wonder wijs! Denk- en doeboek over opvoeden tot wereldburgers in het lager onderwijs

Transcriptie

1 wereld wonder wijs! Denk- en doeboek over opvoeden tot wereldburgers in het lager onderwijs

2 colofon SAMENSTELLING EN REDACTIE VAN DIT BOEK Expertgroep Kleur Bekennen onder leiding van Oscar Marleyn (South Research) en Els Salebier (Kleur Bekennen) REDACTIE Els Salebier BTC Kleur Bekennen COÖRDINATIE Dirk Bocken - BTC Kleur Bekennen - Hoogstraat 147, 1000 Brussel Tel (02) Fax (02) e-ail: kleurbekennen@btcctb.org - website: VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Carl Michiels - BTC - Hoogstraat 147, 1000 Brussel VORMGEVING Big Bazart DRUK van oktober 2007 Poot Printers KLEUR BEKENNEN Kleur Bekennen is een geeenschappelijk prograa van de federale Minister van Ontwikkelingssaenwerking, de Belgische Technische Coöperatie, de Vlaase provinciebesturen en de Vlaase Geeenschapscoissie.

3 VOORWOORD 2 OPVOEDEN TOT WERELDBURGERS 4 Waaro? 4 Wat is dat? 5 Hoe doe je dat? 7 deel 1 AAN DE SLAG MET JE SCHOOLTEAM 9 Waar wil je et jouw schooltea werk van aken? 10 > Welke plaats willen we in onze school geven aan opvoeden tot wereldburgers 12 > Op welke anier willen we opvoeden tot wereldburgers weerspiegeld zien in onze school? 18 > Welke inhoudelijke bagage heeft het schooltea (nodig)? 24 > Welke ateriële en financiële iddelen heeft de school (nodig)? 28 > Hoe creëren we een draagvlak binnen en buiten de school? 32 deel 2 AAN DE SLAG IN MIJN KLAS 37 Waarrond wil je in je klas aan de slag? 38 > Welke plaats wil ik in ijn klas geven aan opvoeden tot wereldburgers? 40 > Op welke anier kan ik ijn leerlingen opvoeden tot wereldburgers? 46 > Welke inhoudelijke bagage heb ik hiervoor (nodig)? 54 > Welke iddelen heb ik (nodig) o ijn klas op te voeden tot wereldburgers? 60 > Met wie kan ik saenwerken? 66 deel 3 AAN DE SLAG SAMEN MET MIJN LEERLINGEN 71 Waar wil je saen et je leerlingen werk van aken? 72 Aan de slag et de vooruitkijkspiegels: > Wat vinden ijn leerlingen interessant en waaraan willen zij werken? 74 > Hoe willen ijn leerlingen aan wereldburgerschap werken en zijn hun ideeën haalbaar? 80 > In saenwerking et wie kunnen we dit doen? 84 > Hoe kunnen we het in de toekost (nog) beter doen? 90 WERKDOCUMENTEN 93 > Infofiche. Activiteiten in de klas. 95 > Actieplan 97 > Evaluatieraster 98 > Detectiveschrift 99 > Buurtschatten 101 > Placeat 102 PRAKTIScHE INFO 103 > In saenwerking et wie kwa dit denken doeboek tot stand? 104 > Waar vind je het Kleur Bekennen tea? 105 > Bibliografie. 106

