Een kerkenbeleidsplan voor de kerken op het grondgebied van de gemeente Merelbeke. Infomoment Gemeentehuis Merelbeke woensdag 9 november 2016

Transcriptie

1 Een kerkenbeleidsplan voor de kerken op het grondgebied van de gemeente Merelbeke Infomoment Gemeentehuis Merelbeke woensdag 9 november 2016

2

3 Korte historische schets: Kerk, kerkfabrieken en secularisering Nota Bourgeois 2011 en kerkenbeleidsplannen Stappenplan: samen richting een toekomstverhaal voor de Merelbeekse kerken Ter inspiratie: voorbeelden vragenronde

4 Plaats van kerk en Kerk in het Ancien Régime Vb. Kerk van Melsen : 12 e -13 e -eeuwse romaanse basis, 15 e -eeuwse gotische dwarsbeuk, latere verbouwingen

5 1795: principes Franse revolutie toegepast in onze streken Voorbeeld vernieling kathedraal van Luik Confiscatie van kerkelijke goederen Priesters moesten trouw zweren aan Republiek

6 1801: Concordaat Napoleon Pius VII Kerkfabrieken = openbaar bestuur speciale relatie tussen Kerk en Staat Niet-verkochte kerkelijke goederen > eigendom van gemeente In beheer bij kerkfabrieken, tekorten bijgepast door gemeente Keizerlijk Decreet fabrica ecclesiae uit 1809

7 Nederlaag van Napoleon 1815 Waterloo en congres van Wenen Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Congres van Wenen Protestantse Koning Willem I: systeem van Kerkfabrieken bleef in gebruik

8 Oppositie tegen koning Willem I Liberalen Vrijheid van Meningsuiting en Pers Franssprekende adel Katholieken Vrijheid van Godsdienst

9 1830: Belgische onafhankelijkheid Unionisme tussen Liberalen en Katholieken Bouwperiode (n=1786) 19% 10% 8% 19% % 13% 1% Sterke (herwonnen) vrijheid voor de Rooms-Katholieke Kerk Stichting van vele katholieke scholen, ziekenhuizen en kerken Kerkfabrieken : financieel gesteund door de gemeenten Priesters betaald door de Staat, Ministerie van Justitie

10 Belgische Verzuiling Impact van Katholicisme op Belgische Samenleving Liberalen, Socialisten en Katholieken hebben hun eigen partijen, vakbonden, kranten, scholen, ziekenhuizen, verenigingen, etc. Spanning tussen Kerk en antiklerikalen

11 Katholieke begrafenissen België Vlaanderen Wallonië Brussel Secularisatie na WO II Katholieke huwelijken Kritische situatie in de jaren 2000 Onderzoek M. Hooghe et al. (2004) KU Leuven

12 Vlaamse regering komt tussen Kerken die deel uitmaken van het Openbaar bestuur worden minder en minder gebruikt Financiële crisis: druk op de gemeenten die financieel hiertoe moeten bijdragen : kerkfabrieken wordt regionale, Vlaamse materie 2011: Minister Bourgeois schrijft nota aan gemeenten om na te denken over de toekomst van kerken op hun grondgebied Parochiekerkenplan = kerkenbeleidsplan 2015: nieuw Onroerend Erfgoed decreet maakt dit verplicht 2016: met terugwerkende kracht ook voor de oude wetgeving (i.e. aanvragen ingediend voor 1/1/2015)

13 KERKENBELEIDSPLAN : WAT? volgens nota Bourgeois Langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op grondgebied van de gemeente Uitgewerkt per gemeente Geeft aan: welke parochiekerken maximaal de huidige bestemming behouden welke kerken in aanmerking komen voor nevenbestemming welke kerken in aanmerking komen voor herbestemming voor welke parochiekerken sloop en de realisatie van een nieuwe ontwikkeling mogelijk of gewenst is

14 Definities

15 Eenduidige definities Valorisatie > alle activiteiten om waarde van de kerk te versterken Medegebruik > andere christelijke erediensten gebruiken de kerk Nevenbestemming Multifunctioneel gebruik: tijdsdelen Gedeeld gebruik: ruimte indelen Herbestemming

