Er is voor Spinoza maar één substantie: God, die zich op ten minste 2 manieren uitdrukt onder de vorm v.h denken onder de vorm v.

Transcriptie

1 SPINOZA ( ) SPINOZA is de meest conceptuele rationalist. Spinoza bouwt verder op de methodes van Descartes: vanuit het zuivere redeneren tot een zekere kennis over de wereld en de ethica komen. Hij doet dat bijna wiskundig, met stellingen en bewijsvorming. Spinoza wil ook een inzicht in wat God is en plaatst God gelijk met de natuur. God is in alles aanwezig, ook in ons. Hiervoor wordt hij verketterd. Hij mag geen deel meer uitmaken van de Joodse gemeenschap waartoe hij behoorde. Bv. Stelling 44 van Spinoza ethica: Liefde en begeerte kunnen een teveel hebben. Liefde is een soort blijdschap dat samenloopt met een idee van een uitwendige oorzaak. Deze ooraak moet buiten jezelf liggen. Blijdschap is een aangename prikkel maar er kan ook een teveel aan zijn. Spinoza is opzoek naar heldere en duidelijke inzichten. Via allerlei mogelijkheden tracht hij dit te bereiken zonder een God tussen zijn denken te plaatsen. Ook tracht hij inzicht te krijgen in de Goddelijke natuur Spinoza legt de grondslag voor het idee dat intuïtieve kennis wel eens de hoogste graad van zekerheid zou kunnen zijn, in dat opzicht is hij van belang later voor de kunstfilosofie en zal er naar hem worden verwezen. In 17de eeuwse pamfletten werd Spinoza aangevallen en beschreven als een slecht mens en Atheïst. Spinoza werd uit de Amsterdamse joodse gemeenschap gebannen, waarin hij terecht was gekomen nadat zijn ouders waren geëmigreerd uit Portugal. Hij leefde als lenzenslijper en gaf Latijnse les. Deze vervloekingen had grote sociale consequenties. Als jongeman verloor hij de band met zijn familie en de joodse gemeenschap. Na dit trauma, durfde hij zijn Ethica niet uit te geven, dit deed hij anoniem. Voorbeeld van zijn denken: Ethica - Hoofdstuk 1, over God, Er is voor Spinoza maar één substantie: God, die zich op ten minste 2 manieren uitdrukt onder de vorm v.h denken onder de vorm v. lichamelijkheid

2 bv. Stelling 14: Buiten God kan geen andere substantie bestaan, noch worden gedacht. bv. Stelling 2: De uitgebreidheid is een attribuut van God, ofwel God is iets uitgebreids. Substantie = datgene wat vanuit zichzelf bestaat en kan worden begrepen. bv. de mens bestaat niet uit zichzelf, wij hebben zuurstof nodig en zijn afstammelingen van onze voorhouders In feite zijn er haast geen substanties, enkel de werkelijkheid, de natuur als geheel. Spinoza is een Pantheïst dwz voor hem vallen god en de wereld samen. Hij gebruikt de natuur als terminologie voor God Deus sive Natura= God met andere woorden de natuur/wereld, dit idee van God staat ver af van de notie van een persoonlijke Schepper. EMPIRISME Empiristen ontkennen het belang van redeneren en wiskunde niet, maar ze mensen wel dat de rede alleen geen kennis over de werkelijkheid kan verkrijgen. De eerste beginselen van de natuurwetenschap worden volgens de empirist inductief uit de ervaring gewonnen. (Van het bijzondere naar het algemene) Het empirisme verwerpt de gedachte dat de mens ingeboren ideeën zou hebben. Alle ideeën hebben hun oorsprong in de ervaring. Dit uitgangspunt is kenmerkend voor de filosofische gedachten van Locke, Berkeley en Hume.

