Inhoudsopgave. Woord van het bestuur 3. Belangrijke cijfers 4. Organisatie 7. Verslag van het bestuur 15. Jaarrekening 49. Overige gegevens 100

Transcriptie

1

2 Bpf Schoonmaak Inhoudsopgave Woord van het bestuur 3 Belangrijke cijfers 4 Organisatie 7 Wie zaten er in 2015 in het bestuur? 9 Wat doen de bestuurscommissies 11 Welke organen heeft het fonds nog meer? 11 Verslag van het bestuur 15 Communicatie 15 Financieel beleid 17 Beleggingen 23 Risicobeheer 30 Veranderingen in de regels 32 Pensioenbeheer 34 Goed pensioenfondsbestuur 36 De auditcommissie 39 Vooruitblik Oordeel van het verantwoordingsorgaan 42 Jaarrekening 49 Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht over Algemene toelichting 54 Toelichting op de balans 66 Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen 91 Toelichting op de staat van baten en lasten 92 Vaststelling van het jaarverslag en de jaarrekening door het bestuur 99 Overige gegevens 100 Statutaire regeling voor de bestemming van het saldo van baten en 100 lasten Actuariële verklaring 101 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 103

3 2

4 Woord van het bestuur In 2015 gebeurde er veel in de pensioensector. Alle fondsen moesten zich bijvoorbeeld houden aan nieuwe regels van de overheid. En veel fondsen hadden het financieel moeilijk. Ook wij verdienden minder geld met onze beleggingen. Daardoor kunnen wij de pensioenen helaas niet verhogen. In dit jaarverslag leest u meer over deze onderwerpen. En over wat er allemaal nog meer gebeurde in De komende jaren staat ons nog meer te wachten. De overheid zal de pensioensector nog meer gaan veranderen. En de financiële markt blijft waarschijnlijk nog een tijd onrustig. Maar ook al verandert er veel, wij blijven uw pensioen zo goed mogelijk regelen. Duidelijke communicatie helpt hierbij. Want door u goed te informeren, kunt u betere keuzes maken voor uw toekomst. En staat u sterk voor later. U mag ons altijd bellen met vragen. En vindt u dat wij iets moeten verbeteren? Dan kunt u dat doorgeven via onze website. Ook persoonlijk contact met u vinden wij belangrijk. Daarom deden wij in 2015 mee aan het Nationaal Integratiediner. En werkten wij tijdens de Nationale MeewerkWeek mee met schoonmakers. Op deze evenementen hebben wij u beter leren kennen. En hebben we gezien dat iedereen verschillend is, maar samen toch één familie vormt. Wij zijn trots dat we werken voor deze grote schoonmaakfamilie. Samen staan we sterk voor later. Het bestuur 3

5 Belangrijke cijfers Aantal werkgevers en werknemers Aantal aangesloten werkgevers in jaar Aantal aangesloten werkgevers einde jaar Aantal actieve deelnemers in jaar Aantal actieve deelnemers einde jaar Aantal gewezen deelnemers einde jaar Aantal pensioengerechtigden (einde jaar) Ouderdomspensioen Partnerpensioen Wezenpensioen Arbeidsongeschiktheidspensioen Prepensioen Opbouwpercentage per dienstjaar Ouderdomspensioen 1,701% 1,67% 1,75% 2,05% 2,05% Premie (als percentage van de pensioengrondslag) Ouderdomspensioen 20,10% 20,75% 21,00% 21,00% 18,50% Overgangsregeling 1,30% 1,30% 0,90% 0,90% 0,90% Pensioenuitvoering (bedragen in duizenden euro's) Feitelijke premie Zuivere kostendekkende premie Gedempte kostendekkende premie Uitkeringen Pensioenuitvoeringskosten

6 Beleggingen (bedragen in duizenden euro's) Belegd vermogen Opbrengst beleggingen [1] Beleggingskosten Beleggingsrendement 1,5% 10,1% 2,4% 10,0% 2,6% Beleggingsrendement, incl. risicoafdekking -0,9% 25,5% -2,1% 12,4% 10,7% Beleggingsrendement benchmark 1,3% 9,5% 2,1% 10,1% 2,1% Z-score 0,18 0,43 0,25-0,04 0,4 Performancetoets [2] 0,55 0,47 0,46-0,52-1,12 Vermogen, verplichtingen en solvabiliteit (bedragen in duizenden euro's) Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen Stichtingskapitaal en reserves [3] Vereist eigen vermogen Reservetekort of overschot Vervangende interest (RTS) verplichtingen 1,8% 2,1% 2,9% 2,6% 2,8% Duration verplichtingen (in jaren) Aanwezige dekkingsgraad 97,3% 108,9% 106,2% 103,2% 98,7% Vereiste dekkingsgraad 118,2% 112,3% 110,9% 111,1% 111,4% Reële dekkingsgraad [4] 80,0% 69,1% 65,8% 60,9% 53,6% Beleidsdekkingsgraad 100,1% 108,4% n.v.t n.v.t. n.v.t. Aanpassing (opgebouwde) pensioenen Toeslag actieven 0,0% 0,31% 0,0% 0,0% 0,0% Toeslag inactieven 0,0% 0,31% 0,0% 0,0% 0,0% [1] De opbrengst beleggingen onder aftrek van kosten vermogensbeheer is [2] De performancetoets kan als gehaald worden beschouwd indien deze hoger is dan -1,28. [3] Door de stelselwijziging is het kerncijfer 2014 aangepast. De stelselwijziging wordt toegelicht in de jaarrekening. [4] De reële dekkingsgraad is in 2015 gestegen doordat deze vanaf 2015 op een andere manier berekend moet worden. 5

7 6

8 Organisatie Wat is BPF Schoonmaak? Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf (BPF Schoonmaak) bestaat sinds 4 januari 1968 en is gevestigd in Utrecht. Het fonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel in Utrecht onder nummer Het fonds is aangesloten bij de Pensioenfederatie. De Pensioenfederatie is de belangenorganisatie voor alle pensioenfondsen in Nederland. Wat doet BPF Schoonmaak? BPF Schoonmaak wil een pensioen uitkeren aan iedereen die is aangesloten. Dat zijn onze deelnemers en gepensioneerden. Deelnemers zijn: werknemers die pensioen opbouwen bij BPF Schoonmaak (ex-)werknemers die eerder pensioen opbouwden bij BPF Schoonmaak Gepensioneerden zijn mensen die een uitkering van het fonds ontvangen. Bent u aangesloten bij BPF Schoonmaak? Dan betalen u en uw werkgever premie voor uw pensioen. Wij beheren en beleggen dit geld. Met de opbrengst betalen wij pensioenen. Dat is niet alleen ouderdomspensioen. Als u komt te overlijden, krijgen uw partner en kinderen misschien pensioen van ons. Dat noemen we partnerpensioen of wezenpensioen. En kunt u niet meer werken, omdat u arbeidsongeschikt bent? Dan bouwt u bij ons misschien pensioen op zonder premie te betalen. Organisaties die samenwerken in BPF Schoonmaak BPF Schoonmaak heeft een bestuur en een verantwoordingsorgaan. De mensen in het bestuur en het verantwoordingsorgaan vertegenwoordigen de werkgevers, werknemers en gepensioneerden. Zij komen uit de volgende organisaties: namens de werkgevers: Ondernemersorganisatie Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten (OSB) namens de werknemers: FNV en CNV Vakmensen één bestuurslid en één lid van het verantwoordingsorgaan (van de ANBO) vertegenwoordigen de gepensioneerden Bestuursmodel Het bestuur bestaat uit twee delen. Het eerste deel is het niet-uitvoerend bestuur. Het andere deel is het uitvoerend bestuur. Het totale bestuur neemt de beslissingen. Het niet-uitvoerend bestuur controleert wat het uitvoerend bestuur doet. En bekijkt of de manier waarop alles verloopt goed is of beter kan. De twee delen zijn samen verantwoordelijk voor het pensioenfonds. Het uitvoerend bestuur bestaat uit twee onafhankelijke bestuurders. Het niet-uitvoerend bestuur bestaat uit zes vertegenwoordigers en een onafhankelijk voorzitter. Twee vertegenwoordigen de deelnemers, drie de werkgevers en één de gepensioneerden. Op afbeelding 1 ziet u hoe het bestuur van BPF Schoonmaak in elkaar zit. 7

