MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING DRIEMAANDELIJKS NR 19 LENTE 2014 SPECIAL: TRANSITIESTEDEN BRUSSEL - WALLONIË. sociaal. learning by doing.

Transcriptie

1 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING DRIEMAANDELIJKS NR 19 LENTE 2014 SPECIAL: TRANSITIESTEDEN BRUSSEL - WALLONIË Samen leven creativiteit Openbare ruimte regeneratie educatie stad living lab transitie evenwicht gemeenten participatie gezondheid synergie gemeengoed learning by doing solidariteit sociaal mobiliteit energie Sociale innovatie partnerships lange termijn perspectief ecologisch co-creatie lokale economie bottom-up bedrijven collaboratieve stad wijken verenigingen dynamiek stadslandbouw experimenten interactie governance toekomst reflectie resiliëntie lokale democratie nieuwe modellen

2 PAGE 2 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 INHOUD Transitie in Wallonië en Brussel 03 Innoverende burgerinitiatieven 04 Luik slaat de weg in van de transitie 10 Transitie Evere en transition : een groeiende dynamiek 15 Deze publicatie is de vrucht van samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de vzw Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (VSGB) Ze kan gedownload worden op Nr 2014/19 Lente 2014 Redactie: Philippe Delvaux, Philippe Mertens, Virginie Randaxhe Lay-out: Philippe Mertens Vertaling: Liesbeth Vankelecom - Revisie: Philippe Mertens, Virginie Randaxhe Coördinatie: Philippe Mertens - Verantwoordelijke uitgever: Marc Thoulen Adres: Aarlenstraat 53/ Brussel

3 BLZ 3 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 Transitie in Wallonië en in Brussel Op 25 maart 2014 wijdde de Vereniging een workshop aan de beweging Transitiesteden. Transitiestad, wasda? Volgens Wikipedia is dat een lokale gemeenschap die zelf aan de slag gaat om hun manier van wonen, werken en leven duurzamer te maken. Belangrijke drijfveren zijn daarbij de klimaatverandering en het opraken van olie en andere fossiele brandstoffen. Josué Dusoulier, van het netwerk Transition Wallonie-Bruxelles, stelt hier enkele burgerinitiatieven voor. Wij gingen ook op verkenning bij enkele Belgische initiatieven rond transitie en kwamen zo terecht bij de beweging Liège en transition, een opmerkelijk initiatief in Wallonië, en Transitie Evere en Transition, een recenter initiatief in Brussel.

4 BLZ 4 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 Innoverende burgerinitiatieven komen tot stand om de transitie in te zetten naar een duurzame levensstijl Nu onze westerse beschaving te maken krijgt met totaal nieuwe uitdagingen en steeds meer specialisten vaststellen dat de natuurlijke rijkdommen uitgeput geraken, wachten burgergroeperingen niet langer om te beginnen hun wijken, hun steden, hun lokale economie en hun levenswijze aan te passen op een creatieve, solidaire en begeesterende manier Dat zijn transitie-initiatieven. Transitie-initiatieven zijn groepen van burgers die beslissen de zaken in eigen handen te nemen. In hun dorp, wijk of stad beginnen ze actie te ondernemen. Ze passen zich aan de klimaatverandering aan en ook aan de uitputting van de natuurlijke rijkdommen. Zo is het einde van het tijdperk met een overvloed aan goedkope energie bijzonder kritiek voor onze industriële samenleving. Ze bereiden zich ook voor op het einde van de samenleving die gebaseerd is op economische groei, want dat werkt niet langer als we kijken naar de beperkingen waarmee we steeds feller te kampen krijgen. Deze burgergroeperingen hebben beslist te kiezen in plaats van te ondergaan, te bouwen in plaats van af te breken. Zij maken van de gelegenheid gebruik om dingen heruit te vinden en een nieuwe levenswijze ingang te doen vinden en een lokale economie tot stand te brengen die minder energie verslindt en resiliënt 1 is en die na een overgangsperiode, die niet noodzakelijk eenvoudig is, veel boeiender dan de huidige zou kunnen zijn. Deze initiatieven beweren niet de enige oplossing te zijn voor alle problemen. Het is veeleer een menselijk experiment op grote schaal,

