BENG! Nulmeting energieverbruik De Bilt en monitoring voortgang

Transcriptie

1 BENG! Nulmeting energieverbruik De Bilt en monitoring voortgang Bart van der Ree 15 mei 2014 BENG! nulmeting - 1 -

2 1 Inleiding BENG! is van start gegaan met de activiteiten van het programma voor verduurzaming van De Bilt, waarvoor gemeente De Bilt subsidie heeft toegekend. Het betreft een programma van 11 deelprojecten, waaronder Projectplan 7: Nulmeting (Slim Meten). Om duidelijkheid te krijgen over de opgave die BENG! op zich heeft genomen is het van groot belang om een duidelijke nulmeting uit te voeren, waarmee het huidige energieverbruik in de gemeente De Bilt inzichtelijk kan worden gemaakt. Aan de hand van de nulmeting kan er gericht worden gestuurd op gemakkelijke en moeilijkere opgaven. Per jaar kan worden gemonitord of doelstellingen gehaald worden en wat de effecten van getroffen maatregelen zijn. In de eerste jaren gaat het er met name om individuele gevallen voor het voetlicht te brengen, waarin duidelijk aantoonbaar is dat energiebesparingen en duurzame opwekking worden gerealiseerd. In de jaren die volgen kan de voortgang ook op gemeentelijke schaal worden gemeten en worden getoond aan het publiek. In dit artikel wordt de nulmeting gepresenteerd. De nulmeting is hoofdzakelijk gebaseerd op gegevens uit Energie In Beeld i, aangevuld met getallen uit de KlimaatMonitor ii en CBS iii. De gegevens uit deze bronnen zijn onderling vergeleken en telkens is de bron gekozen met de meeste lokale gegevens, de meest recente gegevens, goede documentatie van gegevens, voldoende detailniveau en is ook gekeken naar hoe de gegevens over enkele jaren eenvoudig terug te vinden zijn om de voortgang te meten. Voor algemene conversiefactoren zijn meestal waarden genomen uit de Uniforme Maatlat iv ; deze kwamen ook overeen met de conversies gebruikt in Energie In Beeld. De gegevens in de Gemeentelijke Duurzaamheidsindex v zijn globaler en gebaseerd op het CBS, daarom zijn ze niet gebruikt. Deze nulmeting is met dank - deels gebaseerd op de gegevens en analyse van een groep studenten eerder dit jaar vi. Het Excel rekentool waarop deze nulmeting is gebaseerd, is voorzien van een gedetailleerde instructie waarmee de situatie in een later jaar kan worden ingevuld en de voortgang kan worden bepaald in vergelijking met deze nulmeting. 2 Energiebalans De Bilt De energiebalans voor De Bilt is gegeven in Figuur 1. Deze figuur geeft een overzicht van de belangrijkste energiestromen in de gemeente. Naast huishoudens zijn ook de belangrijkste andere groepen energieverbruikers te zien. Bij iedere groep is het verbruik van energie in de vorm van elektriciteit, warmte (in de vorm van aardgas of brandstof) weergegeven. Ook is de resulterende CO 2 -uitstoot weergegeven: op dit moment in totaal circa 238 ton CO 2 per jaar. Bij woningen en bij de landbouw vindt op locatie opwekking van duurzame energie plaats. Bij woningen gebeurt dat met zonnepanelen (PV) en duurzame warmte (houtkachels, zonnewarmte en houtskool). In de landbouw is er beperkte terugwinning van warmte uit versgemolken melk. Elektriciteit en aardgas komen uit de centrale netten. Binnen de gemeente kan centrale opwek van duurzame energie plaatsvinden. Volgens de huidig bekende gegevens vindt die op dit moment nog niet plaats. De energie moet dus van buiten worden aangevoerd, in de vorm van elektriciteit uit elektriciteitscentrales, aardgas en brandstoffen voor vervoer. Naar schatting kost het inkopen van die energie in de gemeente op dit moment circa 72 miljoen euro per jaar excl. BTW vii. De transitie naar een energieneutrale BENG! nulmeting - 2 -

