Arbeidsmarktmonitor Zuid- Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond

Transcriptie

1 Arbeidsmarktmonitor Zuid- Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond Eindrapport Een onderzoek in opdracht van PAO Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer drs. P.M. de Klaver B. Frouws MSc drs. D.H. Grijpstra Projectnummer: B3390 Zoetermeer, 30 januari 2008

2 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Research voor Beleid. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Research voor Beleid. Research voor Beleid aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. 2

3 Voorwoord Sinds 27 juni 2007 is het Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs (PAO) Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer actief. Doel van het PAO is door publiek-private samenwerking te komen tot een goed functionerende lokale en regionale arbeidsmarkt. Inhoudelijk streven de betrokken partijen naar een lage werkloosheid, een adequate personeelsvoorziening en goede opleidingen die aansluiten op de vraag van de arbeidsmarkt. Door de samenwerking in het PAO kunnen belanghebbende partijen tijdig effectieve maatregelen ontwikkelen en invoeren voor het oplossen van (toekomstige) knelpunten. Het bedrijfsleven, de onderwijssector en de economie van de regio worden hierdoor versterkt, wat een positieve invloed heeft op het leefklimaat, het welzijn en de welvaart van de burgers. Het werkprogramma van het PAO Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer kent drie pijlers. Eén daarvan is onderzoek gericht op het signaleren van trends en knelpunten op de (toekomstige) arbeidsmarkt, op de aansluiting van het beroepsonderwijs en op het monitoren van de voortgang van lopende projecten en activiteiten. Een belangrijke stap daarin is deze arbeidsmarktmonitor samengesteld door Research voor Beleid -, die de belangrijkste cijfers, trends en ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt op een rij zet. De monitor betreft niet alleen de thuisregio s van het PAO maar strekt zich ook tot de regio IJmond. Doel van de monitor is te komen tot een gezamenlijk beeld, tot gezamenlijke prioriteiten en tot een eensgezinde en gezamenlijke aanpak. Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond vormen qua arbeidsmarkt een zeer interessante regio. De regio is een belangrijke banenmotor voor ons land en er is dynamiek op de arbeidsmarkt. Belangrijk is vast te stellen dat het gaat om drie subregio s met ieder hun eigen economische kenmerken en daardoor een eigen arbeidsmarktdynamiek: Haarlem en omgeving (wonen, bestuurlijk, en toerisme), Haarlemmermeer (Schiphol, voor arbeidsaanbod sterk afhankelijk van andere regio s) en IJmond (industrie, geherstructureerd, onderdeel van het Noordzeekanaalgebied). De regio s vullen elkaar echter ook mooi aan met respectievelijk zorg en handel, logistiek en transport, en techniek. Deze monitor start met de conclusies: hoe sluiten vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in de regio op elkaar aan? Dit resulteert in een SWOT-analyse die de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen voor de regionale arbeidsmarkt in beeld brengt. De daaropvolgende hoofdstukken vormen de, veelal cijfermatige, onderbouwing voor dit eerste hoofdstuk, met in hoofdstuk 5 ruim aandacht voor het onderwijs. Het laatste hoofdstuk richt zich afzonderlijk op de drie regio s Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond. Ten slotte zijn in het bijlagenrapport de meeste tabellen opgenomen, waarop de figuren in het hoofdrapport gebaseerd zijn. Dit betreft onder andere ook informatie op het niveau van de onderscheiden gemeenten. Maarten Divendal Voorzitter PAO

4 4

5 Inhoudsopgave 1 Aansluiting van vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt Werkloosheid Moeilijk vervulbare vacatures Toekomstverwachting schoolverlaters 10 2 Regionale Economie De Nederlandse economie en arbeidsmarkt in vogelvlucht Kerngegevens regionale economie Bedrijvendynamiek 15 3 Vraagzijde: werkgelegenheid en vacatures Werkgelegenheid Vacatures 20 4 Aanbodzijde: (beroeps)bevolking Bevolking Beroepsbevolking 26 5 Aanbodzijde: onderwijs Leerlingen Beroepspraktijkvorming Voortijdig schoolverlaten Geslaagden 41 6 Aanbodzijde: werklozen en uitkeringen Ontwikkeling van het aantal werklozen Achtergrondkenmerken van jongere en oudere werklozen Uitkeringen 45 7 Aanbodzijde: pendel Omvang van de pendelstromen Herkomst en bestemming van de pendelstromen 50 8 Subregionale kerngegevens Positionering van de kerngemeenten Subregio Zuid-Kennemerland Subregio Haarlemmermeer Subregio IJmond 62 Bijlage Lijst met afkortingen 67 5

6

7 1 Aansluiting van vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt Dit eerste hoofdstuk vat de voornaamste uitkomsten van de monitor samen. Wat er uiteindelijk moet gebeuren is dat werkzoekenden hun plaats vinden op de arbeidsmarkt en dat vacatures vervuld raken. Dit hoofdstuk brengt in kaart in welke mate er een gebrek aan aansluiting op de arbeidsmarkt is en in hoeverre dat leidt tot werkloosheid en moeilijk vervulbare vacatures. We beginnen met te laten zien waarom het draait op de arbeidsmarkt. De volgende figuur brengt in kaart hoe verschillende factoren op de arbeidsmarkt elkaar beïnvloeden. Figuur 1.1 Vraag-en aanbodmodel: factoren die een rol spelen op de regionale arbeidsmarkt Arbeidsproductiviteit Arbeidsduur baan Vraag naar fte s Banen Vacatures Vraag Productie Niet-werkende werkzoekenden Bevolking jaar Aanbod Beroepsbevolking Pendel Aandeel nietberoepsbev. Bron: CWI (2006). Arbeidsmarktprognose ; bewerking Research voor Beleid/EIM. 7