5 BLZ 5 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 dat oplossingen test die aangepast zijn aan de lokale context. Zo is ieder transitie-initiatief gebaseerd op enkele eenvoudige principes om zijn eigen visie op een betere toekomst te vormen en te beginnen uitvoeren met veel aandacht voor respect voor anderen, het plezier iets te ondernemen, te leren en samen te zijn. Enkele knelpunten aan de basis van transitie 2 Twee van de bovenvermelde uitdagingen worden als centraal beschouwd in ons deel van de wereld, omdat ze onomkeerbaar zijn op de schaal van verschillende generaties: de veranderingen aan de ecosystemen 3 en het einde van overvloedige en goedkope energie. Centraal in de energiekwestie staat petroleum of ruwe aardolie. Deze energiebron bekleedt een centrale plek in onze economieën, die er sterk afhankelijk van zijn. Naast zijn hoge energiedensiteit 4 is het gemakkelijk te vervoeren en bruikbaar in kleine motoren (petroleum zorgt voor meer dan 95 % van de verplaatsingen op aarde). Petroleum is ook één van de basisstoffen voor de fabricage van heel wat voorwerpen. Als grondstof (bv. voor de productie van plastic) maar ook als energie om vele andere grondstoffen te delven of te vervoeren. De kwestie van de aardoliepiek blijft problematisch. Dat is namelijk het moment waarop op wereldvlak de maximale productie bereikt wordt. Daarna zal de productie onvermijdelijk dalen, waardoor onze economieën de grens van de groei bereiken. Eigenlijk kunnen we spreken van een drievoudige piek. Eerst is er de productiepiek van de gewone petroleum (gemakkelijk te delven, minder vervuilend en dus goedkoper), die bereikt zou zijn tussen 2006 en 2008 (begin van de crisis van de subpremies, waarvan het ontstaan zou kunnen samenhangen met de stijging van de energieprijs). Deze piek betekent dat petroleum stilaan zeldzamer en steeds duurder zal worden op wereldvlak (de prijzen zijn de voorbije 20 jaar reeds verviervoudigd). Vervolgens is er de piek van de petroleumkwaliteit. Eerst was de aardolie gemakkelijker te winnen en die had een hogere energiedensiteit. Nu moet er steeds meer risico genomen worden, steeds meer geld en energie geïnvesteerd worden om aardolie te delven en te raffineren. De schade op de ecosystemen en het klimaat is ook steeds groter (schaliepetroleum, oliehoudend zand,...). Tot slot is er ook de exportpiek. De producerende landen zien hun eigen verbruik ook stijgen en dus hun export dalen. Dat maakt de energie-uitdaging nog groter voor Europa, aangezien het slechts 0,4 % van de aardoliereserves van de wereld bezit. 5 Als u tegenstrijdige informatie gelezen of gehoord hebt, zou ik antwoorden wat ik gehoord heb in debatten met specialisten terzake: als we energiedeskundigen in twee kolommen zetten - de ene voor de optimisten en de andere voor de pessimisten - stellen we verbazend genoeg vast dat de optimisten werken voor grote groepen of lobby s uit de industrie, en de pessimisten onafhankelijke deskundigen zijn. Aangezien de energieuitdagingen voor de hele wereld enorm zijn, moeten we de alternatieven vanuit een globale invalshoek be- 1 Als u meent genoeg te weten over energie- en klimaatkwesties, kan u rechtstreeks doorgaan naar de volgende ondertitel «Aan de basis van transitie-initiatieven». Uit ervaring weet ik echter dat het nuttig is bepaalde basisbegrippen te verduidelijken omdat er nogal wat tegenstrijdige informatie circuleert. 3 De veranderingen in ecosystemen zijn voornamelijk voelbaar in de klimaatverandering en de massale erosie van de biodiversiteit. 4 De energiedensiteit is de hoeveelheid energie die nodig is per oppervlakte-eenheid. De term wordt gebruikt in verschillende domeinen. Hoe hoger de energie-densiteit, hoe meer energie er gestockeerd of getransporteerd kan worden voor een bepaald volume of massa. 5 Dit cijfer komt uit het rapport «L'Europe face au pic pétrolier» van Benoît Thevard, beschikbaar op

6 N 2014/19 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 6 kijken. Op wereldniveau zijn de fossiele energiebronnen goed voor 75 tot 80 % van de verbruikte energie. Aardgas en steenkool kampen met vergelijkbare problemen als aardolie, hun pieken worden verwacht in de komende decennia. Kernenergie vertegenwoordigt minder dan 5 % van de verbruikte energie, produceert enkel elektriciteit en gaat al jaren achteruit op wereldvlak. Het vergt enorme investeringen, een stabiele en bloeiende economie, geopolitieke stabiliteit, oplossingen waarnaar al veertig jaar gezocht wordt om het afval te verwerken (duizenden jaren lang ) en goedkope aardolie! Kernenergie houdt dus steeds grotere risico s in. In tegenstelling tot de andere energiebronnen is het niet mogelijk om een kernreactor van de ene dag op de andere stil te leggen, zoals we zien in Fukushima, waar de ramp nog nazindert, met honderden mensen die elke dag nog trachten er de impact van te beperken. Tot slot is kernenergie niet neutraal qua uitstoot van broeikasgassen als we het over de hele lijn bekijken (extractie, vervoer en verrijking van het uranium; transport, bouw, onderhoud en ontmanteling van de centrales; transport en verwerking van het afval van de productie en de ontmanteling; aanzienlijke veiligheidsmaatregelen,...). Onder de hernieuwbare energieën is hydraulische interessant, maar die heeft weinig ontwikkelingsperspectieven. De andere hernieuwbare energieën vertegenwoordigen minder dan 5 % van de verbruikte energie. Zij hebben een groot potentieel aan ontwikkeling, maar zij zullen nooit de fossiele energieën vervangen, met name omdat een deel ervan een grote hoeveelheid goedkopie aardolie vergt om te kunnen ontwikkelen en te werken. In de toekomst zullen we onze levenswijzen dus moeten aanpassen om stilaan minder energie te verbruiken. Vooral als we deze uitdagingen parallel bekijken met de klimaatverandering. Zonder in detail te treden daaromtrent, wordt de menselijke verantwoordelijkheid in de klimaatverandering bevestigd door 97 % van de wetenschappelijke studies. En die verandering werd veroorzaakt door ons gebruik van fossiele brandstoffen. Deze wetenschappelijke consensus contrasteert met de analyse van het onderwerp in de pers, waar het verbazend is dat klimaat-sceptici 6 nagenoeg 50 % van de ruimte innemen, waardoor de noodzakelijke veranderingen trager en moeilijker worden. Het goede nieuws is dat als we stilaan minder fossiele energie gebruiken en we de natuurlijke rijkdommen leren vrijwaren en herstellen, we een positieve impact zullen hebben op de klimaatverandering en ook op de vermindering van de biodiversiteit. Op basis van die vaststelling komen transitieinitiatieven tot stand. Aan de basis van transitie-initiatieven Alles begon in Totnes (in het zuiden van het Verenigd Koninkrijk) in 2006,

