergelijke gevallen staat verplichte aanwezigheid niet ter discussie. In het eerste geval (extra toelichting op de stof en oefening daarmee) moeten studenten die dat willen ook de kans hebben het zonder werkgroep te doen. Maar de student moet dit voorafgaande aan de cursus voor zich bepalen: af en toe een werkgroepje volgen is ongewenst omdat in werkgroepen studenten afhankelijk zijn van elkaar. De heel goede student die de werkgroep voor zijn begrip van de stof wellicht kan missen - moet zich wel realiseren dat van zijn aanwezigheid bij de werkgroep ook de minder goede studenten en zeker ook de docent kunnen profiteren en dat je van vragen en opmerkingen van andere studenten veel kunt opsteken Gegeven dit onderscheid is de aanwezigheidsverplichting bij werkgroepen inmiddels praktijk bij de Faculteiten der Rechtsgeleerdheid, Managementwetenschappen, Medische Wetenschappen en Letteren. Bij Sociale Wetenschappen en Natuurwetenschappen, wiskunde en informatica zijn vanuit dezelfde optiek niet de werkgroepen maar wel de practica verplicht. Bij Rechtsgeleerdheid is men positief over het effect van de maatregel om het werkgroeponderwijs een verplichtend karakter te geven: de opkomst van studenten wordt hoger en studenten zijn beter voorbereid waardoor de binding met de opleiding groter wordt. Bij Letteren is de ervaring dat docenten niet altijd de regels (werkgroeponderwijs is verplicht) handhaven. Bij Managementwetenschappen is een bonus/malusregeling geïntroduceerd, waarbij de bonus overigens zelden wordt uitgereikt. Bij teveel afwezigheid is de malus 1 punt aftrek bij het tentamen. Ook kan de malus er (net als bij Letteren) uit bestaan dat de student het recht verliest op één tentamengelegenheid. 2. Een hoger rendement bij tentamens Hieronder worden zes maatregelen beschreven die kunnen leiden tot een hoger rendement bij tentamens. Cursusinschrijving is tentameninschrijving Wanneer studenten zich separaat inschrijven voor cursus en tentamen leidt dit tot het door de student als los van elkaar zien van beide. Dat wil zeggen, de student volgt een cursus en bepaalt vervolgens zelf wanneer het het beste uitkomt om het tentamen te maken. Beter is het als studenten bij cursusinschrijving ook automatisch voor het tentamen ingeschreven zijn. Dan moet een student zich niet inschrijven voor een tentamen wanneer hij wil deelnemen, maar juist uitschrijven wanneer de student niet kan deelnemen. De actieve handeling is dan het uitschrijven. Cursus en tentamen horen dan als vanzelfsprekend bij elkaar. Beperk aantal herkansingen (herhaaltoetsen) Het aantal herkansingen moet zoveel mogelijk worden beperkt. Hoe meer herkansingen hoe meer uitstelgedrag met als gevolg een negatief effect op studiesucces. Vandaar de stelregel: maximaal 6

9 1 herkansing per cursus per jaar. Deze algemene regel kan op een aantal manieren worden verfijnd: De opleiding geneeskunde heeft in de OER de bepaling opgenomen dat een student in de postpropedeuse voor elk vak maximaal drie keer mag deelnemen aan het tentamen. Informatica kent de regel dat studenten die twee maal een onvoldoende scoren voor een bepaald tentamen een extra taak krijgen opgedragen. Daarmee zijn goede ervaringen opgedaan. Meer tempo, meer snelheid Het afnemen van toetsen (tentamens) die een cursus afsluiten moet zo snel mogelijk plaatsvinden na afloop van de cursus, het werk van studenten moet zo snel mogelijk nagekeken worden en ook de inzage en het ontvangen van feedback moet zo snel mogelijk na de correctie plaatsvinden. Minimaal cijfer voor eerste tentamengelegenheid als voorwaarde voor deelname aan herkansing Hiermee is één jaar ervaring opgedaan bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen. De regel was: je mag pas deelnemen aan de herkansing als je hebt deelgenomen aan de eerste kans (dan wel je daarvoor correct hebt afgemeld) én als je voor die eerste kans minimaal een 3 hebt gescoord. Achtergrond: zo maar naar een tentamen gaan om te kijken hoe het eruit ziet kan niet meer. Je moet bij de eerste gelegenheid al een basisniveau tonen. De Faculteit der Sociale Wetenschappen is inmiddels weer van deze maatregel afgestapt: een 3 als minimumeis blijkt onvoldoende selectief en de taakverzwaring van de onderwijsadministratie weegt niet op tegen de effecten. 