Een prognose gebaseerd op vraaggestuurd bouwen.

Transcriptie

1 Een prognose gebaseerd op vraaggestuurd bouwen. Inhoud Samenvatting...2 Inleiding Een analyse van de migratie van de afgelopen jaren Beperkingen: capaciteit woningbouw, huidige opgaven Uitgangspunten voor een vraaggstuurde prognose Globale resultaten van de vraaggestuurde prognose Indicatieve bouwopgave korte termijn op basis van vraaggestuurd bouwen Bijlage 1. Verschillende prognosemodellen Bijlage 2 Relatie woningbouw migratie regio s Noord-Holland Appendix resultaten per gemeente A1 Aantal en groei bevolking A2 Prognose aantal huishoudens en groei, A3. Woningvoorraad 2010, gewenste woningvoorraad 2020, 2030, en groei gewenste woningvoorraad, exclusief inlopen woningtekort A4. Aantal jongeren (tot 15 jaar), A5. Aantal en groei leerlingen basisonderwijs, A6. Aantal en groei potentiële beroepsbevolking (bevolking 15 tot 65 jaar), A7. Aantal en groei aantal ouderen (65 jaar en ouder),

2 Samenvatting In de Structuurvisie Noord-Holland is een indicatie gegeven van de groei van de woningbehoefte voor de periode 2010 tot. In principe moet in die behoefte worden voorzien in bestaand bebouwd gebied. Woningbouw in landelijk gebied is alleen mogelijk als die qua omvang in overeenstemming is met de provinciale woonvisie 2010 en de vastgestelde regionale actieprogramma s, de door GS vastgestelde provinciale woningbouwmonitor en provinciale woningbouwprognose, en als is aangetoond dat de nieuwbouw niet in bestaand bebouwd gebied gerealiseerd kan worden. In het coalitieakkoord is aangegeven dat de provincie meer vraaggestuurd wil bouwen en ontwikkelen. Dit rapport geeft een nadere toelichting op het onderzoek vraaggestuurd bouwen zoals dat op 9 oktober door GS is vastgesteld, en de verwerking daarvan in een gemeentelijke woningbouwprognose, noodzakelijk voor het opstellen van bestemmingsplannen voor woningbouw in het landelijk gebied. In het afgelopen decennium zien we een sterke groei van de bevolking in grootstedelijke gebieden, deels autonoom en deels ten koste van de groei in meer perifeer gelegen delen van Nederland en Noord-Holland. Zozeer dat in die delen van Nederland zelfs sprake is van bevolkingsdaling. We zien dan ook dat de bevolking in de regio Amsterdam harder groeit dan verwacht en dat de bevolking in het noordelijk deel van de provincie, vooral in de Kop van Noord-Holland, nu al te maken heeft met een lichte bevolkingsdaling. Actuele prognoses geven inzicht in het mogelijke effect van deze ontwikkeling op de opgaven zoals geformuleerd in de genoemde beleidsnota s. Dit is ook van belang in relatie tot de discussies met het Rijk rond de ontwikkeling van de regio Amsterdam Almere (RRAAM) en de uitbreiding van Schiphol (SMASH). In het coalitieakkoord is aangegeven dat de provincie meer vraaggestuurd wil bouwen en ontwikkelen en de woningbehoefte wil opvangen in de provincie. Vraaggestuurd bouwen staat dan tegenover een aanbod gestuurde ontwikkeling, waarbij locatie en type woningen niet (meer) aansluiten bij de voorkeur van de bewoners. In deze rapportage wordt deze vraag in kwantitatieve zin uitgewerkt. De resultaten hiervan hebben ten grondslag gelegen aan de kwalitatieve uitwerking van het onderzoek vraaggestuurd bouwen, uitgevoerd door Companen. In deze rapportage wordt de achtergrond meer toegelicht dan in het rapport van Companen is weergegeven. Daarnaast geeft deze rapportage een inzicht in de (kwantitatieve) ontwikkeling op gemeentelijk niveau, van belang voor de discussie over de resultaten van het vraaggestuurd bouwen in de regio en voor de nut en noodzaakadviezen vanuit wonen. In de bij de Structuurvisie vastgestelde verordening werden de verstedelijkingsafspraken genoemd als basisdocument voor de vaststelling van nut en noodzaak. In de nieuw vastgestelde verordening wordt de door GS vastgestelde woningbouwprognose met de provinciale woningbouw de kaders voor de beoordeling van nieuwe woningbouwplannen. De basis voor het vraaggestuurd bouwen is tweeledig. Er is in de verwachte verhuisbewegingen aansluiting gezocht op het patroon van de afgelopen jaren en er is een uitwerking gemaakt van het gegeven dat verhuizingen tussen gemeenten en regio s niet beïnvloed mogen worden door gedwongen keuzes, bijvoorbeeld vanwege grote woningtekorten. In de prognoses van het Ministerie van BZK (Primos) speelt de beperkte beschikbaarheid van woningen een grote rol in de verwachte demografische ontwikkeling van Noord-Holland. Op grond hiervan worden in deze aanbodgerichte prognose verhuisstromen verwacht die soms contrair zijn aan de ontwikkeling van de laatste jaren, en duidelijk aanbodgestuurd zijn. Overigens zijn de verschillen tussen de vraaggestuurde prognose van de Provincie Noord-Holland en de meer aanbodgestuurde prognose van het Ministerie van BZK 2

3 ook weer niet al te groot. Verwachtingen rond geboorte, sterfte en buitenlandse migratie zijn vergelijkbaar. Voor de hele Metropoolregio Amsterdam zijn de resultaten vergelijkbaar in de omvang van de behoefte, maar een groter deel van de behoefte is gericht op het zuiden van de provincie, op de gemeente Amsterdam zelf en minder op Almere. Vraaggestuurd bouwen leidt tot een hogere woningbouwopgave voor Noord-Holland, bijna volledig gericht op het zuiden van de provincie ( woningen in Noord-Holland Zuid en woningen in Noord-Holland Noord). Deze benadering wordt ondersteund door de recente demografische ontwikkelingen. Vraaggestuurd bouwen heeft ook een effect op de ontwikkeling in de Kop van Noord-Holland. De bevolking groeit minder hard dan eerder verwacht en minder hard dan in de aanbod gestuurde Primosprognose, maar dat is wel conform de ontwikkeling van de laatste jaren. Met deze ontwikkeling zou de woningbouwopgave in deze regio bijgesteld moeten worden. Almere wordt in de vraaggestuurde benadering minder belangrijk voor Noord-Holland. De opgave is lager dan in de door het rijk gehanteerde Primosprognose 2011 (Bij vraaggestuurd bouwen woningen, in de Primosprognose woningen). De opgave voor Almere is echter ook in deze prognose bij vraaggestuurd bouwen in lijn met eerdere rijksprognoses. De sterke stijging van de behoefte in het zuiden van de provincies leidt tot een grotere druk op de woningmarkt in dit deel. Daarvoor is nu nog niet voldoende capaciteit beschikbaar, maar de eerder uitgevoerde quickscan woningbouw MRA heeft aangegeven dat er potentieel nog veel capaciteit beschikbaar is. Daarbij is wel van belang dat er niet te veel beperkingen voor woningbouwlocaties (milieucontouren) voor de woningbouwlocaties worden opgeworpen. De resultaten van het onderzoek geven geen ondersteuning voor een grote kunstmatige verschuiving van de behoefte naar het noordelijke deel van de provincie. De huidige woningmarkt is fundamenteel anders dan die in de jaren zeventig, toen een dergelijke verschuiving wel mogelijk was. Belangrijke elementen waren destijds de slechte huisvestingssituatie in de grote steden, de grote groei van jonge gezinnen, veelal eenverdieners. De huidige situatie wordt gekenmerkt door een grote aantrekkelijkheid van de grote steden in cultureel opzicht en wat betreft de gekwalificeerde arbeidsmarkt, geringe groei jonge gezinnen, en vooral groei van oudere alleenstaanden en twee persoons huishoudens en veel gezinnen met tweeverdieners, waardoor grote reisafstanden bezwaarlijk worden. In de vraaggestuurde kwantitatieve prognose zijn geen crisiseffecten verwerkt. Dat heeft meerdere achtergronden. In de eerste plaats heeft het te maken met de doelstelling van het onderzoek: het weergeven van de vraag van toekomstige bewoners. Daarnaast zien we echter dat de crisis tot nu toe geen effect heeft op de huishoudensontwikkeling en de huishoudensontwikkeling is toch de belangrijkste motor achter de groei van de woningbehoefte. Uiteraard heeft de crisis wel effect op de koopkrachtige vraag. Veel minder jonge huishoudens zullen nu een woning kunnen kopen, en de druk op de huursector zal toenemen. Dat heeft effecten op de ontwikkelingen in het aanbod: vooral veel minder koopwoningen. Het woningtekort zal bij een achterblijvende productie sterk toenemen. In het kwalitatieve deel van het onderzoek (Companen) is wel rekening gehouden met een effect van de economische crisis. Het vraaggestuurd bouwen leidt tot een grotere ruimtelijke opgave, die mogelijk binnen het in de structuurvisie gedefinieerde bestaand bebouwd gerealiseerd zou kunnen worden. Bijgaande tabel 3

