Innovatieve aanpak voor burgers die ondersteuning op maat en dagactiviteiten behoeven

Transcriptie

1 Van Patiënt naar actieve burger Innovatieve aanpak voor burgers die ondersteuning op maat en dagactiviteiten behoeven Groningen, juni Initiatiefgroep WIe DOun 1

2 2

3 Inhoudsopgave Preambule 3 Werk-leerexperiment 8 Doelen 8 Uitgangspunten 8 Aanbod 10 Waar 11 Wie zijn wij 11 Ons netwerk 11 Bijlage 1 13 Bijlage 2 14 Bijlage

4 Preambule Kent u de wet van de WEDERKERIGHEiD? Supersimpel: 'Wat je investeert in anderen komt op een of andere manier terug. Vooral NIETselecteren op erkend 'kwetsbare groepen' zoals ouderen en gehandicapten. Met braaf burgerschap en liefdadigheid heeft de Wet van de Wederkerigheid nul komma nul te maken. Het is gewoon gedeeld eigen belang. Er zitten namelijk alle elementen in verpakt waar een mens - wetenschappelijk bewezen - gelukkig van wordt: eigen regie en vat op je leven, een positieve visie, de ervaring van verbinding en van betekenis tezijn, humor en spel. Marlieke de Jonge Uit: Meerjarenprogramma: van beschermd wonen naar wonen met begeleiding op maat. Projectgroep Beschermd Wonen, 10 de versie, 22 juni 2015 Hierbij streven we naar begeleiding op maat, met directe verbondenheid met de samenleving, waarbij maximale zelfredzaamheid, participatie en een vertrouwde woonomgeving uitgangspunt zijn. Uit aanbiedingsbrief van het college van B&W bij het hiervoor genoemde meerjarenprogramma, 22 augustus De commissie adviseert dat wonen en zorg worden gescheiden, dat het wonen vorm krijgt in het zogenoemde gespikkeld wonen en dat zorg gebracht wordt in de woonomgeving en gericht is op het ondersteunen van herstel. De cie. adviseert de tweede lijns zorg te belasten met de door hen benoemde brandweerfunctie en deze zorg efficiënter in te zetten dan nu gebeurt. Daarmee kunnen veel kosten bespaard worden. Uit: Van beschermd wonen naar een beschermd thuis. Advies Commissie Toekomst beschermd wonen in opdracht van de Vereniging van Nederlandse gemeenten, 11 november Doel van dit Verdrag is het volledige genot door alle personen met een handicap van alle mensenrechten en fundamentele vrijheden op voet van gelijkheid te bevorderen, beschermen en waarborgen, en ook de eerbiediging van hun inherente waardigheid te bevorderen. Personen met een handicap omvat personen met langdurige fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met diverse drempels kunnen beletten volledig, effectief en op voet van gelijkheid met anderen te participeren in de samenleving. Uit: VN- Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Nederlandse vertaling, september Hoe ziet je ideale woonomgeving er nu binnen Beschermd wonen eruit? Invloed hebben, inspraak Zelf doelen stellen in concreet plan en zelf daaraan werken. Geprikkeld worden, feedback krijgen. Je bent eigenaar van je eigen plan. Betrokken en vast personeel en vaste begeleider tijdens alle stappen in het proces naar zelfstandigheid. Ervaringsdeskundige begeleiders met levenservaring. Je moet ondergrond hebben om iemands achtergrond te begrijpen. Structuur en duidelijkheid Zinvolle dagbesteding, werk of school. Hoe noodzakelijk is dagbesteding? Dagbesteding is heel belangrijk. Anders vervelen mensen zich snel, vervallen in oude structuren of zoeken ander manieren om met de verveling om te kunnen gaan en deze zijn vaak negatief. 4

5 Bovendien is het prettig om naast de woonvorm andere mensen te ontmoeten. Clienten willen graag weer meedoen of een nieuwe passie ontdekken. Externe dagbesteding heeft de voorkeur omdat je uit de woonvorm bent. Uit: Meerjarenprogramma: van beschermd wonen naar wonen met begeleiding op maat. Projectgroep Beschermd Wonen, 10 de versie, 22 juni 2015 Als achterom kijken pijn doet en vooruit kijken bang maakt, kijk dan naast je. Een normaal mens, is iemand, die je nog niet goed kent. Alfred Adler Autobiografie in vijf korte hoofdstukken Hoofdstuk 1 Ik loop over straat. Er zit een diep gat in de stoep. Ik val erin. Ik ben verdwaald Ik ben hopeloos. Het is niet mijn fout. Het duurt eeuwen om een manier te vinden om eruit te komen. Hoofdstuk 2 Ik loop door dezelfde straat. Er zit een diep gat in de stoep. Ik doe alsof ik het niet zie. Ik val er weer in. Ik kan niet geloven, dat ik weer op dezelfde plek ben. Maar het is niet mijn schuld. Het duurt nog steeds lang om eruit te komen. 5

