Werken met lijmen en kitten

Transcriptie

1 FNV BOUW BESTAAT UIT FNV BOUW & INFRA, FNV AFBOUW EN ONDERHOUD, FNV MEUBEL & HOUT EN FNV WOONDIENSTEN ARBOWIJZER 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten Kleven en dichten Zonder lijm en kit zou de halve wereld in elkaar zakken, zou het tochten en lekken. Tientallen soorten kitten en lijmen houden huizen en meubels bij elkaar. In plaats van oppervlakken aan elkaar te verbinden met nieten, schroeven, stiksels en lassen worden steeds vaker lijmen en kitten ingezet. In de loop der jaren zijn veel natuurlijke lijmen als stijfsel, rubberlijm en vislijm vervangen door synthetische lijmen. Daardoor is het aantal chemische stoffen waarmee je in aanraking kunt komen toegenomen. Vloerenleggers, tegelzetters, tapijtlijmers, houtbewerkers en werknemers in de afbouw- en afwerksector en de hout- en meubelindustrie maken bijna dagelijks gebruik van lijmen en kitten. Maar is dat nou wel zo gezond? Een complexe vraag waarop niet één antwoord te geven is. Om welke stoffen gaat het, wat zijn de risico's en hoe kun je die aanpakken? Daarover gaat deze Arbowijzer. Lijmen zijn stoffen die twee delen permanent aan elkaar bevestigen. Kitten zijn dikvloeibare materialen die vooral worden gebruikt voor afdichtingen, maar ook wel voor verlijming. Uit de beschrijvingen blijkt al dat er geen scherpe grens is tussen lijmen en kitten. Een montagekit bijvoorbeeld is eigenlijk een lijm, omdat het twee oppervlakken permanent aan elkaar bevestigt. > > > > > > > > > > Lijmen en kitten hebben voor een deel schroeven, spijkers, stopverf en isolatietape verdrongen. Mede daardoor zijn bouw- en timmerplaatsen tegenwoordig kleine chemische fabriekjes. Hoe schadelijk zijn die producten nou eigenlijk? Een boekje open over de risico's van het werken met lijmen en kitten. En tips & trucs om er zo veilig en gezond mogelijk mee om te gaan. Herziene 2e uitgave, mei 2010 Inhoudsopgave Plakken en hechten... 1 Soorten lijmen en kitten... 2 Gehecht aan je lijf... 3 Oplosmiddelen... 5 Productinformatie... 7 Wat zegt de wet?... 9 Tips & trucs voor gezonder lijmen en kitten Meer weten? Nuttige adressen Bijlage: gedetailleerde informatie over lijm en kit per productgroep Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

2 Soorten lijmen en kitten Lijmen en kitten worden op allerlei verschillende manieren ingedeeld. Indelingen die elkaar vaak overlappen, en nog wel eens verwarring geven. Leveranciers delen lijmen vaak in op basis van het type bindmiddel, b.v. polyurethaan, epoxy, acrylaat, zetmeel (stijfsel), bitumen, chloropreen, PVC en cement. Verder zijn er indelingen op basis van: de gebruikers: bouwlijmen, doe-het-zelf lijmen, industriële lijmen het materiaal dat gelijmd wordt: hout, behang, PVC, beton etc. Voor de risico s van lijmen en kitten is een indeling op grond van het oplosmiddel of het soort droging handig: watergedragen lijmen (dispersielijmen), oplosmiddel-lijmen, smeltlijmen (hotmelts), oplosmiddelvrije lijmen, reactieve lijmen. Reactieve lijmen zijn vaak oplosmiddelvrij, maar niet altijd. Tenslotte kun je nog allerlei huis-tuin-en-keuken namen voor lijmen tegenkomen, zoals contactlijm (oplosmiddelrijk, bindmiddel polychloropreen), secondelijm (oplosmiddelvrij, bindmiddel cyanoacrylaat) en houtlijm (watergedragen dispersielijm, bind - middel polyvinylacetaat). Leeswijzer Deze Arbowijzer is een naslagwerk. Na een introductie met algemene informatie over gezondheidsrisico s van lijmen en kitten treft u in de bijlage specifieke informatie per productgroep, op basis van het type bindmiddel. Het type bindmiddel van de lijm of kit waarmee u werkt kunt u vinden in de technische documen - tatie bij het product (de gebruiks - aanwijzing) of in het Veiligheids - informatieblad. Een leesadvies voor deze bijlage: zoek het product van uw interesse en verlies u niet in de uitgebreide overige feiten. Er zijn talloze soorten lijmen en kitten. Binnen het bestek van een Arbowijzer zijn ze niet allemaal uitputtend te behandelen. Toch biedt de Arbowijzer een uitgebreid en vrij compleet overzicht met vrij specifieke informatie over soorten producten en hun risico s. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