7 BLZ 7 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 waar initiatieven geïnspireerd werden op ervaringen uit een cursus toegepaste duurzaamheid (permacultuur 7 ) die gegeven werd door Rob Hopkins. Eerst met studenten en daarna met buurtbewoners heeft hij een eenvoudig, positief, aanpasbaar en participatief proces uitgestippeld, dat zich ongelooflijk snel verspreidde. Dergelijke initiatieven winnen nu terrein over de hele wereld. Ze worden opgenomen in het Transition Network dat ervaringen bundelt uit de hele wereld. Na iets minder dan 8 jaar zijn er meer dan transitieinitiatieven in 43 landen op het netwerk ingeschreven en naar schatting zijn er minstens evenveel nog niet ingeschreven. Resiliëntie staat centraal in de projecten Het centrale idee van de transitie-initiatieven is heel positief. Het gaat om de ontwikkeling van de resiliëntie van de streek en haar inwoners. Het doel is beter in staat te zijn zich aan te passen aan de veranderingen die het gevolg zijn van energie-, klimaat- en economische schokken. Het doel van de projecten is dus bij voorbeeld de lokale economie robuuster en levendiger te maken, het welzijn te verbeteren en preventief ons energieverbruik terug te schroeven, maar tegelijk sociale banden te creëren en solidariteit tot stand te brengen. Een aantrekkelijke visie op de toekomst als gids Eén van de grondslagen van deze projecten is de collectieve uitwerking van een aantrekkelijke visie op de toekomst. Het principe is samen te komen en een realistisch en resiliënt lokaal levenskader te creëren binnen 20 tot 30 jaar. Vervolgens plant de groep de etappes van geleidelijke uitvoering van deze visie. De permacultuur is een belangrijke inspiratiebron van dit proces. Verscheidene initiatieven rond transitie (vooral in het Verenigd Koninkrijk, waar momenteel de meest geavanceerde initiatieven te vinden zijn) hebben op basis van deze visie hun actieplan voor energiebesparing uitgewerkt. Dat is een actieprogramma om de energiebehoeften geleidelijk en bewust terug te schroeven en tegelijk de levenskwaliteit te verbeteren. Dankzij die visie kan dus een lokale levenswijze na de groei uitgewerkt worden. 8 Daarna werd het initiatief verder uitgewerkt door het Transition Network. Zo ontstonden testprojecten van lokale economische plannen. Zo n plan is gebaseerd op openbare gegevens en analyseert de gegevens van dominante economische modellen, die energieverslindend zijn, met het potentieel aan creatie van activiteit en welzijn van de sleutelsectoren van een resiliënte lokale economie die spaarzaam omspringt met energie. In Totnes werden reeds samenwerkingsverbanden gesloten met andere lokale actoren om deze mogelijkheden in de praktijk om te zetten, bij voorbeeld via het project Atmos, een platform dat lokale economische projecten helpt uitbroeden. Innoverende lokale voedselsystemen De eerste projecten van transitie-initiatieven draaien vaak rond de herlokalisering van het voedsel. De industriële voeding die we vandaag in de supermarkt vinden, vergoedt de producenten doorgaans onvoldoende en wordt vaak duizenden kilometers ver getransporteerd. Deze is ook verantwoordelijk voor 6 Klimaatsceptici: mensen die aan de hand van argumenten waarvan bewezen is dat ze ongegrond of foutief zijn, de klimaatopwarming of de rol van de mens daarin of de nadelige gevolgen ervan ontkennen; hun doel is het uitstel van de maatregelen die noodzakelijk blijken. (Cf. 7 Permacultuur is een methode om zijn leefomgeving op een duurzame en resiliënte wijze in te richten; deze kan toegepast worden op een tuin, een wijk, een groep, een organisatie,... 8 De beperkingen op het vlak van energie, uitputting van de natuurlijke rijkdommen en de klimaatveranderingen zetten ons aan om nieuwe resiliëntere economische modellen uit te werken. Transitie-initiatieven stimuleren economische activiteit en een betere levenskwaliteit zonder economische groei.