3 gemeenschap biedt het uitzicht om een steeds groter deel van die kosten binnen de gemeente of regio te houden en om te zetten in lokale economische activiteit. Energiebalans De Bilt 2013 PV 2,6 TJ el Dz.W. 1) 42,7 TJ th 92 kton CO TJ el Huishoudens 977 TJ th Brandstof Elektriciteitscentrales 569 TJ el 48 kton CO TJ pr 180 TJ el Commerciele Dienstverlening 357 TJ th Duurzame 0,0 TJ el Opwek centraal 20 kton CO 2 Energielasten in De Bilt 3) 0,0 TJ th 72 TJ el Publieke Dienstverlening 72 mln Euro 151 TJ th Aardgas Melk 2) 0,5 TJ th 20 kton CO 2 72 TJ el Industrie, 1631 TJ pr Landbouw, 146 TJ th Overige Diesel, benzine, LPG 13 TJ el Mobiliteit 59 kton CO TJ pr 656 TJ th Totaal 2013: 2955 PJ primair Alle getallen zijn per jaar 2857 PJ vraag (elektrisch, gas, brandstoffen) 238 kton CO 2 1) Duurzame warmtebronnen in woningen opgewekt: houtkachels (41 TJ), zonnewarmte (0,9 TJ) en houtskool (0,7 TJ) 2) Warmte die is teruggewonnen uit net gemolken melk 3) Op dit moment vindt lokaal (achter de meter duurzame opwekking plaats; zie PV, duurzame warmte en melk. Centrale duurzame opwek is niet beschikbaar. Opgemerkt wordt dat centrale duurzame opwek buiten de gemeente (wind op zee, bijmenging biobrandstof in benzine etc.) in deze balans niet is meegenomen. Figuur 1: Energiebalans 2013 voor De Bilt, met de belangrijkste energieverbruiksposten, conversies, duurzame opwekking, CO 2 -uitstoot en energielasten. 3 Toelichting per sector 3.1 Huishoudens In navolging van het onderzoek door de groep studenten eerder dit jaar vi is voor inventarisatie van het energieverbruik van de Biltse huishoudens een combinatie van bronnen gebruikt: het aantal woningen uit CBS Statline, vermenigvuldigd met gemiddelde gas- en elektriciteitsverbruiken uit Energie in Beeld. Dit is een goede benadering, omdat CBS en Klimaatmonitor het totaalverbruik schatten aan de hand van indicatieve energielabels van woningen in verschillende typen. Energie in Beeld geeft gemiddelde verbruiken per woningtype op basis van daadwerkelijke metingen aan circa 60% van het aantal particuliere aansluitingen. De gemiddelde verbruiken per woning in EiB zijn naar verwachting daarom nauwkeuriger zijn dan bij KlimaatMonitor / CBS. Bijkomend voordeel is dat EiB recentere gegevens geeft (op dit moment zijn die van 2013 beschikbaar). Voor de Nulmeting worden de gegevens uit 2013 gebruikt. Zowel Energie in Beeld als de KlimaatMonitor corrigeren overigens de energieverbruiken naar standaardjaarverbruiken viii. BENG! nulmeting - 3 -

4 Uit de gegevens komt naar voren dat, zoals in heel Nederland, het primaire energieverbruik en de CO 2 - uitstoot van woningen overwegend het gevolg zijn van aardgasverbruik (circa 2/3 van het totaal). Op dit moment is het technisch en onder voorwaarden economisch mogelijk om woningen energieneutraal te maken, en wordt er hard getrokken aan het realiseren van goede proposities voor bewoners. Nulmeting Bron Eenheid 2013 Aantal Woningen CBS Aardgas Verbruik CBS/EiB m3/j Verbruik CBS/EiB Tjgas,ow/j 977 Primair CBS/EiB TJp/j 977 CO2 uitstoot CBS/EiB ton/j Elektriciteit Verbruik CBS/EiB kwh/j Verbruik CBS/EiB Tjel/j 233 Primair CBS/EiB TJp/j 542 CO2 uitstoot CBS/EiB ton/j TOTAAL Verbruik CBS/EiB TJv/j Primair CBS/EiB TJp/j CO2 uitstoot CBS/EiB ton/j Figuur 2: overzicht energieverbruik huishoudens in De Bilt. Noot: in bovenstaande tabel wordt het directe verbruik gegeven: TeraJoules gas (TJgas) respectievelijk elektriciteit (TJel) maar ook het primaire verbruik (TJp). Het verschil tussen deze twee ligt in het energieverlies bij het opwekken van elektriciteit: het primaire energieverbruik is het verbruik in de vorm van brandstoffen in elektriciteitscentrales. Bij gasverbruik is primair gelijk aan het verbruik. In deze analyse wordt de energie die nodig is geweest om de brandstoffen cq het aardgas te verkrijgen en naar Nederland te transporteren niet verdisconteerd. 3.2 Woningen: verdeling energielabelklassen Ondertussen zijn er goede tools beschikbaar om de kwaliteit van het woningbestand te onderzoeken in een gemeente. Het nieuwste gereedschap is de Energielabelatlas ix van Meer Met Minder, die in een online kaart de energielabels van woningen zichtbaar maakt. Op de webpagina kan worden ingezoomd op buurten en straten en kan het energielabel van een individuele woning worden opgevraagd. BENG! nulmeting - 4 -