16 VALORISATIE Rondleiding Sint-Pieterskerk Sint-Pieters-Rode VALORISATIE Concert Sint-Antoniuskerk Edegem

17 NEVENBESTEMMING multifunctioneel gebruik in de tijd Heilige Lodewijk van Montfortkerk Deurne NEVENBESTEMMING multifunctioneel gebruik in de tijd Heilig Kruiskerk Boekhoute

18 HERBESTEMMING The Jane Restaurant Antwerpen NEVENBESTEMMING gedeeld gebruik in de ruimte Bibliotheek in kerk Kaulille (Limburg)

19 KERKENBELEIDSPLAN: INHOUD volgens nota Bourgeois Moet basisgegevens omvatten betreffende: de parochiekerken als gebouw, met onder meer de cultuurhistorische waarde, de architecturale mogelijkheden, de bouwfysische toestand, de mogelijkheid tot compartimentering, ; de parochiekerk in zijn ruimtelijke omgeving; het actuele gebruik en de functie van de parochiekerk; mogelijke interesse van andere actoren.

20 KERKENBELEIDSPLAN: PROCEDURE volgens nota Bourgeois Dialoog tussen direct betrokkenen: gemeentebestuur, kerkraden en centraal kerkbestuur, parochieploegen, bisschoppelijke overheid andere lokale actoren zoals socio-culturele verenigingen en alle fracties uit gemeenteraad kunnen betrokken worden Centraal Kerkbestuur neemt bij voorkeur regierol op van het lokaal overleg

21 Kerkenbeleidsplan is WEL: Visie- en beleidsdocument Komt in overleg tussen kerkelijke verantwoordelijken, kerkbesturen en gemeente tot stand Duurtijd te bepalen door de betrokken partijen Zo breed mogelijk gedragen in de gemeente NIET: Plan met concrete uitgewerkte neven- of herbestemmingen voor kerken die minder of niet meer zullen gebruikt worden voor de eredienst Eenzijdig document van gemeente of van kerkelijke overheid

22 Waarom een kerkenbeleidsplan? Noodzakelijk document om aanspraak te kunnen maken op premies of subsidies van de Vlaamse overheid: > voor beschermde kerken Agentschap Onroerend Erfgoed zie Onroerend Erfgoeddecreet > voor niet-beschermde kerken: Agentschap Binnenlands Bestuur. In theorie volstaat een attest van bisschop en gemeente over lange termijngebruik van de kerk. In praktijk pleiten bisdommen voor kerkenbeleidsplan met een gezamenlijke beleidsvisie voor de hele gemeente.

23 STAPPENPLAN FASE 1: pastoraal of dekenaal plan FASE 2: dialoog met de gemeentelijke overheid (Luc Ponnet, Centraal Kerkbestuur) FASE 3: opmaak inventarissen (Michaël Pector, Gemeente Merelbeke) FASE 4: consultatieronde van ontwerp kerkenplan (burgemeester Filip Thienpont, Gemeente Merelbeke) FASE 5: goedkeuring door bisschop en gemeenteraad NA HET KERKENBELEIDSPLAN: implementatie (Jonas Danckers, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur)

24 FASE 1 OPSTELLEN VAN PASTORAAL OF DEKENAAL PLAN

25 Pastoraal of dekenaal plan Beleidsnota van de pastorale ploeg over de organisatie van de pastorale activiteiten in het dekenaat, (pastorale eenheid, federatie), nieuwe parochie(s) Daaruit afgeleid: welke rol spelen de kerken in dit beleid? Welke kerken zijn waarvoor nodig? Volledig of gedeeltelijk? Welke kerken zijn niet nodig en kunnen een andere bestemming krijgen?