8 Invoering van (digitale) zelfstudietoetsen Dit is ingevoerd bij alle opleidingen van de Faculteit der Sociale Wetenschappen. 9 De gedachte is dat studenten niet pas op het tentamen moeten ervaren wat er van hen wordt verwacht, maar al eerder met echte tentamens worden geconfronteerd. Hiervoor worden oude tentamens (of delen daarvan) die de stof goed representeren op Blackboard gezet. De juiste antwoorden op de tentamenvragen hoeft de docent niet in alle gevallen te geven: over de juiste antwoorden ontstaat onder studenten discussie op het Forum van Blackboard. Het mes snijdt aldus aan twee kanten: een geringe extra tijdsinvestering van de docent wordt gekoppeld aan een substantieel leereffect voor de student. Alleen als de discussie de verkeerde kant opgaat, grijpt de docent in. Studenten lijken enthousiast, er wordt op grote schaal gebruik van gemaakt. Er is nog geen goed beeld over een eventueel positief effect op het studiesucces. Uitdagende toetsvormen Naast de traditionele toetsvorm het tentamen zijn ook andere, meer uitdagende toetsvormen denkbaar. Zo is bij Letteren ervaring opgedaan met het houden van een presentatie als toetsvorm. 10 Studenten houden een eindpresentatie over door hen uitgevoerd onderzoek, niet alleen tegenover de docent maar ook tegenover - bijvoorbeeld vertegenwoordigers van het maatschappelijk veld en ouders. Voor studenten werkt dit zeer motiverend. Ook is het mogelijk om de houding van de student in een werkgroep bij de beoordeling te betrekken. Daarbij is het wel van belang dat dit van te voren wordt aangegeven. Ook hier geldt: duidelijkheid scheppen over wat je van de student verwacht. Goede spreiding van toetsmomenten over het jaar Een goede spreiding van toetsen over het jaar voorkomt piekbelasting bij studenten. Ook bij de planning van herkansingen dient hier zoveel mogelijk mee gehouden te worden. 3. Strak begeleiden van bachelor- en masterthesis Als je per lichting de gehele groep studenten volgens een strakke planning begeleidt bij het maken van de bachelorthesis dan heeft dat een positief effect op het studiesucces, zo wijzen de 8 Aan de Universiteit Utrecht bestaat de regel al langer, maar dan met een 4 als minimaal cijfer voor de eerste gelegenheid. Eén faculteit in Utrecht (Geowetenschappen) heeft toestemming gekregen om te experimenteren met een minimumeis van een 5. De resultaten van dit experiment moeten worden afgewacht. 9 Nadere informatie is te verkrijgen bij de onderwijsdirecteuren van de Faculteit der Sociale Wetenschappen: prof.dr. Anna Bosman, dr. Paul Nelissen en prof.dr. Daniël Wigboldus. 10 Nadere informatie bij dr. Edwin van Meerkerk. 7

10 ervaringen bij Economie, Bedrijfscommunicatie en Psychologie uit. Deze opleidingen werken met een strak uitgewerkt begeleidingsprotocol, inclusief inleverdata, deadlines en hoeveelheid te verkrijgen begeleiding voor de verschillende versies van de thesis. Het protocol beschrijft helder wat van de studenten wordt verwacht en het blijkt dat studenten live up to these expectations. 11 Ook bij de masterthesis kan gewerkt worden met een strak in de tijd uitgezet begeleidingstraject, maar meer dan bij de bachelorthesis moet de planning ervan in handen worden gelaten van de student. Immers, een eindterm die ook moet worden gerealiseerd, is dat een master zelfstandig een bepaald project moet kunnen plannen. De master draagt meer dan de bachelor zelf de verantwoordelijkheid voor de planning van de scriptie. De begeleider spreekt de student vervolgens aan op deze planning. Wat mogelijk is zowel bij bachelor als bij master is het werken met scriptiegroepen. Een groepje studenten werkt in het kader van hun scripties aan even zovele deelproblemen van een overkoepelend thema. De voortgang van de ene student heeft vanwege de samenhang in de probleemstellingen in de groep direct gevolgen voor de voortgang van zijn medestudenten. Deze inhoudelijk gestuurde groepsdwang dwingt de student zijn planning te halen, maar de verantwoordelijkheid wordt wel helemaal bij de student gelegd. 