8 N / 1 9 MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG een groot deel van de uitstoot van broeikasgassen die de klimaatveranderingen veroorzaken. boomgaard aangeplant werd waar bomen een meter of peter krijgen, op een terrein in een sociale woonwijk. De oplossing is dus vrij eenvoudig: door lokaal en volgens agro-ecologische methodes 9 (of permacultuur) het grootste deel van wat we zullen eten, te produceren, kunnen we de producenten beter kennen en steunen, energieverspilling en CO2-uitstoot beperken, de biodiversiteit vrijwaren en gezonder eten. Er ontstaan ook andere ambitieuzere projecten die de lokale economie een boost trachten te geven. In de praktijk komen projecten met volkstuintjes, gedeelde tuinen, solidaire aankoopgroepen of incroyables comestibles vrij snel een beetje overal tot bloei. Die brengen zeer positieve sociale dynamieken op gang. In Ath heeft het transitieinitiatief zich bij andere lokale actoren aangesloten om via het project L épi d ici de productie en commercialisering van biologische groenten en graangewassen in korte circuits te ontwikkelen. In dit project is het lokale en het biologische aspect zeer interessant. Dit project We zien bomen aanplanten, zoals in Zinnik, waar een In Luik, bij voorbeeld, is er een project dat een voedselgordel wil creëren rond de stad en meer bepaald werkzoekenden inzet bij voor lokale voedselproductie. BLZ 8 creëert een band tussen tuinbouwers uit de regio die sinds 2014 beslist hebben samen hun zaden te organiseren, samen materiaal aan te kopen om betere prijzen te verkrijgen en producten uit te wisselen. Ze gaan ook samen een deel van hun productie aanbieden aan gemeenschapskeukens, lokale winkels of restaurants. Ook nuttig in ontwikkelingslanden In Brazilië verscheen de eerste favela in transitie in De inwoners herstellen er het sociale weefsel, zetten educatieve projecten op touw en produceren een deel van hun voedsel zelf. In het Zuid-Afrikaanse Greyton worden systemen

9 N 2014/19 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 9 ontwikkeld voor de isolatie van huizen op basis van recuperatiemateriaal en op school leren kinderen tuinieren, waardoor ze autonomer worden op het vlak van voeding en ook een evenwichtig middagmaal kunnen krijgen. Investeren in de lokale economie In plaats van geld en spaarcenten aan nietduurzame financiële sectoren toe te vertrouwen, stellen transitieinitiatieven voor om deze middelen te gebruiken om de lokale economie en lokale projecten te steunen. De return on investment is dan beter zichtbaar en ethisch. Het draagt ook bij tot de verbetering van het levenskader en de sociale cohesie. In de streek van Namen, bij voorbeeld, nam het initiatief Gelbressée en transition andere lokale actoren bij de hand bij de oprichting van de coöperatieve Champ d énergie, om de energieproductie opnieuw ethisch, lokaal en solidair aan te pakken. In Grez-Doiceau werkt het transitieteam momenteel aan het project rond de integrale coöperatieve Get-it, die solidaire microkredieten aanbiedt voor lokale en resiliënte economische projecten. Zij willen een goed voorbeeld stellen dat elders gekopieerd kan worden. Nog een voorbeeld vinden we in het Britse Brixton, waar de leden van Brixton Energy geld inzamelden bij inwoners om de installatie van zonnepanelen op de daken van gebouwen in dat deel van Londen te financieren. Straten in transitie Een ander heel interessant project zijn de zogenaamde transitiestraten. Zo kwamen overal ter wereld diverse initiatieven tot stand met een programma waar buren met elkaar in contact komen en acties kiezen waardoor hun uitgaven dalen en ze elkaar ook beter leren kennen. Het gaat om energie, water, voeding, recyclage, mobiliteit, De acties maken het mogelijk goedkope handelingen te stellen die positief zijn voor de natuur en ook een geleidelijke daling van de energiebehoeften en dus ook van de energiekosten teweegbrengen. In België loop er al zo n project in Ath. Dit project toont aan dat verandering gemakkelijker is als het begint met kleine ingrepen die in een aangename sfeer en met de steun van naasten en buren doorgevoerd worden. Daarna kunnen er ambitieuzere projecten tot stand komen, die via het netwerk verspreid kunnen worden. De toekomst ligt open Onze wereld staat momenteel voor verschillende uitdagingen. Nagenoeg overal maken gewone mensen van deze buitengewone kansen gebruik om onze levenswijzen heruit te vinden met creativiteit en verbeelding. Zij bundelen hun krachten in transitie-initiatieven en experimenteren op kleine schaal rond sociale innovatie, door de toekomst bewust en positief uit te bouwen. Goed werkende projecten worden verspreid via een internationaal netwerk. Dat heeft niet de ambitie om alle problemen alleen op te lossen, maar deze wereldbeweging is echt begeesterend en geeft opnieuw hoop en een zinvolle invulling in deze tijden van onzekerheid. Josué Dusoulier Lesgever, transitiefacilitator en psycholoog, medeoprichter van Ath en transition en het netwerk Transition Wallonie-Bruxelles 9 Agro-ecologie is een globale aanpak van de landbouw, die de kennis en knowhow van de landbouwers wil benutten en de natuurmiddelen respectvol aanwendt via het biomimetisme. Het streefdoel is de landbouwontwikkeling te koppelen aan milieubescherming of -herstel indien nodig. Het gaat er ook om een landbouw die gericht is op kwantiteit, te doen evolueren naar een veeleer kwalitatieve landbouw, wat een bijsturing inhoudt van doelstellingen en middelen (geïnspireerd op wikipedia). 10 Incroyables comestibles zijn groepen burgers die beslist hebben tot actie over te gaan door groenten te kweken die ze gratis ter beschikking stellen van anderen, omdat ze voedsel willen delen. Het doel van hun actie is mee te werken aan de herlokalisering van de productie van voedsel en onze visie op voeding te herzien.