4 WERELDWONDERWIJS Een denken doeboek over opvoeden tot wereldburgers Voor wie? WereldWonderWijs is geschreven voor leerkrachten en directies van het lager onderwijs. Maar ook pedagogisch begeleiders, beleidsondersteuners, GOK-leerkrachten, ouders én leerlingen zullen inspiratie kunnen vinden in WereldWonderWijs. We focussen in dit boek dus niet enkel op vakinhouden, aar ook op het schoolkliaat en de schoologeving. Waaro? Kleur Bekennen viert dit schooljaar haar 10e verjaardag. 1 En dat kan uiteraard niet onopgeerkt voorbijgaan. We blikken even terug. Kleur Bekennen werd in 1997 door de toenalige Staatssecretaris voor Ontwikkelingssaenwerking opgestart als een capagne o het aanbod rond ondiale voring te prooten in scholen én in het jeugdwerk. Na een evaluatie in 1999 evolueerde Kleur Bekennen naar een prograa dat wereldburgerschap binnen het onderwijs prooot. Kleur Bekennen ondersteunt scholen hierbij op 5 anieren. De Kleur Bekennen edewerkers geven gratis advies en begeleiding. Op kan je terecht voor heel wat praktische en inhoudelijke inforatie over wereldburgerschap. Je vindt er ook een overzicht van workshops en adressen van organisaties. In onze docuentatiecentra kan je gratis educatief ateriaal ontlenen. Kleur Bekennen organiseert nascholingen. Tenslotte geeft Kleur Bekennen ook financiële ondersteuning aan scholen. De laatste twee jaar vragen scholen echter ook eer en eer ondersteuning bij het uittekenen van een langdurig wereldburgerbeleid op school. Leerkrachten en directies vragen ons hoe je de wereld niet enkel in je klas aar ook in je schoolkliaat kan verwerken. Men vraagt ons hoe je best een ondiale werkgroep opricht, of hoe je een actieplan opaakt. Op die vragen willen we in WereldWonderWijs een antwoord geven. Krijg je bij jou op school graag een woordje uitleg over WereldWonderWijs, of ben je op zoek naar extra ondersteuning? Aarzel dan niet o het Kleur Bekennen tea uit jouw provincie te contacteren. Je vindt hun contactgegevens achteraan in dit boek. WereldWonderWijs wil jou: ogelijke pistes aanreiken o je leerlingen op te voeden tot wereldburgers. een houvast bieden bij het aken van keuzes op school. een spiegel voorhouden, zodat je een duidelijk beeld krijgt van wat je oenteel al doet op school en wat je op basis daarvan in de toekost alleaal zou willen en kunnen doen. tientallen ideeën, tips, werkethodes en (school)voorbeelden geven o je leerlingen op te voeden tot ware wereldburgers. Je kiest zelf welke tips voor jouw school nuttig zijn. Maar bovenal willen we je war aken voor de wondere wereld van het WereldWonderWijs. We wensen je veel denken doeplezier! 1 In het kader van 10 jaar Kleur Bekennen publiceren we dit jaar ook nog Expeditie Exchange, een infoboekje voor scholen in uitwisseling et het Zuiden, en een Visieboek et 30 interviews over wereldburgerschap. Je kan deze beide publicaties gratis bestellen door een ailtje te sturen naar kleurbekennen@btcctb.org.

5 Hoe kan je et dit boek aan de slag gaan? STAP 1 Saen et je leerlingen aan de slag in je klas of school Opvoeden tot wereldburgers beperkt zich niet tot één klas of één vak. Daaro bestaat dit boek uit drie delen. > Deel 1 bekijkt het schoolniveau. Het biedt houvast aan leerkrachtenteas en directies die het opvoeden tot wereldburgers een plaats willen geven in hun school. > Deel 2 focust op de klas. Leerkrachten vinden er heel wat input o in hun lessen ee aan de slag te gaan. > Deel 3 stelt de leerlingen centraal. Dit deel geeft je ideeën over hoe je jouw leerlingen kan laten eedenken, -praten, -beslissen en -uitvoeren. Ë Je kiest zelf et welk deel je aan de slag wil gaan. In elk deel vind je dezelfde opbouw terug. Let wel! De drie delen staan niet los van elkaar. Daaro bouwen we doorheen het boek heel wat bruggen tussen de school, de klas en de leerlingen. STAP 2 Kies een actiedoein We weten dat het onogelijk is o op school duizend en één dingen op hetzelfde oent te doen. Daaro biedt WereldWonderWijs je een houvast bij het aken van keuzes. Elk van de drie delen start et de vraag Waaraan wil je werken?. We bieden je telkens een aantal actiedoeinen waaruit je kan kiezen. Je kiest zelf van welk(e) actiedoein(en) je werk wil aken. STAP 3 Aan de slag per actiedoein. Denken en doen Eens je de keuze geaakt hebt, geven we je per actiedoein één vooruitkijkspiegel en heel wat bouwstenen o ee aan de slag te gaan. 1. NADENKEN en PLANNEN et de vooruitkijkspiegel. In de vooruitkijkspiegel vind je reflectievragen. De reflectievragen hebben niet de bedoeling o je te evalueren en punten te geven. Ze willen je enkel een spiegel voorhouden, zodat je een duidelijk beeld krijgt van wat je oenteel al doet en wat je op basis daarvan in de toekost alleaal zou willen en kunnen doen. 2. AAN DE SLAG et de bouwstenen. Odat goede ideeën op zich niet volstaan, helpt WereldWonderWijs je niet enkel bij het nadenken, aar ook bij het doen. Aan de hand van bouwstenen geven we je tientallen ideeën, tips, werkethodes en (school)voorbeelden o je leerlingen op te voeden tot ware wereldburgers. Je kiest er zelf de bouwstenen uit die je in jouw school kan gebruiken. Een reisgids voor een wondere wereld. WereldWonderWijs is geen boek waarbij je op pagina 1 begint te lezen en waarbij je de achterflap enkele uren later dichtklapt. Neen, je begint bij het actiedoein dat jou het eest interesseert en daarna bepaal je stap voor stap welke richting je uit wil gaan. Een beetje zoals een reisgids dus. Een reisgids voor de wondere wereld van het WereldWonderWijs.