4. Diagnostische toetsen voor Nederlands (taal) en rekenen/wiskunde Lang niet alle eerstejaars geven er blijk van dat ze beschikken over de voor een universitaire opleiding noodzakelijke kennis en vaardigheden op het gebied van de Nederlandse taal en rekenen/wiskunde. Kennis en vaardigheden die je op grond van hun vooropleiding wél zou mogen verwachten. Daarom kan het voor een aantal opleidingen heel zinvol zijn om voor beide domeinen, direct aan het begin van het eerste jaar, een diagnostische toets af te nemen. Ervaringen daarmee zijn voor rekenen/wiskunde opgedaan bij alle opleidingen van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica en bij de opleidingen Pedagogische Wetenschappen en Onderwijskunde en Economie. Voor de Nederlandse taal bij de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. 12 Na afname van de diagnostische toets moet er altijd een remediërend programma worden aangeboden voor studenten die voor die toets een onvoldoende scoorden. Na afloop van dat remediërend programma moet ook getoetst worden of dat programma wat heeft opgeleverd. De vraag blijft overigens wat de gevolgen moeten zijn voor de student die bij die toets opnieuw duidelijk tekortschiet. Beide toetsen en het remediërend programma moeten op het niveau van de faculteit of opleiding ontwikkeld worden. Beide kunnen in online vorm gerealiseerd worden en er kan van ervaringen (en ook van de inhoud!) van elders gebruik worden gemaakt. De noodzakelijke digitale infrastructuur is er op de universiteit al. Maar in alle gevallen moet er docentinzet voor worden vrijgemaakt. 5. Mentoraat in tweede en derde jaar Studenten moeten in de eerste fase van de bachelor leren hun eigen leerproces te managen. Een mentoraat dat vanuit het eerste jaar wordt doorgetrokken naar het tweede en derde jaar kan studenten uitnodigen om de eigen motivatie te expliciteren. Zodra studenten weten wat ze willen, zo is de redenering, dan volgt het studiesucces vanzelf. Met het verlengen van het mentoraat is ervaring opgedaan bij Psychologie en Kunstmatige Intelligentie. Met dezelfde groep studenten uit het eerste jaar heeft een mentor nog twee keer een bijeenkomst in B2 en nog één keer in B3. Het zijn dan groepsgesprekken over het maken van keuzes (welke keuzevakken, welke master?), al of niet naar het buitenland gaan, oriëntatie op het latere beroep etc. Het mentoraat bij Psychologie is programmatisch gekoppeld aan het practicum in het tweede en derde jaar. De daaraan verbonden studiepunten worden pas uitgekeerd als studenten serieus hebben deelgenomen aan de gesprekken met de mentor in B2 en B3. Studenten worden ook 11 Nadere informatie bij de opleidingscoördinatoren van Economie, Bedrijfscommunicatie en Psychologie. 12 Meer informatie bij: Dr. Guido Swart voor de diagnostische toets wiskunde/rekenen bij FNWI Lex Bouts voor de diagnostische toets wiskunde/rekenen bij Pedagogische Wetenschappen en Onderwijskunde Drs. Ludger Buijs voor de diagnostische toets wiskunde/rekenen van de opleiding Economie. Prof. mr. Henny Sackers en/of Radboud in to Languages voor de diagnostische toets Nederlands bij Rechten. 8

11 aangemoedigd om hun eigen studievoortgang te monitoren. Studenten waar echt wat mee aan de hand is worden doorverwezen naar de studieadviseur. Ook Geneeskunde kent een mentoraat dat doorloopt van het eerste tot en met het derde bachelorjaar. Gekoppeld aan het curriculumonderdeel Praktijkoriëntaties (3 EC per jaar) wordt daarbij gebruik gemaakt van een portfolio (zie maatregel 6). De koppeling aan de inhoud lijkt cruciaal: een mentoraat enkel en alleen om te reflecteren wordt door studenten niet serieus genomen. Dat wordt al snel een verplicht nummer. 