5 Figuur XXX: Gemeente De Bilt op de Energielabelatlas. In het cirkeldiagram rechts is de verdeling van (indicatieve) energielabels van de woningen te zien. De kaart kan worden ingezoomd om het potentieel per wijk, buurt en straat in te schatten. Het gaat hier in de meeste gevallen om indicatieve labels die zijn ingeschat aan de hand van algemene gegevens als het bouwjaar van de woning. Bewoners kunnen zelf uitgevoerde energiebesparingsmaatregelen in de woning op de website invoeren, maar in verreweg de meeste gevallen hebben zij dat niet gedaan. In onderstaande figuur is te zien dat bijna alle woningen in de buurt van het postadres van BENG! een G- label zouden hebben. In werkelijkheid kan in een deel van die woningen al isolatie zijn aangebracht maar is dat niet in de database opgenomen. Het is te verwachten dat de kwaliteit van deze gegevens in de toekomst nog verder zal verbeteren, wanneer het globale verplichte energielabel voor woningen wordt ingevoerd dat nu in uitwerking is. Deze kaarten zijn een goed gereedschap voor het verkennen en selecteren van wijken voor campagnes en promotie-activiteiten. BENG! nulmeting - 5 -

6 Figuur 3: Het postadres van BENG! heeft een niet-gecertificeerd, indicatief label B. Voor de woningen eromheen is dat indicatieve label bijna altijd G. 3.3 Commerciële Dienstverlening Voor de overige sectoren behalve wonen, leveren de KlimaatMonitor en Energie In Beeld gegevens op die in grote lijnen vergelijkbaar zijn. Er zijn wel verschillen in de getallen, vooral voor subbranches, maar in grote lijnen komen de bronnen ongeveer overeen. Bij beide bronnen zijn de gegevens in branche en subbranche uit te splitsen, in beide gevallen worden standaardjaarverbruiken gegeven. Energie in Beeld levert recentere gegevens (nu al voor 2013) dan KlimaatMonitor. Bovendien zijn de gegevens eenvoudig voor alle branches in één slag te importeren. Daarom is Energie In Beeld in de meeste gevallen als bron gekozen. Binnen de commerciële dienstverlening zijn enkele deelsectoren verantwoordelijk voor een groot deel van het gas- en elektriciteitsverbruik, zie Figuur 4. Met name de Advisering en Onderzoek branche valt op, wellicht is hier het energieverbruik van het Grontmij-complex een dominante post. Figuur 4: Gasverbruik en elektriciteitsverbruik van de sector commerciele dienstverlening, opgesplitst per subsector. BENG! nulmeting - 6 -

7 3.4 Publieke Dienstverlening De sector Publieke Dienstverlening omvat scholen, zorginstellingen, sport, recreatie, waterzuivering enzovoorts. Daarbij is het goed op te merken dat de equivalente CO 2 -uitstoot van de rioolwaterzuivering veel groter is dan op basis van het energieverbruik verwacht mag worden. Dat komt omdat bij het proces ook andere broeikasgassen, zoals methaan, vrijkomen. Die uitstoot is hier niet meegenomen. Ook hier is de verdeling over subsectoren interessant voor mogelijke nadere actie. Binnen de gezondheids- en welzijnszorg is het de moeite waard het RIVM-complex apart te bekijken, binnen de categorie overige dienstverlening wellicht het KNMI-complex. Figuur 5: Energieverbruik binnen de sector publieke dienstverlening in De Bilt. 3.5 Industrie, landbouw, overig In deze categorie vallen de volgende posten (SBI-codes): - bouwnijverheid; - industrie; - landbouw, bosbouw en visserij; - productie en distributie van en handel in electriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht; - overigen: beroepsbeoefenaren en onbekend. De gegevens van Energie in Beeld over 2013 worden gebruikt; deze komen globaal overeen met die in KlimaatMonitor maar zijn recenter. De verdeling over de subsectoren is als volgt: Figuur 6: Energieverbruik in de sectoren industrie, landbouw en overige BENG! nulmeting - 7 -