8 1.1 Werkloosheid Het aantal banen in de regio groeit. Hoewel de beroepsbevolking nog steeds sneller toeneemt dan elders in Nederland, is die toename wel steeds minder. Dat komt met name door de vergrijzing. Bovendien stijgt het gemiddelde opleidingsniveau van de regionale beroepsbevolking. Dat resulteert in een daling van de werkloosheid. De volgende grafiek geeft de ontwikkeling van de werkloosheid weer, uitgedrukt als het aandeel van de werkloze beroepsbevolking in de totale beroepsbevolking. Dat gebeurt op basis van een combinatie van gegevens van CWI en CBS. 1 Figuur 1.2 Werkloosheidspercentages subregio s, gehele regio en Nederland, januari 2006-oktober ,00 6,00 % 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober Nederland Zuid-Kennemerland Haarlemmermeer IJmond ZK&H&IJ Bron: werk.nl, CBS statline; bewerking Research voor Beleid 1 CBS kan over de werkloosheid op regionaal niveau geen betrouwbare gegevens leveren. CWI presenteert elke maand een overzicht van het aantal bij haar vestigingen ingeschreven (niet-werkende) werkzoekenden. Een deel van de bij CWI ingeschreven niet-werkende werkzoekenden blijkt volgens onderzoek niet op zoek naar werk. Een ander deel blijkt inmiddels reeds werk te hebben. Van de bij CWI geregistreerde werkende werkzoekenden is een deel naar eigen zeggen werkloos. Tegelijkertijd is er ook een groep werkende werkzoekenden die niet bij CWI staat ingeschreven. Om het daadwerkelijk aantal werklozen te schatten heeft een herweging plaats gevonden van de CWI-cijfers naar de CBS-definitie van werkloosheid. Gebruik is gemaakt van een recente (september 2007) vergelijking gemaakt tussen de cijfers over niet-werkende werkzoekenden van CWI en de werkloosheidscijfers (werkloze beroepsbevolking) van het CBS. Die vergelijking laat onder meer zien dat CWI jongeren onderschat en ouderen overschat. CBS/CWI (2007). Maandelijkse cijfers over de werklozen en werkzoekenden van het CBS en CWI. 8

9 Landelijk zet de daling van het werkloosheidspercentage in 2007 door. In september 2007 bedroeg de werkloosheid in ons land nog maar 4,0 procent. De drie subregio s volgen deze landelijke dalende trend, met werkloosheidspercentages onder het landelijke gemiddelde. In oktober 2007 bedroegen de werkloosheidspercentages van Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond respectievelijk 3,1 procent, 1,87 procent en 2,8 procent. Het werkloosheidspercentage voor de regio als geheel bedroeg 2,68%. 1.2 Moeilijk vervulbare vacatures Het is de laatste jaren goed gegaan met de economie. Inmiddels is er sprake van een vertraging van de groei. Het aantal bedrijfsvestigingen en de werkgelegenheid in de regio nemen toe. Tevens zorgt de vergrijzing voor extra vacatures vanwege het vervangen van werknemers die met pensioen gaan. Dat resulteert in grote aantallen vacatures. Een belangrijke indicator voor de krapte op de arbeidsmarkt is het aantal openstaande vacatures dat werkgevers als moeilijk vervulbaar beschouwen. Figuur 1.3 Percentage vacatures in Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond naar vervulbaarheid per functiegroep -100% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% administratief personeel technisch personeel commercieel personeel verzorgend personeel medisch personeel onderwijzend personeel overig personeel Bron: Orbis/Kamer van Koophandel, Vacatureonderzoek in de regio s Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond, december 2007; bewerking Research voor Beleid Veel vacatures in regio zijn moeilijk vervulbaar. Met name technisch en verzorgend personeel is moeilijk te vinden. Alleen vacatures voor administratief personeel zijn naar verhouding gemakkelijker in te vullen. Het beeld in de subregio s komt hiermee overeen. De technische, verzorgende en onderwijzende functies zijn het moeilijkst te vervullen. Maar ook in de subregio s is over de volle breedte (met uitzondering van administratief personeel) sprake van veel moeilijk vervulbare vacatures. 9

10 1.3 Toekomstverwachting schoolverlaters Voor werkloosheidsbestrijding en werkgeversbenadering is bovenstaand inzicht in de werkloosheidsontwikkeling en de moeilijk vervulbare vacatures relevant. Voor het onderwijsbeleid is het ook nuttig te zien naar de mogelijkheden voor schoolverlaters op de middellange termijn. Het is immers nodig accenten in opleidingen aan te brengen om over een aantal jaren voldoende uitstroom voor bedrijven en goede kansen voor werkzoekenden te garanderen. Een interessante indicator is die van de kansen voor schoolverlaters. Deze is op dit moment echter alleen beschikbaar op landelijk niveau. 1 De Indicator toekomstige arbeidsmarktperspectieven naar opleiding (ITA) van ROA geeft voor de middellange termijn (tot 2012) per opleidingstype de verhouding weer tussen arbeidsaanbod en de daar tegenoverstaande vraag. Als het aanbod kleiner is dan de vraag dan is de ITA kleiner of gelijk aan 1,00 en is het arbeidsmarktperspectief van opgeleiden als goed tot zeer goed te typeren. Ook hier gaat het weer om landelijke cijfers. Tabel 1.1 Indicator toekomstige arbeidsmarktperspectieven naar opleiding (ITA) voor schoolverlaters (incl. typering) tot 2012, naar opleidingscategorie Opleidingscategorie ITA Typering arbeidsmarkt-perspectieven Basisonderwijs 1,03 redelijk VMBO theorie 0,97 goed VMBO groen 1,05 redelijk VMBO techniek 0,89 goed VMBO economie 1,14 matig VMBO zorg en welzijn 1,11 matig HAVO/VWO 1,00 goed MBO groen 0,99 goed MBO techniek 0,90 goed MBO sociaal-cultureel 1,08 matig MBO gezondheidszorg 1,00 goed MBO economie 1,08 matig HBO onderwijs en sociaal-cultureel 0,97 goed HBO groen 0,99 goed HBO techniek 0,90 goed HBO paramedisch 1,00 goed HBO economie 1,00 goed WO letteren en sociaal-cultureel 0,98 goed WO groen 0,95 goed WO techniek 0,92 goed WO medisch 0,99 goed WO economie 1,02 redelijk Bron: ROA (2007). De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot In het verleden zijn op het niveau van Zuidelijk Noord-Holland wel nadere voorspellingen gedaan, die zo nodig ook op het niveau van de regio Zuid-Kennemerland, Haarlemmermeer en IJmond zijn uit te voeren. 10