3 Gehecht aan je lijf Lijmen en kitten zijn vergelijkbare producten. Het grootste verschil is de vloeibaarheid en vluchtigheid. Kitten hebben een hoger gehalte vulstof en vaak een lager gehalte oplosmiddel. Of lijm en kit schadelijk zijn voor de gezondheid hangt af van de samenstelling en in welke mate en hoe vaak je er mee in contact komt. De belangrijkste manieren van blootstelling zijn inademing van de dampen en huidcontact met de lijm of de kit. Die bloot - stelling kan zowel kort- als langdurig zijn. De eventuele gezondheidsklachten zijn acuut of chronisch. Blootstelling Bij kortdurende blootstelling kom je gedurende korte tijd met schadelijke stoffen in aanraking. Zeker als de blootstelling hoog is, kun je daar acuut klachten van krijgen. Meestal verdwijnen die klachten weer snel. Maar als je jaar in jaar uit lijmlucht inademt of lijm op je huid krijgt, dringt er steeds een kleine hoeveelheid ongezonde stoffen het lichaam binnen. De kortdurende effecten verdwijnen dan niet maar gaan sluipenderwijs over in chronische klachten. De effecten zijn niet altijd direct merkbaar, maar kunnen op lange termijn flinke problemen veroorzaken. 1-component of 2-component? Met 2-component lijmen of kitten moet je vaak extra uitkijken. Het zijn producten die uitharden door een chemische reactie met een verharder, die je moet mengen met de lijm of kit. De verharders zijn vaak schadelijk. Sommigen kunnen allergieën veroorzaken, zoals de isocyanaten bij polyurethaanlijm, amines bij epoxylijm en peroxiden bij polyesterlijm. Maar let op: sommige één-component lijmen of kitten kunnen ook stoffen bevatten die een allergie kunnen veroorzaken, zoals 1-K polyurethaan, Gezondheidsschade Schadelijke stoffen kunnen effect hebben op de plaats waar het contact met het lichaam plaatsvindt: dat heet lokaal effect. Een voorbeeld hiervan is dat sommige mensen bij huidcontact met schadelijke stoffen huidallergie of eczeem krijgen. In andere gevallen weet de stof zich door het lichaam te verspreiden om op verschillende plekken schade aan te richten. Via de ademhalingswegen, het bloed of het lymfevocht kunnen stoffen door het lichaam worden getransporteerd. In zo'n geval is sprake van een systemisch effect: de stof heeft niet op één, maar op diverse plaatsen in het lichaam effect. Zo kunnen de hersenen beschadigd raken door langdurig en regelmatig oplosmiddelen in te ademen. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