26 Werkwijze bisdom GENT Start 2011: niet louter federatie of centralisatie, ook initiatie en evangelisatie: positief project, maar ook structurele beleidsopties Keuze: geen nieuwe term zoals federatie of pastorale eenheid Snelle actie: al in september 2016 naar 10 dekenaten. Van 400 naar heel wat minder parochies Aanstelling dekenale ploegen o.l.v. dekens Ankerkerken, maar ook kerken voor vieringen in de week, open huizen van gebed Hoeveel en welke kerken om nieuwe visie waar te maken? Besprekingen binnen nieuwe dekenale en parochiale structuren met nauwe opvolging van het Bisdom Christus en de wereld ontmoeten Visietekst 11 mei 2015: (1) Christus ontmoeten en (2) Kerk zijn voor de wereld

27

28 FASE 2 DIALOOG MET DE GEMEENTELIJKE OVERHEID

29 Werkgroep herbestemming kerkgebouwen Samenstelling: Kerkelijke overheid: leden van het centraal kerkbestuur Gemeentelijke overheid: burgemeester, gemeentesecretaris en ambtenaren Aangevuld (op uitnodiging) met externe deskundigen (CRKC, onroerend erfgoed, ) en stakeholders (bewonersplatforms, kerkraden, socio-culturele verenigingen )

30 Werkgroep herbestemming kerkgebouwen Doel: - Permanente dialoog voeren rond toekomst van de kerkgebouwen - Om te komen tot een gedragen en onderbouwd parochiekerkenplan Werking: - Sinds mei 2016 maandelijkse samenkomst - Traject kerkenbeleidsplan Timing: - Streefdatum: goedkeuring zomer 2017

31 FASE 3 OPMAAK INVENTARISSEN

32 Opmaak inventarissen Pastorale of dekenale inventaris: Geeft aan welke gebouwen in de toekomst in gebruik blijven voor de eredienst, afgeleid uit het pastoraal/dekenaal plan Mogelijke selectiecriteria: spreiding, pastorale kernen, aard/architectuur van het gebouw, toekomstmogelijkheden Kijkt ook wat met niet-ankerkerken zal gebeuren: nog begrafenissen, weekvieringen, andere religieuze gebruiken, etc.? Wat in de tussentijd (= tijd tussen huidige en toekomstige bestemming)?

33 Opmaak inventarissen Gemeente stelt, in samenwerking met kerkfabrieken, inventaris op van de gebouwen, zoals voorgesteld in nota Bourgeois: Parochiekerken als gebouw, o.m. eigendomssituatie, erfgoedwaarde, bouwkundige toestand Parochiekerken in hun ruimtelijke omgeving Actueel gebruik Belangstelling van andere actoren Hulpmiddelen: inventaris CRKC, rapporten Monumentenwacht, richtlijnen Vlaamse Bisschoppen, model van kerkenfiche CRKC Resultaat: een kerkenportret van elk van de kerken

34 OLV Rozenkrans (Flora) Adres: Floraplein zn. Eigendomsstructuur: Eigenaar: kerkfabriek Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: geen beschermd monument, geen beschermd dorpsgezicht Accommodaties in en rond: Openbare parking

35 Sint-Pietersbanden (Merelbeke-centrum) Adres: Hundelgemsesteenweg 349 Eigendomsstructuur: Eigenaar: kerkfabriek Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: geen beschermd monument, geen beschermd dorpsgezicht Accommodaties in en rond: Openbare parking Ommuurd kerkhof pastorie

36 Sint-Aldegondis (Lemberge) Adres: Burgemeester Maenhautstraat 34 Eigendomsstructuur: Eigenaar: gemeentebestuur Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: geen beschermd monument, beschermd orgel Accommodaties in en rond: Openbare parking Omringd door deels ommuurd kerkhof

37 Sint-Anna (Bottelare) Adres: Lindestraat Eigendomsstructuur: Eigenaar: gemeentebestuur Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: beschermd monument Accommodaties in en rond: Openbare parking Omringd door deels ommuurd kerkhof

38 Sint-Bonifatius (Munte) Adres: Munteplein 3 Eigendomsstructuur: Eigenaar: kerkfabriek Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: beschermd monument, beschermd dorpsgezicht Accommodaties in en rond: Openbare parking Geen kerkhof

39 Sint-Martinus (Schelderode) Adres: Gaversesteenweg z.n. Eigendomsstructuur: Eigenaar: gemeentebestuur Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: beschermd monument, beschermd dorpsgezicht Accommodaties in en rond: Openbare parking Omringd door kerkhof