4 geeft een overzicht van die hogere behoefte ten opzichte van de opgave in de Structuurvisie en de nu bekende capaciteit, zoals die door gemeenten is opgegeven. Groei van de woningbehoefte bij vraaggestuurd bouwen, in vergelijking met de opgave in de structuurvisie Noord-Holland en met de nu bekende capaciteit in woningbouwplannen, lange termijn Structuurvisie 1 NH '12 vraaggestuurd Plancapaciteit 2012 Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zuid Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland De indicatieve woningbehoefte voor de periode , korte termijn, is opgenomen in hoofdstuk 5 van deze rapportage. De ontwikkelingen per gemeente voor de langere termijn zijn opgenomen in de appendices. 1 In de Structuurvisie zijn geen regionale ramingen weergegeven op dit schaalniveau. De woningbehoefte is alleen op het schaalniveau van Noord-Holland Noord en Noord-Holland Zuid weergegeven. De cijfers in deze kolom zijn gebaseerd op de onderliggende prognose voor de Structuurvisie. In de bijlage 4 van de Structuurvisie zijn wel capaciteitscijfers (anno 2010) weergegeven op dit schaalniveau. 4

5 Inleiding Elke 2 jaar worden regionale prognoses herzien. Dat gebeurt om aan te sluiten bij de actuele ontwikkeling van de bevolking en om aan te sluiten bij de nieuwe lange termijnverwachtingen die door het CBS elke 2 jaar worden geactualiseerd. Daarbij is vooral de levensverwachting aanzienlijk bijgesteld. Deze lange termijn verwachting van het CBS is niet uitgesplitst naar regio s of gemeenten. Belangrijk voor regionale prognoses is vooral de sterke groei van grootstedelijke gebieden van de afgelopen jaren. Dit is een groei die voortkomt uit vestiging vanuit meer perifere gelegen delen van Nederland. Deze ontwikkelingen moeten worden verwerkt in regionale prognoses. Vraaggestuurd bouwen In het coalitieakkoord is aangegeven dat de provincie meer vraaggestuurd wil bouwen en ontwikkelen en de woningbehoefte wil opvangen in de provincie. Vraaggestuurd bouwen staat dan tegenover een aanbod gestuurde ontwikkeling, waarbij locatie en type woningen niet (meer) aansluiten bij de voorkeur van de bewoners. Deze benadering is verwerkt in de provinciale prognose voor de ontwikkeling van de bevolking en de woningbehoefte. Deze prognose is van belang voor de beoordeling van nut en noodzaak van gemeentelijke bestemmingsplannen en dient als input voor de verwerking van de resultaten van vraaggestuurd bouwen in de RAP s. In deze provinciale prognose is het principe van vraaggestuurd bouwen als uitgangspunt gekozen, toegespitst op de vraag: waar willen mensen wonen? Kenmerk van het prognosemodel is dat dit wordt vertaald naar een bevolkingsontwikkeling met haar specifieke kenmerken (leeftijd, huishoudens). Deze prognose ligt aan de basis van het onderzoek vraaggestuurd bouwen, waarin Companen aangeeft aan welk type woningen en woonmilieus de behoefte is. Het uiteindelijk doel is een afstemming van het aanbod aan woningen aan de huidige en toekomstige vraag naar woningen. Hiermee wijkt deze prognose af van de meer aanbodgestuurde (Primos)prognose die door het rijk wordt gehanteerd. In deze provinciale prognose is in eerste instantie gekeken naar de woonplaatsvoorkeur van de bevolking. Die is vooral bepaald op basis van een analyse van de migratie in de afgelopen periode, vooral de laatste 10 jaar. Voor deze prognose is ook gekeken naar andere instellingen in het prognosemodel, waarin geen woningtekorten ontstaan. Een vraaggestuurde prognose moet echter wel realistisch zijn. Belangrijke beperkingen zijn de (organisatorische) bouwcapaciteit en de planologische capaciteit: hoeveel woningen zou een gemeente of regio jaarlijks kunnen bouwen en zijn daarvoor voldoende locaties beschikbaar? Als de behoefte aan woningen heel veel hoger is dan de beschikbare capaciteit, dan zal die behoefte niet gerealiseerd kunnen worden. In deze vraaggestuurde prognose is gekeken naar de organisatie-technische beperking van de capaciteit. De planologische capaciteit heeft minder zwaar meegewogen in de gepresenteerde behoefte, omdat die capaciteit ook bepaald wordt door afwegingen (economie, milieu, natuur, landbouw). Deze prognose moet een rol spelen bij die afwegingen. In enkele regio s is de behoefte veel groter dan de nu bekende capaciteit, in andere regio s is de woningbouwcapaciteit groter dan de berekende behoefte. Deze belangenafweging en de vraag hoe om te gaan met de verschillen in (vraaggestuurde) woningbehoefte en capaciteit moeten leiden tot een bouwopgave en mogelijk een aanpassing van die capaciteit. Deze prognose moet daar dus aan bijdragen, met het onderzoek dat in opdracht van de provincie Noord-Holland door Bureau Companen is uitgevoerd. Deze prognose en het onderzoek 5

6 vraaggestuurd bouwen kunnen niet automatisch worden opgevat of worden omgezet naar een nieuwe beleidsopgave. In deze rapportage wordt achtereenvolgens ingegaan op de wijze waarop te vraaggestuurde prognose tot stand is gekomen. 1. Een analyse van de migratie in de afgelopen jaren. 2. Beperkingen: capaciteit woningbouw, huidige opgaven (Verstedelijkingsopgaven, Regionale Actieprogramma s) 3. Uitgangspunten voor een vraaggestuurde prognose 4. Globale resultaten vraaggestuurde prognose 5. Indicatieve woningbouwopgave voor de korte termijn ten behoeve van het beoordelingskader woningbouw buiten bestaand bebouwd gebied. In een Appendix worden resultaten van deze prognose op gemeentelijk niveau weergegeven voor de lange termijn Deze resultaten zijn van belang voor regionale en vooral binnenregionale afwegingen voor diverse beleidsterreinen. Prognoses zijn niet alleen van belang voor woningbouwbeleid. De demografische veranderingen hebben sinds kort eigenlijk meer impact op bijvoorbeeld arbeidsmarkt en leefbaarheid. Daarom zijn ook voor deze aspecten relevante tabellen opgenomen. 6

7 1 Een analyse van de migratie van de afgelopen jaren In de afgelopen periode is er in de woonplaatskeuze van mensen een behoorlijk grote verandering opgetreden, mede ingegeven door demografische veranderingen. De jaren zestig van de vorige eeuw werden vooral gedomineerd door suburbanisatie. De woonomgeving in de grote steden was slecht, er woonden heel veel mensen in de steden en velen van hen zochten een woning met tuin in de meer landelijke omgeving. In de jaren zeventig begint de geboortegolfgeneratie op de woningmarkt te komen. Een generatie die niet alleen qua omvang groot was, maar ook nog eens meer geïndividualiseerd ging wonen: niet pas zelfstandig wonen bij een huwelijk, eerder en vaker als alleenstaande. Dit leidde tot een enorme druk op de woningmarkt, de landelijke omgeving rond de grote steden dreigde vooral door het toegenomen verkeer dicht te slibben en de suburbanisatie waaide uit tot in de Kop van Noord-Holland. Groeikernen Die druk op de woningmarkt heeft geleid tot het groeikernenbeleid: opvang van de woningbehoefte vanuit de grote steden geconcentreerd in groeikernen en restrictief beleid in de landelijke omgeving. De opkomst van de groeikernen Alkmaar, Hoorn, Purmerend, Lelystad, Almere en (later) Haarlemmermeer. Rijk en provincie maakten dit beleid, ondersteund met geld, aanleg van wegen, planologische ruimte, restrictief beleid voor de groene (buffer)ruimte e.d. In de steden heeft in deze periode eigenlijk vooral stadsvernieuwing plaats gevonden, en is er in ieder geval in Amsterdam bijna geen groei van de woningvoorraad geweest. Vanaf de jaren 80 is een kentering waarneembaar. In zekere zin is de opkomst van de groeikernen de start van het aanbodgestuurd bouwen, er werd enerzijds wel aangesloten op de sterke voorkeur voor de eengezinswoning, maar de locatiekeuze was zeer beperkt. Compacte stad Het grote vertrek uit de steden, enerzijds door het groeikernenbeleid maar ook door het rijksbeleid van decentralisatie vanuit de Randstad, zorgde voor een afkalving van het voorzieningenniveau in de steden, en de snelle groei van de groeikernen. De achterblijvende groei van de werkgelegenheid zorgde voor kritiek op dit beleid. Als reactie daarop wordt er in de steden meer voor uitbreiding van de woningvoorraad gebouwd, met tegelijkertijd een afbouw van de verder weg gelegen groeikernen Alkmaar, Hoorn en Purmerend. De dichterbij gelegen groeikeren Almere, Purmerend en Haarlemmermeer zetten hun bouwactiviteiten voort en namen nieuwe wijken in ontwikkeling. De bevolking in het zuiden van Noord-Holland groeit vooral door de omliggende stedelijke gebieden. Amsterdam trekt jonge mensen, studenten en goed opgeleide afgestudeerden, vanuit heel Nederland. Deze jongeren wonen een tijd in de stad, maar wanneer ze in een andere gezinsfase komen, vestigen ze zich in de regio. Amsterdam als roltrap. In de jaren 80 en 90 groeit de bevolking in Noord-Holland Noord nog steeds harder dan in het zuiden van de provincie, maar Noord-Holland Noord heeft geen vestigingsoverschot meer uit het zuiden. In het zuiden van de provincie heeft Amsterdam nog steeds een vertrekoverschot vooral naar Almere, Haarlemmermeer en Purmerend. In de steden Haarlem en Hilversum neemt het vertrekoverschot steeds meer af. 7