4 Let op je lijf Bestanddelen uit lijm kunnen op verschillende manieren in contact komen met het lichaam of het zelfs binnendringen. Op het moment dat je lijmlucht ruikt, bevinden vluchtige stoffen zich al in de ademhalingswegen. Maar ook via de huid kunnen chemische stoffen zich door het lichaam verspreiden. Vooral als de huid droog, ruw of beschadigd is (kloofjes, wondjes) kunnen schadelijke stoffen er makkelijk doorheen dringen. Niet alleen bij het lijmen zelf komen vaak schadelijke stoffen vrij. Ook bij het schuren, slijpen of zagen van gelijmd materiaal kun je in aanraking komen met ongezonde bestanddelen van lijm. En vooral ook bij het doseren en mengen van 2-component producten. Let op: bij het gebruik van spuitlijm kun je al snel teveel vluchtige stoffen en irriterende deeltjes inademen! Opname Verspreiding Risico - inademen - vluchtige stoffen: luchtwegen, - systemisch (b.v. OPS, leveraandoening) bloed, zenuwstelsel - deeltjes: vastzetten van deeltjes - lokaal (b.v. aantasting longweefsel) in de longen - inslikken - via speeksel en keelslijmvlies - systemisch (b.v. leveraandoening) - huid - doordringen van opperhuid - lokaal (b.v.contactdermatitis = eczeem, allergische reacties) - ogen - via bloedvaatjes oog in bloed - lokaal (aantasting gezichtsvermogen) Eczeem en Allergisch eczeem Eczeem is een ontsteking van de huid, die meestal gepaard gaat met een droge huid, jeuk, roodheid, en bultjes, blaasjes en/of kloofjes. Eczeem is niet besmettelijk, maar kan zich wel uitbreiden over de huid. Eczeem ontstaat vaak door irritatie van de huid: een opeenstapeling van kleine beschadigingen van de huid kan leiden tot eczeem, als de huid niet voldoende tijd krijgt om zich te herstellen. Bekende oorzaken van irritatie-eczeem zijn nat werk, schoonmaakmiddelen en oplosmiddelen. Als je je handen vaak met terpentine reinigt is de kans op eczeem groot. Ook irriterende bestanddelen in lijmen kunnen eczeem opleveren. Allergisch eczeem ontstaat als je afweersysteem tegen ziekten op hol slaat, en te sterk reageert op één bepaalde chemische stof. In dat geval is de schilder allergisch voor die stof. Lijmen en kitten die allergieën kunnen geven, zijn vooral epoxylijmen, polyurethaanlijmen, zgn. oximhardende siliconenkitten en 2-K acrylaten. Irritatie-eczeem verdwijnt als de huid tijd krijgt om te herstellen. Een allergie is blijvend: elke keer als de schilder in contact komt met de stof waarvoor hij allergisch is, ontstaat het eczeem direct opnieuw. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

5 Oplosmiddelen Door de oplosmiddelvervangingsplicht (zie de paragraaf Oplos - middelverbod ) mogen woningstoffeerders en parketleggers binnenshuis niet meer met oplosmiddelrijke lijmen en kitten werken. Er zijn echter nog steeds oplosmiddelrijke lijmen in gebruik. Ook primers voor lijmen of kitten bevatten vaak veel oplosmiddel, en bij het reinigen van kitpistolen wordt vaak een oplosmiddel gebruikt. Om zeker te weten dat er geen oplosmiddel in een lijm of kit zit, is werken met producten op waterbasis of oplosmiddelvrije producten (hotmelts of reactieve lijmen) aan te bevelen. Oplosmiddelen zijn immers gezondheidsschadelijke stoffen. Reactieve lijmen zijn vaak wel schadelijk voor de huid. Oplosmiddelhoudende lijmen bestaan soms wel tot 80 à 95 procent uit oplosmiddel (b.v. contactlijm en PVC-lijm). Dat verdampt allemaal. Lijmen met oplosmiddelen worden als vloeistof aangebracht, waarna ze drogen en uitharden. Dit gebeurt doordat het oplosmiddel verdampt en in de lucht komt. Op die manier kun je in contact komen met de vluchtige oplosmiddelen. Huid. Organische oplosmiddelen drogen de huid uit en kunnen vaak door de huid heen in het lichaam terechtkomen. Tegelijkertijd maken ze ook voor andere gevaarlijke stoffen de weg vrij om door de huid te dringen. Bij langdurig huidcontact kunnen eczeem of allergisch eczeem optreden (zie kader). Inademen. Het inademen van vluchtige oplosmiddelen is ongezond en leidt op korte termijn (direct) en over langere periodes (gedurende jaren) tot gezondheidsklachten. Tijdens het werken met oplosmiddellijm kun je last krijgen van hoofdpijn, irritatie van de slijmvliezen van ogen en ademhalingswegen, misselijkheid, duizeligheid, dufheid en een gevoel van dronkenschap of afwezigheid. Het langdurig en regelmatig werken met oplosmiddelen kan leiden tot de aantasting van het zenuwstelsel en de hersenen. Klachten die daardoor ontstaan vallen onder de noemer OPS (Organisch Psycho Syndroom). Typische verschijnselen van OPS zijn vergeetachtigheid, slapeloosheid, vermoeidheid, concentratie- en geheugenstoornissen en in ernstige gevallen vroegtijdige dementie en karakterveranderingen. Door de blootstelling aan oplosmiddelen kunnen ook andere organen beschadigd worden, zoals lever, nieren, hart, ei- en zaadcellen. Oplosmiddelverbod Sinds 1 januari 2000 is het gebruik van oplosmiddelhoudende lijm bij tapijt- en parketleggen verboden. Dat staat in de wet (Arbeidsomstandighedenbesluit). De overheid heeft deze maatregel afgekondigd om te voorkomen dat werknemers gezondheidsschade (OPS) oplopen door inademing van oplosmiddelen. Bij het binnenshuis toepassen van lijmen geldt een vervangingsplicht. De vervangende lijmen mogen ten hoogste 5 gram oplosmiddel per kilogram product bevatten. Hetzelfde geldt voor voorbewerkingsproducten zoals primers. De vervangingsplicht geldt in de volgende situaties: - Het lijmen van bekleding op vloeren, trappen, wanden of plafonds. Dit geldt ook voor het voorbewerken, verwijderen of afbijten van oude lijmlagen, het aanbrengen van ondervloeren, het voorstrijken van vloeren en wanden en het egaliseren van wanden en andere opper vlakken. - De vervangingsplicht geldt voor woningen en andere gebouwen en betreft dus binnensituaties. De alternatieve lijmen die nu meestal worden gebruikt, zijn afhankelijk van de exacte toepassing water - gedragen dispersies (acrylaten), 1-en 2-component poyurethaanlijmen, MS Polymeerlijmen en soms poeder - lijmen op cementbasis. Verder gebruikt men dubbelzijdige tapes. Voor schilderwerk en het lakken van parket geldt eveneens een oplos - middelverbod. Brand en explosie. De meeste organische oplosmiddelen zijn zeer brandbaar. Wanneer een ontstekingsbron in de buurt is, zoals open vuur, hete oppervlakken, statische elektriciteit of elektrische vonken, is de kans op brand of explosie groot. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