40 Sint-Stefanus (Melsen) Adres: Melsenstraat 8 Eigendomsstructuur: Eigenaar: gemeentebestuur Beschikbare gegevens: Inventaris Onroerend Erfgoed Databank CRKC Inventaris Roerende Goederen Rapporten Monumentenwacht Ruimtelijke en juridische context: Inventaris: ja Beschermingsstatus: beschermd monument Accommodaties in en rond: Omringd door kerkhof

41 Doel inventarissen Oplijsten van alle aspecten voor een Sterkte/Zwakte analyse van toekomstig gebruik: Hoeveel investeringen nodig? Welke actoren hebben interesse? Wat zijn lokale noden? Monument / geen monument? Haalbaarheid verbouwing, etc. Meer objectief zicht op voor- en nadelen van valorisatie/ nevenbestemming / herbestemming

42 FASE 4 CONSULTATIERONDE VAN HET ONTWERP VAN KERKENBELEIDSPLAN

43 Info- en participatietraject (i.s.m CRKC) - Informeren: - 20/09/2016: gemeenteraadscommissie - Vandaag: open infoavond over toekomst kerkgebouwen - Permanent overleg met relevante stakeholders - Infokanalen: - Website: - Infomagazine

44 Info- en participatietraject (i.s.m CRKC) = gefaseerde aanpak - In najaar 2016 starten met een kerk waarvoor al concrete mogelijkheden voorliggen. ( Proefproject ) nl. Schelderode - Sint-Martinuskerk Schelderode is eigendom van de gemeente en een beschermd monument - Restauratiepremie is 5 jaar geldig vanaf kennisgeving Ministerieel Besluit (30 april 2015) - Recente wijzigingen aan het decreet Onroerend erfgoed: als het Agentschap op 1 oktober 2017 geen kennis heeft genomen van een actueel kerkenbeleidsplan, moet een nieuwe premieaanvraag worden ingediend

45 Info- en participatietraject (i.s.m CRKC) - In najaar 2016 starten met een kerk waarvoor al concrete mogelijkheden voorliggen. ( Proefproject ) nl. Schelderode - Participatiemomenten - (1 e ) december (2 e ) januari Aandacht voor kwaliteitsvolle ingrepen - Oplijsten realistische scenario s - Haalbaarheidsstudie door Projectbureau Herbestemming kerken - Mogelijkheid tot subsidie van studies (ontwerpend onderzoek) voor neven- of herbestemming - Eindconclusie eerste helft : Op basis van ervaringen bij Proefproject ook voor andere kerken gelijkaardige oefening maken

46 FASE 5 GOEDKEURING DOOR BISSCHOP EN GEMEENTERAAD Na het KERKENBELEIDSPLAN

47 Goedkeuring van het kerkenbeleidsplan Ondertekening van het kerkenbeleidsplan voor principieel akkoord door resp. burgerlijke (burgemeester, verantwoordelijke schepen, secretaris) en kerkelijke (vertegenwoordiger van de bisschop, voorzitter CKB) instanties Bisschop hecht vervolgens zijn goedkeuring aan het definitieve ondertekende ontwerp Vervolgens wordt het kerkenbeleidsplan voorgelegd aan de Gemeenteraad en volgt een gemeenteraadsbesluit. Tegen zomer 2017 kerkenbeleidsplan + een concreet scenario voor Sint-Martinuskerk van Schelderode

48 Bijsturing plan Plan is in principe niet voor bepaalde duur, maar aangeraden circa 20 jaar (cf. beheersplannen) Bijsturing kan gebeuren op basis van veranderende realiteit: Wijziging in de pastorale noden en in de functies van de kerkgebouwen Vaststelling van nood aan publieke ruimte waarvoor een bepaalde kerk een oplossing zou kunnen bieden Bijsturing gebeurt in goed overleg tussen kerkelijke en burgerlijke verantwoordelijken

49 Implementatie van het plan Participatietrajecten voor andere kerken na proefproject Schelderode: betrekken ruimere bevolking bij toekomstvraag Eventuele verdere aanvragen Projectbureau Herbestemming Uitvoering ontwerpen specifieke kerken Positief verhaal van samenwerking kerkbesturen, CKB, brede bevolking en gemeente : inclusief verhaal

50 Ter inspiratie: voorbeelden van valorisatie, medegebruik, nevenbestemming en herbestemming

51 Vragenronde?