6 Hoofdstuk 3 Ik loop door dezelfde straat. Er zit een diep gat in de stoep. Ik zie dat het er is. Toch val ik er in het is een gewoonte. Mijn ogen zijn open. Ik weet waar ik ben. Het is mijn schuld. Ik klim er meteen uit. Hoofdstuk 4 Ik loop door dezelfde straat. Er zit een diep gat in de stoep. Ik loop eromheen. Hoofdstuk 5 Ik loop door een andere straat. Portia Nelson Wandelaar, de afdruk van je voet Is het pad en niets anders. Wandelaar er is geen pad, Jij maakt het wanneer je wandelt. Al wandelende maakt men het pad En wanneer men omkijkt Dan ziet men het pad dat niemand Nog zal volgen. Wandelaar er is geen pad, tenzij De rimpelingen op het water. 6

7 Machado, A. (2006). Chant XXIX. Waarom bovenstaande citaten? Het eerste citaat is afkomstig van Marlieke de Jonge en drukt de visie uit van iemand met een beperking. Ze geeft haar visie op wederkerigheid. Wij zijn een groep mensen met een beperking, die hebben geleerd om te gaan met die beperking en hoe anderen met deze eigen ervaring te ondersteunen. Eén van de kernwaarden van onze organisatie is wederkerigheid. De gedachte daarachter is iedereen kan en moet iets bijdragen, naar eigen vermogen. Het tweede citaat komt uit de aanbiedingsbrief van 26 augustus 2015 van het college van B&W van Groningen behorend bij de nota: Meerjarenprogramma: van beschermd wonen naar wonen met begeleiding op maat. Het citaat bevat de uitnodiging voor een bij het citaat passend aanbod. Ons aanbod is vernieuwend en past maximaal bij het in het citaat gevraagde. We kunnen het niet helemaal alleen en hebben de hulp van de tweede lijns zorg nodig wanneer we het niet zelf meer kunnen door de tijdelijk optredende ernst en/of complexiteit van de problematiek. We vinden die verhouding goed uitgedrukt in de samengevatte weergave van het rapport van de commissie Dannenberg. We willen graag dat iedereen mee kan doen in de samenleving. Ons aanbod past daarmee ook bij de uitvoering van het onlangs door Nederland geratificeerde verdrag van de VN inzake de rechten van personen met een handicap. En het belangrijkste is uiteraard wat wil de gebruiker van de voorziening en daartoe hebben we een citaat over genomen uit de bijlage van de nota Meerjarenprogramma: van beschermd wonen naar wonen met begeleiding op maat. Formele taal kan vaak niet goed uitdrukken wat bedoeld wordt met herstel ondersteunende zorg, poëtische taal kan dat vaak beter en daarmee eindigen we onze citaten. 7

8 Werk-leerexperiment We hebben als een van onze motto s: leren door te doen. We doen een aanbod waarin elementen zijn verwerkt waarmee elders ervaring is opgedaan maar nog niet als geheel in de voorgestelde constellatie. Daarom noemen we het een experiment dat voor de toekomst bruikbare nieuwe kennis en ervaring oplevert. We creëren een omgeving waarin burgers die beschikken over een indicatie voor wonen met begeleiding en/of dagbesteding/begeleid werken, kunnen werken aan het vergroten van hun zelfregie en hun deelname aan de samenleving (één of meerdere treden op de participatieladder). Zij worden aangesproken als burger en deelnemer, en niet als patiënt of cliënt. Iemand aanspreken op een andere rol geeft betrokkene andere verantwoordelijkheden en leidt tot ander gedrag, waardoor talenten en vaardigheden tevoorschijn komen, die eerder niet aanwezig werden geacht. Het helpt bovendien om weer meer aan de samenleving deel te nemen. We sluiten hiermee aan bij de overtuiging en ervaring van Lector Rehabilitatie van de Hanzehogeschool, Lies Korevaar,. 1 Het is ook een omgeving waarin studenten een bijdrage leveren aan de ondersteuning van deze burgers. Deze werkzaamheden maken integraal deel uit van hun opleiding (HBO en MBO). Onderdeel van het experiment is een studieopdracht, bestaande uit een beschrijving van de voortgang van het experiment om het overdraagbaar te maken en om te komen tot aanbevelingen voor verbeteringen. Doelen Van patiënt naar volwaardig burgerschap - versterken zelfregie - bevorderen maatschappelijke participatie - ondersteuning door herstelmaatjes en ervaringsdeskundigen onder meer met behulp van hun eigen herstelervaringen Uitgangspunten voor onze aanpak We zetten ervaringskennis en deskundigheid in omdat - je zo gemakkelijker contact maakt en een werkrelatie opbouwt met burgers met een beperking 1 Zie onder andere de lezing die Lies Korevaar gaf op het symposium HOE?! van 26 mei 2016, georganiseerd door Hanzehogeschool, Zorgbelang Groningen en Initiatiefgroep Centrum voor Zelfregie en Participatie, nl/nld/onderzoek/kenniscentra/hanzehogeschool-centre-of-expertise-healthyageing/lectoraten/lectoraten/rehabilitatie?portal=true&tl=true 8