10 N 2014/19 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 10 Luik slaat de weg in van de transitie Luik, dat is niet alleen boulets met Luikse saus, het muziekfestival Les Ardentes, het folkloristische personage Tchantchès, het tramproject of de staalindustrie in verval... het is vooral een stad in volle expansie, die zich bewust is van haar sterke maar ook zwakke punten, die bruist van burgerinitiatieven en een gevarieerd verenigingsleven. Wij hadden een gesprek met Christian Jonet, coördinator van de vzw Barricade en lid van Liège en Transition.

11 BLZ 11 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 Kan u het ontstaan van de beweging Liège en transition schetsen? Onder welke impuls kwam het tot stand? Luik heeft een bruisend verenigingsleven. In 2009 gingen burgers individueel en georganiseerd in verenigingen nadenken over het project rond transitie-stad, omdat ze het op het Luikse wilden toepassen. Toch werd er snel vastgesteld dat het project nog wat moest rijpen. Er werden verschillende vergaderingen georganiseerd om erover te brainstormen. Pas twee jaar later, in november 2011, wordt de beweging officieel boven de doopvont gehouden. Naar aanleiding daarvan werd een evenement georganiseerd, voor meer dan 80 mensen, met gevarieerde achtergronden. Het werd een open forum, waaruit verschillende werkgroepen ontstonden. Een draaggroep heeft als opdracht gekregen het thema transitie in Luik zo goed mogelijk ingang te doen vinden en contacten te leggen met de verschillende groepen en verenigingen die aan de beweging kunnen deelnemen. Er werden verschillende sensibiliserings- en communicatie-acties ondernomen. Eén van de markantste is wellicht de vertoning van de film van Niels Aguilar Culture en transition in de bioscoop Parc (Droixhe), die meer dan 400 toeschouwers lokt. Dankzij dit soort activiteiten kreeg de beweging meer bekendheid en wekte de draaggroep de belangstelling van een gevarieerd publiek voor het thema transitie. Na het startevenement en het open forum kwamen verschillende thema s uit de discussies naar voren: groepswoningen, aanvullende munt, groenten delen, lokaal toerisme en wandelingen, voeding in transitie of nog mobiliteit. Er werden werkgroepen samengesteld rond die verschillende thema s. Enkele daarvan zijn nog steeds actief, andere zijn geëvolueerd of zijn uitgedoofd. Dit jaar wordt de Luikse aanvullende munt Valeureux ingevoerd. Het doel daarvan is de lokale en ethische economie te stimuleren en de rijkdom die door de Luikenaren zelf gecreëerd wordt in hun regio beter te doen circuleren. 1 De werkgroep rond voeding in transitie kwam met het idee van een project rond de voedselgordel Ceinture aliment-terre liégeoise (of CATL, meer hierover verder in dit artikel). De draaggroep is nog even actief als vroeger met acties op het vlak van communicatie en treedt op als verbindingsschakel tussen de werkgroepen. Zij timmeren ook aan netwerken tussen verschillende initiatieven en gemeenschappen. Wat zijn de voornaamste acties die tot nu toe tot ondernomen werden om de beweging Liège en transition bekendheid te geven? Wij hebben elk jaar deelgenomen aan het festival Tempo Color sinds 2012 (dat jaar was het Salon van de Duurzame Ontwikkeling dat in dat kader georganiseerd werd, gewijd aan het thema transitie). Dit stadsfestival in het Luikse centrum wil de ontmoeting met andere wereldvisies aanmoedigen. 2 De vorige editie was gewijd aan het recht op voeding en was de gelegenheid om in een aangename sfeer een debat tot stand te brengen. Ook andere activiteiten hadden een zekere impact, met name de Week van de internationale solidariteit, in 2012, die in Luik gewijd was aan steden in transitie. Het voornaamste doel van de actieweek was de ecologische en economische transitie te bekijken vanuit de invalshoek noord-zuidbetrekkingen en sociale rechtvaardigheid. Het evenement bracht een in- Hoe is Liège en Transition gestructureerd?