6 Risicoklassen oplosmiddelen Of het gezondheidsrisico nu groot of zeer klein is, blootstelling aan oplosmiddelen kun je beter zo veel mogelijk vermijden. Gezonde oplosmiddelen bestaan namelijk niet. GEZONDHEIDSRISICO OPLOSMIDDELEN - zeer groot zwavelkoolstof, benzeen (niet in lijmen gebruikt) - groot methyleenchloride, acetonitril, n-hexaan, tetrahydrofuraan - matig methanol, methylethylketon, aceton, tolueen, ethylacetaat - klein nitrobenzeen, isopropylalcohol, cumeen, n-octaan, butylacetaat - zeer klein butoxyethanol, ethyleenglycol Het gehalte oplosmiddelen van lijmen verschilt sterk: van bijna nul in bijvoorbeeld hotmelts (b.v. voor vloerbedekking op trappen), cementlijmen (b.v. tegellijm) en watergedragen dispersies (houtlijm, vloerbedekkinglijm) tot wel 80% tot bijna 100% in resp. contactlijm en PVC-lijm. Grenswaarden Een risicomaat voor oplosmiddelen en andere gevaarlijke stoffen is de Grenswaarde, tot 1 januari 2007 MAC-waarde geheten (Maximale Aanvaarde Concentratie). Het geeft aan hoeveel er van een stof in de werklucht aanwezig mag zijn zonder dat de gezondheid er onder lijdt. Zelfs bij levenslange blootstelling. De hoogte van de grenswaarde is afhankelijk van de giftigheid van de stof. Hoe giftiger, hoe lager de grenswaarde. In Nederland bestaan voor een aantal zeer schadelijke stoffen grenswaarden die de overheid heeft vastgesteld ( publieke grenswaarden). Voor de overige stoffen moet het bedrijfsleven zelf grenswaarden opstellen ( private grenswaarden). Grenswaarden gelden voor afzonderlijke stoffen en niet voor producten die immers altijd een mix van een veelheid aan stoffen zijn. Om die reden bestaan er geen grenswaarden voor lijm, maar wel voor lijmbestanddelen. Bijvoorbeeld voor oplosmiddelen. Meer over grenswaarden vind je op Monomeren De werking van lijmen en kitten berust voor een belangrijk deel op polymerisatie van het bindmiddel. Dat is een chemische reactie waarbij losse moleculen zich aaneenrijgen tot lange ketens. Monomeren zijn dus per definitie reactieve verbindingen. Wanneer niet alle monomeren uit het bindmiddel polymeriseren blijven er vrije monomeren over. Vanwege het reactieve karakter van die moleculen kan dat ernstige gezondheidsrisico s met zich meebrengen. Harde gegevens over gehalten monomeren in diverse lijmtypes zijn echter erg schaars. Lijmen en kitten waarin monomeren voor zouden kunnen komen zijn: epoxy s, formaldehydeharsen, acrylaten en soms polyurethanen (PUR). Aangenomen wordt dat voor de meeste lijmtypen de monomeergehalten zeer miniem zijn: veel lager dan 0,1%. Gezondheidsrisico s door de aanwezigheid van vrije monomeren zijn dan ook niet waarschijnlijk. Dit geldt echter niet voor 2-component lijmen en kitten; hierin kunnen de reactieve stoffen nog in hoge gehalten aanwezig zijn. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