9 - je burgers die zich hopeloos voelen en daardoor passief worden/zijn, hoop biedt en weer in de benen krijgt - burgers eerder iets zullen aannemen van iemand, die uit ervaring spreekt We gaan in onze aanpak uit van de piramide van Maslow en van de participatieladder. Participatie is pas mogelijk als in de basis behoeften van Maslow is voorzien. De ervaring van mensen in armoede is dat de vraag hoe je rond moet komen al je aandacht opslokt en geen ruimte laat voor iets anders. Bij het ontbrekenn van een woonruimte geldt het zelfde. Participatie betekent voor de één weer onder de mensen komen, voor de ander deelname aan het arbeidsproces. Hiertussen zijn nog vele varianten als vrijwilligerswerk, het volgen van een opleiding, het beoefenen van een sport of hobby. We bieden samen met andere organisaties zinvolle (dagelijkse) bezigheden, deels gericht op het bevorderen van maatschappelijke participatie en het terugvinden van de eigen talenten en plezier in het leven en deels gericht op het vergroten van het sociale netwerk. We gaan uit van wederkerigheid oftewel mensen ontvangen waar nodig niet alleen ondersteuning, maar dragen zelf ook bij aan de ander of de samenleving. We zijn out reachend en zoeken de mensen thuis op. Dat kan zijn op verwijzing naar ons door een formele of informele zorgverlener waaronder we ook door verwijzing door lotgenoten verstaan. We willen informele zorg zowel aanbieden in relatie met andere informele ondersteuners, als in relatie met formele ondersteuners. Van de laatste willen we alleen gebruik maken als de informele ondersteuners het niet meer aan kunnen. Let wel informele ondersteuning is niet synoniem met onbetaalde ondersteuning. Bekend is dat burgers met beperkingen vaak een beperkt netwerk hebben, veelal intensieve ondersteuning behoeven en daarvoor veelal niet kunnen rekenen op ondersteuning door hun omgeving. 2 Onze werkwijze en het aanbod zijn gebaseerd op de uitgangspunten van Herstelondersteuning en zijn gericht op het inzetten en bevorderen van zelfregie en participatie. 2 zie: Boer, A. de en Klerk, M. de (2013): Informele zorg in Nederland; een literatuurstudie naar mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag.; Bredewold, F. (2014): Lof der oppervlakkigheid; contact tussen mensen met een verstandelijke beperking of psychiatrische beperking en buurtbewoners. Samenvatting. Boer, A. de ea (2014): Hulp geboden. Een verkenning van de mogelijkheden en grenzen van (meer) informele hulp. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag. 9

10 Onze organisatie bevordert en ondersteunt dat burgers hun mogelijkheden voor elkaar inzetten, daardoor in een veilige omgeving hun talenten en zelfvertrouwen uitbouwen en toegroeien naar maatschappelijke participatie in een groter verband. Naar het advies van de commissie Dannenberg behoort de ondersteuning te worden gestuurd door de behoeften en wensen van die burgers om wie het gaat in plaats van door de eisen van het zorgen financieringssysteem. Passend bij het gemeentelijk beleid wordt eerst gekeken wat iemand met ondersteuning uit diens omgeving en/of door lotgenoten zelf kan. Pas wanneer dat ontoereikend is, wordt professionele ondersteuning geboden, aangevuld met de brandweerfunctie van de tweede lijn. Om inschakeling van professionele ondersteuning zoveel als mogelijk te beperken doen we het volgende aanbod. Aanbod Herstelmaatjes, voor ondersteuning van burgers die een indicatie hebben voor wonen met begeleiding. We baseren ons op de uitgangspunten van herstel zoals geformuleerd door de Coöperatieve Herstelgroep Nederland u.a. (zie bijlage 3 voor een korte uitleg). Herstelmaatjes zijn burgers met een vergelijkbare levenservaring, die al verder zijn in hun herstelproces en in staat zijn hun herstelervaring te gebruiken voor het ondersteunen van anderen. We maken daarbij gebruik van de kennis die is verzameld in Deskundig door de ervaring (Weerman ea, 2012). Dit is een weergave van de uitkomsten van een werkgroep met ervaringsdeskundigen, onder wie twee van onze initiatiefgroep. Verder staat deze kennis ook beschreven in het proefschrift van Weerman (2016). We houden in de uitvoering contact met het leer-werkexperiment in Den Bosch waarin eveneens wordt gewerkt met herstelmaatjes. * Professionele ondersteuning door Ervaringsdeskundigen (in opleiding). Zij beschikken over ervaringskennis en professionele ondersteuningsvaardighedenzij hebben overzicht over het herstelproces, zijn verantwoordelijk voor het bespreken met de burger wanneer bepaalde stappen gezet moeten worden en de beschikken over een netwerk van informele en formele ondersteuners. We houden in de uitvoering van hun werkzaamheden contact met opleidingen, met het eerder genoemde experiment in Den Bosch en met de Vakvereniging voor Ervaringswerkers. Cursussen en trainingen, die bijdragen aan het versterken van zelfregie/empowerment. We denken daarbij in eerste instantie aan de reeds beschikbare cursussen: Empowerment+. Mindfulness, diëtiek, Oplossingsgerichte methodiek en WRAP. Dit aanbod is uit te breiden, afhankelijk van de bestaande behoeften. We hebben de kennis en ervaring die nodig is voor het geven en ontwikkelen van cursussen en trainingen. Lotgenotengroepen/zelfhulpgroepen, waarin de deelnemers onder deskundige leiding elkaar ondersteunen door van elkaar te leren en elkaar te stimuleren. We kunnen burgers verwijzen naar bestaande zelfhulpgroepen zoals Buitenveldert, InTact, AA, CA en groepen voor mensen met depressie en eetstoornissen. We kunnen zelf herstelgroepen aanbieden, waarmee we in 10