12 BLZ 12 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 drukwekkende mobilisering op gang van de Luikse verenigingen rond deze thema s. De opkomst bij al deze evenementen en activiteiten toonde dat het publiek en de verenigingen belangstelling hebben voor het thema ecologische, energie- en sociale transitie. Zo kwam er ook in juni 2013 het transitiefeest. Dat was zowel een feest als een educatief gebeuren, in een hogeschool, waaraan zowel verenigingen, coöperatieven als burgers en andere actoren deelnamen die actief zijn in dat domein. De schijnwerpers werden er gericht op mogelijke scenario s met betrekking tot transitie en resiliëntie in het Luikse, in het bijzonder op het vlak van voeding, via een debat over landbouwmethodes voor de toekomst van de regio. Gezien het succes van dit initiatief hebben wij beslist het in 2014 te herhalen, maar dit keer in het centrum van de stad. Het thema dat in gezamenlijk overleg gekozen werd, is collaboratieve consumptie, met name de overgang van het begrip eigendom naar gebruiker? Het idee is alle betrokkenen terzake samen te brengen, het Repair Café of het Luikse Fab Lab 3 (creatief atelier rond upcycling) maar ook nog anderen. In het verlengde van de ontwikkeling die de Luikse beweging de voorbije jaren doormaakte, en de start van het project Ceinture Aliment-terre liégeoise, komen Rob Hopkins en Fiona Ward naar Luik op 19 juni. Zij willen kennismaken met de verschillende dynamieken die er tot stand gebracht zijn. Hun belangstelling gaat voornamelijk naar de ontmoeting met alle instanties die betrokken zijn bij deze verschillende projecten. Uitwisselingen, terreinbezoeken en allerlei workshops zijn in dat kader gepland. Focus Ceinture Aliment-terre liégeoise (CATL) : Wat houdt dit project in en hoe is het ontstaan? Nadat de ideeën doorsijpelden, in 2012, kwam het project Ceinture Aliment-terre liégeoise tot stand, na informele gesprekken tussen leden van Liège en transition en sociale ondernemers die het regionaal voedselsysteem grondig willen transformeren. Aan de basis van CATL lag het verlangen om te ijveren voor herlokalisering en de koolstofverlaging in onze voedselketen. Daarnaast ook de wil om een nieuwe dynamiek te geven aan de Luikse economie, bewustmaking van de troeven van de regio, het streven om gezonde voeding voor iedereen bereikbaar te maken en ook de overtuiging dat de voordelen van korte circuits en sociale economie niet alleen te combineren zijn, maar elkaar zelfs versterken in het nastreven van deze doelstellingen. Op 5 en 6 november 2013 werd het project officieel voorgesteld tijdens een startavond, gevolgd door een denkdag en thematische workshops in de vorm van een open forum. De eerste avond was een evenement voor het grote publiek waarop het project aan de hand van animaties voorgesteld werd. Er kwamen meer dan 400 geïnteresseerden op af, met heel verschillende achtergronden. Verscheidene specialisten uit Frankrijk en Duitsland, die aan de basis liggen van initiatieven van dit genre, toonden er hun motivatie en ervaring terzake. De volgende dag was gewijd aan het delen van ervaringen, debatteren en nadenken, met 150 deelnemers, vooral personen die betrokken zijn bij lokale initiatieven met het oog op de transformatie van het lokale voedselsysteem. Het doel van de dag was een dynamiek tot stand te brengen en de nodige netwerken te creëren voor de implementatie van het project. Deze gesprekken en workshops richtten de spots op de mogelijke acties en knelpunten, en berustten op een collectieve dynamiek. In het kader van het open forum ontstonden verschillende werkgroepen, die zich buigen over de voornaamste werkpunten die de initiatiefnemers reeds opgelijst hadden. Eén van onze prioriteiten is dit participatief burgerproject bottom-up in goede banen te leiden. Naargelang de werkzaamheden vorderen zullen er geleidelijk banden ontstaan tussen de werkgroepen. 4 Welke rol speelde de vzw Barricade in de impuls die aan dit project gegeven werd? De vzw Barricade, waarvan ik de coördinator ben, legt zich al van meet af aan toe op de creatie van alternatieven in verschillende domeinen waarmee alle burgers dagelijks te maken krijgen. Een thema dat zich snel aftekende, was voeding. Zo ontstond kort na de oprichting van de vzw reeds een groep gemeenschappelijke aankopen : die groep is nog steeds actief. Tien jaar geleden hebben we ac-

13 BLZ 13 ties opgezet om het aantal groepen voor gezamenlijke aankopen te doen toenemen in het Luikse. Momenteel zijn er een twintigtal actief. Het thema van de korte circuits heeft steeds een centrale plaats bekleed in onze educatieve activiteiten. Hoe ziet u de toekomst van dit project? Er zijn heel veel betrokken partijen. Ze zijn operationeel, maar kunnen vooral in de marge opereren. Het doel van het project is de verschillende actoren in een netwerk samen te brengen, om een collectieve strategie van schaalverandering tot stand te brengen. De CATL wil de basis leggen voor een debat en een actieplan dat het lokaal aandeel van het voedsel dat in de provincie MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG Luik geconsumeerd wordt, significant doet stijgen. Daartoe moeten we de precieze behoeften van de actoren van de sector kennen en in de nodige middelen voorzien om eraan te beantwoorden, via economische circuits die nog gecreëerd moeten worden. Op die manier kan er ook voor gezorgd worden dat de producent eerlijk vergoed wordt en de consument niet veel moet betalen voor degelijke voeding. Het project zou ook verscheidene arbeidsplaatsen moeten kunnen creëren, voor zover de economische marge die gerecupereerd wordt dankzij het korte circuit, er prioritair aan toegekend wordt; wat het model van de sociale economie net waarborgt. Het gaat uiteraard om een pro- N / 1 9 jectie op lange termijn, maar het werk moet nu al beginnen. Het is belangrijk de ontbrekende schakels te creëren, vooral in het vooruitzicht van het korte circuit. Onze wens is met alle betrokken samen te werken en er geen enkele te verwaarlozen. Er zullen ook nieuwe projecten voorgesteld worden, die de vorm kunnen aannemen van vennootschappen met sociaal doel gefinancierd door burgers. Eén van de Luikse succesverhalen waarop wij ons inspireren, is de coöperatieve Vin de Liège. Deze coöperatieve vennootschap met sociaal doel produceert wijn langs de Maas, volgens milieuvriendelijke methodes. Er werd tewerkstelling gecreëerd via herinschakeling op de arbeidsmarkt. Vin de Liège ontving een financiering van ,