11 Kijkend naar het beroepsonderwijs dan zijn de volgende conclusies te trekken: Binnen het vmbo zijn de perspectieven voor de opleidingscategorieën theorie en techniek het best (typering: goed). Dan volgt vmbo groen (typering: redelijk). Het slechtst scoren de categorieën economie en zorg en welzijn (typering: matig). Van belang is te weten dat de uitstroom naar de arbeidsmarkt met name de basis- en kaderleerlingen van het VMBO betreft. Binnen het mbo scoren de opleidingscategorieën groen, techniek en gezondheidszorg goed. De arbeidsmarktperspectieven voor mbo sociaal-cultureel en mbo economie worden slechts als matig gekenschetst. Uit de arbeidsmarktrapportages van de Kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven ECABO en KC Handel (economie) en Calibris (sociaal-cultureel) blijkt dat dit matige en in sommige gevallen zelfs slechte perspectief met name geldt voor de mbo-niveaus 1 en 2. Op hbo- en wo-niveau hebben alle opleidingscategorieën met uitzondering van wo economie gemiddeld een goed perspectief. Volgens onderzoek van SEO Economisch Onderzoek hebben gemeten aan de zoekduur van afgestudeerden de volgende hbostudies de beste perspectieven: Small Business & Retail Management, Bouwkunde, Autotechniek, International Business & Management. Bij het wo gaat het om de studies: Tandheelkunde, Notarieel Recht, Econometrie, Technische Wis-/Natuurkunde en Geneeskunde 1 Het is van belang dat zo veel mogelijk schoolverlaters de arbeidsmarkt bereiken met minimaal een startkwalificatie. Er is echter nog steeds een groot aantal voortijdig schoolverlaters die dat startkwalificatieniveau niet halen. Schoolverlaters zonder startkwalificatie vinden in tijden van economische voorspoed vaak snel werk, maar bij laagconjunctuur staan ze ook het eerst weer op straat. Het tegengaan van schooluitval is dan ook, conform de Lissabon akkoorden, een beleidsprioriteit van de landelijke overheid. 1. Zie: SEO/Elsevier (2007). Studie & Werk

12

13 2 Regionale Economie De economische groei in Nederland lijkt dit jaar te gaan afnemen. De spanning op de arbeidsmarkt neemt echter verder toe, aangezien het aantal vacatures recordhoogtes bereikt en de werkloosheid verder afneemt. Dit heeft onder meer tot gevolg dat lonen stijgen. De regionale economie draait goed, zo blijkt uit de groei van de omzet, de export, het aandeel bedrijven dat winst maakt, de investeringen en de werkgelegenheid. Doordat de economie in de regio zich al langere tijd positief ontwikkelt kent de regio op de meeste economische aspecten echter minder hoge groeicijfers dan Nederland. Na een gestage groei vanaf 2000, is er in de regio vanaf 2004 sprake van een relatief sterke groei van het aantal vestigingen. In termen van vestigingen zijn de belangrijkste sectoren het zakelijk beheer, de adviesdiensten en de detailhandel. In termen van werkgelegenheid zijn dit het vervoer en de industrie. In deze laatste sectoren is sprake van een relatief kleiner aantal grote ondernemingen. Hierdoor is het aantal vestingen weliswaar kleiner, maar zijn het vervoer en de industrie in termen van werkgelegenheid de belangrijkste sectoren. Voor het zakelijk beheer, de adviesdiensten en de detailhandel geldt het omgekeerde. Dit hoofdstuk schetst de context van de arbeidsmarkt van de regio. Achtereenvolgens komen aan de orde de Nederlandse economie en arbeidsmarkt, kerngegevens van de regionale economie en de bedrijvendynamiek in de regio. 2.1 De Nederlandse economie en arbeidsmarkt in vogelvlucht Korte termijn In de Nieuwsbrief 2007/4 1 schetst het CPB het volgende beeld van de (te verwachten) economische ontwikkeling: De internationale economische groei vertraagt. De VS verkeren in een recessie. De investeringen in woningen nemen scherp af. De daling van de huizenprijzen, de aanhoudend hoge olieprijs en de zwakkere werkgelegenheidsontwikkeling hebben nadelige invloed op de consumptie. Naar verwachting zal de groei van de Amerikaanse economie komend jaar dan ook beperkt blijven tot 2 procent. In het eurogebied zal de economische groei in ,75 procent bedragen. Na het uitbreken van de kredietcrisis is echter het producentenvertrouwen afgekalfd en de euro stevig in waarde gestegen ten opzichte van de dollar. De tegenwind van de kredietcrisis, de sterke euro en de hoge olieprijs zullen leiden tot een afzwakking van de groei in het eurogebied tot naar verwachting 2 procent in De economische groei in Nederland neemt volgend jaar af, van 3 procent dit jaar tot 2,25 procent in Investeringen en overheidsbestedingen dragen volgend jaar minder bij aan de economische groei dan dit jaar. Dit geldt in mindere mate ook voor de particuliere consumptie en de binnenslands geproduceerde uitvoer, terwijl de ontwikkeling van de wederuitvoer juist een opwaarts effect heeft. 1 De Nieuwsbrief 2007/4 bevat een update van de prognoses uit de Macro Economische Verkenning 2008 van het CPB. 13

14 Tabel 2.1 Kerngegevens Nederlandse economie (mutaties per jaar in %) * 2008* Bruto Binnenlands Product (BBP) 1,5 3,0 3 2,25 Productie marktsector 2,3 4,1 4 2 Particuliere consumptie 0,7 **2,7 2 2 Arbeidsproductiviteit marktsector **3,0 **2,3 1,5 1 Goederenuitvoer (exclusief energie) 6,7 8,4 7,5 7,75 Contractloon marktsector 0,7 2,0 1,75 3,25 Koopkracht (mediaan alle huishoudens) 3 1,3 1 0 *Ramingen; ** Gecorrigeerd voor financieringsverschuivingen als gevolg van de wet Verlenging Loondoorbetalingsverplichting bij ziekte (wet VLZ) in 2005 en 2006 en de Zorgverzekeringswet (in 2006) Bron: CPB (2007). Nieuwsbrief 2007/4. Tabel 2.2 Kerngegevens Nederlandse arbeidsmarkt * 2008* Werkgelegenheid in arbeidsjaren **-0,5 **1,5 2,5 1,25 (mutatie per jaar in %) Werkzame beroepsbevolking (>= 12 u.p.w.) **-0,3 **2,0 2,75 1,5 (mutatie per jaar in %) Beroepsbevolking (mutatie per jaar in %) **-0,2 **0,9 1,75 0,75 Werkloze beroepsbevolking (niveau x 1.000) Werkloze beroepsbevolking (niveau in % van beroepsbevolking) 6,5 5,5 4,5 4 *Ramingen. ** Gecorrigeerd voor financieringsverschuivingen als gevolg van de wet Verlenging Loondoorbetalingsverplichting bij ziekte (wet VLZ) in 2005 en 2006 en de Zorgverzekeringswet (in 2006) Bron: CPB (2007). Nieuwsbrief 2007/4. Het aantal vacatures in ons land ligt op recordhoogte, terwijl de werkloosheid gestaag afneemt. De spanning op de arbeidsmarkt loopt verder op. De werkgelegenheid stijgt sneller (in 2007 met 2,5%; het hoogste groeicijfer in negen jaar) dan het aantal mensen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt. Mede door een minder gunstige winstgevendheid valt de werkgelegenheidsgroei komend jaar waarschijnlijk terug, tot 1,25 procent. Gemiddeld genomen bedraagt de werkloosheid in 2008 naar verwachting 4 procent van de beroepsbevolking, oftewel personen, ruim onder het geschatte niveau waarbij de arbeidsmarkt in evenwicht is. De krapte op de arbeidsmarkt komt in 2008 duidelijk tot uiting in de loonontwikkeling. Hogere sociale lasten leiden ertoe dat de toename van de loonvoet nog wat groter is dan die van het contractloon. Naast de krapte op de arbeidsmarkt draagt ook de oplopende inflatie bij aan een versnelling van de contractloonstijging. Het CPB verwacht in 2007 een stijging van het contractloon in de marktsector van 1,75 procent oplopend tot 3,25 procent in Middellange termijn Aangezien de conjunctuur zich op langere termijn niet laat voorspellen, gaat het CPB in de Actualisatie Economische Verkenning voor 2011 uit van een conjunctureel neutrale situatie (een gebruikelijke aanname in dit soort analyses). In deze kabinetsperiode komt de economische groei uit op gemiddeld 2 procent per jaar. De grootste bijdrage aan de economische groei komt in de periode van de stijging van de arbeidsproductiviteit, die met gemiddeld 1,5 procent per jaar toeneemt. De groei van 14