8 Noot: de categorie productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht komt niet in de figuren voor omdat de gegevens daarvoor zijn afgeschermd in Energie In Beeld. In de Klimaatmonitor staat het verbruik voor deze sector op nul voor gemeente De Bilt. De categorie onbekend is relatief groot in deze sector. Het valt op dat de categorie in eerdere jaren in Energie in Beeld nog veel groter was. Kennelijk is Energie in Beeld steeds beter in staat om verbruikers toe te wijzen aan categorieën. 3.6 Mobiliteit Bijna 90% van het energieverbruik voor mobiliteit wordt veroorzaakt door het wegverkeer. De resterende posten zijn railverkeer (een toegedeeld aandeel in het landelijk verbruik) en energieverbruik voor mobiele werktuigen. Het energieverbruik voor railverkeer wordt toegerekend als elektriciteitsverbruik; de overige posten als brandstofverbruik. Energie in Beeld en CBS hebben over deze sector geen gegevens. Daarom worden de gegevens uit de KlimaatMonitor gebruikt. Deze zijn beschikbaar over het jaar De Klimaatmonitor laat de post Wegverkeer Snelwegen weg uit de totalen, al zijn er wel gegevens over beschikbaar. Ook in dit overzicht wordt het verkeer over de snelwegen weggelaten, omdat het hier een toedeling vanuit landelijke gegevens betreft en tevens met het oog op de scope en acties van BENG!. Over elektrisch rijden in De Bilt zijn nog geen gegevens beschikbaar. Wel is hieronder, onder duurzame opwekking, een kleine post hernieuwbare elektriciteit voor wegvervoer zichtbaar. Figuur 7: energieverbruik in de mobiliteitssector. 3.7 Lokale duurzame energie-opwekking Volgens de nu bekende gegevens vindt er binnen De Bilt alleen duurzame energie-opwekking plaats bij huishoudens en in de landbouwsector. Bij huishoudens gaat het vooral om houtkachels en in mindere mate om zonne-energiesystemen, zonneboilers en houtskool. In de landbouw vindt er volgens de KlimaatMonitor terugwinning plaats van warmte uit net gemolken melk. Deze posten zijn in de Energiebalans terug te vinden. De duurzame energie wordt achter de meter geleverd en mag dus niet worden afgetrokken van de elektriciteits- en gasvraag. Centrale opwek van duurzame energie vindt niet plaats in De Bilt volgens Energie In Beeld, KlimaatMonitor en CBS. Ook andere bronnen geven geen opwek te zien. De OmgevingsDienst Regio BENG! nulmeting - 8 -

9 Utrecht x bevestigde dat er geen duurzame opwek bekend is. Uit de Biomassakaart xi en de Warmtekaart xii komen geen leveranciers of producenten van biomassa naar voren. In het rekentool is wel ruimte gemaakt voor centrale duurzame opwekkingsopties, zodat nieuwe opwekkers in de toekomst kunnen worden meegenomen. In de berekening zijn enkele duurzame opwekposten weggelaten die wel door de KlimaatMonitor werden gegeven: bijmenging van biobrandstoffen bij benzine en diesel voor verkeer, hernieuwbare elektriciteit voor vervoer exclusief wegvervoer en een kleine post hernieuwbare elektriciteit voor wegvervoer (0,1 PJ volgens de KlimaatMonitor). Deze duurzame energieposten spelen zich buiten de gemeente af en zijn met verdeelsleutels toegedeeld aan de gemeente. 4 Conclusie Energieverbruik en CO 2 -uitstoot Op basis van Energie in Beeld, de KlimaatMonitor, CBS Statline en diverse andere bronnen is in deze nulmeting een overzicht verkregen van de belangrijkste energiestromen binnen de gemeente De Bilt. Uit het overzicht komt naar voren dat op dit moment circa 72 miljoen Euro jaarlijks de gemeente verlaat in de vorm van energiekosten. De energietransitie biedt de kans om een deel van deze kosten binnen de gemeentegrens om te zetten in lokale economische activiteiten. De CO 2 -uitstoot in de gemeente bedraagt op dit moment circa 238 ton CO 2 per jaar. Vergelijking met andere gemeenten KlimaatMonitor geeft een benchmark voor die CO 2 -uitstoot: een vergelijking tussen de uitstoot in De Bilt met die in de gehele provincie Utrecht, per sector. Hieronder is die benchmark gegeven voor Uit deze vergelijking komt naar voren dat de CO 2 -uitstoot in woningen en in het wegverkeer hoger is dan gemiddeld in de provincie; in de industrie, bouwnijverheid en landbouw is deze lager. BENG! nulmeting - 9 -

