Juryrapport ECI Literatuurprijs 2016

Transcriptie

1 Juryrapport ECI Literatuurprijs 2016 Opnieuw had de jury te maken met een buitengewoon rijk boekenjaar. Tal van onderwerpen passeerden de revue. Zowel in fictie als in non-fictie doken vertrouwde thema s op waaronder het verstrijken van tijd, de relatie tussen ouders en kinderen, verlies van dierbaren en de troost van kunst. Of beter, de troost van literatuur, dat in een enkel geval uitmondde in een lofzang op de kracht van verhalen. Vergankelijkheid en de onvolmaaktheid van het leven zijn zaken waartoe we ons moeten zien te verhouden. Verhalen, fictieve én waargebeurde, kunnen daarbij helpen en nieuw licht werpen op wat we meenden dat de feiten waren. In de genomineerde titels is die gedachte op diverse manieren uitgewerkt en gethematiseerd. De Shortlist van 2016 ademt de gedachte dat verhalen richting geven aan de geschiedenis en bepalen wie wij zijn, of hoe we naar de wereld kijken. Met oprecht plezier heeft de jury deze werken gelezen en beoordeeld. Hieronder verantwoordt zij haar keuze van de Shortlist. Louise O. Fresco, voorzitter Sofie Gielis Annet de Jong Jelle van Riet Danielle Serdijn Joost de Vries Oktober 2016

2 Martin Michael Driessen: Rivieren Rivieren vertolken de hoofdrol in de drie gebundelde novellen Rivieren van Martin Michael Driessen. In het eerste volgen we een aan lager wal geraakte acteur. Hij is aan alcohol verslaafd en bevindt zich op de rivier de Aisne. Met als doel zijn drankzucht te stoppen slingert hij zijn fles de rivier in. Maar de rivier heeft haar eigen plan en laat de fles zijn weg hervinden. Het tweede verhaal, Reis naar de maan, ontsluit de wereld van de Duitse stamvlotters in de vroege 20e eeuw. Hierin beschrijft Driessen het levensverhaal van twee jonge vrienden. Een ongekende pracht doemt op in een landschap vol hout, loof, rivieren en hardwerkende kerels in hemdsmouwen. In het laatste verhaal fungeert een rivier als erfscheiding tussen het land van twee families die al generatieslang met elkaar overhoop liggen. Ook hier levert de beeldende verteltrant van Driesen een fenomenaal schouwspel op en wordt duidelijk dat de natuur van beslissende invloed is op mensenlevens. Met Rivieren blaast Driessen de novelle nieuw leven in door zijn verhalen als drie-eenheid te presenteren. Alle lof dus voor deze thematisch hoogst originele en beeldrijke bundel.

3 Arnon Grunberg: Moedervlekken Grunberg helpt zijn lezers aanvankelijk soepel op weg in Moedervlekken. Hij introduceert zijn personage, Otto Kadoke, die psychiater is bij de crisisdienst. In een volgende scène wordt het al ongemakkelijker. Als Kadoke zich vergrijpt aan de verzorgster van zijn bejaarde moeder manifesteert zich een onomwonden dilemma: de hulp vertrekt en de vraag is wie er voortaan voor moeder zorgen moet. Die vraag houdt de roman goed op gang totdat Grunberg noteert dat moeder een piemel heeft. Vanaf dat moment verandert het verhaal van kleur. Wat geestig leek, blijkt het tragische levensverhaal te zijn van een man die besloot om na het overlijden van zijn echtgenote haar plaats in te nemen. Met het toe-eigenen van haar leven, inclusief trauma s en herinneringen aan het kampverleden, redde hij zichzelf van een depressie. Grunbergs moederboek is onzachtzinnig van toon, confronterend, grappig en tragisch tegelijk. Het werpt licht op vragen als hoe verhouden wij ons tot onze gemankeerde levens, tot onvolmaaktheid. Moedervlekken is een roman die af en toe oploopt met de geschiedenis van Grunbergs eigen moeder en zo het individuele laat meezingen met in het grotere geheel, wat een machtige combinatie is in een onmiskenbare Grunberg.