15 de werkgelegenheid vlakt naar verwachting af, voornamelijk door de vergrijzing, en komt uit op 0,5 procent per jaar. In het geschetste scenario komt de werkloosheid in 2011 uit op 4,25 procent van de beroepsbevolking, vrijwel even hoog als in Kerngegevens regionale economie Tabel 2.3 Kerngegevens regionale economie en arbeidsmarkt Omzetgroei bedrijfsleven (%) 0,9 1,8 Exportgroei (%) 0,3 1,6 Aandeel bedrijven met winst (%) 85,0 87,0 Aandeel bedrijven investeert (%) 65,0 65,0 Werkgelegenheidsgroei (%) 2,1 2,6 Bron: ERBO 2007 Kamer van Koophandel regio Amsterdam; bewerking Research voor Beleid De ondernemers in de regio kijken met sterk vertrouwen naar de toekomst. Met uitzondering van de detailhandel is het ondernemersvertrouwen voor 2008 in alle sectoren hoger gewaardeerd dan landelijk. Hoewel de regio op de meeste aspecten van economische ontwikkeling minder hoge groeicijfers kent dan Nederland (mede doordat de economie in de regio zich al langere tijd positief ontwikkelt) blijkt uit de groei van de omzet, de export, de winst, de investeringen en de werkgelegenheid dat de regionale economie het goed doet. 2.3 Bedrijvendynamiek De (mate van) bedrijvendynamiek in de regio is van invloed op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de regio. Door oprichting van nieuwe bedrijven en door groei en immigratie van bestaande bedrijven vindt banencreatie plaats. Opheffingen, krimp en emigratie van bedrijven leiden daarentegen tot verlies van werkgelegenheid. Het is daarom van belang goed zicht te hebben op de ontwikkeling van het aantal bedrijven en de verhouding van het aantal oprichtingen ten opzichte van het aantal opheffingen. Tabel 2.4 Bedrijvendynamiek in de regio (exclusief Castricum) in de periode vestigingen per 1/ starters nevenoprichtingen totaal oprichtingen opgeheven ingekomen vertrokken verplaatst Bron: KvK Amsterdam; bewerking Research voor Beleid De groei van het aantal vestigingen in de regio is de resultante van het totaal aantal oprichtingen (starters en nevenoprichtingen), het aantal opheffingen en het migratiesaldo (ingekomen minus vertrokken bedrijven). 15

16 Figuur 2.1 Ontwikkeling van het aantal vestigingen in de regio (exclusief Castricum), , peildatum 1 januari Haarlemmermeer IJmond (excl. Castricum) Zuid-Kennemerland Regio ZKH&IJ (excl. Castricum) Bron: KvK Amsterdam; bewerking Research voor Beleid Vanaf 2000 groeide het aantal vestigingen in zowel de regio als ieder van de drie subregio s gestaag. Met name de laatste jaren (2004 tot en met 2006) lieten een relatief sterke toename zien. Op 1 januari 2007 telde de regio (exclusief Castricum) in totaal 6,2 procent meer vestigingen dan een jaar daarvoor. Samen met Castricum ging het op genoemde peildatum in de regio om vestigingen. Het aantal vestigingen in de regio is als volgt uit te splitsen naar sector en bedrijfsgrootte. Tabel 2.5 Vestigingen in de regio naar sector en bedrijfsgrootte (aantal werkzame personen > 15 upw), 1 januari 2007 onbekend geen* of meer totaal in % 01 Landbouw en visserij ,4% 02 Industrie ,9% 03 Bouw ,9% 04 Groothandel ,2% 05 Detailhandel ,4% 06 Horeca ,3% 07 Vervoer ,8% 08 Financiën ,4% 09 Adviesdiensten ,7% 10 Facilitaire diensten ,3% 11 Persoonlijke diensten ,8% 12 Algemene diensten ,8% 13 Zakelijk beheer ,1% 14 Overig ,0% Totaal ,0% in % 0,0% 34,8% 38,4% 16,6% 5,1% 4,2% 0,5% 0,4% 100,0% * geen werkzame personen die meer dan 15 uur per week werken Bron: KvK s Amsterdam en Alkmaar; bewerking Research voor Beleid 16