8 Opkomst grootstedelijke woonvoorkeur Vanaf 2000 zien we een grotere trek naar de steden in Noord- Holland. Amsterdam trekt meer dan in het verleden mensen uit de rest van Nederland, en die blijven langer in Amsterdam wonen. Het vertrek vanuit Amsterdam naar de groeikernen neemt af. Hierdoor heeft Amsterdam voor het eerst sinds decennia weer een vestigingsoverschot met de rest van Nederland. Veranderingen in de woningbouw zijn natuurlijk van belang, maar zijn hierop maar beperkt van invloed. Het vestigingsoverschot in Amsterdam (en andere grote steden als Haarlem en Hilversum) is groter dan op grond van de toename van het aantal woningen kan worden verklaard. Tegenover het vestigingsoverschot van de grotere steden staat een vertrekoverschot van de meer landelijke gemeenten. In de afgelopen jaren hebben bijna alle landelijke gemeenten een vertrekoverschot gekregen. De figuren 1 tot en met 4 geven de ontwikkeling daarin voor enkele regio s weer. In deze figuren is het migratiesaldo (vestigings- of vertrekoverschot) met de rest van Nederland weergegeven en de toename van de woningvoorraad. Opvallend daarbij is dat niet voor alle regio s de relatie tussen woningbouw en het migratiesaldo even sterk en constant is 2. De toename van het vertrekoverschot in Amsterdam (figuur 1) in het begin van deze eeuw heeft een relatie met de afname in de woningbouw, maar de omslag naar een vestigingsoverschot vanaf 2006 is veel minder sterk gerelateerd aan de groei van de woningvoorraad. Opvallend is de ontwikkeling in Zuid Kennemerland en Gooi & Vechtstreek (figuren 3 en 4). Dit zijn regio s die ook decennialang een vertrekoverschot kenden, vooral omdat vanwege restrictief beleid er weinig woningbouw was. In deze regio s zien we niet alleen een hogere woningbouwproductie (grotendeels binnenstedelijk), maar ook een vestigingsoverschot. Door vergrijzing van de bevolking is de autonome groei van de woningbehoefte inmiddels afgenomen, en is binnen de bestaande woningvoorraad meer ruimte voor vestiging van buiten. In de Kop van Noord-Holland zien we een vertrekoverschot vanaf midden jaren negentig, ondanks een relatief hoge woningproductie. Na 2005 ligt de afname van de productie in lijn met het vertrekoverschot. 2 De grafieken voor alle regio s zijn opgenomen in Bijlage 2. 8

9 Figuur 1 Migratie woningbouw Amsterdam Figuur 2 Migratie woningbouw Kop van Noord-Holland Figuur 3 Migratie woningbouw Zuid Kennemerland 9

10 Figuur 4 Migratie woningbouw Gooi en Vechtstreek De volgende grafieken geven een beeld van de lange termijnverschuivingen. Vanaf begin jaren 80 daalt het vestigingsoverschot van Noord-Holland Noord (Kop van Noord-Holland, Westfriesland en regio Alkmaar) uit het zuiden van de provincie. Met de rest van Nederland is er geen vestigingsoverschot. Na midden jaren 80 heeft Noord-Holland Noord met de rest van Nederland een klein vertrekoverschot, dat nog een tijd wordt gecompenseerd vanuit het zuiden, maar de laatste jaren is dit niet meer het geval. Figuur 5 Saldo binnenlandse migratie naar herkomst, Noord-Holland Noord. 10

11 Figuur 6 Saldo binnenlandse migratie naar herkomst, Noord-Holland Zuid NH-Noord Flevoland overig NL Noord-Holland Zuid had tot midden jaren 80 een groot vertrekoverschot met Noord-Holland Noord. Daarna was er praktisch geen vertrekoverschot meer naar dit gebied, en in de laatste jaren zelfs een minimaal vestigingsoverschot. Het vertrekoverschot met Flevoland wordt vanaf de jaren 1970 steeds groter, ook weer tot midden jaren 80. Daarna blijft het tot 2000 redelijk constant en nog steeds omvangrijk. Na 2000 neemt het vertrekoverschot steeds verder af. In de jaren 70 vertrekken er veel mensen uit Noord-Holland Zuid naar de rest van Nederland. Dat vertrek wordt vanaf 1980 snel kleiner, en slaat al voor 1990 om in een vestigingsoverschot. Vanaf 2000 zien we na een aanvankelijke dip een steeds verder toenemend vestigingsoverschot vanuit de rest van Nederland naar het zuiden van de provincie. Almere en Lelystad Almere en Lelystad hebben voor het verstedelijkingsbeleid in Noord-Holland een specifieke functie. Als groeikernen vangen ze vanaf 1970 (Lelystad) en 1980 (Almere) een deel van de woningbehoefte van Noord-Holland op. In deze periode kwamen de nieuwe bewoners in deze gemeenten voor het overgrote deel uit Noord-Holland. De migratie vanuit de provincie Utrecht is heel beperkt geweest. De nieuwe bewoners kwamen voor het overgrote deel uit Amsterdam(en het zuidelijke deel van de stadsregio Amsterdam) en voor een beperkt deel uit Gooi en Vechtstreek. In de afgelopen jaren is die opvangfunctie sterk verminderd, vergelijkbaar met de andere (voormalige) groeikernen. Per saldo heeft Lelystad nog nauwelijks een vestigingsoverschot meer vanuit Noord-Holland. Door de sterk toegenomen aantrekkelijkheid van de grote steden en de veranderende demografische samenstelling van de bevolking (o.a. veel minder jonge gezinnen met kinderen) is de belangstelling voor de groeikernen afgenomen. 11

12 Amsterdam is de voornaamste donor voor Lelystad en Almere. Eerder waren Gooi & Vechtstreek en de directe omgeving van Amsterdam ook nog belangrijk als donor, dat is geleidelijk helemaal afgenomen. De regio Utrecht is vanuit de analyse van migratiestromen nauwelijks van belang voor de groeikernfunctie van Almere. Uiteraard is het vestigingsoverschot ook afhankelijk van de omvang en de differentiatie van het woningbouwprogramma. Vooral in de jaren tachtig was dat het geval. In de afgelopen jaren is die relatie veel minder sterk geworden, het vestigingsoverschot neemt sterker af dan de woningbouw. Daarbij is het de vraag of het vestigingsoverschot stagneert vanwege de afname van de woningbouw, of dat het woningbouwprogramma stagneert omdat er minder vraag is. De lijn in de grafiek geeft aan dat in de recente jaren de omvang van het woningbouw in Almere en Lelystad niet de belangrijkste reden kan zijn voor de afname van het vertrek van de regio Amsterdam naar Almere. 12