11 een andere setting ervaring hebben opgedaan. Op geleide van de behoeften van de burgers met wie we contact krijgen, kunnen andere lotgenotengroepen gestart worden. Werkplaats/kantoor, burgers die een indicatie hebben voor dagbesteding/beschermd werken kunnen in een werkomgeving ervaren wat ze aantrekkelijk vinden om te doen en waarin ze goed zijn. Belangrijk is dat zonder druk werkzaamheden uitgevoerd kunnen worden, zowel kantoorwerkzaamheden voor de organisatie zelf als werkzaamheden voor derden, zoals bijvoorbeeld het gebruiksklaar maken van computers. De ervaring bij AanZet in Leeuwarden (waar twee van onze initiatiefgroep in het bestuur hebben gezeten) leert dat met een dergelijk aanbod 10% doorstroomt naar de reguliere arbeidsmarkt en dat alle anderen één of meer stappen zetten op de participatieladder. De aangeboden omgeving is dezelfde als waarin de cursussen en trainingen worden aangeboden. Deelname daaraan kan voor deze burgers deel uitmaken van hun geïndiceerde dagbesteding/beschermd werken. We beschikken over een netwerk van opleidingen en re-integratie bedrijven. De laatste bieden re-integratie op maat. Waar We stelden hiervoor al dat we out reachend werken. Dat wil zeggen dat we de burger die een indicatie voor wonen met begeleiding heeft bij voorkeur thuis bezoeken. Dagbesteding/beschermd werken kan moeilijk bij de burger thuis worden aangeboden, maar wel in kleine centra zo dicht mogelijk bij de burgers. We beschikken daartoe over relaties in de gemeenten Appingedam, Delfzijl, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde, Slochteren, Veendam/Pekela en Oldambt. Als voorbeeld is een aanbod dat we hebben opgesteld ten behoeve van Appingedam als bijlage 2 bijgevoegd. Wie zijn wij Onze initiatiefgroep komt voort uit de werkgroep Eigen Kracht waarin destijds ook een medewerker van de gemeente Groningen participeerde. We zijn een initiatiefgroep die het advies van die werkgroep omzet in praktijk. We hebben gekozen ons initiatief verder te ontwikkelen als project onder de naam WIe DOun en onder te brengen in een binnenkort op te richten rechtspersoon. Dat doen we samen met onze ambassadeurs, personen met een geheel andere maatschappelijke functie die onze idealen en werkzaamheden en warm hart toedragen en ondersteunen. Het gaat om: directeur woningcorporatie, advocaat, directeur zorginstelling, directeur onderzoeksorganisatie en een medewerker van de Belastingdienst. Uitgangspunt voor de juridische vorm is dat verantwoording transparant is en dat de deelnemers aan onze activiteiten invloed hebben op de activiteiten en aangesproken worden op hun bijdrage daaraan. Wederkerigheid is één van onze vier kernwaarden. Wie we zijn staat verder beschreven in bijlage 1. Ons netwerk 11

12 We werken samen met diverse organisaties die informele zorg en welzijn aanbieden. Enerzijds gaat het om lotgenoten en ervaringsdeskundigen maar anderzijds om mantelzorgers en vrijwilligers. Een korte opsomming van de organisaties waarmee we samenwerken: DIAG, Ixta Noa, TerWille, Humanitas Noord, Vriendenhuis GGZ, Voedselbank Groningen, Papperassentoko en Belastingtoko, Museum Technische werken, WerkPro en Wubaro We starten onze werkzaamheden in het centrum maar willen ons door ontwikkelen naar inzet per buurt. Dat zal kunnen als we per buurt voldoende ondersteuning aan buurtbewoners kunnen bieden. Onze outreachende functie maar ook alle overige activiteiten bieden we bij voorkeur per buurt aan. We willen bij de uitvoering van onze werkzaamheden terug kunnen vallen op de sociale teams en de FACT teams. Als in deze teams geen verbinding met de eerste lijns zorg is, zullen we daarover apart afspraken maken. Groningen, 9 juni Initiatiefgroep WIe DOun 12