10 Figuur 8: Benchmark CO2-uitstoot per bewoner in de Bilt ten opzichte van die in de provincie Utrecht in 2012 (bron: KlimaatMonitor). Een andere indicator is de Gemeentelijke DuurzaamheidsIndex v : voor De Bilt ziet die er uit als volgt. Over alle duurzaamheidsaspecten genomen staat De Bilt op plaats 209 van de in totaal 408 Nederlandse gemeenten op deze lijst. Figuur 9: GemeentelijkeDuurzaamheidsindex voor De Bilt. Voor de energiehuishouding zijn vooral de items 'Energieverbruik' en 'Hernieuwbare energie' relevant. BENG! nulmeting

11 Meten van de voortgang Het Excel rekentool waarop deze nulmeting is gebaseerd, is voorzien van een gedetailleerde instructie waarmee de situatie in een later jaar kan worden ingevuld en de voortgang kan worden bepaald in vergelijking met deze nulmeting. Die voortgang ten opzichte van de nulmeting zal deels bestaan uit resultaten van BENG!, maar ook deels uit autonome ontwikkelingen. Om die twee beter te scheiden is het nodig om enkele trendscenario s voor de komende jaren op te zetten, waaronder een autonoom scenario. Hiervoor zal een afstudeerder worden begeleid. Bronnen i met dank aan Stedin voor het beschikbaar stellen van de inloggegevens voor De Bilt. ii dit is een database voor energiegegevens van Nederlandse Gemeenten die wordt onderhouden door Rijkswaterstaat. De database is gebaseerd op CBS cijfers aangevuld met diverse andere bronnen. Rijkswaterstaat (Gert Nijsink) heeft bevestigd dat deze database naar alle waarschijnlijkheid de komende jaren beschikbaar blijft. iii iv Uniforme Maatlat voor de woning- en utiliteitsbouw een protocol voor het vergelijken van alternatieven voor de warmtevoorziening op bouwlocaties, v de Gemeentelijke Duurzaamheids Index vi Mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energieopwekking in De Bilt, Bas Agerbeek, Carmen Gutarra Méndez, Dieke Verkruijssen, Laurens Meershoek, Niels Blonk, Nienke Scholten, Veikko Schepel, april Deze studenten gebruiken deels dezelfde bronnen als die in deze publicatie zijn gebruikt. Hier en daar treden toch verschillen op. Dat komt vooral omdat de studenten zich op de KlimaatMonitor baseerden, die op zijn beurt grotendeels is gebaseerd op de Energie In Beeld getallen uit In deze publicatie zijn de Energie In Beeld getallen uit 2013 gebruikt. Dat verklaart min of meer volledig de afwijkingen tussen de publicatie van de studenten en deze publicatie. Het grootste verschil ligt in de sector Overig (in deze publicatie onderdeel van Industrie, Landbouw, Overig, in de spreadsheet te scheiden. Energie in Beeld geeft voor deze sector voor 2013 veel lagere verbruikscijfers dan voor Vermoedelijk zijn enkele grootverbruikers vanuit de sector Overig toegewezen aan andere sectoren. vii Deze schatting van de energiekosten is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: elektriciteitsprijs huishoudens: 0,18 per kwh ex BTW; elektriciteitsprijs overige verbruikers: gemiddeld 0,09 per kwh ex BTW; aardgasprijs huishoudens: 0,54 per m 3 ex BTW; aardgasprijs overige verbruikers: gemiddeld 0,45 per m 3 ex BTW; transportbrandstoffen: gemiddeld 1,34 per liter ex BTW. viii Het Standaardjaarverbruik is het verbruik gecorrigeerd voor jaarlijkse temperatuurverschillen, dus gebaseerd op een standaardjaar met gemiddelde klimaatcondities. Dit is een betrouwbaarder indicator dan het eigenlijke jaarverbruik. ix BENG! nulmeting

12 x De ODRU ondersteunt Utrechtse gemeenten bij milieu-, klimaat- en ander beleid. Erwin Mikkers is aldaar verantwoordelijk voor dienstverlening aan De Bilt. xi xii De Warmtekaart is ook te gebruiken om potentiëlen van bijvoorbeeld biogas uit GFT of de rioolwaterzuiveringsinstallaties. BENG! nulmeting