13 2 Beperkingen: capaciteit woningbouw, huidige opgaven Mede op grond van voorgaande prognoses is voor de komende jaren de woningbouwopgave vastgesteld. Op grond hiervan worden planningen gemaakt en wordt de woningbouwcapaciteit afgestemd en gefaseerd. De woningbouwopgave is opgenomen in de Structuurvisie Noord-Holland, de verstedelijkingsafspraken met het rijk en in de provinciale woonvisie (en daarmee in de Regionale ActieProgramma s wonen). De capaciteit voor woningbouwplannen is gebaseerd op een inventarisatie bij gemeenten. Hierover wordt jaarlijks gerapporteerd in de Monitor Woningbouw. Dit is een inventarisatie van nu bij gemeente bekende en opgegeven plannen. Er is geen vaste periode in deze inventarisatie aan te geven, sommige gemeenten hebben alleen een korte termijnplanning, andere gemeenten hebben veel meer mogelijkheden voor de langere termijn opgegeven. Ook zijn niet alle plannen planologisch hard of conform het in de Structuurvisie vastgelegde beleid. Tabel 1 Verstedelijkingsopgave , nu bekende woningbouwcapaciteit en bouwprogramma van de afgelopen 5 jaar Verstedelijkingsopgave Capaciteit woningbouwplannen Gemiddelde netto toevoeging per jaar 2007 t/m 2011 Kop van Noord-Holland Westfriesland Regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zuid Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Provincie Noord-Holland Monitor Woningbouw 2012, p Netto capaciteit, Deze capaciteit is hoger dan in de provinciale Monitor Woningbouw 2012, p. 17 is weergeven. Naar aanleiding van onderzoek naar de mogelijkheden voor de hoge woningbouwopgave voor de MRA (Quickscan) is de capaciteit aangepast. Deze cijfers zijn ook gehanteerd het Onderzoek Vraaggestuurd Bouwen van Companen. Het betreft door de gemeenten aangedragen mogelijke capaciteit. In deze rapportage wordt geen uitspraak gedaan over de wenselijkheid van de locaties, planologische hardheid van de plannen en de fasering. 13

14 Verstedelijkingsopgave Capaciteit woningbouwplannen Gemiddelde netto toevoeging per jaar 2007 t/m 2011 Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Uit tabel 1 blijkt, volgens de resultaten van de Monitor Woningbouw 2012 afgezet tegen de Verstedelijkingsafspraken, dat er tot 2020 in alle regio s voldoende plannen beschikbaar zijn. Voor de korte termijn is de woningbouwcapaciteit dus niet een beperkende factor in de context van de huidige planningsopgave. Echter mede op grond van de nieuwe provinciale prognoses wordt die planningsopgave opnieuw bezien (hoofdstuk 3). In de gemiddelde groei van de woningvoorraad over de afgelopen 5 jaar zien we uiteraard een mogelijk crisiseffect, maar in het algemeen verloopt de netto groei van de woningvoorraad redelijk conform de opgave. In de Monitor Woningbouw 2012 wordt hier dieper op ingegaan. Opvallend is de gemiddelde groei in de gemeente Amsterdam: ruim woningen. Daarnaast valt op dat de groei in Zuid Kennemerland aanzienlijk hoger is geweest dan de Verstedelijkingsopgave en ook dan de groei in de afgelopen decennia. Als de netto toevoeging van de afgelopen 5 jaar maatgevend zou zijn voor de opgave voor de periode (en mogelijk later), dan zou een hogere opgave in het zuiden van Noord-Holland mogelijk zijn, en zou de opgave in Noord-Holland Noord lager kunnen zijn. Dit laatste vooral door de achterblijvende nieuwbouw in de Kop van Noord-Holland. Uiteraard is de opgave ook afhankelijk van nieuwe inzichten in de groei van de woningbehoefte in de komende jaren, de demografische ontwikkeling die aan de basis daarvan ligt, en de discussie op de beleidsmatige aspecten daarbij: de discussie over vraag of aanbodsturing, en de afweging met andere ruimtevragers (in het zuiden vooral de vraag naar bedrijventerreinen en de ruimtelijke reserveringen in relatie tot Schiphol). De ruimtelijk capaciteit voor woningbouw moet ook gezien worden in de lange termijn ontwikkeling van de woningbehoefte. Daarin wordt later in deze rapportage uitgebreider ingegaan. De algemene demografische ontwikkeling leidt tot een langzaam steeds kleinere uitbreidingsbehoefte op de langere termijn. De regionale verschillen in die groei veroorzaken een sterk afnemende uitbreidingsbehoefte in Noord-Holland Noord terwijl de groei van de behoefte in Noord-Holland Zuid hoog blijft. 14

15 3. Uitgangspunten voor een vraaggstuurde prognose In een vraaggestuurde prognose staat de voorkeur van (toekomstige) consumenten centraal, en niet het geplande aanbod. Woningtekorten (kwantitatief kwalitatief) mogen geen rol spelen in de locatievoorkeuren Via twee invalshoeken is een vraaggestuurde prognose opgesteld. 1. Een ruime marktscenario. In het prognosemodel wordt rekening gehouden met structurele migratiestromen. Deze zijn gebaseerd op de feitelijke ontwikkeling in de afgelopen jaren en betreffen vooral de migratie op grote afstand. We beschouwen die als structurele stromen, niet aanbodgestuurd. Wanneer het echter aankomt op de concrete locatiekeuze, dan speelt de beschikbaarheid van woningen en daarmee ook het woningtekort een rol. Een benadering om dit te vermijden is de veronderstelling dat het aanbod (het woningtekort) zou kunnen worden opgeheven door een veel grotere nieuwbouw. Dit is een theoretische benadering om te achterhalen, op welke gebieden de vraag naar woningen is gericht. De indicatieve resultaten van deze berekening staan in de onderstaande tabel 2. Deze resultaten zijn indicatief vanwege een aantal modeltechnische kenmerken, waardoor er teveel ruis ontstaat met aangrenzende regio s in Utrecht en Zuid- Holland en omdat de interactie tussen de woningmarkten binnen Noord-Holland niet optimaal verloopt. In het kader van deze rapportage wordt hierin niet verder op ingegaan. Tabel 2 Indicatieve resultaten van een ruime markt scenario ten opzichte van de prognose Structuurvisie NH, groei van de woningbehoefte Structuurvisie Noord-Holland groei woningbehoefte Indicatie modelresultaten ruime markt Kop van Noord-Holland Westfriesland Regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zuid Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Met de kanttekening van de technische beperking zijn er toch enkele belangrijke richtingen waarneembaar. De belangrijkste is de grote druk op Amsterdam en omgeving. Als de woningbehoefte hier gerealiseerd zou kunnen worden, dan is de woningbehoefte in Almere met een groei van ruim woningen lager dan de opgave die nu in de beleidsdiscussie 15

16 wordt gehanteerd ( woningen), maar toch nog aanzienlijk. Almere is inmiddels een stad van bijna inwoners met een relatief jonge bevolking. Zodanig groot dat er een behoorlijk autonome woningbehoefte is. De woningbehoefte in de Kop van Noord-Holland en, opvallend, in de regio Alkmaar is in deze prognose veel lager dan de prognose voor de Structuurvisie Noord-Holland. Vanuit deze benadering kun je concluderen dat er relatief weinig animo is voor wonen in deze regio s. De hoge raming van de woningbehoefte in Gooi Vechtstreek en Zuid Kennemerland wordt mede veroorzaakt door een niet geheel terechte interactie met aanliggende regio s buiten Noord-Holland. De hoofdlijn van deze benadering: - Sterkere groei van de woningbehoefte in Noord-Holland Zuid, vooral in Amsterdam, maar ook in Zuid kennemerland en Gooi & Vechtstreek - Iets geringere groei van de bevolking (en daarmee woningbehoefte) in Noord- Holland Noord dan in de prognose voor de Structuurvisie Noord-Holland. 2. De voorkeuren zoals die in de prognoseberekeningen zijn gehanteerd zijn gebaseerd op trends in de afgelopen jaren. We zien juist in die periode een belangrijke omslag naar een grotere belangstelling voor stedelijk wonen. In voorgaande provinciale en gemeentelijke prognoses werd vaak een autonome woningbehoefte berekend op basis van een beleidsmatig makkelijk te accepteren uitgangspunt dat elke regio zijn eigen woningbehoefte zou moeten kunnen opvangen, en dat die bepaald kon worden door een evenwicht in vestiging en vertrek. Impliciet werd dus als uitgangspunt gehanteerd dat iedereen ook in zijn eigen woonplaats wilde wonen (en werken). In de huidige en zeker in de toekomstige demografische situatie kan dat steeds minder. Door ontgroening en vergrijzing groeit de woningbehoefte steeds minder en komt er in een aantal vooral vergrijsde gemeenten ruimte in de bestaande woningvoorraad. Daarmee trekken aantrekkelijke gemeenten extra mensen aan van buiten en zullen minder aantrekkelijke gemeenten mogelijk te kampen krijgen met leegstand. De aantrekkelijkheid van een gemeente gaat daarom een belangrijkere rol spelen in de verwachte ontwikkeling van de binnenlandse migratie. Trends uit het verleden zijn niet zonder meer door te trekken naar de toekomst. Aantrekkelijkheid is een subjectief begrip en wordt niet alleen bepaald door het groene karakter van een woongebied. De aanwezigheid van stedelijke voorzieningen en vooral de nabijheid van een hoogwaardige en gedifferentieerde arbeidsmarkt zijn steeds belangrijker in de waardering van de woonomgeving. In een recente studie over woonvoorkeuren geeft als resultaat het zuiden van Noord-Holland tot de meest aantrekkelijke woonregio s van Nederland behoort, en dat Noord-Holland Noord tot de minst aantrekkelijke regio s behoort 5. Daarbij is van belang dat de aanwezigheid van werkgelegenheid en stedelijke voorzieningen het meest bepalend is. Het migratiegedrag van de laatste jaren kan deels verklaard worden vanuit deze achtergrond. In de vraaggestuurde prognose is vanuit het migratiepatroon in het verleden, het regiospecifieke beeld van de demografische situatie en ontwikkeling, en de ruimtelijke kwaliteit van de regio geredeneerd naar een plausibele migratieontwikkeling. Uiteraard heeft daar ook de benadering uit de vorige alinea, het ruime marktscenario, een rol gespeeld. De grenzen aan een mogelijke groei spelen ook een rol. Die grenzen worden bepaald door een 5 Zie Louter, P.J en Eikeren, W van: Waar willen mensen wonen? Delft De aantrekkelijkheid van een woonplaats wordt bepaald door een groot aantal indicatoren, waarbij de aantrekkelijkheid van de woonomgeving er een van is, naast de aanwezigheid van voorzieningen, bereikbaarheid, kansen op werk, sociale omgeving. 16