4 Bert Natter: Goldberg In de roman Goldberg voert Bert Natter een licht dwarse verteller op, Sebastian Savage. Gesjeesd als student, thans columnist, musicoloog en schrijver van een belangrijk boek over Johan Sebastiaan Bach ontwikkelt deze figuur zich van een gevoelige dromer tot een gedreven onderzoeker. Als zijn zuster overlijdt, lijkt de stuurloze Savage langzaam maar zeker richting te vinden. Hij raakt begeesterd door Goldberg, de eveneens jong gestorven en met mysterie omgeven klavecinist. Als Savage naar Dresden reist voor onderzoek, raken we in het hart van de roman. Natter brengt zijn Savage in een obsessieve toestand, laat hem tollen op zijn benen als in een koortsdroom en transformeert bijna in zijn onderzoeksobject. Natter vertelt over iemand die samenvalt met wat hem in vervoering brengt. Maar met evenveel begeisterung is de roman Goldberg geschreven, wat en passsent een fraaie Drostevariant oplevert. Natters verbeelding is daarnaast rijk en sensitief. Onbetwistbaar toont deze schrijver zich een gepassioneerde verteller: Natters Goldberg is het portret van bezieling.

5 Tonnus Oosterhoff: Op de rok van het universum In Op de rok van het universum probeert Tonnus Oosterhoff de ruimte van het volledig leven tot uitdrukking te brengen. Anders dan bij Lucebert is het middel dat hij daarvoor inzet proza. In een wirwar van verhalen en anekdotes dist Oosterhoff de geschiedenis op van Roelof de Koning, dierenarts, vriend, mens. Het duurt even voor De Konings gestalte opdoemt uit de vele minigeschiedenissen en vertellingen, maar is de figuur losgekomen uit de achtergrond dan zien we hem steeds scherper worden en herkennen we in hem een prototypische babyboomer die we volgen van geboorte tot aan zijn dood. De roman heeft een encyclopedische rijkdom. Het staat vol zin, onzin en weetjes uit het dierenrijk. Oosterhoff lijkt al vertellende de hele wereld te willen omvatten. Hij omringt zijn figuren met verhalen en laat zien dat het vertelsels zijn, fictieve en waargebeurde, die onze levens inkleuren en betekenis geven. Op de rok van het universum is een gewaagde vertelling in stijl, het is wervelend, poëtisch, duister en van een ongrijpbare schoonheid en laat de lezer achter in de tot nederigheid stemmende wetenschap dat ook hij bepaald wordt door verhalen.

6 Connie Palmen: Jij zegt het Met Jij zegt het heeft Connie Palmen stem gegeven aan Ted Hughes, echtgenoot van Sylvia Plath. De dichteres beroofde zichzelf van het leven nadat ze in een depressieve toestand geraakte en daarnaast ontdekte dat haar man, Ted, een affaire had met een ander. Die ander benam zichzelf jaren later eveneens van het leven, en wel door net als Plath haar hoofd in de oven te steken. In bepaalde kringen wordt de dichter Ted Hughes nog altijd gezien als de boosdoener. Bijna twintig jaar na zijn dood in 1998 geeft Connie Palmen hem het woord. Als geen ander begrijpt Palmen dat verhalen de dienst uitmaken en de werkelijkheid soms in gijzeling houden. Met haar roman brengt Palmen de geschiedenis in balans door een sterk en concurrerend verhaal. Een mooi verhaal bovendien. Het geluid van Ted Hughes is prachtig en hartverscheurend. Palmen baseerde zich op Hughes poëzie waardoor wat hij te zeggen heeft oprecht klinkt en vertrouwd. Het is helder, voorstelbaar en invoelbaar. Aldus laat Jij zegt het zich lezen als een reconstructie in fictie. Palmen bewijst de literatuur een eer door te laten zien dat verhalen er toe doen en het beste verhaal - waar of niet waar - uiteindelijk zal zegevieren.

7 Marja Pruis: Zachte riten In Zachte riten schrijft Marja Pruis over de poezië-docente Guusje Bouhuys. Haar collega, tevens vriend wordt beschuldigd van plagiaat. Aan haar de taak om hem in het oog te houden, te controleren. Psychologisch gezien is dit een interessante zaak. Dit gaat over vertrouwen, vriendschap en loyaliteit. Er speelt nog meer; een gestorven broer, een zieke vriendin. En daarnaast is er de poëzie en Guusjes fascinatie voor een wereldberoemde, maar volstrekt eenzame oude schrijfster. Een leven gewijd aan de literatuur eist dus z n tol. Toch is het niet deze tragiek waar Pruis vol op inzet. Ze scheert er slechts langs en gaat essayerend te werk, bespiegelend en onderzoekend. Dat doet ze door haar hoofdpersoon hardop te laten denken, door innerlijke monologen te presenteren vol terzijdes, inzichten en doorkijkjes naar een verder gelegen universum. Tal van gedachten passeren zo in ijltempo. Dichter in het hoofd van een ander kun je nauwelijks geraken. Even opvallend is de stijl van Pruis; die is zacht, introvert en vol mededogen, maar soms ook komisch hard en naar buiten gekeerd. Zachte riten is een eigenzinnige en gedurfde roman zonder panklare oplossingen voor de vragen des levens.