13 Bijlage 1 13

14 Bijlage 2 Appingedam Centrum voor Zelfregie en Participatie in Appingedam als maatschappelijk steunpunt Inleiding Grote maatschappelijke veranderingen vragen een flexibele en lerende houding van burgers en professionals. De overheid stimuleert burgers om zoveel mogelijk de regie op het eigen leven te nemen en hun (maatschappelijke) ongemakken met behulp van de eigen omgeving op te lossen. Dit maakt voor gemeenten deel uit van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning- (WMO). Deze grote transitie vraagt veel van burgers en professionals. De kosten van de thuiszorg, de basiszorg en met name de specialistische zorgkosten nemen hand over hand toe. De premies worden ieder jaar duurder, evenals de eigen bijdragen in de thuiszorg en specialistische zorg. Mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt maken naast ouderen veel gebruik van zorg. Door psychische klachten, middelenproblematiek, armoede en/of migratie is een aanzienlijk deel van deze burgers, in mindere mate in staat flexibel met veranderingen om te gaan. Deze groep mensen heeft vaak te maken met persoonlijke en maatschappelijke stigma s, waardoor ze geïsoleerd in onze samenleving dreigen te raken of dat al zijn. Van specialistische en maatschappelijke (wijkteams) zorgverleners wordt verwacht, hun (cliënten) burgers te empoweren naar een proces van zelfmanagement, zelfregie en participatie. Zowel de gemeenten als de zorgverzekeraars hebben burgers en belangenbehartigers betrokken in het zorg- en welzijnsproces. Daaruit zijn veel burgerinitiatieven ontstaan, die de samenredzaamheid van mensen kunnen bevorderen. Maar voor mensen die aangewezen zijn op wat meer specialistische maatschappelijke hulp, is aansluiting vinden bij andere burgers een hele grote stap. Maatschappelijke Steunpunten in Appingedam Maatschappelijk steunpunten in Appingedam zijn er om burgers te ondersteunen bij hun maatschappelijke hulpvragen en participatiemogelijkheden. Voor burgers die extra maatschappelijke ondersteuning behoeven, worden er cursussen gegeven op het gebied van sociaal maatschappelijke hulpvragen, veerkracht, weerbaarheid, zelfregie en 14

15 ervaringsdeskundigheid. Verder zijn er mogelijkheden voor herstel(zelfhulp)groepen. (Maatschappelijke) herstelgroepen vorm en een geïntegreerd onderdeel van het aanbod. De groepen leveren een bijdrage in de overgang van cliënten, die wat minder specialistische hulp behoeven van FACT en Wij teams en daardoor in staat zijn hun maatschappelijk herstelproces met ondersteuning van een herstelgroep in de eigen omgeving verder voort te zetten. Ook kunnen deelnemers, die zelf over vaardigheden beschikken, cursussen of workshops verzorgen voor andere deelnemers. Het kan dan gaan om handvaardigheid en techniek, maar evengoed om geschiedenis, mindfulness, diëtetiek of geheugentraining. Het steunpunt speelt in op de individuele behoefte van de bewoner en maakt gebruik van diens individuele kracht en talenten. Het ondersteunt collectieve initiatieven uit de wijk of buurt. Het maatschappelijk steunpunt fungeert tevens als ontmoetingscentrum voor burgers, die gezamenlijk activiteiten willen ondernemen om de saamhorigheid en samenredzaamheid te bevorderen. Idealiter zou het ook vrije ruimtes kunnen bieden aan projecten en pilots gericht op het (her)intreden in de arbeidsmarkt of het opzetten van nieuwe projecten op het gebied van persoonlijke of maatschappelijke ondersteuning. Naast cursussen zullen er dan individueel ook opleidingsmogelijkheden moeten komen om bijvoorbeeld ervaringswerker te kunnen worden in een steunpunt of wijkteam. Een maatschappelijk steunpunt zou in beginsel ook onderdeel kunnen zijn van een buurt of activiteitencentrum dat in elke wijk en buurt voorhanden is. In samenwerking met de Hanzehogeschool en het MBO kunnen ervaringsdeskundigen die de opleiding tot ervaringsdeskundige in de zorg volgen een stageplaats binnen het steunpunt krijgen. Zij worden immers opgeleid om herstel waarbij zelfregie en participatie essentieel zijn, te begeleiden. Bestaande zelfhulpgroepen worden benaderd om hun groepsbijeenkomsten te verplaatsen naar de steunpunten om een laagdrempelig aanbod te creëren. Samenwerking met professionele teams Een structurele samenwerking met sociale wijkteams en FACT teams is van belang voor optimale herstelondersteuning. Het is van belang dat deze teams en de steunpunten op de hoogte zijn van elkaars mogelijkheden en burgers naar elkaar kunnen doorverwijzen. Geregeld, bijvoorbeeld tweemaandelijks, overleg zal zeker in de startfase hieraan bijdragen. Na enige tijd weten partijen elkaar waarschijnlijk wel te vinden. Ervaringsdeskundigen, zowel zij die betrokken zijn bij de steunpunten, als zij die werken binnen de teams, zullen hierin een belangrijke rol spelen. Interventies van alle betrokkenen moeten gericht zijn op een (maatschappelijk) herstelproces, dat aansluit 15