17 beeld van een maximale productiecapaciteit (o.a. via de gerealiseerde woningbouw in de afgelopen jaren) en de woningbouwcapaciteit. Dat laatste heeft minder zwaar meegewogen omdat deze prognose nu juist niet een aanbodgerichte prognose zou moeten zijn. De uitgangspunten voor de vraaggestuurde prognose zijn uiteraard verschillend per regio. Ontwikkelingen en uitgangspunten per regio Kop van Noord-Holland De Kop van Noord-Holland heeft een vertrekoverschot. Dit is in de laatste jaren steeds groter geworden en vooral gericht op de regio Amsterdam en de rest van Nederland. Dit duidt op een structureel karakter. Het vertrekoverschot was in eerste instantie vooral zichtbaar in Den Helder, maar in de laatste jaren kregen ook de landelijke gemeenten een vertrekoverschot. Alleen de gemeenten direct ten noorden van Alkmaar profiteerden iets van de uitstraling van deze gemeente. Door de grote afstand ten opzichte van stedelijke voorzieningen en grote werkgelegenheidcentra wordt deze regio niet als een aantrekkelijke woonplaats gezien. Het beleid van de provincie is vooral gericht op het versterken van de economische structuur, waarbij enkele sectoren grote kansen bieden. Bij een trendmatig vertrek of zelfs bij het terugdringen van een vertrek zal de bevolking steeds minder hard groeien en zal vooral de beroepsbevolking gaan dalen. Met het beleid gericht op de versterking van de economische structuur verwachten we dat de regio in enige mate beroepsbevolking zal aantrekken. We verwachten daarom een geleidelijke terugdringing van het vertrekoverschot en op lange termijn zelfs een vestigingsoverschot. Desondanks zal de bevolkingsgroei laag blijven. Door de geringe bevolkingsgroei zal een ruime woningmarkt gaan ontstaan. Vanwege de grote afstand tot de stedelijke voorzieningen verwachten we niet dat dit gaat leiden tot een grote vestiging van buiten de regio. Een vestigingsoverschot op korte termijn zoals in de Primosprognose 2011 (tot ruim 350 personen per jaar) achten we niet waarschijnlijk. Westfriesland Deze regio heeft in de afgelopen jaren een gering vestigingsoverschot. Er is een migratieverlies naar Amsterdam en de rest van Nederland, dat wordt enigszins gecompenseerd door een vestigingsoverschot uit het noordelijk deel van de stadsregio Amsterdam. We verwachten dat de migratie in de komende jaren ongeveer dit patroon zal blijven houden. Binnen de regio zijn er verschuivingen. Een groot deel van de toekomstige woningbehoefte ontstaat in de gemeente Hoorn, terwijl in de landelijke gemeenten beperkte groei of op lange termijn zelfs een daling van de behoefte zal zijn. De grote behoefte groei in Hoorn is een gevolg van het groeikernbeleid in het verleden, waardoor er op langere termijn veel nieuwe starters op de woningmarkt komen. We verwachten dat vanuit Hoorn een beperkte spreiding van de woningbehoefte binnen de regio zal gaan plaats vinden, min of meer bepaald door de geplande woningbouwlocaties. Dat leidt tot een verstedelijkingspatroon vanuit Hoorn richting Enkhuizen. De regio ondervindt naast de geringe vestiging vanuit de regio Waterland nauwelijks effecten van de druk op de woningmarkt in de regio Amsterdam. Daarvoor is de afstand tot dat grootstedelijke centrum te groot. Regio Alkmaar 17

18 De regio Alkmaar heeft sinds enkele jaren een vertrekoverschot, vooral door een vertrekoverschot van de gemeente Alkmaar. Dit vertrekoverschot is er vooral met de regio Amsterdam en overig Nederland. De gemeente Alkmaar heeft niet alleen een vertrekoverschot met regio s op grotere afstand, maar ook met de regiogemeenten. Alkmaar heeft een relatief grote groei van de woningbehoefte, als een gevolg van de grote groei in het verleden. Het huidige woningbouwtempo is onvoldoende om die groei op te vangen, maar tegelijkertijd is er in de regio wel enige ruimte. De gemeenten Heiloo, Bergen hebben door een sterke vergrijzing een geringe autonome groei en met het bouwprogramma ook mogelijkheden om een deel van die groei op te vangen. Ook Heerhugowaard heeft in het recente verleden een deel van die groei opgevangen. We zien dat een deel van de behoefte vanuit Alkmaar gericht is op de regio Amsterdam, en bij voldoende woningaanbod (en mogelijk de huidige infrastructuur) zal er niet snel een vestigingsoverschot vanuit Amsterdam naar de regio Alkmaar ontstaan. Vanuit een vraaggestuurde benadering zal het vertrekoverschot langzaam verdwijnen. In de aantrekkelijke kustgemeenten gaat ruimte op de woningmarkt ontstaan voor vestiging vanuit Alkmaar en vanuit het zuiden van de provincie. De specifieke woonmilieus zijn daarvoor aantrekkelijk genoeg. Waterland De regio Waterland heeft tot 2006 een vestigingsoverschot gehad, voornamelijk door het omvangrijke bouwprogramma in Purmerend. De meer landelijke gemeenten hebben in de afgelopen 10 jaar een klein vertrekoverschot gekend, deels bepaald door het restrictieve ruimtelijke beleid (rijksbufferzone, Landschap Laag Holland). De regio heeft in instroom uit Amsterdam, daartegenover staat een uitstroom naar Westfriesland, Zaanstad en buiten Noord-Holland. De regio, en vooral de landelijke gemeenten, hebben een relatief vergrijsde bevolking en daardoor is er een geringe autonome groei van de woningbehoefte. De regio ligt in de directe omgeving van Amsterdam, en er is daardoor wel druk op de woningmarkt. We verwachten daarom een oplopend vestigingsoverschot. Dat hangt samen met de toch iets grotere voorkeur van mensen voor een meer stedelijke woonomgeving in het zuiden van de provincie. Zaanstad In Zaanstad zijn in de afgelopen jaren veel woningen gebouwd, deels in een nieuwe uitbreidingswijk (Saendelft), deels in de bestaande stad. Daardoor is Zaanstad aantrekkelijk geworden voor mensen uit Amsterdam. De gemeente heeft in de afgelopen jaren een groot vestigingsoverschot gehad, in eerste instantie alleen uit Amsterdam, maar recent ook meer vanuit de aanliggende landelijke regio s (Waterland, Noord-Kennemerland). Dit vestigingsoverschot lijkt deels een aanbodgestuurde ontwikkeling, maar het gecreëerde aanbod voldoet wel duidelijk aan een vraag. We constateren echter niet een grote extra vraag boven op dit aanbod. Voor de komende jaren verwachten we een iets kleiner vestigingsoverschot, deels samenhangend met de beperkingen in de capaciteit. IJmond De regio heeft een relatief groot vestigingsoverschot, vooral door de realisatie van de Broekpolder. Beverwijk en Heemskerk hebben daardoor een vestigingsoverschot. Dit vestigingsoverschot komt vooral vanuit de regio Zuid Kennemerland. De regio heeft (als deels voormalige industrieregio) een relatief onaantrekkelijke woonomgeving, maar door de nabijheid van werkgelegenheid en stedelijke 18