17 De belangrijkste sectoren in termen van aantal vestigingen waren begin 2007 het zakelijk beheer (25,1 procent), de adviesdiensten (12,7 procent) en de detailhandel (11,4 procent). Van alle vestingen behoorde 94,9 procent tot het kleinbedrijf (minder dan tien werkzame personen), 4,7 procent tot het middenbedrijf (10-99) en de resterende 0,4 procent tot het grootbedrijf (100 of meer). Behalve naar het aantal vestigingen is het ook interessant te kijken naar het aantal werkzame personen (tabel 2.5). 1 Tabel 2.6 Werkzame personen (> 15 upw) in de regio, naar sector en bedrijfsgrootte, 1 januari of totaal in % meer 01 Landbouw en visserij ,1% 02 Industrie ,3% 03 Bouw ,9% 04 Groothandel ,7% 05 Detailhandel ,7% 06 Horeca ,5% 07 Vervoer ,3% 08 Financiën ,2% 09 Adviesdiensten ,6% 10 Facilitaire diensten ,7% 11 Persoonlijke diensten ,9% 12 Algemene diensten ,3% 13 Zakelijk beheer % 14 Overig ,0% Totaal ,0% in % 10,1% 11,1% 8,5% 21,8% 8,6% 40,0% 100,0% Bron: KvK s Amsterdam en Alkmaar; bewerking Research voor Beleid Op 1 januari 2007 waren er voor het Handelsregister bij bedrijven in de regio in totaal ruim personen werkzaam (in het (semi-)publieke domein nog eens ruim personen). De in het private domein qua werkgelegenheid belangrijkste sectoren waren het vervoer en de industrie (respectievelijk 21,3 procent en 13,3 procent van het aantal werkzame personen). De facilitaire diensten, de groothandel en de detailhandel waren elk goed voor zo n 10 procent van het aantal werkzame personen. Van alle werkzame personen had 40 procent emplooi in het grootbedrijf, 30,3 procent in het middenbedrijf en 29,7 procent in het kleinbedrijf. Uit beide tabellen samen blijkt dat er in bijvoorbeeld het vervoer en de industrie sprake is van een klein aantal grote ondernemingen met veel werknemers. In termen van het aantal vestigingen lijken dit de minder belangrijke sectoren, in termen van werkgelegenheid blijken het de belangrijkste sectoren. 1 Deze cijfers zijn niet volledig en dus slechts indicatief. Het is namelijk niet verplicht om werkzame personen op te geven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Bovendien ontbreekt de (semi-)overheid. Gegevens over de (semi-)overheid zijn wel aanwezig in het zogenaamde Lisa-vestigingenregister. Dat was echter in het kader van het onderhavige onderzoek niet beschikbaar. 17

18 18

19 3 Vraagzijde: werkgelegenheid en vacatures Vanaf 2005 is de werkgelegenheid in de regio toegenomen. Hoewel regionale gegevens ontbreken, volgt de regio waarschijnlijk de landelijke trend van een toenemende werkgelegenheid in 2006 en Landelijk is het aantal ontstane vacatures tussen 2006 en 2007 licht afgenomen. In de regio daarentegen is het aantal nieuw ontstane vacatures sterk toegenomen. Het grootste aantal vacatures staat open in Haarlemmermeer. Het feit dat het aantal vacatures in de regio nog groeit vormt niet alleen een knelpunt, maar toont de positieve dynamiek en bedrijvigheid in de regio, welke gevoed moeten worden. In dit hoofdstuk staat de vraagkant van de arbeidsmarkt centraal. De vraag naar arbeid bestaat per definitie uit twee componenten: de werkgelegenheid (uitgedrukt in aantal werkzame personen of banen van werknemers) en de vacatures. 3.1 Werkgelegenheid Als indicator voor de werkgelegenheidsontwikkeling gebruiken we het aantal banen van werknemers. Een baan is een werkkring van een werknemer. Als iemand meer dan één werkkring heeft, telt elke werkkring als een afzonderlijke baan. Een werknemer is iemand die arbeid verricht op basis van loon of salaris. Zelfstandigen vallen hier niet onder. Figuur 3.1 Banen van werknemers in de regio naar sector, , peildatum 31 december, x A-F 'Harde sectoren' G-K Commerciële dienstverlening L-O Niet-commerciële dienstverlening Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid De jaren 2001 en 2002 lieten in de regio een toename van het aantal banen zien. In de twee jaren daarna daalde het aantal banen tot eind Het jaar 2005 liet weer een stijging zien. Aan het einde van dat jaar waren er in de regio banen. 19

20 Landelijk heeft de in 2005 in gang gezette banengroei zich in 2006 en 2007 verder doorgezet. Tussen het tweede kwartaal van 2006 en 2007 nam het aantal banen in ons land met toe tot een recordhoogte van 7,8 miljoen. 1 Regionale cijfers ontbreken nog, maar er zijn sterke aanwijzingen dat regio minimaal deze landelijke trend heeft gevolgd. Figuur 3.2 Banen van werknemers in de regio en in Nederland naar sector, peildatum 31 december 2005, in % Regio ZK&H&IJ Nederland 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% A+B Landbouw, bosbouw en visserij D Industrie F Bouwnijverheid H Horeca J Financiële instellingen L Openbaar bestuur;sociale verzekeringen N Gezondheids- en welzijnszorg C Delfstoffenwinning E Openbare voorzieningsbedrijven G Reparatie consumentenartikelen; handel I Vervoer, opslag en communicatie K Verhuur en zakelijke dienstverlening M Onderwijs O Cultuur, recreatie en ov. dienstverl. Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid Eind 2005 zijn in de regio de drie belangrijkste werkgevers de sectoren vervoer, opslag en communicatie, handel en zakelijke dienstverlening (respectievelijk ongeveer , en banen). Relatief gezien zijn er weinig banen in de harde sectoren A-F (dit aandeel toonde in de periode ook een dalende tendens, zie figuur 3.1) en de niet-commerciële dienstverlening (sectoren L-O). Voor de commerciële dienstverlening geldt het omgekeerde. Verhoudingsgewijs waren er met name veel banen in de sectoren vervoer, opslag en communicatie (20 procent tegenover landelijk 6 procent) en horeca (5 procent tegenover landelijk 4 procent). 3.2 Vacatures De vraag van werkgevers naar nieuw (gekwalificeerd) personeel komt tot uiting in het aantal vacatures. Een vacature is een arbeidsplaats waarvoor de werkgever, binnen of buiten een onderneming of instelling, personeel zoekt dat onmiddellijk of zo spoedig mogelijk is te plaatsen. 1 Persbericht CBS Forse banengroei, 30 november