9 8

10 Wie zaten er in 2015 in het bestuur? Bestuur Bestuursleden worden benoemd voor vier jaar. Die periode kan het bestuur twee keer verlengen met vier jaar. Het is niet de bedoeling dat bestuursleden allemaal tegelijk aftreden. Dat doen ze om de beurt. Nieuwe voorzitter Eind december kreeg het bestuur een droevig bericht. De onafhankelijk voorzitter van het bestuur, Harrie Penders, was op 22 december 2015 overleden. Hij was al enige tijd ziek. De heer Penders is 62 jaar geworden. Het bestuur is hem zeer dankbaar voor alles wat hij heeft gedaan voor het fonds. Op 1 januari 2016 heeft het bestuur een nieuwe voorzitter benoemd. Zijn naam is Bert van de Belt. De heer Van de Belt weet veel over pensioen. Het bestuur vindt hem een goede opvolger van de heer Penders. Niet-uitvoerend bestuur Functie in bestuur Sinds Tot Namens Harrie Penders * Onafhankelijk voorzitter Evelyne Simons Werkgeversvoorzitter OSB Thérèse Schets ** Werknemersvoorzitter Pensioengerechtigden Ruud Sprenkels Bestuurslid OSB Daan Muusers Bestuurslid FNV Harm Roeten Bestuurslid CNV Vakmensen Esther von Weiler Bestuurslid OSB Sandra van Meer *** Aspirant-bestuurslid OSB * Harrie Penders is na zijn afscheid en kort voor 31 december 2015, zijn datum van aftreden, op 22 december 2015 overleden. Hij wordt als onafhankelijk voorzitter opgevolgd door Bert van de Belt, die op 1 januari 2016 is benoemd. ** Thérèse Schets is in 2015 herbenoemd als werknemersvoorzitter en als vertegenwoordiger van de gepensioneerden. Zij heeft aangegeven op 31 december 2018 af te treden. *** In de bestuursvergadering van 24 juni 2015 heeft het bestuur Sandra van Meer als aspirant bestuurslid toegelaten. Uitvoerend bestuur Functie in bestuur Sinds Tot Namens Gijs Vermeulen **** Uitvoerend bestuurslid OSB, FNV en CNV Vakmensen Elly Kwakkelstein ***** Uitvoerend bestuurslid OSB, FNV en CNV Vakmensen **** Gijs Vermeulen is op 20 mei 2015 herbenoemd voor een periode van 4 jaar. ***** Elly Kwakkelstein is op 7 december 2015 herbenoemd voor een periode van 4 jaar. Het bestuur krijgt hulp van commissies. Dat zijn: de commissie Vermogensbeheer de commissie Pensioenbeheer 9

11 de commissie Communicatie Andere commissies en groepen zijn: het verantwoordingsorgaan de auditcommissie de geschillencommissie BPF Schoonmaak werkt samen met: APG Rechtenbeheer N.V. voor de pensioenadministratie, -communicatie en bestuursondersteuning Syntrus Achmea Vermogensbeheer B.V. voor het vermogensbeheer (per opgegaan in Achmea Investment Management (AIM)) Northern Trust Global Services Limited voor de beleggingsadministratie Het Nederlands Compliance Instituut als compliance officer Mercer als certificerend actuaris (vanaf boekjaar 2015) Deloitte Nederland voor de controle van het jaarwerk 10

12 Wat doen de bestuurscommissies Commissie Communicatie De commissie Communicatie adviseert het bestuur hoe BPF Schoonmaak pensioenzaken het best kan uitleggen. De commissie maakt daarvoor plannen: één voor de korte termijn en één voor de lange termijn. In het hoofdstuk Communicatie op pagina 15 leest u wat de commissie Communicatie in 2015 heeft gedaan. Commissieleden Esther von Weiler (voorzitter) Daan Muusers Elly Kwakkelstein Commissie Vermogensbeheer De commissie Vermogensbeheer adviseert het bestuur hoe BPF Schoonmaak het geld het best kan beleggen. In het hoofdstuk Beleggingen op pagina 23 leest u wat de commissie Vermogensbeheer in 2015 heeft gedaan. Commissieleden Thérèse Schets (voorzitter) Ruud Sprenkels Gijs Vermeulen Marion Verheul (onafhankelijk beleggingsadviseur) Sandra van Meer (aspirant lid vanaf ) Commissie Pensioenbeheer De commissie Pensioenbeheer houdt in de gaten of uw opgebouwde pensioen goed wordt vastgelegd. En of het goed wordt uitgekeerd wanneer dat mag. Ook adviseert de commissie het bestuur over nieuwe plannen en persoonlijke zaken. In het hoofdstuk Pensioenbeheer op pagina 34 leest u wat de commissie Pensioenbeheer in 2015 heeft gedaan. Commissieleden Harm Roeten (voorzitter) Esther von Weiler Daan Muusers Gijs Vermeulen Elly Kwakkelstein Evelyne Simons Welke organen heeft het fonds nog meer? Verantwoordingsorgaan In het verantwoordingsorgaan zitten vier vertegenwoordigers van de werknemers, één vertegenwoordiger van de gepensioneerden en één vertegenwoordiger van de werkgevers. Zij adviseren het bestuur. Het bestuur vertelt aan het verantwoordingsorgaan wat het bestuur doet, hoe het dat doet en waarom. Het verantwoordingsorgaan mag hierover zijn oordeel geven. Dit oordeel staat altijd in het jaarverslag. Daar staat ook de reactie van het bestuur op deze mening. Dit leest u op pagina