19 voorzieningen is ze toch gewild als woonlocatie. In Velsen is vanwege een vergrijsde bevolking een relatief lage autonome groei, waardoor er binnen de bestaande voorraad ruimte gaat ontstaan voor vestiging van buiten. We verwachten voor de nabij toekomst een afname van het huidige vestigingsoverschot, omdat de uitbreiding voltooid is. Op termijn is er weer ruimte voor een vestigingsoverschot door vergrijzing. Zuid Kennemerland In Zuid Kennemerland heeft er in de afgelopen jaren een grote trendbreuk plaats gevonden. Jarenlang heeft de regio een groot vertrekoverschot gehad vanwege een tekort aan woningbouwlocaties. De aantrekkelijke woonomgeving en de nabijheid van Amsterdam zorgen voor een vestigingsoverschot vanuit Amsterdam. Een deel van de behoefte van de regio zelf moest een woning zoeken in Haarlemmermeer of Velsen. Dit gold vooral voor Haarlem. In de suburbane regio gemeenten woont een relatief vergrijsde bevolking met een geringe autonome groei. Daardoor is hier ruimte voor vestiging vanuit Amsterdam. In Haarlem is het bouwprogramma sterk gestegen, en gecombineerd met een afname van de autonome groei heeft ook Haarlem inmiddels een vestigingsoverschot. Dat is vooral afkomstig vanuit Amsterdam en de rest van Nederland. Haarlem kent daarnaast een vertrek naar de regiogemeenten en nog steeds naar de IJmond. Zuid Kennemerland is een aantrekkelijke woonregio, wat betreft woonomgeving, voorzieningenniveau en de nabijheid van werk. Het huidige hoge vestigingsoverschot wordt vooral bepaald door de omvang van het bouwprogramma. Dat lijkt op langere termijn vooral in Haarlem lastig vol te houden. De verwachting is daarom dat het vestigingsoverschot iets zal afnemen, maar op langere termijn toch van redelijk omvang zal blijven. De woningbouwcapaciteit lijkt de belangrijkste beperkende factor. Amsterdam De migratie naar en van Amsterdam is de meest bepalende factor in de bevolkingsontwikkeling in Noord-Holland. Amsterdam trekt veel jongeren vanuit de rest van Nederland, deels vanwege de studiemogelijkheden, maar steeds meer door de kansen op vaak kwalitatief hoogwaardig werk. In een latere gezinsfase vertrekken veel van deze mensen weer naar de directe omgeving. Tot voor kort was het saldo van deze stromen negatief, Amsterdam had een groot vertrekoverschot. In de afgelopen 10 jaar is het beeld volledig veranderd. In het begin van 2000 had Amsterdam nog een vertrekoverschot van ruim personen per jaar. In 2007 is dit vertrekoverschot verdwenen en in 2010 is er inmiddels een vestigingsoverschot van personen per jaar. Medio 2012 is er nog steeds een vestigingsoverschot van ongeveer personen. Deze omslag wordt vooral veroorzaakt door een toegenomen vestiging in Amsterdam. Daarnaast is het vertrek naar de voormalige groeikernen, en vooral naar Almere sterk afgenomen. Het vertrek naar de kwalitatief hoogwaardige woonmilieus van Zuid Kennemerland, Gooi & Vechtstreek is gelijk gebleven. De nieuwe bewoners van Amsterdam blijven langer in Amsterdam wonen. Veel van de migranten zijn jong en krijgen kinderen in Amsterdam. In Amsterdam is de afgelopen jaren de bevolking sterk gegroeid, door een geboorteoverschot en door het vestigingsoverschot uit buitenland en binnenland. Deze ontwikkeling lijkt niet te worden beïnvloed door de economische crisis. Deze leidt tot een grote druk op de woningmarkt en tot een groei van de uitbreidingsbehoefte. Vanwege ontgroening in Nederland zal de vestiging van jongeren in Amsterdam op de langere termijn iets afnemen. Een deel van de nieuwe bewoners zal gekoppeld aan een andere gezinsfase toch op termijn naar de regio verhuizen. Ook in een sterk vraaggestuurd scenario zal Amsterdam op 19

20 den duur weer een vertrekoverschot krijgen. Het sterk vraaggestuurde scenario ruime markt vereist een jaarlijks uitbreiding van de woningvoorraad van minimaal woningen per jaar. In de afgelopen 5 jaar is de woningvoorraad gemiddeld met 3000 woningen per jaar gegroeid. Een verhoging van deze opgave is daarom moeilijk te realiseren. Daarom verwachten we voor de komende jaren opnieuw een vertrekoverschot, oplopend tot ongeveer personen per jaar. De productiecapaciteit lijkt daarbij de belangrijkste beperkende factor. Amstel-Meerlanden / SRA-Zuid De regio kent tot nu tot een groot vestigingsoverschot, in hoofdzaak vanuit Amsterdam. Er is duidelijk een sterk samenhang tussen deze twee woningmarkten en locaties in deze regio vormen net als Zuid Kennemerland, Gooi & Vechtstreek en recent ook Zaanstad, een aanvulling op de Amsterdamse woningmarkt. Uiteraard is dit ook mogelijk door een aanzienlijk woningbouwprogramma, maar ook het prognosescenario ruime markt geeft de aantrekkelijkheid van deze regio aan, ondanks de milieuoverlast van o.a. Schiphol. Op de langere termijn verwachten we een voortzetting van dat vestigingsoverschot. Gooi & Vecht Net als in Zuid Kennemerland heeft ook in Gooi en Vechtstreek een omslag plaats gevonden. De regio heeft decennia lang een vertrekoverschot gekend, vooral door een beperkt bouwprogramma. In die periode was er voortdurend een vestigingsoverschot uit Amsterdam, gecombineerd met een vertrekoverschot naar Almere, regio Utrecht en regio Amersfoort. Het vertrekoverschot naar die laatste regio s is sterk afgenomen, waardoor er inmiddels een miniem vestigingsoverschot is ontstaan. Dat beeld is nog enigszins vertroebeld door de registratie van asielzoekers in Crailo. Bij het verkrijgen van een verblijfsvergunning en daarmee vertrek uit het opvangcentrum worden ze geregistreerd als binnenlands vertrek. Daarom heeft de gemeente Laren een relatief groot vertrekoverschot, dat verdwijnt als het centrum wordt gesloten. Alleen Huizen blijft een aanzienlijk vertrekoverschot houden. De regio wordt als een aantrekkelijke woonregio gezien. Dat uit zich ook in de resultaten van het ruime markt scenario. Door vergrijzing is de groei van de autonome behoefte in veel gemeenten afgenomen, waardoor er ook binnen de bestaande woningvoorraad ruimte ontstaat voor vestiging. We verwachten daarom dat in de komende 10 jaar het vestigingsoverschot zal gaan toenemen, mede mogelijk gemaakt door de voorgenomen woningbouw. Op de langere termijn zal echter de woningbouwcapaciteit (met de weerstand tegen verdere uitbreiding) een rem zijn op een hogere stijging. De nieuwe prognose geeft al een sterke toename van de opgave weer. Almere Almere heeft een nationale taakstelling in het woningbouwprogramma. Tot het jaar 2000 was dit ongeveer woningen per jaar, hetgeen resulteerde in een vestigingsoverschot van ongeveer personen per jaar. In de laatste jaren is dit vestigingsoverschot mede door de sterke daling van de woningbouwproductie sterk gedaald en is in de afgelopen 5 jaar nog maar een fractie daarvan. Eerder is aangegeven dat Almere vooral een functie voor Noord-Hollandse woningzoekenden vervult, en daarbinnen vooral voor Amsterdam en in mindere mate Gooi & Vechtstreek en Amstel- Meerlanden. De ontwikkelingen in deze regio geven aan dat de daling van het vestigingsoverschot in 20

21 Almere ook te maken heeft met de ontwikkelingen in die regio s. Wanneer daar een groter deel van de behoefte kan worden gerealiseerd, zullen mensen minder geneigd zijn naar Almere te verhuizen. Omdat er toch beperkingen worden gezien om de vraag naar woningen in het zuiden van Noord- Holland volledig te honoreren, denken we dat ook op de langere termijn een deel van de op de Metropoolregio Amsterdam gerichte behoefte in Almere gerealiseerd zal kunnen worden. Dit hangt ook samen met een verdere stedelijk ontwikkeling van Almere. We verwachten daarom weer een stijging van het huidige vestigingsoverschot. In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de verwachte ontwikkeling van de migratie, gerelateerd aan de ontwikkeling vanaf Tabel 3 Ontwikkeling binnenlandse migratie, periode 2000 tot 2010 en periode 2010 tot in scenario vraaggestuurd bouwen en in het scenario Primos Realisatie NH vraaggestuurd bouwen Kop van NH Westfriesland Nrd Kennemerland Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Almere