21 Landelijk stonden er volgens de Vacature-enquête van CBS eind september 2007, gecorrigeerd voor seizoeninvloeden, 236 duizend vacatures open. Dat zijn er 13 duizend meer dan een kwartaal eerder. Nog nooit is het aantal vacatures landelijk zo hoog geweest. Het grote aantal vacatures past in het beeld van een zeer gunstige arbeidsmarkt. De dynamiek op de arbeidsmarkt is iets afgenomen. Dit blijkt uit de aantallen ontstane en vervulde vacatures. In het derde kwartaal van 2007 zijn landelijk 255 duizend vacatures ontstaan. Dit zijn er 9 duizend minder dan een jaar eerder. Het aantal vervulde vacatures in het derde kwartaal bedroeg 266 duizend, 8 duizend minder dan een jaar eerder. De arbeidsmarktdynamiek blijft hiermee echter op een hoog niveau. 1 Onderstaande (regionale) vacatureaantallen zijn tot stand gekomen op basis van bewerking van vacaturegegevens van CWI en de printmedia. CWI dekt met name het lagere en middelbare segment van de vraag naar werknemers af, de printmedia het hogere segment. Vanuit de jaarlijkse CWI vacature-enquête zijn de aantallen vacatures in de printmedia en van het CWI zelf herwogen en opgehoogd naar vacaturetotalen voor de regio. 2 Tabel 3.1 Ontwikkeling van het aantal nieuw ontstane vacatures in de regio per kwartaal, derde kwartaal 2006 derde kwartaal e kwartaal e kwartaal e kwartaal 2007 groei (%) 3 e kw e kw Zuid-Kennemerland ,1 Haarlemmermeer ,3 IJmond ,9 Totaal regio ,0 Nederland ,4 Bron: CWI, PAR Nielsen Media Research, Ecorys (2006); bewerking EIM/Research voor Beleid Is voor heel Nederland het aantal ontstane vacatures in het derde kwartaal 2007 met ruim 3 procent afgenomen ten opzichte van het derde kwartaal 2006, in de regio is het aantal vacatures toegenomen met 30 procent. Koploper is Haarlemmermeer, waar het aantal ontstane vacatures is opgelopen tot vacatures, een toename van 35 procent ten opzichte van het derde kwartaal Persbericht van CBS: Recordaantal vacatures, 15 november Daarvoor is gebruik gemaakt van de Personeels Advertentie Registratie (PAR) van Nielsen Media Research (voorheen BBC De Media en Reclame Bank). Voor de printmedia. 21

22 Tabel 3.2 Aantallen ontstane vacatures in de regio en Nederland naar branche, derde kwartaal 2007 Landelijk ontstaan in het derde kwartaal 2007 de meeste vacatures in de sector reparatie en handel, gevolgd door de sector zakelijke dienstverlening. In de regio is dit omgekeerd en is de zakelijke dienstverlening de sector met veruit de meeste ontstane vacatures en komt de sector reparatie en handel op de tweede plaats. Met vacatures staan de meeste van de vacatures in de zakelijke dienstverlening open in Haarlemmermeer. Tabel 3.3 Aantallen ontstane vacatures in de regio en Nederland naar beroepsgroep, derde kwartaal 2007 Zuid- Haarlemmermeer IJmond Totale Nederland Kennemerland regio Landbouw en visserij Delfstoffenwinning Industrie Openbare nutsvoorzieningen Bouwnijverheid Reparatie van consumentenartikelen en handel Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheid Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Overige dienstverlening Totaal Bron: CWI, PAR Nielsen Media Research, Ecorys (2006); bewerking EIM/Research voor Beleid Zuid- Haarlemmermeer IJmond Totale Nederland Kennemerland regio Elementair* Pedagogisch Agrarisch Technisch Transport (Para)medisch Administratief, commercieel en economisch Juridisch, bestuurlijk en beveiliging Taalkundig en cultureel Gedrag en maatschappij Verzorgend Overig Totaal *Beroepen waarvoor enkel lager onderwijs volstaat en met een normale inwerkperiode van maximaal een maand. Voorbeelden zijn schoonmaker en vakkenvuller. Bron: CWI, PAR Nielsen Media Research, Ecorys (2006); bewerking EIM/Research voor Beleid 22

23 Het merendeel van de vacatures in de regio ontstaat in de beroepsgroep administratief, commercieel en economisch medewerker. Ook is er in de regio relatief veel vraag naar elementair, technisch en verzorgend personeel. Met uitzondering van de vraag naar verzorgend personeel komt dit regionale beeld overeen met het landelijke beeld. 23

24 24

25 4 Aanbodzijde: (beroeps)bevolking In vergelijking met Nederland groeit de bevolking in de regio sneller, is er sprake van een zelfde mate van vergrijzing, maar lijkt ontgroening minder een probleem. Zowel de potentiële beroepsbevolking als de arbeidsparticipatie groeit in de regio sneller dan in Nederland als geheel. Daarnaast is er in de regio sprake van een stijging van de beroepsbevolking, dit als gevolg van de toenemende arbeidsparticipatie. Binnen de regio is het aandeel lager en middelbaar opgeleiden afgenomen, terwijl het aandeel hoger opgeleiden fors is gestegen. Ten opzichte van Nederland als geheel zijn er in de regio relatief minder laagopgeleiden en meer hoog opgeleiden. Onder de werkzame beroepsbevolking nemen de hogere leeftijdscategorieën sterk toe. Als gevolg van deze vergrijzing neemt daarmee de vervangingsvraag (vervanging van gepensioneerden) de komende jaren extra toe. De hoofdstukken 4 tot en met 7 gaan in op de ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt van de regio. Het arbeidsaanbod wordt bepaald door de omvang en samenstelling van de bevolking en vervolgens door wie daarvan werkt, dan wel zou willen en kunnen werken. Achtereenvolgens komen aan de orde de (beroeps)bevolking (hoofdstuk 4), het onderwijs (als leverancier van nieuw arbeidsaanbod, hoofdstuk 5), de niet-werkende werkzoekenden en uitkeringsgerechtigden (potentieel arbeidsaanbod, hoofdstuk 6) en de pendel (arbeidsaanbod vanuit andere regio s, hoofdstuk 7). 4.1 Bevolking Figuur 4.1 Totale bevolking in de regio en Nederland, (peildatum 1 januari) Regio ZK&H&IJ Nederland Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid De totale bevolking van de regio groeide van personen op 1 januari 2000 tot op 1 januari Dat komt neer op een toename van 9 procent. Landelijk groeide de bevolking aanzienlijk minder snel (met 3 procent van 15,9 miljoen tot 16,4 miljoen). In Nederland als geheel was in de beschouwde periode ook een afvlakking in de bevolkingsgroei te zien. In de regio was daar nog geen sprake van. 25