13 In 2015 is Hans Molle afgetreden. Hij zat in het Verantwoordingsorgaan van BPF Schoonmaak namens de werknemers. Op 1 januari 2016 is hij opgevolgd door Samir Amachraa. Leden verantwoordingsorgaan Eef Collignon, voorzitter, namens OSB Marion Blok-Kok, namens FNV Hans Molle, namens FNV, afgetreden op 17 mei 2015 Hans van Schoor, namens CNV Vakmensen Trudy Schriemer, namens ANBO Herman Smeets, namens FNV Auditcommissie De auditcommissie houdt in de gaten of het risicomanagement goed is geregeld. En de commissie houdt de planning en de controle van het jaarverslag en de jaarrekening in de gaten. Ook kijkt de commissie hoe het nietuitvoerend bestuur elkaar en het uitvoerend bestuur controleert. En hoe naleving van de gedragscode wordt gecontroleerd. Commissieleden Ivo Frielink (voorzitter) Steffie de Vries Harrie Penders Evelyne Simons Thérèse Schets Geschillencommissie BPF Schoonmaak heeft een Geschillencommissie. Daar kunnen mensen terecht die het niet eens zijn met een beslissing van het fonds. Het bestuur heeft in september Ron Dik als lid van de geschillencommissie benoemd. Hij volgt Ashsna Kamta op. Commissieleden Jasper van den Beld, onafhankelijk voorzitter Hermien Dautzenberg Ron Dik Carolien Wilms-aan t Goor, plaatsvervangend lid Werkgroepen Zijn er belangrijke onderwerpen die extra tijd kosten? Dan zorgt het bestuur dat er een werkgroep komt. In 2015 waren dat de werkgroep Jaarverslag en de werkgroep Integraal Risicomanagement (IRM). De werkgroep Jaarverslag kijkt mee bij het maken van het jaarverslag en bereidt het jaarverslag voor. De werkgroep IRM kijkt of de risicoanalyse en risicobeheersing door de commissies Pensioenbeheer, Vermogensbeheer en Communicatie en het bestuur goed en op tijd wordt gedaan. Meer informatie over de risicoanalyse en risicobeheersing leest u in het hoofdstuk Risicobeheer op pagina 30. In 2015 was er ook een tijdelijke werkgroep Beleggingsonderzoek DNB. Er is begin 2016 een eindbespreking met De Nederlandsche Bank geweest en het onderzoek is grotendeels afgerond. De werkgroep wordt in 2016 opgeheven. 12

14 13

15 14

16 Verslag van het bestuur Communicatie Wij proberen onze communicatie steeds beter te maken. In 2013 zijn we hiermee begonnen. En we zien steeds meer dat het werkt. We zien dat omdat er steeds meer mensen op de website komen. Maar we vragen dat ook aan u. En soms testen we ook wat beter werkt. Dan vertellen we iets op twee verschillende manieren. En kijken we op welk bericht meer mensen reageren. Dan weten we dat die boodschap duidelijker is. Website In alle berichten die wij naar u sturen, zeggen we dat we ook een website hebben. We zien dat dat werkt. Want er komen steeds meer mensen op onze website. Dat is goed. Want we willen dat steeds meer mensen weten dat alle informatie over pensioen te vinden is op onze website. Soms laten deelnemers ook weten wat ze goed vinden aan onze website. Of wat ze slecht vinden. Dat proberen we dan te verbeteren. Verjaardagskaarten Ook in 2015 kreeg u weer een verjaardagskaart van ons. En we hadden een verjaardagsfilmpje voor u gemaakt op onze website. We zijn hier mee gaan testen. We stuurden dan in een maand verschillende berichten naar jarigen. En we keken dan op welk bericht de meeste deelnemers reageerden. Dat bericht gebruikten we dan voor alle andere kaarten. En we sturen nu ook verjaardagskaarten naar mensen die over een paar jaar hun pensioenleeftijd bereiken. We vertellen hen dat ze meer informatie kunnen vinden op onze website. Kalender Uit onderzoek bleek dat veel deelnemers onze kalender graag krijgen. In 2015 hebben we weer een kalender gestuurd aan alle deelnemers. Met de kalender laten we zien dat u soms iets moet doen voor uw pensioen. De kalender kunt u thuis gebruiken. Hij geeft elke maand een tip over pensioen. En u kunt ook via uw telefoon direct de informatie op onze website opzoeken. Nieuwe regels voor pensioenfondsen Sinds 2015 gelden er nieuwe regels voor pensioenfondsen. Ze zijn gemaakt zodat pensioenfondsen financiële tegenvallers beter kunnen opvangen. Wij proberen uw pensioen elk jaar te verhogen met de stijging van de prijzen. Dit kan alleen als wij genoeg geld hebben. Door de nieuwe regels is dat nu nog moeilijker. Want wij moeten nu meer eigen geld hebben. We verwachten daarom dat de prijzen harder zullen stijgen dan de pensioenen. Dat moesten wij vorig jaar aan al onze deelnemers laten weten. En ook aan de mensen die geen pensioen meer bij ons opbouwen, maar nog wel pensioen bij ons hebben staan. En aan mensen van wie hun expartner pensioen bij ons heeft staan. Dat hebben wij voor 1 oktober gedaan. Als u pensioen bij ons opbouwt dan hebt u dit kunnen lezen in de Pensioenkrant. De andere mensen hebben een brief van ons gekregen. Onderzoek In 2015 hebben we onderzocht wat deelnemers van de informatie vinden die ze van ons krijgen als ze stoppen met werken in de schoonmaak. Dat is belangrijk voor ons om te weten. Want als deelnemers stoppen met pensioen opbouwen bij ons, moeten ze goed nadenken wat ze met hun pensioen willen. We hebben ook gekeken wat we zelf kunnen verbeteren. In 2016 gaan we onze informatie hierover aanpassen. U las al dat we ook met de verjaardagskaarten onderzoek hebben gedaan. Door te testen welk bericht beter werkt. Op onze website kunt u ook altijd doorgeven wat u goed of slecht vindt. Zo onderzoeken wij steeds hoe we onze website kunnen verbeteren. 15

17 Samen sterk In oktober deden wij mee aan het Nationaal Integratiediner. Op verschillende plaatsen in het land kwamen ongeveer mensen samen. Om elkaars eten te proeven en elkaar beter te leren kennen. Zodat we ook elkaars cultuur beter snappen. In november werkten wij tijdens de Nationale MeewerkWeek mee met schoonmakers. Om beter te begrijpen hoe u werkt. En wat u meemaakt op uw werk. Wij danken alle schoonmakers die wij hebben gesproken! Het was erg leerzaam en we hebben u wat beter leren kennen. Dat helpt ons ook om onze communicatie beter te maken. Activiteiten 2016 In 2016 gaan we dit doen: We gaan steeds meer informatie digitaal geven. Op onze website komt een persoonlijk gedeelte. Daar kunt u met uw DigiD inloggen. En daar ziet u alle belangrijke informatie. Ook kunt u daar aangeven of u al onze post alleen nog digitaal wilt krijgen. DigiD is een code die u krijgt van de overheid. Hebt u nog geen DigiD? Kijk op We gaan samenwerken met MijnOverheid.nl. Zodat we ook informatie kunnen geven via de berichtenbox van de overheid. We hebben een Facebook-pagina gemaakt. Dat doen we omdat we steeds meer digitaal met u willen communiceren. We blijven onderzoeken of de dingen die we doen, goed zijn. We willen ook weer met u in contact komen. Dit gaan we op verschillende manieren doen. 16