6 OPVoeden tot wereldburgers Waaro? Globalisering is een feit. Door televisie, internet, vliegtuigen en internationale handel wordt de wereld steeds kleiner en staan ensen wereldwijd eer en eer et elkaar in verbinding. Handelswaar, politieke ideeën, edia, ilieuvervuiling, ziektes en oorlogen, reizen even snel over de wereldbol als bits en bytes. Onze wereld beperkt zich niet eer tot onze eigen leefgeeenschap onder de kerktoren. We denken niet langer alleen aan Vlaanderen. We wonen in België, Europa, de wereld. In deze veranderde wereld dringt zich de nood op aan een nieuw soort burgerschap dat de grenzen van de natiestaat overstijgt: wereldburgerschap. Politieke systeen, econoieën, culturen en ecologische systeen hebben steeds eer invloed op elkaar. Als er politieke onrust is in het Midden-Oosten, stijgt de prijs van de benzine. Bedrijven verhuizen naar lage loonlanden. Owille van aroede, geweld, ilieuprobleen en hoop op een betere toekost, zoeken vluchtelingen hun geluk in onze streken. Wat er in de wereld gebeurt, heeft rechtstreeks invloed op onze leefwereld. De school en de wereld. Ook scholen en leerkrachten krijgen te aken et de globale wereld. Een school kan de wereld niet buiten de uren van de klas of het schoolgebouw houden. Leerlingen van allochtone afkost brengen een ruiere diversiteit in de klas binnen. Naar aanleiding van grote of schokkende wereldgebeurtenissen stellen leerlingen vragen of willen ze helpen. Of ze zijn verdrietig wanneer er plots een lege plek in de klas is doordat een klasgenoot zonder wettig verblijf werd uitgewezen. Alleaal voorbeelden van globale aspecten die de dagelijkse schoolcontext doordringen en waar leerkrachten niet langer oheen kunnen. Kinderen brengen een groot deel van hun tijd door op school. Een school is bovendien een afspiegeling van wat er zich buiten de schooluren afspeelt - in de nabije én verre wereld. Daaro ondersteunt Kleur Bekennen het onderwijs o leerlingen op te voeden tot wereldburgers. Kleur Bekennen zet leerkrachten er toe aan o zoveel ogelijk onderwerpen vanuit een ondiale invalshoek te benaderen. Zo willen we leerlingen de nodige kennis, vaardigheden en houdingen bijbrengen, zodat ze ware wereldburgers worden.