26 Figuur 4.2 Totale bevolking in de regio en in Nederland naar leeftijd, 2000 en 2007 (peildatum 1 januari) 90 jaar of ouder 90 jaar of ouder 80 tot 90 jaar 80 tot 90 jaar 70 tot 80 jaar 70 tot 80 jaar 60 tot 70 jaar 60 tot 70 jaar Regio ZK&H&IJ 50 tot 60 jaar 40 tot 50 jaar Nederland 50 tot 60 jaar 40 tot 50 jaar tot 40 jaar 30 tot 40 jaar 20 tot 30 jaar 20 tot 30 jaar 10 tot 20 jaar 10 tot 20 jaar Jonger dan 10 jaar Jonger dan 10 jaar Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid Er is sprake van een dubbele vergrijzing. Er komen steeds meer ouderen en die ouderen hebben gemiddeld genomen een hogere levensverwachting. Het aantal 60-plussers in de totale bevolking is in de periode toegenomen, zowel in de regio als in Nederland als geheel. Het aandeel 60-plussers in de totale bevolking in de regio bedroeg op 1 januari ,0 procent (tegenover 19,9 procent op dezelfde peildatum in 2000). Landelijk waren de percentages 20,1 procent en 18,1 procent. 1 Ook het aantal personen in de leeftijdscategorieën jaar en jaar liet in de beschouwde periode zowel landelijk als regionaal een toename zien. Tegenover de toename van het aantal personen in de hogere leeftijdsklassen staat in beide regio s een afname in de leeftijdscategorieën jaar en jaar. De laagste leeftijdscategorieën jaar en jonger dan 10 jaar laten in Nederland als geheel een lichte toename respectievelijk een stabilisatie zien. In de regio is voor beide leeftijdsgroepen sprake van een naar verhouding sterke toename. Daarmee lijkt hier de ontgroening, dat wil zeggen een daling van het aantal jongeren, minder een probleem dan in Nederland als geheel. 4.2 Beroepsbevolking (Potentiële) beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking bestaat uit alle jarigen. Een deel van de potentiële beroepsbevolking wil of kan niet werken. Deze groep volgt een opleiding, vervult zorgtaken of is (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt. Dit is de niet-beroepsbevolking. De rest heeft een baan van minstens twaalf uur per week (werkzame beroepsbevolking) of is op zoek naar een dergelijke baan (werkloze beroepsbevolking). De werkzame en werkloze beroepsbevolking vormen samen de beroepsbevolking. 1 Volgens de meest recente bevolkingsprognose van het CBS zal Nederland begin ,8 miljoen 65-plussers tellen, meer dan nu. Het aandeel 65-plussers zal de komende vijf jaar toenemen van 15 procent naar 17 procent. Zie: CBS Webmagazine In 2013 bijna 400 duizend 65-plussers erbij,12 december

27 Figuur 4.3 Potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) in de regio naar categorie, , x Niet-beroepsbevolking Werkloze beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid De potentiële beroepsbevolking in de regio steeg van personen in 2000 tot in 2006 (een toename van in totaal 6 procent tegenover landelijk 2 procent). De beroepsbevolking in de regio steeg in dezelfde periode aanzienlijk sterker dan de potentiële beroepsbevolking (van naar , een stijging van in totaal 11 procent tegenover landelijk 4 procent). De snellere stijging is een gevolg van de stijgende trend van de arbeidsparticipatie. Arbeidsparticipatie De arbeidsparticipatie is weer te geven als bruto- en als nettoparticipatie. Brutoparticipatie is dat deel van de potentiële beroepsbevolking dat tot de werkzame of werkloze beroepsbevolking behoort. Nettoparticipatie is het percentage van de potentiële beroepsbevolking dat tot de werkzame beroepsbevolking behoort. Hieronder volgt de brutoparticipatie. De werkzame beroepsbevolking komt verderop aan bod. Figuur 4.4 Bruto arbeidsparticipatie in de regio en Nederland, , in % Haarlemmermeer IJmond Zuid-Kennemerland Nederland Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid 27

28 De brutoparticipatie in zowel de hele regio als de subregio s lag in de periode boven het landelijk gemiddelde en nam per saldo ook sneller toe dan in Nederland als geheel. Met name was dat geval in de subregio Haarlemmermeer. In 2006 bedroeg de brutoparticipatie in Haarlemmermeer 75 procent, in IJmond 72 procent en Zuid-Kennemerland 71 procent (respectievelijk 5, 4 en 3 procent meer dan in 2000). Het landelijk gemiddelde was 68 procent (1 procent meer dan in 2000). Landelijk zet de stijgende trend van de brutoparticipatie in 2007 door. Inmiddels gaat deze in de richting van 70 procent. Recente gegevens (2007) op regionaal niveau ontbreken nog. Opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking Een vanuit de optiek van de arbeidsmarkt uitermate belangrijk kenmerk van de potentiële beroepsbevolking is het opleidingsniveau. De opleidingseisen die werkgevers aan hun personeel stellen nemen toe. Dat betekent dat het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking omhoog moet. Figuur 4.5 Potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) in de regio naar opleidingsniveau 1, , x 1000 Ontwikkeling in de regio ( ) Vergelijking regio en Nederland (2006) Regio ZK&H&IJ Nederland Lager onderwijs Middelbaar onderwijs Hoger onderwijs 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Lager onderwijs Middelbaar onderwijs Hoger onderwijs Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid Het aandeel lager opgeleiden in de potentiële beroepsbevolking in de regio daalde van 34,8 procent in 2000 naar 31,2 procent in Ook het percentage middelbaar opgeleiden liet een - zij het lichtere daling - zien (van 42,6 in 2000 naar 41,6 procent in 2006). Daar staat een forse stijging van het aantal hoger opgeleiden tegenover. Was in ,5 procent van de potentiële beroepsbevolking in de regio hoger opgeleid, in 2006 was dit 27,2 procent. Vergeleken met het land als geheel waren er in 2006 in de regio onder de potentiële beroepsbevolking relatief wat minder lager opgeleiden (33,2 procent tegenover 31,2 procent) en wat meer hoger opgeleiden (25,3 procent tegenover 27,2 procent). 1 Indeling volgens standaard onderwijsindeling (SOI). Lager onderwijs = basisonderwijs, eerste fase van het voortgezet onderwijs (vmbo, eerste drie jaar havo/vwo), mbo niveau 1; middelbaar onderwijs = tweede fase van het voortgezet onderwijs (bovenbouw havo/vwo) en mbo niveau 2, 3 en 4. hoger onderwijs = hbo en universitaire opleidingen. De diploma s die gelden als startkwalificatie op de arbeidsmarkt zijn: HAVO/VWO, Basisberoepsopleiding (MBO-niveau 2), Vakopleiding (MBO-niveau 3), Middenkaderopleiding (MBO-niveau 4), Specialistenopleiding (MBO-niveau 4) 28