18 Financieel beleid Financiële situatie in was niet zo n goed jaar voor BPF Schoonmaak. Eind 2015 hadden we 4 miljard euro. Dit is ongeveer gelijk aan vorig jaar. De rente is lager dan vorig jaar. Daardoor hebben we nog meer geld nodig om nu en later de pensioenen te kunnen betalen. In 2015 hebben cao-partijen besloten de pensioenpremie van 2015 tot 2020 vast te zetten. Wij kunnen de premie dus niet veranderen. In 2014 is besloten dat u met dezelfde premie iets meer pensioen opbouwt. Dat kan omdat de nieuwe pensioenleeftijd 67 jaar is. U bouwt dus langer pensioen op. U bouwt pensioen op met een opbouwpercentage. Wij hebben op 1 januari 2015 het opbouwpercentage verhoogd van 1,67 procent naar 1,701 procent. Dit komt door veranderingen in de belastingwetten. Ieder jaar stijgen de prijzen. Dat is inflatie. Wij proberen altijd de pensioenen te laten meegroeien met de inflatie. Dat noemen we indexatie. Er was eind 2015 niet genoeg geld om de pensioenen in 2016 te indexeren. Omdat het niet goed gaat, moeten we veel doen om de financiën in orde te krijgen. Er gelden nu strengere regels voor indexatie. Hierdoor kunnen we de komende jaren de pensioenen helaas niet indexeren. Geld voor uitbetalen pensioenen Wij moeten geld uitbetalen aan iedereen die nu met pensioen is. En aan iedereen die straks met pensioen gaat. BPF Schoonmaak moet ervoor zorgen dat er voldoende geld is om al die pensioenen te kunnen betalen. Dat noemen we de pensioenverplichting. Eind 2015 hadden we hiervoor 4,1 miljard euro nodig. Dekkingsgraad Als de dekkingsgraad 100 procent is, is er precies genoeg geld om alle pensioenen uit te betalen. Maar de dekkingsgraad moet hoger zijn dan die 100 procent. Want het fonds moet ook reserves hebben. Deze reserves zijn nodig als het even wat minder gaat. De reserves noemen we het eigen vermogen. De hoogte van de dekkingsgraad hangt af van: hoeveel geld het fonds bezit (het vermogen) hoeveel het fonds nu én later aan pensioen moet uitbetalen (de pensioenverplichtingen) Beleidsdekkingsgraad Pensioenfondsen moeten vanaf 2015 een beleidsdekkingsgraad berekenen. Deze beleidsdekkingsgraad is gelijk aan het gemiddelde van de dekkingsgraden van de afgelopen 12 maanden. Een pensioenfonds mag alleen indexeren als de beleidsdekkingsgraad hoog genoeg is. Dit is mogelijk vanaf een beleidsdekkingsgraad van 118,2 procent bij BPF Schoonmaak. Is de beleidsdekkingsgraad een aantal jaar achter elkaar te laag? Dan moeten wij de pensioenen korten. In 2015 is de beleidsdekkingsgraad gedaald van 108,4 procent naar 100,1 procent. Reële dekkingsgraad Vanaf 1 januari 2015 hebben we ook te maken met de reële dekkingsgraad. Daarbij moeten we uitgaan van de verwachte inflatie. De reële dekkingsgraad berekenen we door de beleidsdekkingsgraad te delen door de TBIgrens. TBI betekent Toekomstbestendige indexatie. De TBI-grens is de dekkingsgraad waarboven we de pensioenen volledig mogen indexeren. Eind 2015 was de TBI-grens 125,1 procent. De reële dekkingsgraad eind 2015 was 80,0 procent. 17

19 Eigen vermogen Het is belangrijk dat we meer geld hebben dan we aan pensioenen moeten uitbetalen. Is de waarde van onze bezittingen groter dan de verplichtingen die we hebben? Dan hebben we een eigen vermogen. Hoe hoog moet dit eigen vermogen zijn? Hiervoor heeft De Nederlandsche Bank een berekening bedacht. We moeten geld opzij zetten voor risico s. We beleggen het geld. Maar we kunnen soms verlies maken in plaats van winst. Of de rente is opeens heel laag. Daardoor brengt het geld minder op. Met reserves kunnen we die risico s opvangen. Deze reserves noemen we de bestemmingsreserves. Al die reserves bij elkaar zijn het vereist eigen vermogen. In het hoofdstuk Risicobeheer op pagina 30 leggen we meer uit over de risico s. Er staat in de Pensioenwet een vereist eigen vermogen en een minimaal vereist eigen vermogen. Het vereist eigen vermogen is het vermogen waarmee we het komende jaar bijna alle risico s kunnen opvangen. Dat wil zeggen: in 39 van de 40 gevallen. Minimaal vereist eigen vermogen Het 'minimaal vereist eigen vermogen' is 4,6 procent van de pensioenverplichtingen. Dat betekent dat we een dekkingsgraad nodig hebben van 104,6 procent of hoger. Eind 2015 was ons eigen vermogen lager dan het minimaal vereist eigen vermogen. Als de beleidsdekkingsgraad 5 jaar achter elkaar lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen dan moeten wij de pensioenen korten. Vereist eigen vermogen Het 'vereist eigen vermogen' moest eind ,2 procent van de pensioenverplichtingen zijn. Dat betekent dat de beleidsdekkingsgraad 118,3 procent of hoger moet zijn. De beleidsdekkingsgraad was in ,1 procent. In 2015 was ons eigen vermogen lager dan het vereist eigen vermogen. Reserves Het fonds moet extra geld hebben. Dat noemen we de reserves. Het pensioenfonds belegt het geld. Daarmee lopen we risico. Soms leveren beleggingen minder op dan verwacht. Met reserves kunnen we deze risico s opvangen. De hoogte van de reserves bepaalt bovendien of de pensioenen geïndexeerd kunnen worden. Het fonds heeft drie reserves: 1. Om beleggingsrisico s op te vangen 2. Om andere risico s op te vangen, zoals in de uitvoering en verzekeringen 3. Om het opbouwpercentage te handhaven. Dat is nodig als de premie onvoldoende is in de toekomst. De eerste twee reserves vormen samen het eigen vermogen. Is het eigen vermogen hoger dan het vereist eigen vermogen? Dan heeft het fonds een vrije reserve. In 2015 was het eigen vermogen lager. Dat betekent dat de vrije reserve negatief is. De derde reserve hoort niet bij het eigen vermogen. Deze reserve gebruiken we om ervoor te zorgen dat we het opbouwpercentage niet hoeven te verlagen. De reserve wordt gevuld als de kosten voor de opbouw lager zijn dan we aan premie krijgen. En wordt leeg gehaald als de kosten voor de opbouw hoger zijn dan we aan premie krijgen. Deze reserve houden we apart van het geld voor de pensioenen die al betaald zijn. Op afbeelding 2 ziet u de dekkingsgraad (DG) van BPF Schoonmaak in 2015 op de oranje lijn. Ook ziet u de beleidsdekkingsgraad (BDG), het minimaal vereiste eigen vermogen en het vereiste eigen vermogen. In tabel 1 ziet u waardoor de dekkingsgraad steeg of daalde. 18