7 OPVoeden tot wereldburgers Wat is dat? 1. Definitie Alleaal wereldburgers? We eten Turkse pita, onze T-shirts zijn in China geaakt, we verruien onze horizon et verre reizen en we hebben alleaal het tsunai-leed op tv gezien. Zijn we nu échte wereldburgers? Koen we zo écht et elkaar in contact? Kleur Bekennen denkt dat wereldburgerschap verder gaat dan dat. Een wereldburger beweegt zich op een heel bewuste anier doorheen de ondiale saenleving. Een wereldburger staat niet alleen stil bij gebeurtenissen in zijn eigen dagelijkse leven, aar ook bij zaken die zich heel wat verder van zijn bed afspelen. Opvoeden tot wereldburgers. Wat is dat? Opvoeden tot wereldburgers is leerlingen leren o op een verantwoorde anier o te gaan et de wereld die hen oringt. Diverse invalshoeken. Opvoeden tot wereldburgers kan je vanuit verschillende invalshoeken doen: deocratie en burgerzin, diversiteit, onderlinge afhankelijkheid, ensenrechten, duurzae ontwikkeling, sociale rechtvaardigheid en vrede. Deze thea s overkoepelen naelijk de vele uitdagingen waar de wereld van de 21ste eeuw voor staat. Globalisering, kliaatopwaring, schendingen van de ensenrechten, oorlogen, zijn slechts enkele van de vele voorbeelden die we kunnen geven. De verschillende thea s zijn niet zoaar los van elkaar te zien. Ze zijn onderling et elkaar verbonden. Dat betekent uiteraard ook dat de kous niet af is als je op school rond één thea aan de slag gaat, aar dat je heel wat thea s et elkaar in verband kunt brengen. Leerlingen opvoeden tot wereldburgers betekent werken aan: > Deocratie & burgerzin Leerlingen leren openstaan voor het politieke, econoische, sociale en culturele leven van de saenleving en hen er toe aanzetten o er op een constructieve en kritische anier aan deel te neen. > Onderlinge afhankelijkheid Leerlingen bijbrengen dat waar we ook leven, we steeds verbonden zijn et andere delen van onze planeet. Gebeurtenissen, plaatsen, probleen en ensen voren een ingewikkeld netwerk van verhoudingen. Het begrijpen van deze onderlinge afhankelijkheid geeft de leerlingen inzicht in de saenhang van de wereld waarin we leven. > Duurzae ontwikkeling Met je leerlingen werken aan de verbetering van de levenskwaliteit van de aarde en zijn bewoners zonder de toekostige generaties te belasten.

8 > Sociale rechtvaardigheid Met je leerlingen streven naar een rechtvaardige (her)verdeling van welvaart en welzijn, opdat alle ensen in de wereld zich zouden kunnen ontplooien. > Diversiteit Leerlingen leren ogaan et de verschillen die bestaan tussen ensen in onze aatschappij, op het vlak van gender, huidskleur, sociale achtergrond, seksuele geaardheid, lichaelijke en verstandelijke ogelijkheden, religie, levensbeschouwing, leeftijd en etniciteit. > Mensenrechten Leerlingen de ensenrechten leren kennen en hen aanoedigen ernaar te leven. Niet alleen door de nodige kennis en vaardigheden te vergroten aar ook door houdingen en waarden bij te brengen. > Vrede. Leerlingen leren o respectvol o te gaan et zichzelf, anderen en hun ogeving. Het tot stand helpen koen van een respectvolle, geweldloze, verdraagzae, rechtvaardige en deocratische houding is het uiteindelijke doel. deocratie en burgerzin onderlinge afhankelijkheid sociale rechtvaardigheid opvoeden tot wereldburgers duurzae ontwikkeling ensenrechten vrede diversiteit 2. Tien streefdoelen als wegwijzers We kunnen opvoeden tot wereldburgers saenvatten in tien streefdoelen. Deze doelen richten zich zowel op kennis en vaardigheden als op de ontwikkeling van houdingen. Kennis Vaardigheden Houdingen 1. De leerlingen leren de coplexiteit van de ondiale saenleving en probleen inzien. 2. De leerlingen leren kritisch nadenken over de Noord-Zuidverhoudingen in de wereld. 3. De leerlingen leren de ensenrechten kennen. 4. De leerlingen kunnen participeren in het beleid op school en in de nabije ogeving. 5. De leerlingen kunnen saenwerken. 6. De leerlingen kunnen kritisch ogaan et inforatie en streven kennis over de wereld na. 7. De leerlingen willen verantwoordelijkheden opneen in de aatschappij. 8. De leerlingen streven na o conflicten op een geweldloze anier op te lossen. 9. De leerlingen aanvaarden en waarderen de diversiteit binnen de saenleving. 10. De leerlingen zijn bereid o hun eigen levensstijl en consuptiegewoonten aan te passen o het leefilieu en de toekostige generaties te bescheren. Laat je niet afschrikken door deze abitieuze doelen! Je bekijkt ze best als wegwijzers die jou en je school een stuk op weg kunnen helpen bij het opvoeden tot wereldburgers.