22 4. Globale resultaten van de vraaggestuurde prognose Bevolking De bevolking van Noord-Holland zal nog aanzienlijk blijven groeien, in de eerste 10 jaar waarschijnlijk harder dan in de afgelopen 10 jaar. Dat wordt vooral veroorzaakt door de verwachte ontwikkelingen in Amsterdam: meer dan de helft van de groei! Dat leidt uiteindelijk tot een groei van de bevolking van meer dan inwoners in Amsterdam en meer dan 3 miljoen inwoners in Noord-Holland. We verwachten voor de periode ook in Zaanstad, Zuid Kennemerland en Gooi & Vechtstreek een hogere groei dan in het voorgaande decennium. In Noord-Holland Noord zal de groei steeds verder afnemen, in de Kop van Noord-Holland verwachten we ook op de langere termijn een voortzetting van de bevolkingsdaling die al is ingezet. Tabel 4. Omvang en groei van de bevolking naar regio, Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Almere '09 ' ' '39 Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Almere De groei of afname van de bevolking is niet het enige effect van de demografische veranderingen. Vergrijzing en ontgroening zijn in belangrijke mate geïnitieerd door de in Nederland sterke stijging van het aantal geboorten direct na de 2 e Wereldoorlog en de sterke daling van het aantal geboorten na De effecten daarvan zijn ook in een nieuwe prognose nog duidelijk zichtbaar door een 22

23 daling van het aantal jongeren, een daling van de potentiele beroepsbevolking en een sterke toename van het aantal ouderen. Door migratie worden de regionale verschillen groter: meer ontgroening en vergrijzing in de perifeer gelegen delen van Nederland, en minder sterke ontgroening en vergrijzing in de grootstedelijke regio s. Tabel 5 Groei of afname aantal jongeren (tot 15 jaar), 2010 Regio Kop van NH Westfriesland Regio Alkmaar Regio Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Tot 2020 daalt het aantal jongeren in heel Noord-Holland. Uitzonderingen zijn Amsterdam en Zuid Kennemerland. Tussen 2020 en 2030 groeit het aantal jongeren weer in de meeste regio s. Na 2030 wordt er nog steeds verwacht, maar wel iets lager dan in de voorgaande periode. Tabel 6 Groei of afname potentiele beroepsbevolking (15 tot 65 jaar), 2010 Regio Kop van NH Westfriesland Regio Alkmaar Regio Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland De potentiele beroepsbevolking zal in het noorden van de provincie de komende 10 jaar sterk afnemen, een ontwikkeling die overigens al enige tijd is ingezet. De afname in 10 jaar is 8% van de totale potentiele beroepsbevolking in In het zuiden van de provincie zal de beroepsbevolking nog sterk groeien, vooral in Amsterdam, en minder sterk in de regio. Na 2020 blijft de potentiele beroepsbevolking in het noorden van de provincie gestaag dalen, in het zuiden van de provincie 23

24 neemt de groei ook sterk af. Per saldo zal de potentiele beroepsbevolking in Noord-Holland tussen 2020 en 2030 daling met 2% (ruim personen). Na 2030 daalt de potentiele beroepsbevolking minder snel. In Amsterdam blijft de potentiele beroepsbevolking over de hele prognoseperiode stijgen. Tabel 7 Groei aantal ouderen (65 jaar en ouder) Regio Kop van NH Westfriesland Regio Alkmaar Regio Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland In de komende 10 jaar zal het aantal ouderen sterk toenemen, in het noorden van de provincie zelfs bijna verdubbelen. In het zuiden is de toename relatief minder sterk (ongeveer 30% stijging ten opzichte van 2010). Tussen 2020 en 2030 neemt de toename in het noorden iets af, maar blijft in het zuiden ongeveer even groot. Na 2030 is de toename veel minder sterk, maar het is nog steeds een toename van gemiddeld ruim 10%. Huishoudens De groei van het aantal huishoudens zal in de periode ook groter zijn dan in de voorgaande 10 jaar. Na 2020 zal ook de groei in Noord-Holland langzaam afnemen. Uiteraard is ook hier de grootste groei in Amsterdam te verwachten. In Noord-Holland Noord neemt de toename van het aantal huishoudens langzaam af. In de Kop van Noord-Holland zal na 2030 het aantal huishoudens niet meer toenemen. De afname van de groei van het aantal huishoudens is duidelijk minder dan de afname in de bevolkingsgroei. Door vergrijzing stijgt het aantal alleenstaanden en daalt het aantal gezinnen met kinderen. Daardoor blijft de gemiddelde grootte van de huishoudens nog dalen, vooral in de eerstkomende 10 jaar en in het noorden van Noord-Holland nog iets sterker. Na 2030 is er nog nauwelijks meer sprake van een daling. In Amsterdam daalt de gemiddelde huishoudensgrootte al ruim 10 jaar niet meer en zal ook in de komende decennia niet veel meer veranderen. Tabel 10 geeft de toename van het aantal huishoudens naar type voor de periode De toename is geconcentreerd bij de alleenstaanden en 2 persoons huishoudens. De groei van het aantal gezinnen met kinderen (samenwonenden met kinderen en eenoudergezinnen) is zeer beperkt, of zelfs helemaal verdwenen. De 1 en 2-persoonshuishoudens zijn vooral ouderen. Alleen in Amsterdam is er nog sprake van een substantiële groei van gezinnen met kinderen. 24

25 Tabel 8 Aantal en groei van huishoudens, Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Almere '09 ' ' '39 Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Almere Tabel 9 Toename aantal huishoudens naar type, Alleenstaanden 1 ouder gezinnen samenwonend zonder kinderen samenwonend met kinderen totaal Kop van NH Westfriesland Nrd Kennemerland Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerland Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland

26 Tabel 10 Toename aantal huishoudens naar type, 2020 Alleenstaanden 1 ouder gezinnen samenwonend zonder kinderen samenwonend met kinderen totaal Kop van NH Westfriesland Nrd Kennemerland Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerland Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Na 2020 neemt het aantal gezinnen met kinderen weer iets toe, maar nog steeds is de toename van het aantal alleenstaanden erg groot. Deze verandering van de samenstelling van de huishoudens heeft uiteraard ook effect op het type woningen dan gewenst wordt. In het rapport van Companen wordt vooral ingegaan op het aspect woonmilieuvoorkeur. Gewenste woningvoorraad De gewenste woningvoorraad wordt berekend met het aantal huishoudens als uitgangspunt. Door rekening te houden met het aantal urgente starters en woningverlaters en met de huishoudens die naar tevredenheid in woonruimte wonen die niet als woning worden gerekend (woonboten, vormen van niet zelfstandige huisvesting) wordt het aantal woningbehoevende eenheden berekend. Vervolgens wordt rekening houdend met gewenste frictieleegstand, 2 e woningen. De gewenste woningvoorraad is een combinatie van al deze factoren. Deze methode wordt nog gehanteerd om het woningtekort te berekenen (op basis van de opvattingen begin jaren 80). In dit overzicht houden we niet rekening met een eventueel inlopen van het woningtekort, omdat eventuele extra woningbouw om dat tekort in te lopen eerder leidt tot extra vestiging, en niet tot het inlopen van dat tekort. De uitbreidingsbehoefte die met deze methodiek wordt berekend is bijna identiek aan de groei van het aantal huishoudens. De cijfers in het door Companen opgestelde onderzoek vraaggestuurd bouwen (overeenkomstig de tabellen 8 tot 10) zijn daarom net iets afwijkend ten opzichte van de cijfers in tabel 11, maar gegeven de onzekerheidsmarges rond prognoses wel volstrekt vergelijkbaar. Op langere termijn is er bijna overal nog sprake van groei van de woningbehoefte (netto uitbreiding). Alleen in de Kop van Noord-Holland zal rond 2030 de woningbehoefte gaan dalen, en zal er volgens deze inzichten alleen nog maar voor vervanging gebouwd worden, waarbij mogelijk zelfs minder woningen teruggebouwd hoeven te worden. Dit verklaart het opmerkelijke resultaat dat de uitbreidingsbehoefte voor woningen voor de langere termijn lager is dan de uitbreidingsbehoefte voor de kortere termijn. 26