7 Productinformatie Wie wil weten of hij met gevaarlijke stoffen werkt, moet zich verdiepen in de gegevens over die stoffen. Informatie over de stoffen is te vinden op de verpakking, het Veiligheidsinformatieblad (VIB) en in het stoffenregister van het bedrijf. Leveranciers van gevaarlijke stoffen zijn verplicht om hun producten goed te etiketteren en te voorzien van veiligheidsinformatiebladen (in het Nederlands). Zo'n veiligheidsinformatieblad wordt gratis verstrekt; in ieder geval bij de eerste keer dat het product wordt geleverd en verder wanneer daarom wordt gevraagd door de afnemer. In ieder bedrijf en op elke bouwplaats hoort een stoffenregister aanwezig te zijn, als onderdeel van de Risico-Inventarisatie en Evaluatie (RI&E). Hoe dat register eruit ziet, zal van bedrijf tot bedrijf verschillen. In het register moet in ieder geval de volgende informatie zijn vermeld: De identiteit (chemische naam) van de stof of het product. Van een product moet zijn vermeld welke gevaarlijke bestanddelen er in welke hoeveelheden inzitten; De gevaren van de stof. Die blijken uit het gevaarssymbool en de R- zinnen op het etiket; De afdelingen in het bedrijf waar de stof aanwezig is. Meer informatie over productinformatie, MAC-waarden, etiketten, R- en S-zinnen? Zie Arbowijzer 7: Werken met gevaarlijke stoffen. Vlammen en doodshoofden. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

8 Let op je lijf Overige toevoegingen Naast een of meer bindmiddelen bevatten lijmen en kitten stoffen die het product beter verwerkbaar of langer houdbaar maken. Met uitzondering van de oplosmiddelen en vulstoffen zijn ze meestal in kleine hoeveelheden toegevoegd. Toch kunnen ook die stoffen sterk bijdragen aan de giftigheid van de lijmen of kitten. vulstof type risico krijt, kalk, zand, aluminiumsilicitaat, niet vluchtig huidirritaties en (bij poedervorm) gips, bariumsulfaat, klei hoesten, slijmvorming hout- of kwarts(meel) portlandcement cementeczeem weekmakers en kleefkrachtversterkers ftalaten, rubber, glycerol, glycol, castorolie, niet vluchtig huidirritaties, huidallergieën adipaten, sebacaten, colofonium en andere harsen, fosfaten conserveringsmiddelen fenolen, fenolaten, formaldehyde, giftig huidziekten, via de ademhaling isothiazolinon lever- en nierbeschadigingen zinkchloride, zinksulfide, borax, koperverbindingen huidirritaties primers chloropreen, synthetisch rubber, reactief huidirritaties polysiloxanen, acrylaatkunsthars, andere synthetische harsen silanen huidirritaties, bij inademing: aantasting slijmvliezen overige hulpstoffen harders, stabilisatoren, antioxydantia, diverse huidirritaties, eczeem remmers, katalysatoren, schuimremmers, corrosieremmers, emulgatoren Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