9 OPVoeden tot wereldburgers Hoe doe je dat? Op welke anier kan je werk aken van de tien streefdoelen? We raden je aan o reeds zo vroeg ogelijk in de schoolloopbaan et het opvoeden tot wereldburgers te starten. Hoewel het natuurlijk niet de bedoeling is o leerlingen in het lager onderwijs te overdonderen et theoretische inforatie over bijvoorbeeld de droogte in Niger, is het perfect haalbaar o hen ee te geven dat de geiddelde leeftijd in dat land dertig jaar lager ligt dan bij ons. Of een eenvoudige kaartoefening kan een aanzet zijn tot een gesprek over de kaarsrechte landsgrenzen binnen het Afrikaanse continent. Het opvoeden tot wereldburgers kot er in het lager onderwijs vooral op neer de leerlingen geleidelijk aan bewust te aken van het feit dat de keuzes die ze in hun leven aken, vaak een rechtstreekse ipact hebben aan de andere kant van de wereld. Hoewel een eenalige ondiale activiteit volgens ons een goede start kan zijn, willen we scholen er vooral toe aanzetten o het opvoeden tot wereldburgers een vaste stek te geven in de onderwijscultuur. De volgende educatieve principes staan centraal in het opvoeden tot wereldburgers: Procesatig werken We geloven dat je het opvoeden tot wereldburgers best stap voor stap aanpakt op school. Op die anier krijgt het een vaste plaats in de schoolcultuur en blijft het niet beperkt tot een éénalig initiatief. Een goed proces bestaat volgens Kleur Bekennen uit de volgende stappen: Stap 1 : Foruleer binnen het schooltea de bereidheid o actief rond wereldburgerschap aan de slag te gaan. Stap 2 : Creëer een draagvlak in de school. Richt een werkgroep op. Stap 3 : Analyseer de beginsituatie in de school. Welke school zijn we? Wat doen we al? Stap 4 : Bepaal de prioriteiten of het thea waarrond je wil werken, alsook je doelstellingen. Stap 5 : Teken een actieplan uit et aandacht voor het ontwikkelen van kennis, vaardigheden én attitudes. Stap 6 : Voer het actieplan uit. Stap 7 : Evalueer op regelatige basis en stuur je werking indien nodig bij. Stap 8 : Veranker de werking op lange terijn binnen je school.

10 Actieve participatie Actieve participatie van leerlingen door hen ee te laten denken, praten, beslissen en uitvoeren is hierbij van groot belang. Ervaringsgericht leren We vinden het belangrijk o aan te sluiten bij de ervaringen van de leerlingen enerzijds en o hun ervaringsgebied uit te breiden anderzijds. Dit ervaringsgericht leren is volgens ons noodzakelijk o tot beklijvende leerresultaten te koen. Vak- en klasoverschrijdend werken We streven ernaar o het opvoeden tot wereldburgers zowel vak- als klasoverschrijdend aan te pakken. Brede school De school gaat bij voorkeur ook buiten de schooluren aan de slag. Als brede school kan je saenwerken et heel wat interessante personen, organisaties en instanties. Evalueren en bijsturen Tot slot vinden we het belangrijk o regelatig achtero te kijken o te evalueren en indien nodig de werking bij te sturen. t Makkelijker gezegd dan gedaan? Alleaal goed en wel, aar hoe kan ik hier aan beginnen? Dit denken doeboek wil jou en je schooltea op weg helpen aan de hand van reflectievragen, tips, ideeën en voorbeelden van heel wat scholen. Bekijk het als een soort reisgids waaree je stap voor stap de wondere wereld van het WereldWonderWijs kan ontdekken t t