20 Afbeelding 2 Dekkingsgraad (DG) in 2015 Tabel 1 Invloed van factoren op de verandering van de dekkingsgraad over 2015 (in procenten) Gerealiseerd Stand per 31 december ,9% Effect rentetermijnstructuur vanaf 1 januari ,8% Dekkingsgraad 1 januari ,1% Premie -0,3% Uitkeringen 0,0% Indexering 0,0% Renteverandering -3,1% Onderrendement -1,1% Wijziging actuariële grondslagen -0,2% Overig -1,1% Stand per 31 december ,3% 19

21 Waardoor stijgt of daalt de dekkingsgraad? - De rente is belangrijk. Het pensioenfonds rekent daarmee uit of alle pensioenen betaald kunnen worden. Als u minder rente krijgt op uw spaarrekening, dan hebt u later ook minder geld. Andersom geldt dat ook. Een pensioenfonds weet hoeveel geld het later nodig heeft om alle pensioenen te kunnen uitbetalen. Als de rente laag is, dan moet het pensioenfonds nu meer geld hebben. Als de rente hoog is, hoeft het fonds minder geld te hebben. - Ook kan de dekkingsgraad stijgen doordat mensen minder lang leven. Dat is natuurlijk minder goed nieuws. Maar we moeten dan ook minder lang pensioen uitbetalen. We hebben dus minder geld nodig. - Het rendement van het fonds over 2015 was 1,5 procent positief. Omdat de rente flink kan veranderen, beschermt het fonds zich hiertegen. Als we deze bescherming meerekenen, is het rendement over ,9 procent negatief. Waardoor daalde de dekkingsgraad in 2015? De gemiddelde rente waar we de voorziening pensioenverplichtingen tegen waarderen is in 2015 gedaald van 2,1 procent naar 1,8 procent. Hierdoor is het bedrag dat we moesten reserveren voor pensioenen hoger geworden. Door stijgende pensioenverplichtingen en gelijkblijvende beleggingen is de dekkingsgraad gedaald. Geen indexatie De prijzen stijgen. Daardoor wordt uw geld minder waard. Dat noemen we inflatie. Het bestuur probeert de pensioenen te laten meegroeien met de inflatie. Dat betekent dat u met uw pensioen evenveel kunt blijven kopen. Dat meegroeien doen we door de pensioenen te verhogen. We noemen dat indexeren. Wij verhogen de pensioenen alleen als het pensioenfonds genoeg geld heeft. Ieder jaar bekijkt het bestuur of dat kan. Eind 2015 was de beleidsdekkingsgraad te laag om te indexeren. Daarvoor had de beleidsdekkingsgraad eind 2015 namelijk minimaal 118,2 procent moeten zijn. Beleidsdekkingsgraad < 118,2 procent: geen indexatie Beleidsdekkingsgraad groter dan 118,2 procent en kleiner dan circa 125 procent (TBI-grens): gedeelte indexatie Beleidsdekkingsgraad > circa 125 procent (TBI-grens): volledige indexatie Op 31 maart 2016 is de beleidsdekkingsgraad 97,3%. Dit betekent dat we nu te weinig geld hebben om later alle pensioenen te kunnen betalen. We kunnen dan niet indexeren en we moeten korten als de situatie niet verbetert. Haalbaarheidstoets Het bestuur van een pensioenfonds bedenkt hoe het de financiën het beste kan regelen. Dat noemen we de financiële opzet. Ook moet het bestuur vaststellen welke pensioenuitkeringen het fonds verwacht uit te betalen. Dit is het verwachte pensioenresultaat. Vanaf 2015 moet ieder fonds laten zien hoe het financiële beleid en het verwachte pensioenresultaat passen bij het risico dat het fonds neemt. Dit noemen we de haalbaarheidstoets. De haalbaarheidstoets hebben we gedeeld met de cao-partijen. Die hebben ingestemd met de uitkomsten. Herstelplan Van de overheid hebben alle pensioenfondsen met een tekort een plan moeten maken om ervoor te zorgen dat de dekkingsgraad weer hoog genoeg wordt. Dat is het herstelplan. BPF Schoonmaak had een dekkingstekort in Het bestuur heeft daarom begin 2009 een korte termijn- en een lange termijnherstelplan moeten maken. Eind 2014 is het herstelplan uit 2009 vervallen door nieuwe wetgeving. De beleidsdekkingsgraad van BPF Schoonmaak was op 31 december 2014 lager dan het vereiste eigen vermogen. Het fonds heeft daarom een nieuw herstelplan ingediend bij De Nederlandsche Bank. In het herstelplan geeft het fonds aan dat het binnen twaalf jaar kan zorgen voor voldoende eigen vermogen. De Nederlandsche Bank heeft dit plan goedgekeurd. 20

22 Eind 2015 was de dekkingsgraad lager dan de verwachting in het herstelplan. In het plan zou de verwachte beleidsdekkingsgraad eind ,9 procent moeten zijn. Maar beleidsdekkingsgraad was eind ,1 procent. BPF Schoonmaak had eind 2015 niet voldoende eigen vermogen. Daarom heeft het fonds in het eerste kwartaal van 2016 een aangepast herstelplan ingediend. Daarin geeft het fonds aan dat het binnen elf jaar kan zorgen voor voldoende eigen vermogen. Wijziging financieel crisisplan In 2012 heeft BPF Schoonmaak een financieel crisisplan opgesteld. Wij kijken regelmatig of dit plan nog klopt. Eind 2015 hebben we het plan op een aantal punten aangepast. Pensioenopbouw omhoog Het opbouwpercentage is per 1 januari 2015 verhoogd van 1,67 procent naar 1,701 procent. Pensioenleeftijd omhoog De pensioenleeftijd is per 1 januari 2015 verhoogd van 65 jaar naar 67 jaar. Premies in 2015 In het jaar 2015 was de premie 20,1 procent van de pensioengrondslag. Dit noemen we de feitelijke premie. De pensioengrondslag is het deel van het salaris waarover u pensioen opbouwt. U als werknemer betaalt maximaal 10,5 procent premie. Het overige deel betaalt uw werkgever. De werkgever betaalde in 2015 ook 1,3 procent premie voor een regeling voor werknemers die geboren zijn vóór Dit was de overgangsregeling. Hun pensioenen werden door wettelijke maatregelen in 2006 lager. De overgangsregeling vult op de pensioendatum hun pensioen aan. Met de premie die werknemers en werkgevers betalen, moeten wij alle kosten voor het pensioen kunnen betalen. Dat noemen we kostendekkend. Dit is verplicht voor elk pensioenfonds in Nederland. Met het geld van de kostendekkende premie betalen we alle nieuwe pensioenen en de uitvoeringskosten. De kosten van pensioen kunnen op verschillende manieren worden berekend. Eén manier is om de kosten te berekenen met de rentetermijnstructuur (RTS). Dit noemen we de zuivere kostendekkende premie. Een andere manier is om met een gemiddelde rente de kosten te berekenen. BPF Schoonmaak doet dit in 2015 met een gemiddelde rente van 3,0 procent. De berekende premie noemen we de gedempte kostendekkende premie. Door een wijziging in de wet zullen we vanaf 2016 de gedempte premie op een andere manier moeten berekenen. Vanaf 2016 gaan we uit van het verwacht reëel rendement. Het verwacht reëel rendement voor 2016 is gemiddeld 2,4 procent. De premies staan in de tabel 2. 21

