Bijlage 7.4 Een kind dat stottert op de speelzaal, in de kinderopvang of in de aanvangsgroep van de basisschool

Transcriptie

1 Bijlage 7.4 Een kind dat stottert op de speelzaal, in de kinderopvang of in de aanvangsgroep van de basisschool bussum 2010

2 Op de peuterspeelzaal of in het kinderdagverblijf komt men zo nu en dan peuters tegen die lijken te (gaan) stotteren. We kunnen hierop reageren door te denken: Het hoort erbij of het gaat wel over. We kunnen ons afvragen of dit (beginnende?) stotteren aandacht moet krijgen. Moet de leidster de ouders raad geven hulp te zoeken? In deze informatie wordt uitgelegd wat stotteren is en dat de misvattingen over stotteren talrijk zijn. Stotteren verdient veel aandacht en is gelukkig steeds meer te beïnvloeden. Hoe eerder men erbij is, hoe beter. Niet afwachten, maar actie ondernemen. Enkele feiten Stotterachtig spreken komt bij 3 à 4 procent van de kinderen en bij 1 à 2 procent van de volwassenen voor, is vaak familiair en komt meer voor bij jongens dan bij meisjes. Als één ouder stottert is de kans groter (25 procent) dat een kind gaat stotteren. Vaak wordt gezegd: Tot en met de kleuterleeftijd moet je gewoon afwachten. We weten nu dat volwassenen die stotteren dit in 50 procent van de gevallen al met vier jaar deden. Dit is een reden er vroeg bij te zijn. Wat is normaal? Kinderen mogen tijdens het leren van hun spraak en taal wel eens aarzelen, woordjes herhalen of de zin opnieuw beginnen. Deze normale niet-vloeiendheden klinken meestal rustig en ontspannen, er lijkt weinig zorg te bestaan bij het kind. Mag... mag... mag ik nog een een koekje? of: Als we naar... eh... ik wil ook naar oma... en dan... Deze niet-vloeiendheden gaan vaak vanzelf weer over. Stottersignalen Als u hoort dat het kind de woorden als het ware breekt, zou dit kunnen wijzen op beginnend stotteren. We horen dan bijvoorbeeld: π herhalingen van delen van woorden zoals: poe... poe... poes of van klanken, bijvoorbeeld: p... p... p... poes, of soms een ù -klankje tussen de eerste twee klanken, bijvoorbeeld: pù... pù... pù... poes. Deze herhalingen klinken vaak snel en onregelmatig; π verlengingen: mmmmmag ik een koekje of mááág ik een koekje. Soms gaat de stem van het kind in toonhoogte omhoog, dit is een teken van spanning op de stembanden. Vergelijk het met een viool: een snaar wordt aangespannen en de toon gaat omhoog; π blokkades of vastzitten op een woord, soms is de spanning op een woord duidelijk hoorbaar: gg... oed, soms is er wel spanning, maar horen we niets; π stotteren verplaatst zich van minder belangrijke woorden naar de belangrijke woorden: eerst: Als..als..als... we naar... na... na... naar oma gaan en in een later stadium: Gggggaan we nou nog naar de spù... spù... speeltuin? Meestal is herhalen minder ernstig dan verlengen en verlengen weer minder ernstig dan blokkeren. Helaas zijn blokkades soms minder goed hoorbaar, waardoor ze niet altijd opgemerkt worden. Wees hierop verdacht en kijk goed naar het kind, u kunt spanning vaak wel zien: knipperen met de ogen, wat spanning in de hals, een fronsje. Bijlage 7.4 bij Stotteren 2/5