6. Gebruik van het portfolio Met ingang van het studiejaar zijn bij de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica pilots gestart met het gebruik van een (digitaal) portfolio 13 door studenten. Bij Biowetenschappen 14 is het portfolio een onderdeel van de Blackboardcursus Academische Vaardigheden voor eerstejaars. Op basis van het portfolio zijn er vorig studiejaar door de tutoren gesprekken gevoerd met alle 200 eerstejaars. Het portfolio is dit studiejaar bij Biowetenschappen ook ingevoerd in het tweede bachelorjaar, gekoppeld aan het bachelor essay. Dit studiejaar wordt het portfolio, gekoppeld aan de bachelorscriptie, ingevoerd in het derde bachelorjaar. Bij de Medische Faculteit gebruikt men ook het portfolio, vooral om studenten te stimuleren meer gestructureerd te reflecteren. Het portfolio kan in de begeleiding van de studenten en dus bij de bewaking van hun studievoortgang een heel geschikte onderlegger zijn. Zeker bij de begeleiding van eerstejaars rondom het bindend studieadvies. Maar ook voor de bewijsbare ontwikkeling van academische vaardigheden bij studenten gedurende de gehele bachelorfase en kan dus ook een rol spelen bij de introductie van het mentoraat in het tweede en derde bachelorjaar (zie maatregel 5). Je moet er echter wel altijd studiepunten aan verbinden, anders werkt het niet. Voor een digitaal portfolio moet een Blackboardomgeving worden ingericht; dat kost tijd en geld. 7. Inzet van repetitoren Repetitoren zijn succesvolle ouderejaars (derdejaars bachelor of masterstudenten) die tegen betaling met studenten met een studieachterstand op een grondige en gestructureerde wijze de studiestof doornemen ter voorbereiding op een (her)tentamen. De inzet van repetitoren levert een positieve bijdrage aan het studiesucces. Dat blijkt uit ervaringen bij de Faculteit der Rechtsgeleerdheid en bij de opleiding Geneeskunde Meer uniformiteit op de campus Onze universiteit kent een organisatievorm waarbij faculteiten traditioneel een verregaande mate van autonomie hebben als het gaat om de inrichting en vormgeving van het onderwijs. Dat heeft ertoe geleid dat er tussen de faculteiten grote verschillen zijn als het gaat om het aantal weken contactonderwijs op jaarbasis, het wel of niet inroosteren van een herfst- of meivakantie, het aantal EC dat aan cursussen is verbonden, de norm voor het bindend studieadvies, de hoeveelheid EC die er is voor het volgen van keuzevakken etc. Van studentenzijde is in de voorbije jaren bij het College van Bestuur gepleit voor meer harmonisering in dezen op de campus. Dat zou het bijvoorbeeld makkelijker mogelijk maken dat studenten keuzevakken volgen bij een andere dan hun eigen faculteit. 13 De eenheid Onderwijs Ondersteuning van het Cluster Ondersteuning (voorheen IOWO) heeft in de personen van Willibrord Huisman en Bea Edlinger veel expertise m.b.t. het digitale portfolio. 14 Meer informatie over het portfolio bij Biowetenschappen bij de onderwijsdirecteur van Biowetenschappen, prof.dr. Gert Flik. 15 Nadere informatie over deze ervaringen bij prof. mr. Henny Sackers, vice-decaan onderwijs van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, en bij de onderwijsdirecteur Geneeskunde prof.dr. Roland Laan. 9

12 Het College van Bestuur overweegt te bepalen dat het onderwijs in de bachelorfase, inclusief de toetsing, voortaan op de gehele instelling geprogrammeerd wordt in 4 kwartalen van 10 weken. Totaal dus 40 weken. Dat betekent dat: Op de hele instelling elk van die vier periodes op dezelfde datum begint en eindigt. Elk van de 4 perioden/kwartalen een vaste studielast kent van 15 EC 16. Totaal dus 4 x 15 EC = 60 EC. In die periode van 10 weken een zo beperkt mogelijk aantal cursussen gepland wordt, hetzij parallel, hetzij achter elkaar. In die periode van 10 weken niet alleen het onderwijs zelf gepland moet worden, maar ook de tijd voor zelfstudie, toetsing en eventuele excursies en stages. Elke faculteit die periode van 10 weken dan verder zelf kan invullen: in welke weken vindt het contactonderwijs plaats, in welke weken de toetsing, welke weken zijn eventueel onderwijsvrij voor zelfstudie en tentamenvoorbereiding. 16 Om voor faculteiten enige flexibiliteit in de omvang van cursussen, in termen van het aantal EC, mogelijk te maken kan hierbij een bandbreedte van EC toegestaan worden. 10