14 BLZ 14 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 waarmee een installatie gebouwd kon worden waarin 30 hectaren biologisch geteelde druiven tot wijn verwerkt kunnen worden. De eerste flessen zullen dit jaar gedegusteerd kunnen worden. Dit is een model dat wij in de toekomst willen ontwikkelen, met een koepel van participatieve financiering. Hoe ziet de distributieketen van Ceinture Aliment-Terre eruit? Wij willen de aankoopcentrales van grote distributieketens vermijden. De schakel van de distributie is kritiek in het proces, want het neemt vaak een buitenproportioneel deel van de toegevoegde waarde in beslag dat eigenlijk de producent toekomt. Daarom geven wij de voorkeur aan korte en middellange circuits met een sociaal doel. Welke inspiratie ligt aan de basis van dit project? Er bestonden elders reeds verschillende initiatieven, alvorens men op het idee kwam van de Ceinture Aliment-terre liégeoise. Onder meer in Freiburg hebben de Agronauten/Regionalwert een vergelijkbaar project opgezet, dat korte circuits financiert. Zij waren overigens als bevoorrechte getuige aanwezig op de startavond van ons initiatief. In Wallonië kunnen we ook wijzen op Agrisain et Coprosain, die de belangen van de lokale landbouw en familiebedrijven behartigen. Hoe zijn uw betrekkingen met de overheid? Krijgt u subsidies? In 2013 kregen we de steun van de minister van Economie voor de algemene coördinatie van het project Ceinture Aliment-Terre, via een subsidiëring die in 2014 hernieuwd zou moeten worden. De minister van Leefmilieu heeft ons gesteund voor de research betreffende de oprichting van een test-bioboerderij. We hebben ook contact met de provincie Luik, meer bepaald voor het project mobiele conserverie gelinkt aan de Ceinture Aliment-Terre. We hebben ook contact met verschillende agentschappen voor lokale ontwikkeling, in verband met projecten voor de ontwikkeling van korte circuits. Wij maken daar gebruik van om onze netwerken uit te bouwen en te onderhouden. Wat verwacht u van de lokale besturen? Eén van de opvallendste behoeften is momenteel het vinden van grond. Het is moeilijk om toegankelijke en betaalbare gronden te vinden, ook voor kleinschalige teelten. De prijsstijging is enorm in 20 jaar tijd en het wordt nagenoeg onmogelijk om een bewerkbaar veld te vinden tegen een redelijke prijs. Daarom wenden wij ons tot openbare instellingen (zoals OCMW en gemeenten) die beschikbare gronden hebben en met wie we samenwerkingsakkoorden kunnen afsluiten om jongeren te helpen hun zaak op te starten. Interview door Virginie Randaxhe

15 BLZ 15 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 «Transitie Evere en transition» : een groeiende dynamiek T ransitie Evere en transition ontstond in 2013 en ontwikkelt jaar na jaar, dankzij een dynamiek die op gang gebracht wordt door mensen, om de activiteiten binnen de gemeente te stimuleren. Na een workshop die de VSGB wijdde aan transitie, hadden wij een gesprek met Jean-Philippe Mommart en Nadège Vinck, beiden lid van de stuurgroep. Waarom werd deze beweging op gang gebracht in Evere? JP Mommart: Samen met mijn partner Aurélie Leflere heb ik de transitiebeweging in Evere tot stand gebracht. Wij willen een echte dynamiek onder de burgers in onze gemeente creëren. Ik heb reeds verschillende projecten geleid in de

16 BLZ 16 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 gemeente, zoals een Solidaire Aankoopgroep voor Artisanale Landbouw (SAGAL) of een gemeenschappelijke compost. Ik ben voorstander voor alternatieve consumptie en heb veel belangstelling voor consuminderen. Mijn partner wou al lang iets doen op lokaal niveau en daarbij een beroep doen op bestaande initiatieven. Dan kan er synergie ontstaan en alle betrokkenen kunnen daar gebruik van maken. Waarom zouden we dan geen banden kunnen creëren en samenwerken binnen de gemeente Evere? Welke activiteiten hebt u tot nu toe georganiseerd? JP Mommart: Wij willen de mensen sensibiliseren voor transitie. Daartoe hebben we in samenwerking met het Everse cultuurcentrum twee films vertoond, telkens voor een zestigtal toeschouwers. Hun contactgegevens werden bewaard en dienen als basis om informatie te verspreiden. Uit die ontmoetingen en de gesprekken die daaruit voortvloeiden, ontstond de stuurgroep voor de beweging Evere in transitie. Die groep bestond aanvankelijk uit 8 personen, met totaal verschillende achtergronden (een Nederlandstalige, een handelaar, een gewestelijk ambtenaar, ). Dankzij die variatie in profielen kregen we boeiende gesprekken over uiteenlopende onderwerpen zoals voeding, gezondheid, openbare ruimte, economie of opvoeding. Er werd een website gemaakt over het initiatief Transitie Evere en transition. We communiceren ook via het gemeentelijk infoblad Evere Contact, waarin we het initiatief voorgesteld hebben. Om evenementen aan te kondigen, maken we gebruik van de valven in