9 Wat zegt de wet? Een werknemer moet veilig kunnen werken met gevaarlijke stoffen. De werkgever is verplicht daarbij te helpen. Dat staat in een aantal wetten. Wet milieugevaarlijke stoffen De leverancier is verplicht alle stoffen en producten van een etiket te voorzien en om bij de eerste levering en daarna op aanvraag een Veiligheidsinformatieblad (VIB) te verstrekken. Dit blad (ook wel: Material Safety Datasheet) geeft aanvullende informatie bij het gevaarsetiket. Arbowet (artikel 5, Arbobesluit hoofdstuk 4) De werkgever is verplicht om alle arborisico's te inventariseren en te evalueren (RI&E), en moet volledig op de hoogte zijn van alle mogelijke risico's die het gebruik van gevaarlijke stoffen met zich meebrengt. Bij het werken met gevaarlijke stoffen moet de aard, de duur en de frequentie van de blootstelling bekend zijn. De werkgever is verplicht een register bij te houden van alle stoffen waarmee gewerkt wordt. De gegevens voor het register komen van het etiket, het informatieblad of PISA (productgroep informatie systeem Arbouw). De werkgever is verplicht om werknemers voorlichting en onderricht te geven over de gevaren van het werk en de materialen waarmee gewerkt wordt. De werkgever moet doeltreffende maatregelen nemen om te voorkomen dat werknemers gezondheidsschade oplopen door het werken met gevaarlijke stoffen. Als maat voor de toelaatbare blootstelling gelden de grenswaarden, die de maximaal aanvaarde concentratie aangeven. Arbeidsomstandighedenbesluit In het kader van de Vervangingsregeling preventie OPS van het Ministerie van SZW mogen bepaalde lijmen en verven sinds 1 januari 2000 nog slechts een zeer beperkt gehalte vluchtige organische oplosmiddelen bevatten. De verplichte vervanging geldt voor binnenschilderwerk en tapijt- en parketleggen. Werkgevers moeten ervoor zorgen dat werknemers met oplosmiddelarme of -vrije producten kunnen werken. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

10 Tips & trucs voor gezonder lijmen en kitten Bij het werken met lijm en kit moet de blootstelling aan schadelijke stoffen zo veel mogelijk worden voorkomen. Tips & trucs voor verbeteringen op een rij. Oplossingen die de bron van het probleem aanpakken, hebben altijd de voorkeur. De Arbowet schrijft dat trouwens ook voor. Als bronoplossingen niet kunnen, zijn vaak andere verbeteringen voor handen. Pas in laatste instantie komen persoonlijke beschermingsmiddelen aan bod. Niet alle oplossingen zijn één, twee, drie in te voeren. FNV Bouw zet zich in om op branche en politiek niveau tot verbeteringen te komen. 1. Bronoplossing Vervang lijmen en kitten die oplosmiddelen bevatten door producten op waterbasis, smeltlijmen of oplosmiddelvrije lijmen. Kies bij oplosmiddelvrije lijmen waar mogelijk liever 1-component dan 2-component producten. Gebruik zo mogelijk geen oximhardende siliconenkit en 2-compo nent polysulfidekit. Bij aanstelling moet de werknemer gekeurd worden op mogelijke allergieën. Mensen die al (over)gevoelig zijn voor bepaalde stoffen, kan men niet met producten laten werken die deze stoffen bevatten. Personen met een gevoelige huid moeten hun huid extra beschermen (handschoenen) en verzorgen (handcrèmes) als ze met (mogelijk) irriterende producten werken. Houd rekening met gezondheidsrisico's bij de keuze voor een verbindings- of afdichttechniek. Mogelijkerwijs heeft een mechanische verbindingsmethode (nieten, schroeven, naaien en lassen) minder ongezonde neveneffecten dan lijmen of kitten. Bij het bekleden van trappen wordt o.m. gebruik gemaakt van sterke dubbelzijdige tapes. 2. Beperking blootstelling Plan het werk zo, dat zo weinig mogelijk mensen worden blootgesteld aan lijm- of kitlucht. De plaats waar met lijmen en kitten wordt gewerkt, moet goed geventileerd worden, zodat de concentratie van gevaarlijke stoffen in de lucht zo laag mogelijk blijft. Plaatselijke afzuiging van lijmdampen is nog beter. Koop 2-component lijmen en kitten in veilige verpakkingen die de kans op huidcontact beperken, zoals combinatiespuiten die de 2 componenten in de spuitmond mengen, en zgn. doorsteek - verpakkingen. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