16 bij de leefwereld van de individuele burger en de eigen regie stimuleert door empowerment. Gefaseerde invoering steunpunten Omdat niet alle steunpunten gelijktijdig bezet kunnen worden is een gefaseerde aanpak van de te realiseren steunpunten noodzakelijk. Een pilot in de vorm van een Centrum voor Zelfregie en Participatie zou een opmaat kunnen zijn voor maatschappelijke dienst en hulpverlening nieuwe stijl. Opleidingen Hoger en Middelbare scholen Het Hoger Beroeps Onderwijs stemt haar sociale studies steeds meer af op de maatschappelijke veranderingen en richt zich op alle bevolkingsgroepen, die een maatschappelijke dienstverlenende functie willen vervullen. De Hanze Hogeschool biedt ook een opleiding voor ervaringsdeskundigen. Volgens huidige maatschappelijke inzichten kunnen ervaringsdeskundigen een brug slaan tussen de leefwereld van burgers en de systeemwereld van professionals. Herstel Ondersteunend Werken, vormt de basis van de opleiding voor ervaringsdeskundigen. Op dit moment is er een opleiding in Veendam voor mensen met ervaringskennis met armoede. Dus voor wie de Hanze een stap te hoog is kan straks ook op MBO niveau instromen. Herstel vormt ook het leidend principe voor organisaties voor de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg, die aangesloten zijn bij GGZ Nederland. En vormt het uitgangspunt van de momenteel in ontwikkeling zijnde zorgstandaarden, die zorgverzekeraars gaan gebruiken voor hun inkoop beleid. Ervaringsdeskundigheid is de derde bron van kennis, naast wetenschappelijke en professionele kennis. Samen met het hoger onderwijs, moeten drie kennisbronnen leiden tot een gezamenlijke herstel ondersteunende aanpak, die dichter bij de burger georganiseerd wordt en maatschappelijke herstelprocessen van kwetsbare burgers moeten stimuleren, waarbij burgers in de eerste plaats elkaar onderling ondersteunen en pas wanneer dat onvoldoende resultaat heeft een beroep doen op professionals. Kosten en baten Na een langdurige studie naar herstel ondersteunend werken met inzet van ervaringsdeskundigen, hebben de cliëntenbewegingen in de ggz(hee) en in de verslavingszorg(het Zwarte Gat) samen met de beide sectoren geconcludeerd dat een herstel ondersteunende aanpak zal leiden tot meer autonomie van mensen met psychische of middelen gerelateerde stoornissen. Nu ook zorgverzekeraars en gemeenten die aanpak voor ogen hebben is het zaak ervaringsdeskundigheid en 16

17 burgerinitiatieven te bevorderen, faciliteren, benutten en te belonen. Inmiddels is er ook een eerste groep mensen met armoede- ervaring opgeleid tot ervaringsdeskundige. De principes van herstel in de ggz en verslavingszorg worden in de maatschappelijke steunpunten (Centrum voor Zelfregie en Participatie) ook ingezet ten behoeve van preventie. Een deel van de mensen, die in deze centra participeert, zal dankzij die mogelijkheid na enige tijd hun eigen kracht hervinden en minder professionele zorg nodig hebben. Daarnaast zullen de centra een aanvullend en ondersteunend effect hebben op de formele/specialistische zorg en de effectiviteit ervan sterk verhogen. Investeren in deze centra zal niet alleen het welzijn verhogen, maar ook veel kosten van dure, formele/specialistische zorg besparen. De resultaten van andere landelijke pilots (bron movisie 2015) In de pilots bleek dat de klanten veel baat hadden bij de ondersteuning van een ervaringsdeskundige. Ze voelden zich gehoord en begrepen, hun zelfvertrouwen nam toe, ze werden actiever buitenshuis, ze breidden hun sociale contacten uit. Praktische ondersteuning en bemiddeling naar geschikte hulpverlening kwam ook voor, tot zelfs het voorkomen van dakloosheid. Ook voor de ervaringsdeskundigen leverde het werk veel op: een toegenomen zelfvertrouwen, kennis en vaardigheden, zinvolle bezigheden, sociale contacten met de medeteamleden, de mogelijkheid zich in te zetten voor een ander. De mensen met wie ze samenwerkten kregen meer zicht op het cliëntenperspectief. Hulpverleners met strikt afgebakende taken ervaren de mogelijkheid om een ervaringsdeskundige in te schakelen als een verrijking, een kans om de klant ook van passende aandacht en steun te voorzien bij vragen die buiten hun eigen taak vallen. De ervaringsdeskundigen werken zoals in de visie in de Wmo vaak verwoord: ondersteunend als aanvulling op eigen kracht en eigen netwerk. Je kunt wat zij bieden ook cliëntondersteuning noemen: naast de cliënt, echt in diens voordeel, holistisch en onafhankelijk. 17