3 Kinderen reageren op hun stotterende spreken Omdat het kind merkt dat het anders praat dan anderen gaat het als het ware extra en krampachtig zijn best doen. Peuters reageren al snel (gemiddeld al met 33 maanden) op hun eigen stotterachtige spraak. Het gaat van alles verzinnen om het stotteren uit de weg te gaan, zoals zo min mogelijk praten, er wat omheen draaien of misschien zelfs zwijgen. Het kind kan de woorden waarop het stottert, vermijden: Gaan we met de au... de wagen? of een aanloopje gebruiken: Ehm... ehm, ik wil een... ehm... snoepje. Het zal duidelijk zijn dat een kind op deze manier flink in de knoop kan raken. Veel van deze hulpmiddeltjes worden niet als stotteren herkend. Ieder hulpmiddeltje is een (verborgen) stottermoment. De buitenkant van het stotteren is hetgeen we kunnen horen en zien, wat duidelijk herkenbaar is als stotteren zoals de herhalingen, de verlengingen, de blokkades. De binnenkant bestaat uit de hulpmiddeltjes, de trucjes, de angst om te praten, de onzekerheid, de moeilijke gedachten die zich gaandeweg kunnen ontwikkelen zoals je minder vinden dan anderen of denken dat anderen niet naar je willen luisteren. Hoe meer een kind in opstand komt tegen zijn stotteren, hoe krampachtiger het zich zal gaan gedragen dus hoe groter zijn stotterprobleem wordt. Stotteren kan daardoor psychische gevolgen krijgen. De mogelijke oorzaak Op dit moment neemt men aan dat stotteren een zogenaamde timingstoornis is: het kind is onvoldoende in staat om op het juiste moment de juiste spieren op de juiste manier aan te sturen. Stotteren is een stoornis die een kind in aanleg kan hebben. Noem het een zwakke plek waar iemand makkelijk last van kan krijgen onder bepaalde omstandigheden. Van alleen de aanleg gaat een kind meestal niet stotteren. Omstandigheden, het karakter van het kind, reacties van anderen en ervaringen spelen allemaal een rol in de eventuele verdere ontwikkeling van stotteren. Hebben we niet allemaal ergens een zwakke plek? Waardoor wordt stotteren opgeroepen? Bij een kind met een aanleg voor stotteren kan stotteren door verschillende omstandigheden uitgelokt worden. Zo kunnen allerlei emoties en gebeurtenissen het stotteren versterken: angst voor school, een verhuizing, een feestje, een schoolreisje, jarig zijn of de komst van Sinterklaas. Emoties geven vaak verwarring, het plannen van spraak en taal geeft daarop problemen. Emoties zorgen ook voor een verhoging van spierspanning. Beide reacties zorgen ervoor dat stotteren kan optreden of verergeren. Ook de spraak- en taalontwikkeling zelf kan het stotteren oproepen. Als deze problematisch verloopt, zal de onzekerheid tijdens het spreken toenemen. Stotteren neemt vaak toe bij het gebruik van langere zinnen en moeilijker woorden. Sommige kinderen beginnen niet eens aan die langere zinnen, omdat ze voelen dat ze daar niet uit kunnen komen. Men hoort dan wel eens dat een moeder zegt: Het lijkt wel of zijn spreken zelfs achteruitgaat! Vreemd genoeg kan ook een snelle taalontwikkeling het stotteren oproepen. Er zijn jonge kinderen die heel veel en heel moeilijke dingen kunnen zeggen of willen zeggen. Ze willen hun leeftijd, lijkt het wel, vooruit zijn. Deze kinderen roepen bij de volwassen luisteraar ook reacties op. Het is immers leuk om een kind zo goed te horen praten en we doen dan al snel mee en stellen onze eisen, onbewust, ook hoger. Een heel begrijpelijke reactie, maar wij wedijveren op die manier met het tempo in de ontwikkeling en versterken misschien, ongewild, het stotteren. Hoe de omgeving reageert, heeft ook invloed op de ontwikkeling van stotteren. Haast werkt bij het kind vaak averechts: snel antwoord moeten geven, er niet tussen kunnen komen, geen (spreek)tijd krijgen, maar ook: veel antwoord moeten geven op vragen of vaak moeten vertellen in een gezelschap. De druk kan soms wel erg hoog worden. Bijlage 7.4 bij Stotteren 3/5

4 Opmerkingen als Praat eens langzaam of Haal eerst eens diep adem versterken onbedoeld het gevoel bij het kind dat het het niet goed doet. Het krijgt dan nog meer faalangst en zal nog meer zijn best gaan doen. De behoefte aan nog meer trucjes en handigheidjes wordt groter, dus de binnenkant van het stotterprobleem kan verder groeien. Hoe gaat het kind met zijn stotteren om? Hoe reageert het op iets nog niet goed kunnen? Niet ieder kind is gelijk. Stelt het zichzelf erg hoge eisen? Hoe makkelijk raakt het gefrustreerd als het iets (nog) niet kan? Sommige kinderen gaan huilen. De eigen reacties, het stotteren uit de weg gaan, kunnen zo het stotteren zelfs in stand houden. Langzamerhand kunnen angst- en schaamtegevoelens groeien en kan het stotteren ernstiger worden. Ook jonge kinderen kunnen opmerkingen maken als: Ik kan het niet zeggen, of: Ik weet het niet meer. Stotteren wordt nu een serieus probleem. Een onderzoek is altijd mogelijk Ouders kunnen met hun kind naar een logopedist of stottertherapeut (een gespecialiseerde logopedist) gaan en vragen om een onderzoek. Gaat het om beginnend stotteren? Hoe stottert het kind, wat is zijn voorgeschiedenis, hoe verloopt de verdere spraak- en taalontwikkeling, wanneer neemt het stotteren toe? Komt het in de familie voor? Wat voor type kind is het? Eventueel komt het kind samen met de ouders in therapie. Wat kan er gedaan worden om het spontaan vloeiend spreken te versterken? Hoe jonger een kind is, hoe belangrijker het is de omgeving te informeren en in te schakelen. De omgeving is nu immers nog te overzien en via indirecte begeleiding, dat wil zeggen via mensen uit de directe omgeving van het kind, kan de verdere ontwikkeling van stotteren beïnvloed en bijgestuurd worden. Steun van leidsters van de speelzaal of kinderopvang is heel belangrijk. Deze steun kan bestaan uit meeluisteren, observeren, beoordelen en eventueel adviseren een logopedist of stottertherapeut te raadplegen. Veel adviezen die de ouders krijgen gelden ook voor de mensen die werken in de kinderopvang. Druk verminderen Als leider/leidster van een speelzaal, van de kinderopvang of van de aanvangsgroep van de basisschool kunt u overleggen met ouders en logopedist: wat is voor dit kind het belangrijkst? Niet voor ieder kind gelden dezelfde adviezen: π Neem de tijd om echt te luisteren en praat zelf langzaam en rustig, houd pauzes, wacht een moment voor u reageert op het kind. Bij sommige kinderen doet dit al wonderen. Soms wordt het leeftempo thuis nader bekeken. Alles een beetje rustiger aan doen is voor iedereen in het gezin soms heilzaam. Geldt dit ook voor sommige speelzalen of aanvangsgroepen? π Welke eisen worden er aan het kind gesteld? Ieder kind ontwikkelt zich weer anders en vaak ook in een ander tempo, niemand hoeft op zijn tenen te lopen. π Hoe verloopt het verdere spreken? Praat het kind verstaanbaar? Wees heel voorzichtig met het oefenen van de spraak. Als een kind de aanleg voor stotteren heeft, moet er met het stimuleren van spreken en taal heel voorzichtig omgegaan worden of dit misschien zelfs een poosje achterwege laten. Stimuleren betekent immers meestal extra eisen stellen. π Praat zelf in korte zinnen en met eenvoudige woorden, dan spreekt u vanzelf langzamer. De meeste kinderen die stotteren begrijpen alles heus wel, maar kunnen het met hun (niet-vloeiende) spraak even niet bijbenen. π Stel niet te veel vragen, het kind moet dan immers snel meedenken en alles meteen verwoorden. Maak het hem makkelijk en volg hem in een gesprekje. Bijlage 7.4 bij Stotteren 4/5