11 Eet, drink en rook niet tijdens het werk. Alcoholische dranken kunnen de schadelijke werking van organische oplosmiddelen versterken. Reinig en was na het lijmen of kitten de handen met zeep en warm water. Doe dit voor elke pauze, toiletbezoek, roken, eten en drinken. Was de handen ook na het werk en aan het eind van de werkdag. Vuile werkkleding moet regelmatig, liefst dagelijks, gereinigd worden. Vervang beschermende kledingstukken en handschoenen die door lijm aangetast zijn. Neem regelmatig pauzes om een frisse neus te halen. Werk voorzichtig, zodat er geen lijm of kit op de huid komt. Gebruik spatels en voegspijkers om en kitrand glas af te strijken in plaats van je vinger. Probeer een te hoge werkdruk te voorkomen. Snel en gehaast lijmen of kitten vergroot de kans dat het product in aanraking komt met de huid en de ogen. Probeer taken te rouleren, zodat niet steeds dezelfde mensen lijmen of kitten. Houd potten met lijm, die oplosmiddelen bevat, zo veel mogelijk gesloten. Voorkom dat lijmen in poedervorm gaan stuiven. Zorg er in ieder geval voor dat de lijmpoeder niet in de buurt van neus en mond komen. Schadelijke lijmbestanddelen die in water oplosbaar zijn, zoals formaldehyde, vormen een extra risico voor contactlensdragers. Via het traanvocht kunnen deze stoffen grote schade aanrichten achter de lens. In sommige gevallen kunnen daardoor zelfs brandwonden op het oog ontstaan. Blus branden die ontstaan zijn bij het gebruik van lijmen met oplosmiddelen niet met water of tetrachloride, maar met schuim of koolmonoxide. Draag tijdens het blussen een ademhalingsmasker en een veiligheidsbril of een gelaatsschild. Gebruik waar mogelijk wegwerp kitpistolen en andere gereed - schappen. Als gereedschappen toch met oplosmiddel gereinigd moeten worden, doe dat dan buiten. 3. Persoonlijke bescherming Maak bij twijfel over de schadelijkheid van de productsoort altijd gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen zoals maskers, beschermende kleding, handschoenen en veiligheidsbrillen. Bescherm de huid in ieder geval goed bij het werken met 2-compo - nent producten zoals epoxy- en polyurethaanlijmen. Bescherm de huid door broeken met lange pijpen, bovenkleding met lange mouwen en handschoenen te dragen. De keuze voor een bepaald type handschoen hangt af de bestanddelen van de lijm. Raadpleeg het Veiligheidsinformatieblad. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