23 Tabel 2 Berekende premies Zuivere kostendekkende premie Feitelijke premie Gedempte kostendekkende premie Hoe de feitelijke premie is samengesteld laten we zien in tabel 3. Tabel 3 Samenstelling feitelijke premie Werkgeversgedeelte Werknemersgedeelte Bijdragen Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering

24 Beleggingen BPF Schoonmaak belegt het pensioengeld. Het geld brengt daardoor meer op. In ons beleggingsbeleid staat hoe wij omgaan met beleggingen. In dit beleid staan de belangen van de deelnemers en gepensioneerden centraal. Op korte en lange termijn. Het is belangrijk dat onze beleggingen een goed rendement opleveren. Maar het is ook belangrijk dat we niet te veel risico nemen. In 2015 hebben we onderzocht welke beleggingen passen bij onze verplichtingen. Verplichtingen wil zeggen: hoeveel pensioenen moeten we uitbetalen. We onderzochten hoe we het geld zo kunnen beleggen dat we alle pensioenen kunnen uitbetalen. De uitkomsten van dit onderzoek hebben we gebruikt voor ons beleggingsbeleid. Met het beleggingsbeleid kunnen we onder verschillende omstandigheden het beste resultaat halen. Dat betekent dat we de renteafdekking hebben verlaagd. De hoogte van de rente kan ook invloed hebben op onze beleggingen. We hebben besloten om de komende jaren de invloed van de rente op onze beleggingen groter te laten zijn. Daarmee lopen we meer risico. Dat hebben we overlegd met De Nederlandsche Bank. Die heeft hierover nog wel een aantal vragen gesteld. Die hebben we allemaal beantwoord. De rente Als wij de hoogte van pensioenen berekenen, gebruiken wij een bepaalde rente. In juli 2015 heeft De Nederlandsche Bank bepaald dat de manier veranderd waarop deze rente wordt vastgesteld. Doordat de rente verder daalde in 2015 werden de pensioenen minder waard. Spreiding van de beleggingen We hebben ook besloten om geen extra geld te gebruiken voor beleggingen in grondstoffen, private equity en infrastructuur. Deze vinden we te ingewikkeld. We hebben onze beleggingen in grondstoffen in 2015 verkocht. In private equity en infrastructuur gaan we niet meer extra beleggen. We hadden in 2015 nog wel een goed rendement op de belegging in infrastructuur. Maar bij deze beleggingen lopen we ook meer risico. We houden deze beleggingen aan tot het einde van hun looptijd. Of totdat we een goede verkoopmogelijkheid zien. We hebben ook besloten dat we de beleggingen in losse woningen, kantoren en winkels gaan verkopen. Ook dat is te ingewikkeld. We hebben al een groot deel van deze beleggingen verkocht. We gaan nu beleggen in speciale fondsen die zulke beleggingen voor ons doen. De aandelen zijn gespreid over verschillende landen. Zo spreiden we het risico. Wij beleggen in westerse landen, in Aziatische landen en in landen met een opkomende economie. Ook beleggen we in Europese staatsobligaties, hypotheken, obligaties van opkomende landen en obligaties met een hoger risico. Dit doen we omdat obligaties met een hoger risico meer geld opleveren. Ontwikkeling van de beleggingen In tabel 4 ziet u de waarde van de beleggingen aan het einde van Ook ziet u hoe we het vermogen hebben verdeeld over de verschillende soorten beleggingen. Deze verdeling is anders dan de verdeling die in onze jaarrekening staat (pagina 66). Daar staan bijvoorbeeld de liquide middelen niet bij de beleggingen. Met liquide middelen bedoelen we het geld en de waarde van beleggingen die we heel snel kunnen gebruiken. 23

25 Tabel 4 De beleggingsportefeuille van het fonds (bedragen in miljoenen euro's) Bedrag Percentage Normportefeuille Bedrag Percentage Aandelen ,0 25, ,7 Vastrentende waarden ,5 67, ,7 Alternatieve beleggingen 53 1,3 1,5 42 1,2 Vastgoed 216 5,3 5, ,8 Liquide middelen 77 1,9 0, ,6 Totaal ,0 100, ,0 Rente- en valuta-afdekking Totaal incl. rente- en valuta-afdekking Toelichting op de resultaten van de beleggingen Beleggingsresultaten over 2015 Het rendement van het pensioenfonds over 2015 was 1,5 procent. Dit is zonder de waarde van de overeenkomsten die we hebben om risico s op te vangen. Als we die meerekenen was het rendement -0,9 procent. In tabel 5 ziet u al onze beleggingsresultaten. Er zijn verschillende soorten beleggingen. Wij vergelijken ons resultaat met het resultaat van beleggers met dezelfde soort beleggingen. Dat noemen we een benchmark. De rendementen van de benchmark ziet u ook in de tabel 5. Van deze rendementen hebben we de kosten voor het vermogensbeheer nog niet geheel afgetrokken. Tabel 5 Beleggingsresultaten van het fonds over 2015 (in procenten) Rendement van het fonds Rendement van de benchmark Aandelen 6,2% 6,1% Vastrentende waarden 0,3% 0,2% Alternatieve beleggingen -8,4% -15,3% Vastgoed 6,9% 5,8% Liquide middelen 0,0% -0,1% Totaal 1,5% 1,3% Totaal inclusief valuta- en rente-afdekking -0,9% 24