5 π π π Hoe reageert het kind op allerlei spannende gebeurtenissen? Hoe kunt u hem daar het beste op voorbereiden? Hoe wordt er op het stotteren gereageerd door de gezinsleden en door de leiders/leidsters? Luister rustig, ook als het kind stottert. Probeert u zich te concentreren op wát het kind zegt en niet alleen op hóe het dat zegt. Allerlei adviezen kunnen de binnenkant van het stotteren makkelijk laten groeien. Ga ervan uit dat een kind op deze leeftijd vaak juist zijn best doet om alles goed te doen. Goedbedoeld advies is vaak een andere vorm van kritiek hebben. Hoe reageert het kind zelf op zijn stotteren? Een gezond uitgangspunt is: Iets niet goed kunnen moet kunnen. Hoe gaat u zelf om met iets wat nog niet lukt? Hoe tolerant bent u? Hoe tolerant is een kind? Kunt u proberen dat te veranderen of op zijn minst in gunstige zin te beïnvloeden? En verder? π Zijn bovenstaande gedragingen te herkennen? Adviseer de ouders dan hulp te zoeken. Hoe vroeger hoe beter, misschien kunt u helpen de ontwikkeling van stotteren te voorkomen. π Als bekend is dat stotteren in de familie voorkomt, stuur dan zeker het kind door. π Mocht het kind al begeleiding krijgen, zoek dan contact met de therapeut van het kind. π Als kinderen ouder worden en blijven stotteren, is de kans groot dat de problematiek heviger en ingewikkelder wordt. Allerlei gedachten en gevoelens van het kind zelf gaan dan meer en meer een rol spelen. Het praten kan in zijn geheel een probleem worden, een kind kan zich terugtrekken of juist, als reactie, onaangepast gedrag gaan vertonen, het kan uitvluchten verzinnen om zijn stotteren uit de weg te gaan. Ook bij peuters zie je dit al wel. Wanneer kinderen ouder worden, zullen deze problemen misschien vaker voorkomen. Als een kind eenmaal in therapie is, dan kan de steun van de leidster veel hulp bieden. Informeer naar de therapie en vraag aan de ouders of het kind hoe hij het beste geholpen kan worden. Zorg dat stotteren bespreekbaar is, ga het probleem niet uit de weg. Stotteren mag en hoeft geen taboe te worden. π Foutjes maken hoort erbij. Kinderen kunnen leren dit op een gezonde manier te doen. Laat het kind zien dat het niet erg is wanneer iets nog niet helemaal goed verloopt. π Overweeg eens een ouderavond te organiseren met als thema spraak- en taalontwikkeling bij kinderen. Zorg dat een logopedist die ervaring heeft met stotteren uitgenodigd wordt. Let op: een ouderavond alleen over stotteren zal, omdat stotteren niet zeer frequent voorkomt, te weinig belangstelling genieten. π Is er sprake van kinderen uit andere culturen, dan kunnen problemen groter en anders zijn. Spreken de ouders Nederlands? Krijgen de ouders advies? Wat is de mening binnen hun cultuur over stotteren? Bent u als leidster degene die de begeleiding op zich mag nemen? Overweeg serieus overleg met de logopedist. π Verwijs ouders naar het Stotter Informatie Centrum (tel.: , Postbus 119, 3500 AC Utrecht) of naar: Op deze website is veel informatie te vinden over stotteren bij jonge kinderen. Bijlage 7.4 bij Stotteren 5/5