17 BLZ 17 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2014/19 gemeentegebouwen die voor het publiek toegankelijk zijn. We hebben ook een kennisbeurs georganiseerd met een mini RepairCafé, een recyclage-atelier, een juwelenworkshop en het maken van huishoudproducten. Dat evenement had niet het gehoopte succes. Toch hopen we ons te inspireren op de lessen die we eruit kunnen trekken, om het beter te doen in de toekomst. Welke contacten hebt u met de gemeente en de verkozenen? Wat komt daaruit voort? We hebben een ontmoeting gehad met de burgemeester van Evere en het personeel van de dienst duurzame ontwikkeling. Zo kregen we steun van de burgemeester, die ons toegang verschafte tot een polyvalente zaal die ter beschikking staat voor verenigingen. Het personeel van de dienst duurzame ontwikkeling heeft ook aandacht voor onze activiteiten. Toch stellen we vast dat de meanders van de overheidsdiensten soms vooruitgang en projecten in de kiem smoren die volgens ons een snelle impuls zouden moeten krijgen om verwezenlijkt te kunnen worden en actief door de gemeente gesteund zouden moeten worden. Welke projecten en acties heeft Transitie Evere en transition nog voor de toekomst? Voor 2014 zouden we graag nog een sensibiliseringsevenement organiseren, bij voorbeeld rond duurzame voeding. We zouden graag een uitdaging van het type auberge espagnole organiseren, waarbij iedereen een schotel meebrengt die voor 80 % Belgische lokale ingrediënten bevat. De stuurgroep vergadert om de drie maanden en blijft allerlei contacten onderhouden. Op termijn zouden we een inventaris willen opmaken van alle duurzame initiatieven en projecten in onze gemeente Evere. Zo kunnen we onze medeburgers informeren over bestaande initiatieven en links leggen en een netwerk creëren met lokale verenigingen die een doel hebben dat verband houdt met transitie. Hebt u ook contact met andere initiatieven van transitiesteden? Wij maken deel uit van het netwerk van transitieinitiatieven in Wallonië en Brussel. Dat netwerk wordt gesubsidieerd door het Waalse Gewest en organiseert vormingen voor transitiebewegingen rond allerlei thema s en houdt rekening met de stadia van ieders evolutie. Er worden ook evenementen georganiseerd waarbij alle vertegenwoordigers uitgenodigd worden (bv. les conviviales op 25 mei te Brussel). Er vinden workshops plaats rond thema s die verband houden met transitie en dat geeft ook de mogelijkheid om uitwisselingen te doen met andere terreinwerkers. Virginie Randaxhe

18 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 18 N 2014/19 C est Elektronisch électronique dus c est ook ecologisch! écologique! Par Ons soucis engagement de cohérence voor duurzame et d engagement ontwikkeling en faveur indachtig d un développement maar ook om papierverspilling plus durable mais tegen aussi afin te gaan, d éviter wensen des gaspillages wij de Monitor inutiles van de de Duurzame papier, nous Ontwikkeling souhaitons diffuser prioritair le per Moniteur du onder Développement onze lezers te verspreiden. Durable prioritairement par courriel. Inscrivez-vous Neem een abonnement!! Vous Hebt u n avez de Monitor pas reçu van personnellement de Duurzame Ontwikkeling le Moniteur du niet Développement persoonlijk ontvangen? Durable? Wenst u de Vous volgende souhaitez nummers être te tenu ontvangen? au courant Geen de la probleem! parution Neem des prochains een abonnement numéros via? Pas de website de problème! Abonnez-vous van de Vereniging. sur le U site kan internet het formulier de l Association. invullen op > Diensten > Publicaties > Pour Monitor remplir van le de formulaire Duurzame : Ontwikkeling. du développement durable. Download Téléchargez-le via onze! website! Vous U kan pouvez de Monitor également van de télécharger Duurzame gratuitement Ontwikkeling le tevens moniteur gratis à l adresse downloaden suivante op : > Diensten > Publicaties du > Monitor développement van de Duurzame durable. Ontwikkeling. Geen Pas d adresse adres? électronique? Vous U hebt n avez geen pas rechtstreekse accès à internet toegang et tot vous internet souhaitez en wil quand de Monitor même recevoir van de le Duurzame Moniteur du Ontwikkeling Développement toch Durable. ontvangen? Téléphonez-nous, Bel ons en we ensemble zullen samen nous trouverons een oplossing une zoeken. solution. Contact: Forum pour voor un Duurzame Développement Ontwikkeling Durable van de Vereniging Association de van la de Ville Stad et des en Communes de Gemeenten de la van Région het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (VSGB) Aarlenstraat de Bruxelles-Capitale. 53 bus Brussel Tel: Rue d'arlon Boîte 62 - Fax: 4 à Bruxelles Tél: 02/ philippe.mertens@avcb-vsgb.be Fax: 02/ Courriel : philippe.mertens@avcb-vsgb.be Forum van de gemeenten - Milieufeest (juni 2014)