12 Handschoenen bieden slechts tijdelijk bescherming en moeten minimaal dagelijks vervangen worden. Draag een veiligheidsbril om te voorkomen dat er lijmspatten in de ogen komen. Kies voor een ademhalingsbeschermingsmiddel voorzien van een filterbus, die de ingeademde lucht filtert. Voor lijmwerk is een bruine filterbus (type A) geschikt, dat beschermt tegen dampen en gassen van organische oplosmiddelen. Behalve de typeaanduiding is op filterbussen een codering in cijfers (1, 2 of 3) aangegeven. Die getallen duiden op de capaciteit van het filter. Hoe lager het cijfer, hoe lager de concentratie waartegen het filter beschermt. De leverancier geeft de maximale gebruiksduur van filters aan. Bewaar filters altijd in een afgesloten ton (meestal meegeleverd), en teken elk uur dat het gebruikt is af op de ton. Trek vingers, die door secondenlijm aan elkaar plakken, nooit van elkaar los. Daarmee kan de huid losgetrokken worden. Week de hand in lauw water. Raadpleeg een arts als dit geen effect heeft. Handschoenen Om de huid te beschermen tegen de oplosmiddelen in lijmen, moet voor het juiste type worden gekozen. Raadpleeg hiervoor het Veiligheidsinformatieblad. Verder gelden de volgende aanbevelingen: kijk in het VIB, of in de product - informatie van de handschoen, naar de maximale gebruikstijd in combinatie met de stof waartegen de handschoen moet beschermen (de doorslagtijd ); gebruik handschoenen liefst niet langer dan één shift (4 uur); gebruik handschoenen liefst éénmalig: - het meermalen aan- en uittrekken kan de handschoen van binnen verontreinigen; - tijdens het uit- en weer aan trek - ken kunnen de handen veront - reinigd raken; - als de handschoen uit is, gaat de doordringing van chemische stoffen in de handschoen door; de pauze telt dus mee in de maximale gebruiksduur! omdat ook de buitenkant van een verpakking vaak verontreinigd is, is het bij sensibiliserende stoffen aan te raden om de handschoe - nen al aan te doen vóórdat deze wordt geopend; trek handschoenen nooit aan als de handen vochtig of verontrei nigd zijn, of als de handschoen van binnen vochtig of verontreinigd is; gebruik vochtafsluitende hand - schoenen niet te lang achter elkaar; al na 10 minuten wordt de huid aan vocht blootgesteld als gevolg van transpiratie; beperk de blootstelling aan tran - spiratievocht met behulp van katoenen binnenhandschoenen. Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

13 Meer weten? Meer weten over de risico s van werken met lijmen en kitten? Neem contact op met de helpdesk van FNV Bouw: (lokaal tarief) Tips voor verder lezen Lijmwijzer. Chemiewinkel UvA, Amsterdam, Pisa. De stichting Arbouw heeft een productinformatiesysteem (Pisa) met een overzicht van veel gevaarlijke producten in de bouw, de gezondheidsaspecten en de te nemen maatregelen. Chemiekaarten. Gegevens over veilig werken met gevaarlijke stoffen. Informatie per gevaarlijke stof. TNO Arbeid/Samsom Praktijkgidsen Arbeidshygiëne. Wet- en regelgeving en achtergrond - informatie over tal van onderwerpen. Onder andere over Gevaarlijk afval, Etikettering, Veiligheidsinformatiebladen, Oplosmiddelen. Kluwer. Arbowijzer 7: Werken zonder gevaarlijke stoffen. Vlammen en doodshoofden. FNV Bouw, Woerden. A-blad Tegelzetten. Stichting Arbouw, A-blad Epoxy s in de afwerksector. Stichting Arbouw, A-blad Kitverwerkende bedrijven. Stichting Arbouw, A-blad Platte daken. Stichting Arbouw, Rapport Good Practices Oplosmiddelarme producten wonenbranche. IVAM, Amsterdam, Factsheet Afdichtingskitten. Vereniging Nederlandse voegkit industrie, Brochure Arboconvenant wonenbranche, Allergene risico s - irriterende en allergene stoffen. op, Surftip Actuele informatie over lijmen en kitten en andere arbo-onderwerpen vindt u onder het kopje werk en inkomen op de diverse sectorsites van FNV Bouw. Zie: Specifiek voor tegelzetters en stukadoors: Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten

14 Nuttige adressen Arbouw Postbus AE Harderwijk T F E info@arbouw.nl I Bureau Beroepsziekten FNV Postbus HB Amsterdam T F E info@bbz.fnv.nl I IVAM, Universiteit van Amsterdam Postbus ZB Amsterdam T F E office@ivam.uva.nl I TNO Kwaliteit van Leven Business Unit Arbeid Postbus AS Hoofddorp T F E info-arbeid@tno.nl I Vereniging OPS Hoofdstraat TS Wierum T F E verenging.ops@chello.nl I Colofon Uitgave FNV Bouw Herziene 2e uitgave: mei 2010 Oorspronkelijke tekst: Bus & co/hedwig Neggers, december 2000; Herziening: J. Terwoert, IVAM UvA BV, augustus 2009 Opmaak: Studio FNV Bouw Fotografie: Bert Janssen en Harold Naayer Woerden, mei 2010 Bestelnummer B0920 Arbowijzer 21 Werken met lijmen en kitten Plakken en hechten