27 Tabel 11. Gerealiseerde uitbreiding woningvoorraad en gewenste uitbreiding woningvoorraad 2010, exclusief inlopen woningtekort '09 ' ' '39 Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Almere De resultaten in de context van het woonbeleid. Er zijn zoals eerder aangegeven twee bijna identieke indicatoren die de verwachte ontwikkeling van de woningbehoefte weergeven: de groei van het aantal huishoudens en de daarvan afgeleide groei van de gewenste woningvoorraad. Die laatste benadering wordt door het rijk gehanteerd en achten we qua methodiek enigszins achterhaald. Daarnaast biedt deze een schijnnauwkeurigheid. In de volgende tabellen geven we daarom de benadering van de groei van de woningbehoefte, bepaald door de groei van het aantal huishoudens. Deze benadering is ook gevolgd in het onderzoek vraaggestuurd bouwen. Tabel 12. Groei van de gewenste woningvoorraad bij vraaggestuurd bouwen in vergelijking met de woningbouwopgave in de provinciale woonvisie, korte termijn: 2020 RAP / Woonvisie NH '12 vraaggestuurd Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland Ten opzichte van de woningbouwopgaven in de provinciale woonvisie is de nu voorziene groei in de Noord-Holland Noord iets gedaald, vooral in de Kop van Noord-Holland. In Noord-Holland Zuid is de woningbehoefte bij vraaggestuurd bouwen daarentegen bijna 15% hoger dan in de woonvisie is 27

28 aangegeven. Behalve een aanzienlijke stijging van de opgave in Amsterdam is er ook een relatief sterke toename in Zaanstad, Zuid Kennemerland en Gooi & Vechtstreek. Voor de lange termijn 2010 zien we een groei van de woningbehoefte die voor Noord-Holland woningen hoger is dan de opgave in de Structuurvisie Noord-Holland. Dat wordt dus veroorzaakt door recente demografische ontwikkeling en de wens tot vraaggestuurd bouwen. De resultaten laten voor heel het noordelijke deel van de provincie een vergelijkbare opgave zien als in de Structuurvisie. Voor de Kop van Noord-Holland is de opgave lager. Het opvallende is dat de opgave voor de lange termijn lager is dan de korte termijnopgave. Dit wordt veroorzaakt door de verwachte daling van de woningbehoefte rond 2030 waardoor de stijging tot 2030 deels teniet wordt gedaan door de daling daarna. De stijging van de woningbehoefte is bijna in zijn geheel gericht op het zuiden van de provincie. Tabel 13. Groei van de woningbehoefte bij vraaggestuurd bouwen, in vergelijking met de opgave in de structuurvisie Noord-Holland en met de nu bekende capaciteit in woningbouwplannen. Structuurvisie NH '12 vraaggestuurd Plancapaciteit 2012 Kop van NH Westfriesland regio Alkmaar Noord-Holland Noord Waterland Zaanstad IJmond Zd Kennemerland Amstel-Meerlanden Amsterdam Gooi & Vecht Noord-Holland Zuid Noord-Holland We zien dat ten opzichte van de nu berekende behoefte op dit moment nog niet voldoende plannen beschikbaar zijn. Dat is voor deze lange termijn ook niet noodzakelijk. Opeenvolgende woningbouwmonitoren geven aan dat de capaciteit binnenstedelijk sterk toeneemt. Daarvoor vervalt de noodzaak om nu al extra capaciteit te zoeken in uitleglocaties. In de Kop van Noord-Holland zien we dat op dit moment de capaciteit veel groter is dan nu noodzakelijk wordt geacht. De omvang van de behoefte voor vraaggestuurd bouwen geeft wel aan dat er een grote druk op de woningmarkt in het zuiden van de provincie is, en dat vanuit de optiek van de toekomstige woningmarkt het beperken of zelfs schrappen van woningbouwlocaties de druk op de woningmarkt zal vergroten. 28

29 5. Indicatieve bouwopgave korte termijn op basis van vraaggestuurd bouwen De resultaten van het vraaggestuurd bouwen worden nu met de regio s besproken. Op basis van deze discussies worden de RAP s geactualiseerd. Daarbij kunnen afspraken worden gemaakt binnen het kader van de Provinciale Structuurvisie, de provinciale Woonvisie, de provinciale woningbouwmonitor en deze provinciale woningbehoefte prognose. Op het gemeentelijke niveau zijn de resultaten indicatief, het gaat over de verwachte ontwikkeling van de woningbehoefte, op basis waarvan gemeenten onderling en met de provincie afspraken maken in het regionale actieprogramma. De woningbehoefte voor de korte termijn is weergegeven als een combinatie van de groei van het aantal huishoudens (appendix 2) en de methodiek zoals die in de prognoses van het rijk wordt gehanteerd (appendix 3). Tabel 14. Indicatie woningbouwopgave korte termijn per gemeente gemeente / regio Woningbehoefte Den Helder 330 Hollands Kroon Anna Paulowna 520 Niedorp 640 Wieringen 100 Wieringermeer 240 Schagen Harenkarspel 480 Schagen (tot 1-1-'13) 400 Zijpe 410 Texel 120 Kop van NH Drechterland 800 Enkhuizen 830 Hoorn Koggenland Medemblik Opmeer 290 Stede Broec 860 Westfriesland Alkmaar Bergen (NH.) 360 Castricum 590 Graft-De Rijp 250 Heerhugowaard Heiloo 650 Langedijk Schermer 380 Regio Alkmaar

30 gemeente / regio Woningbehoefte Beemster 480 Edam-Volendam Landsmeer 540 Oostzaan 250 Purmerend Waterland 360 Wormerland 390 Zeevang 220 Regio Waterland Zaanstad Beverwijk Heemskerk 850 Uitgeest 550 Velsen IJmond Bloemendaal 720 Haarlem Haarlemmerliede c.a. 280 Heemstede 390 Zandvoort 510 Zd Kennemerland Aalsmeer 730 Amstelveen Diemen Haarlemmermeer Ouder-Amstel 830 Uithoorn Amstel-Meerlanden Amsterdam Blaricum 410 Bussum 820 Hilversum Huizen 760 Laren -60 Muiden 360 Naarden 410 Weesp Wijdemeren 410 Gooi & Vecht Noord-Holland

31 Bijlage 1. Verschillende prognosemodellen Er zijn verschillende instanties die regionale prognoses maken. - Ruim 25 jaar worden de zogenaamde Primosprognoses gemaakt in opdracht van destijds het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en in 2011 het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 1. Deze prognoses werden vooral gemaakt ten behoeve van de woningbouwprogrammering. Ze zijn gebaseerd op een combinatie van trendmatige ontwikkelingen en beleidsopgaven voor woningbouw of ruimtelijke ordening. De groeikerntaakstellingen en later de Vinex-opgaven waren expliciet uitgangspunt voor deze prognose. Nu zijn woningbouwverwachtingen nog steeds een belangrijke basis voor die prognoses. Die woningbouwverwachtingen worden in overleg met de provincies opgesteld. - Regionale prognoses worden sinds die tijd ook gemaakt door de provincies, elke provincie voor haar eigen grondgebied, maar wel gebaseerd op de nationale CBS-prognose. In deze prognoses worden vooral het autonome beleid van de provincie verwerkt. Vaak is dit een specifieke uitwerking, omdat nationaal beleid niet altijd tot op een laag schaalniveau is uitgewerkt. Ook in deze prognoses zijn autonome trends en (ruimtelijk) beleid gecombineerd. Dat is overigens vaak onvermijdelijk omdat woningbouw nu eenmaal van invloed is op de bevolkingsontwikkeling. De provinciale prognoses kunnen meer dan de in opdracht van het rijk opgestelde prognoses ingaan op de specifieke kenmerken van de gebieden in de provincie. - Regionale prognoses worden sinds 2000 ook gemaakt door het Planbureau voor de Leefomgeving, in eerste instantie als een alternatief voor de Primos-prognoses. Deze prognoses worden nu mede gemaakt voor scenariostudies, waarbij trends niet zondermeer worden doorgetrokken, maar de effecten van alternatieve ontwikkelingen worden onderzocht. - Sinds lange tijd wordt ook gewerkt aan een afstemming van deze verschillende prognoses. Wat betreft rekenmethodiek vertonen de gehanteerde prognosemodellen grote overeenkomsten. Het model dat de provincies nu hanteren is wat betreft de trendmatige ontwikkeling van de bevolkingsontwikkeling en de daarmee samenhangende ontwikkeling van de woningbehoefte zelfs identiek aan het Primosmodel. Voor de korte termijn zijn de woningbouwverwachtingen in het Primosmodel mede gebaseerd op de gegevens die provincies daarvoor leveren. De prognoses geven op hoofdlijnen dan ook dezelfde ontwikkeling aan. De verschillen tussen het Primosmodel en de provinciale prognoses zijn vooral gebaseerd op verschillen in de beleidsmatige vooronderstellingen of aannames, meestal ruimtelijk beleid. - Daarnaast worden er door diverse gemeenten prognosemodellen gehanteerd, die voor het merendeel niet de ontwikkelingen in buurgemeenten en regio meenemen, en die vooral een functie hebben voor ontwikkelingen binnen gemeenten. 31

32 Bijlage 2 Relatie woningbouw migratie regio s Noord-Holland 32

33 33

34 34

35 35

36 36