26 Resultaat op aandelen 2015 begon als een erg goed jaar voor aandelenbeurzen. Dat kwam vooral door de lage rente. Maar er waren wel grote verschillen tussen de landen. Ook was er veel verschil tussen de aandelen. Halverwege het jaar werden beleggers onzeker doordat er van alles gebeurde in de wereld. Daardoor ging het minder goed. Beleggers willen dan minder risico. Er zijn bedrijven waarvan de aandelen een hoge, stabiele winstgroei hebben. Maar die afhankelijk zijn van de olieprijs. Die aandelen deden het slechter dan de aandelen van bedrijven met een lagere winstgroei. Ook deden goedkope (waarde)aandelen het beter dan groeiaandelen. Groeiaandelen zijn aandelen die normaal gesproken goede resultaten zullen behalen. Vooral aandelen van energieleveranciers deden het slecht. Onze beleggingen in aandelen hadden in 2015 minder goede resultaten dan in De aandelen behaalden een rendement van 6,2 procent. Het benchmarkresultaat kwam uit op 6,1 procent. Daarmee deden we het beter dan de benchmark. Resultaat op beleggingen met vaste rente Wij beleggen het geld op verschillende manieren. Bijvoorbeeld in vastrentende waarden. Dat zijn beleggingen waarop wij een vast bedrag aan rente ontvangen. De resultaten van deze beleggingen staan hieronder. Kredietwaardige obligaties: 0,7 procent. Dit is beter dan de benchmark van 0,6 procent. Obligaties met hoger risico: -3,5 procent. Dit is beter dan de benchmark van -4,4 procent. Obligaties in opkomende landen:-1,2 procent. Dit is beter dan de benchmark van -1,6 procent. Ook op staatsobligaties maken we rendement. Maar we hebben ze om de verplichtingen mee af te dekken. Resultaat op alternatieve beleggingen Alternatieve beleggingen zijn anders dan aandelen en obligaties. Wij hebben drie soorten alternatieve beleggingen: private equity, infrastructuur en grondstoffen. De alternatieve beleggingen behaalden in totaal een negatief rendement van 8,4 procent. Dit was 6,9 procent beter dan de benchmark (-15,3 procent). Private equity Private equity zijn investeringen in ondernemingen buiten de aandelenbeurzen om. BPF Schoonmaak kiest voor duurzame private-equitybeleggingen. Dat betekent dat we kiezen voor bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bij maatschappelijk verantwoord ondernemen houdt een bedrijf bijvoorbeeld rekening met het milieu en goede werkomstandigheden. Private-equitybeleggingen hebben in het begin hoge kosten. Daardoor is de winst minder. De private-equitybeleggingen hebben in 2015 niet allemaal even goed gepresteerd. Dat merken we nu in de rendementen. Onze rendementen zijn slechter dan de benchmark. Onze beleggingen in private equity behaalden in 2015 een rendement van 6,9 procent. De benchmark was 10,4 procent. Infrastructuur Beleggingen in infrastructuur zijn beleggingen in wegen, bruggen, havens, spoorwegen en vliegvelden. Het gaat nu al beter met de economie. Daardoor zijn de prijzen voor deze beleggingen sterk gestegen. Wij hadden in 2015 een rendement van 14,0 procent. Dat is beter dan de benchmark van 2,9 procent. Grondstoffen Grondstoffen zijn stoffen die worden gebruikt voor het maken van producten. Bijvoorbeeld olie of metaal. Het pensioenfonds belegt in deze stoffen. We beleggen niet in planten en dieren waarvan voedsel wordt gemaakt. Graan en koeien bijvoorbeeld. We willen niet verdienen aan de handel in voedsel. Met dit soort beleggingen zijn wij inmiddels gestopt. De waarde van beleggingen in grondstoffen daalde in Dat kwam doordat de olieprijs enorm is gedaald. En olie is het belangrijkste onderdeel van deze beleggingen. Onze beleggingen in grondstoffen maakten verlies over heel 2015: een rendement van -23,3 procent. Dat is wel beter dan de benchmark van -39,4 procent. 25

27 Resultaat op vastgoed Bij vastgoed moet u denken aan woningen, winkelpanden en kantoorgebouwen. Het ging in 2015 weer iets beter met het vastgoed in Nederland. De vastgoedbeleggingen van het pensioenfonds bestaan uit: directe beleggingen in Nederlands vastgoed beleggingen in directe vastgoedfondsen indirect Europees vastgoed (dat niet wordt verhandeld op de beurs) Ons rendement was in ,9 procent. De benchmark was 5,8 procent. Dit verschil komt vooral doordat wij minder beleggen in winkels en kantoren en meer in woningen dan de benchmark. Renterisico s en valutarisico s BPF Schoonmaak wil zo min mogelijk risico lopen op financiële tegenvallers. We kunnen bijvoorbeeld geld verliezen als de rente snel verandert. Een ander risico is een verandering in de waarde van munteenheden. Die risico s kunnen we afdekken. Dat noemen we de renteafdekking en valutaafdekking. Renteafdekking Om de pensioenen te kunnen betalen, moeten we een bepaald geldbedrag hebben. Dit zijn de pensioenverplichtingen. Als de rente lager wordt, worden de pensioenverplichtingen hoger. We moeten dan meer geld hebben. Hoe weten we of we genoeg geld hebben om de pensioenen te betalen? Dat meten we onder andere met de dekkingsgraad. Het is niet goed voor het fonds als de dekkingsgraad veel verandert. We proberen de beleggingen evenveel te laten veranderen als de pensioenverplichtingen. Zo lopen we minder risico. Het fonds dekt het renterisico voor een deel af. In het begin van 2015 deden we dit voor 70%. In 2015 steeg de marktrente uiteindelijk van 1,5 procent naar 1,6 procent. De waarde van de afdekking werd hierdoor minder waard. Maar daar hadden we minder last van. Omdat we vanaf 1 oktober 2015 de renterisico voor 40% zijn gaan afdekken. Valutaafdekking Het pensioenfonds belegt in gebieden met verschillende munteenheden. Schommelende wisselkoersen kunnen geld kosten. Zo schommelden in 2015 de Amerikaanse dollar, het Britse pond, de Japanse yen en de Zwitserse frank. Dat risico dekken wij af voor 75 procent. Vooral door de stijging van de dollar ten opzichte van de euro is het resultaat op de valutaafdekking bijna 1%-punt. Z-score Schoonmaakbedrijven en glazenwassersbedrijven zijn verplicht aangesloten bij BPF Schoonmaak. Maar zij kunnen vrijstelling krijgen als onze beleggingen niet genoeg opleveren. Ieder jaar meten wij het resultaat. Dat heet de Zscore. Daarmee bepalen we of het rendement een paar jaar achter elkaar goed genoeg is geweest. Dit heet de performancetoets De Z-score over 2015 was 0,18 De performancetoets over 2011 tot en met 2015 was 0,55 De beleggingen leveren genoeg op. Dat betekent dat bedrijven geen vrijstelling kunnen krijgen. Verantwoord beleggen BPF Schoonmaak voelt maatschappelijke verantwoordelijkheid. Wij vinden bijvoorbeeld het milieu, klimaat en mensenrechten belangrijk. En een goede behandeling van werknemers. Wij beleggen daarom zoveel mogelijk in bedrijven die maatschappelijk verantwoord werken. In 2015 hebben we gekeken naar ons verantwoord 26