29 Vergrijzing van de werkzame beroepsbevolking De stijging van de potentiële beroepsbevolking is voor een belangrijk deel terug te voeren op een toename van het aantal ouderen. De potentiële beroepsbevolking blijft daardoor weliswaar toenemen, maar is aan vergrijzing onderhevig. Hetzelfde geldt voor de werkzame beroepsbevolking. Figuur 4.6 Werkzame beroepsbevolking regio en Nederland naar leeftijd, 2000 en 2006, x tot 65 jaar 55 tot 65 jaar 45 tot 55 jaar 45 tot 55 jaar Regio ZK&H&IJ 35 tot 45 jaar Nederland 35 tot 45 jaar tot 35 jaar 25 tot 35 jaar 15 tot 25 jaar 15 tot 25 jaar Bron: CBS Statline; bewerking Research voor Beleid Zowel landelijk als in de regio namen tussen 2000 en 2006 onder de werkzame beroepsbevolking de hogere leeftijdscategorieën (45-plus) sterk in omvang toe. Ook de categorie jaar liet in de beschouwde periode ( ) een, zij het minder sterke, stijging zien. Voor de lagere leeftijdscategorieën (35-min) gold het omgekeerde. Opvallend is wel dat in de regio de laagste leeftijdscategorie (15 tot 25 jaar) nog een stijging vertoonde. De vergrijzing van de werkzame beroepsbevolking betekent dat de vervangingsvraag de komende jaren extra zal toenemen. Bedrijven en instellingen zullen de nodige gepensioneerden door nieuwe arbeidskrachten moeten vervangen. 29

30 30

31 5 Aanbodzijde: onderwijs Evenals landelijk groeit het aantal mbo-leerlingen in de regio. De instroom van hbo-studenten (INHOLLAND Haarlem) is licht afgenomen. Vergeleken met het land als geheel zijn er binnen de regio relatief meer leerbedrijven in de sectorale clusters handel, technisch vakmanschap en horeca, bakkerij, reizen, recreatie en facilitaire dienstverlening. Het aanbod van stageplaatsen en leerbanen overtreft de vraag ruimschoots. Alleen in de sectoren uiterlijke verzorging, zorg, sport en dierverzorging is er een tekort aan stageplaatsen. Het aantal voortijdig schoolverlaters in de regio is met 21% toegenomen, met name in Haarlemmermeer. Dit terwijl in andere regio s over het algemeen sprake is van dalingen. Naar verhouding zijn er in de regio veel jonge (<16jr) voortijdig schoolverlaters. Hoewel de aanpak om voortijdig schoolverlaters op gang te helpen effectief lijkt, blijft er sprake van een omvangrijk probleem. Over de gehele onderwijslinie is er in de regio, in vergelijking met Nederland, sprake van een sterkere toename van het aantal geslaagden. Centraal in dit hoofdstuk staat het onderwijs. Het onderwijs is de leverancier van nieuw (gekwalificeerd) arbeidsaanbod. Thema s in dit hoofdstuk zijn leerlingen, beroepspraktijkvorming, voortijdig schoolverlaters en geslaagden. 5.1 Leerlingen Ontwikkeling leerlingenaantallen in het voortgezet onderwijs, mbo en hoger onderwijs Sinds kort publiceert CBS op Statline op basis van cijfers van Cfi - gegevens over aantallen leerlingen in het bekostigd onderwijs naar hun woongemeente. Figuur 5.1 Leerlingenaantallen in de regio en Nederland naar onderwijssoort, schooljaren 2004/2005 tot en met 2006/2007 (telling naar woongemeente van de leerlingen) Regio ZK&H&IJ Nederland Vo alg lj Vwo Havo Vmbo t en g Vmbo b en k Mbo bol Mbo bbl Hbo Wo Vo alg lj Vwo Havo Vmbo t en g Vmbo b en k Mbo bol Mbo bbl Hbo Wo 2004/ / /07* 2004/ / /07* * Voorlopige cijfers; vo alg lj = vo algemene leerjaren; vmbo t en g = vmbo theoretische en gemende leerweg; vmbo b en k = vmbo basis- en kaderberoepsgerichte leerweg; Bron: CBS Statline (gegevens mbo 2004/05 en 2006/07 o.b.v. Kubus Mbo Inschrijvingen van Colo); bewerking Research voor Beleid 31

32 In het voortgezet onderwijs lieten in de schooljaren 2004/2005 tot en met 2006/2007, zowel landelijk als in de regio, vwo, havo en de theoretische en gemengde leerweg van het vmbo een stijging van het leerlingenaantal zien. Het aantal leerlingen in de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg van het vmbo daalde in het schooljaar 2006/2007 in beide regio s na een toename in het daaraan voorafgaande jaar. Voor mbo beroepsbegeleidende leerweg (bbl) is voor de regio eenzelfde conclusie te trekken, in Nederland als geheel was in beide schooljaren nog sprake van een - zij het afnemende - groei. Ook het mbo beroepsopleidende leerweg (bol) toonde in de beschouwde periode in beide regio s een afvlakkende groei. 1 Het aantal hbo-studenten nam zowel in de regio als in het land als geheel gestaag toe. Het wo liet in Nederland een afvlakkende groei van het aantal studenten zien, in de regio was na een stijging in 2005/2006, in 2006/2007 sprake van een daling. Naar verhouding waren er in het schooljaar 2006/2007 in de regio meer leerlingen/ studenten in havo/vwo- en minder in mbo bol, hbo en wo. Mbo nader belicht Nadere informatie over de samenstelling van de leerlingenpopulatie van het mbo in de regio is te ontlenen aan een eveneens op cijfers van Cfi gebaseerde - dataset van Colo (de zogenaamde Kubus mbo Inschrijvingen). Figuur 5.2 Aantal mbo-leerlingen in de regio en Nederland naar onderwijssector, onderwijsniveau en leerweg, (peildatum 1 oktober; telling naar woongemeente van de leerlingen) Regio ZK&H&IJ Sector Nederland Sector Combinatie van sectoren Economie Groen Techniek Zorg en welzijn Totaal Combinatie van sectoren Economie Groen Techniek Zorg en welzijn Totaal Niveau Niveau Mbo 1 Mbo 2 Mbo 3 Mbo 4 Totaal 0 Mbo 1 Mbo 2 Mbo 3 Mbo 4 Totaal 1 Bij de bbl werkt de leerling en gaat deze één of twee dagen in de week naar school. Bij de bol gaat de leerling de hele week naar school en loop deze stage om praktijkervaring op te doen. 32