18 Bijlage 3 Herstel In de statuten van de coöperatie wordt naar het begrip herstel verwezen: dat wordt hier nader toegelicht. We nemen de definitie over van SAMHSA. Herstel van psychische stoornissen en/of verslavingsproblemen: een veranderingsproces waardoor mensen hun gezondheid en welzijn verbeteren, een zelfsturend leven leiden, en ernaar streven om hun volledige capaciteiten aan te boren. Om herstel te omschrijven maken we gebruik van wat daarover is geschreven door Mike Slade, Jaap van der Stel en SAMHSA en het mantra van Gerrit. We ronden af met wat in onze ogen kenmerkend is voor herstelondersteunende zorg (zorg die het herstel ondersteunt) en hoe de coöperatie aan de ontwikkeling en doorvoering van herstelondersteunende zorg gaat bijdragen. Waarbij we constateren dat deze aanpak nog steeds sterk afwijkt van veel gangbare zorg. Mike Slade stelt dat ieder die in herstel is voor de volgende vier opgaven staat: 1 e een positieve identiteit ontwikkelen, 2 e framing, het inlijsten of een betekenisvolle plaats geven aan de verslaving of het psychiatrisch probleem 3 e responsief vermogen (weer) ontwikkelen, zelfmanagement van de symptomen en van de aandoening door empowerment 4 e het oppakken van vroegere of het verwerven van nieuwe, waardevolle sociale rollen Jaap van der Stel onderscheidt vier aspecten van herstel: KLINISCH HERSTEL Dit betreft remissie van symptomen en zo mogelijk op genezing, zoals vaak beoogd door hulpverleners en behandelaren. Psychologische en farmacologische interventies die bijdragen aan ontwenning of terugval voorkomen, vallen onder deze categorie. FUNCTIONEEL HERSTEL Dit betreft het herstel van lichamelijke, psychische en sociale functies die als gevolg van de aandoening zijn verminderd of aangetast. Aandacht voor het herstel van functies is nu al onderdeel van de rehabilitatie of revalidatie nadat klinisch herstel is ingetreden. Het kan echter ook plaatsvinden als van klinisch herstel geen of slechts partieel sprake is. Ook op dit vlak zijn interventies beschikbaar. Voorbeeld is het trainen van het werkgeheugen na aantasting van de werkgeheugenfunctie door verslaving.dit bevordert functioneel herstel en draagt zo tevens bij aan de kans op klinisch herstel. MAATSCHAPPELIJK HERSTEL Dit betreft de verbetering van de positie van het individu op het vlak van wonen, werk en inkomen (waaronder schuldsanering) en sociale relaties. Het gaat hier om het benutten of vergroten van de kansen die de samenleving biedt om de autonomie te vergroten. De afname van stigmatisering en de maatschappelijke bereidheid om specifieke voorzieningen te treffen zijn hiervan belangrijke aspecten. Instellingen kunnen, samen met patiëntenorganisaties, door sociale actie op dit vlak veel bereiken. PERSOONLIJK HERSTEL Dit betreft het betekenis verlenen aan datgene wat in het verleden is gebeurd, het stap voor stap greep krijgen op het eigen leven (verleden heden toekomst), het zelf doelen stellen (een voorwaarde voor hoop op verandering), het vormen van een (nieuwe) identiteit, én de oriëntatie op persoonlijke en in de gemeenschap gekoesterde waarden. 18