28 beleggingsbeleid. In 2016 beslissen we hoe we dit beleggingsbeleid aanpassen. Verantwoord beleggen doen we op de volgende manieren We beleggen niet in bedrijven die kernwapens, chemische wapens, biologische wapens, anti-persoonsmijnen of clusterbommen maken. We beleggen niet in leningen van landen die volgens de Verenigde Naties iets verkeerd doen: Iran, Ivoorkust, Liberia, Noord-Korea en Soedan. Ook beleggen wij niet in obligaties uit Myanmar (Birma). Tot slot beleggen we niet in voedsel en dieren. Want daardoor kunnen voedselprijzen stijgen. In sommige landen kan de bevolking dan zelf niet voldoende voedsel kopen. Dit noemen we ons uitsluitingsbeleid. Kosten van vermogensbeheer Voor het beheer van het vermogen maken wij kosten. In 2015 hebben wij nieuwe afspraken gemaakt om deze kosten laag te houden. We werken zoveel mogelijk alleen met vaste tarieven. In tabel 6 ziet u wat de kosten van 2015 zijn. Deze kosten zijn 0,34 procent van het gemiddeld belegd vermogen (4,0 miljard euro). In 2014 was dit 0,35 procent van 3,5 miljard euro. Tabel 6 Kosten vermogensbeheer 2015 (bedragen in duizenden euro's) Kosten in de jaarrekening Kosten in resultaat (waaronder transactiekosten) Totaal kosten vermogensbeheer Kosten als percentage van het gemiddeld belegd vermogen 0,34% 0,35% Transactiekosten Beleggen kost ook geld. We moeten dan transactiekosten betalen. In tabel 7 ziet u naast de kosten voor vermogensbeheer ook de transactiekosten van Door de nieuwe inrichting van de beleggingsportefeuille zijn er meer transacties gedaan voor vastgoed en grondstoffen. Daardoor zijn hiervoor bijna twee keer zo hoge kosten gemaakt vergeleken met Voor sommige soorten beleggingen moesten wij deze kosten schatten. Dat komt doordat deze kosten in de totaalprijs zitten die we afspreken bij een belegging. Wij werken samen met Achmea Investment Management om duidelijk te laten zien welke kosten we maken voor het beleggen. 27

29 Tabel 7 Overzicht transactiekosten over 2015 (bedragen in duizenden euro's) Kostenonderdeel Interne kosten pensioenfonds Detaillering Gemiddeld belegd vermogen Kosten 2015 Kosten 2015 (als % gemiddeld belegd vermogen) Kosten 2014 Custodian ,01% 0,01% Kosten fudiciair beheer of uitvoeringskosten ,03% 0,05% Beheerkosten directe beleggingen Vastgoed Vastrentend Derivaten ,08% 0,10% Beheerkosten liquide indirecte beleggingen Beheerkosten illiquide indirecte beleggingen Aandelen Vastrentend ,17% 0,23% Vastgoed Vastrentend Overige beleggingen ,65% 0,82% Totale kosten vermogensbeheer exclusief transactiekosten ,21% 0,27% Transactiekosten Vastgoed Aandelen Vastrentend Derivaten Overige beleggingen ,13% 0,07% ,34% 0,35% 28

30 Hoe zal het gaan in 2016? Ieder jaar stijgen de prijzen. Dat noemen we inflatie. De inflatie blijft waarschijnlijk laag. Zeker in de landen die met de euro betalen zal opnieuw een jaar worden met risico s. In de Verenigde Staten gaat de rente misschien verder omhoog. Dat kan voor problemen zorgen in de opkomende landen. Ook de dalende grondstofprijzen kunnen daar voor problemen zorgen. In de opkomende landen is een crisis dus mogelijk. De verwachte rendementen voor de middellange termijn zijn niet zo hoog. De economische groei en de inflatie in de landen die de euro gebruiken, blijven laag. Daardoor zal de rente ook laag blijven. Het verwachte rendement voor veilige obligaties is dan ook laag. Onze voorkeur gaat uit naar beleggingen in Europa en in opkomende markten. 29

31 Risicobeheer BPF Schoonmaak wil dat iedereen een goed pensioen krijgt. Deelnemers en werkgevers betalen premie om pensioen op te bouwen. Maar die premies zijn niet genoeg om alle pensioenen te betalen. Om ervoor te zorgen dat we toch voldoende geld hebben, beleggen we de premies. Als het goed gaat met de economie, maken we winst. Maar als het slecht gaat, kunnen we ook geld verliezen. Wat ook belangrijk is: hoe oud worden de mensen die pensioen opbouwen bij BPF Schoonmaak? Daar hebben wij geen invloed op. Maar het is wel belangrijk om te weten. Want als mensen steeds ouder worden, krijgen ze langer pensioen. We hebben dan dus meer geld nodig. Maar we hebben ook andere risico s. Bijvoorbeeld het risico dat onze pensioenuitvoerder of vermogensbeheerder zijn werk niet goed doet. Of dat wij ons niet goed aan de wet houden. Het belangrijkste vinden wij dat de pensioenen niet omlaag hoeven. We willen ook dat de pensioenpremie niet omhoog gaat en dat de pensioenen zo veel mogelijk hun waarde houden. Het beheersen van de risico s De bestuurscommissies Pensioenbeheer, Communicatie en Vermogensbeheer blijven steeds letten op risico s. En ze gaan na hoe groot die risico s zijn en kijken of we de risico s genoeg onder controle hebben. En wanneer dat nodig is, bedenken ze nieuwe maatregelen. Dit is de zogenaamde eerste lijn in de risicobeheersing. De werkgroep IRM zorgt ervoor dat de commissies dit op tijd en goed doen. De werkgroep houdt ook bij welke risico s we hebben bekeken. Dit is de tweede lijn in het beheersen van risico s En dan hebben we nog de auditcommissie, die het bestuur raad geeft en toeziet op adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het bestuur. Dit is de derde lijn. Wat zijn onze belangrijkste risico's We worden steeds ouder Mensen worden gemiddeld steeds ouder. En hoe ouder we worden, hoe langer het pensioenfonds pensioen moet uitbetalen. Hoe oud we in de toekomst zullen worden, weten we niet. We proberen dat steeds goed in te schatten en bekijken dat elk jaar opnieuw. Maar het kan gebeuren dat we misschien meer geld moeten hebben dan waarop wij hadden gerekend. De risico's van beleggen Sommige risico's nemen we bewust om meer winst te krijgen, om de pensioenen te kunnen betalen. Dit noemen we strategische risico's. Het belangrijkste risico daarvan is het aandelenrisico. BPF Schoonmaak belegt een deel van het geld in aandelen. Aandelen zijn eigendomsrechten in een onderneming. Alle aandeelhouders samen zijn eigenaar van de betreffende onderneming. Het rendement op aandelen bestaat uit het dividend. Dat is een deel van de winst van de onderneming dat aan de aandeelhouders wordt uitgekeerd. Maar het kan ook gebeuren dat de onderneming geen winst maakt en er geen dividend wordt uitgekeerd. Maar er kan ook rendement behaald worden omdat de onderneming meer waard wordt. Dat is de koerswinst van het aandeel. Maar het risico bestaat ook dat een onderneming minder waard wordt en dus ook de aandelen. Het risico op aandelen is groter dan op obligaties. Tegenover dat hogere risico staat wel een hoger verwacht rendement. Om niet te veel risico te lopen beleggen wij maar een deel van het geld in aandelen, ongeveer 25 procent. Wij proberen het totale risico op 30