19 Figuur: Vier vormen van herstel, met een focus op persoonlijk herstel. De vier vormen van herstel hangen met elkaar samen en beïnvloeden elkaar. SAMSHA (een Amerikaanse organisatie voor ondersteuning van de zorg) benoemt de volgende tien principes voor herstel: 1. ZELFSTURING: Iemand met een psychische aandoening geeft in wezen voornamelijk zelf richting aan het herstelproces door levensdoelen te definiëren om vervolgens een eigen unieke weg naar die doelen te bedenken. 2. INDIVIDUEEL AANGEPAST EN PERSOONSGERICHT: De weg naar herstel is gebaseerd op de unieke sterke kanten, behoeftes, voorkeuren, ervaringen en culturele achtergrond van de betroffen persoon. 3. EMPOWERMENT: (vrij gedefinieerd als het versterken van iemand om diegene in staat te stellen zijn/haar eigen problemen op te lossen) Mensen met psychische aandoeningen hebben het recht om te kiezen uit verschillende opties en om invloed uit te oefenen op alle beslissingen die hun leven beïnvloeden. Ze hebben ook de mogelijkheid een groep te vormen om op te komen voor hun behoeftes, wensen en verlangens. Door empowerment ervaren ze eigen controle over hun toekomst, wat op zich weer leidt tot meer zelfvertrouwen en empowerment. 4. HOLISTISCH: (Het geheel in ogenschouw nemen) Herstel omvat alle aspecten van iemands leven, zoals werk (betaald of onbetaald), onderwijs, geestelijke gezondheid, behandeling van verslaving, spiritualiteit, creativiteit, sociaal netwerk en steun van de familie. 5. NIET-LINEAIR: Herstel van de geestelijke gezondheid is een organisch proces dat gebaseerd is op groei, af en toe een tegenslag en het leren van ervaringen. De eerste fase van herstel is het bewustzijn dat positieve verandering mogelijk is en van daaruit in staat zijn een actieve rol op zich te nemen in de reis naar verder herstel. 19

20 6. OP BASIS VAN KRACHTEN: Het herstel van de geestelijke gezondheid bouwt voort op de krachten en de talenten van een persoon en groeit door de interactie met anderen in (onder)steunende relaties op basis van vertrouwen. 7. STEUN VAN LOTGENOTEN: Onderlinge steun speelt een hoofdrol in herstel. Mensen met psychische aandoeningen kunnen elkaar bemoedigen, ervaringen uitwisselen, een saamhorigheidsgevoel en een groepsgevoel geven. 8. RESPECT: Acceptatie en waardering van mensen met psychische aandoeningen; inzicht in de meerwaarde van de ervaring van herstel. Dit houdt ook in het beschermen van hun persoonlijke rechten en het tegengaan van discriminatie en stigma. Zelfacceptatie en zelfvertrouwen zijn ook heel belangrijk. 9. VERANTWOORDELIJKHEID: Individuen zijn zelf verantwoordelijk voor hun weg naar herstel en voor self-care (dit is elke activiteit die iemand onderneemt met de intentie om de gezondheid te verbeteren/te herstellen of om ziektes te behandelen/ te voorkomen* ook wel zodanig opgevat in het smallere concept van zelfmanagement). Het toewerken naar doelen kan veel moed vereisen. Het ontdekken van werkzame mechanismen die helpen om het hoofd te bieden aan belemmeringen én processen met een helende werking, kunnen het welzijn bevorderen. 10. HOOP: Herstel is een boodschap van hoop en het besef dat mensen de belemmeringen en obstakels waar ze mee geconfronteerd worden, kunnen overkomen. Lotgenoten, vrienden en familie kunnen helpen die hoop te laten groeien. Hoop kan het herstelproces op gang brengen. Hoop hangt nauw samen met vertrouwen en respect. In elke relatie tussen iemand in herstel en een ondersteuner staan volgens Gerrit Zwart de volgende vragen centraal, ook wel de mantra van Gerrit genoemd. Wat ben je kwijt geraakt, Wat wil je daarvan terug, Wat wil je perse niet terug, Wat ga je daar zelf aan doen, Hoe kan ik je daarbij ondersteunen? Herstelondersteunende zorg wordt gekenmerkt door: - In samenspraak inschatten of en tot hoever iemand de regie kan nemen en dit bevorderen - De regie daar waar mogelijk bij de ander laten - Bevorderen dat de ander zich bewust wordt van en gebruik maakt van de positieve krachten in zich zelf en in zijn omgeving - Afstemming op de wensen en mogelijkheden van de ander Streven naar duurzame oplossingen - Een transgenerationele aanpak - Erkenning van het belang van zingeving en hoop voor het herstel - Inzet van ervaringskennis - Bevorderen van lotgenotencontacten - Uitvoering binnen een netwerk van organisaties 20

21 De coöperatieve Herstelgroep Nederland u.a bevordert dat zorg en welzijn in Nederland wordt toegepast op basis van alle hierboven beschreven kenmerken van herstel. Wij willen daartoe samenwerken met een ieder die dit gedachtegoed deelt om zo herstelondersteunend werken in de praktijk (door) te ontwikkelen. Dit realiseren wij door: - De ontwikkeling van praktijkleer omgevingen - De ontwikkeling van herstelondersteunende praktijken - Advisering en consultatie over herstelondersteuning - De ontwikkeling en brede toepassing van ervaringsdeskundigheid in combinatie met andere professionele expertise om herstel te bevorderen - Bij te dragen aan de borging van herstelondersteunende zorg in onderwijs- en scholingsprogramma s en- activiteiten Coöperatieve Herstelgroep Nederland u.a. Dalfsen, 13 maart