3 Hoe kom je tot betrouwbare kennis vd zintuigelijke gegeven? Descartes en Spinoza dachten dat duidelijke ideeën aangeboren waren. De empiristen hebben een heel andere visie. John Locke ( ) stelt in zijn An essay concerning human understanding dat de menselijke geest bij de geboorte leeg en onwetend is, een tabula rasa. Kennis komt voort uit zintuiglijke ervaring. Maar ervaring op zich is nog geen kennis. Zintuiglijke ervaring leidt tot eenvoudige ideeën. Hij verdeelt de ervaringen in: Reflecties. Deze zijn gebaseerd op onze innerlijke ervaring. Zij ontstaan wanneer het bewust zijn naar zichzelf kijkt en zich afwendt van de buitenwereld.wanneer de ervaring binnenkomt in de geest wordt ze verwerkt tot n gevoel Sensaties. Deze zijn onmiddellijke zintuiglijke ervaring van de wereld rondom ons (gehoor,visuele prikkels van buitenaf bv. je hoort een bel) Alle dingen bestaan uit twee dingen: 1. Primaire kwaliteiten of eigenschappen: deze zijn voor iedereen meetbaar. Het zijn kenmerken van de lichamen zelf, je kunt ze meten & in cijfers uitdrukken. Ze zijn met andere woorden kwantificeerbaar Het zijn eigenschappen zoals uitgebreidheid, vastheid,beweging, aantal, grootte, gewicht Secundaire kwaliteiten: Deze zijn voor iedereen anders. Ze ontstaan vanuit geur, kleur, smaak, temperatuur...het zijn de indrukken die dingen op ons maken. De tussenkomst van de mens is groter, de kennis hiervan is onzekerder en subjectiever. Bv. Bij ervaring via de waarneming komt er in de geest een idee tot stand. Dit idee kunt je volgens het bovenaanstaande schema verder indelen. De wetenschap heeft het empirisme gevoed. Ervaring is onzeker en onduidelijk. Maar a.d.h.v. machines en technieken kun je deze meten en vaststellen. Maar je schuift wel een machine tussen je persoonlijke indrukken. Maar iets wat je kunt meten bv. decibel is betrouwbaarder voor iedereen. De meest betrouwbare ervaring zijn sensaties van primaire kwaliteiten. Kant voelt zich geïnspireerd door het empirisme. 2. David Hume ( ) denkt de principes van Locke consequent door. Hume stelt dat er 3 soorten uitspraken zijn

4 * Analytische uitspraken: a priori : gaat de waarneming vooraf. bv. Een cirkel is rond = algemene stelling * Synthetische uitspraken: a posteriori: waarneming met behulp van de zintuigen bv. cirkel is rood * Onzinnige uitspraak, deze zijn noch analytisch, noch synthetisch Hume zal in zijn essay Of the Standard of Taste, proberen het smaakprobleem op te lossen. Schoonheid is voor hem geen eigenschap van de dingen. Schoonheid zit tussen onze oren. Niet iedereen heeft dezelfde goede smaak, zoals er ook mensen zijn die beter zien dan anderen omdat ze betere ogen hebben. Hume gaat op zoek naar competente smaakoordelen. In het geval van de esthetische smaak spreekt Hume dan over een smaakoordeel in de juiste omstandigheden: dwz met een juiste hoeveelheid aandacht en een geestesgesteldheid die juist is. Maar ook karakterverschillen zijn belangrijk, zegt Hume en de cultuur waarin iemand leeft. Maar hij wil goede smaak ook niet relativeren, vandaar dat hij een bepaald soort mensen als de norm stelt: Goed ontwikkelde zintuigen, gekoppeld aan verfijnd gevoel, verbeterd door oefening, vervolmaakt door vergelijking en vrij van alle vooroordeel, maken critici tot competente beoordelaars van smaak. Hun gezamenlijk oordeel is het criterium voor schoonheid. 3. Berkeley ( ) Het zintuiglijk waarneembare is de taal waarin God tot ons spreekt. Locke had nog een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire eigenschappen van de dingen, maar bij Berkeley missen alle zintuiglijk waarneembare eigenschappen een grond en zijn ze slechts nog gewaarwordingen. Hij verenigt het empirisme en het idealisme. THEORETISCH TUSSENDEEL: OVER HET ONTSTAAN VAN DE ESTHETICA Tot de 18 de eeuw bleef men kunstfilosofie beschouwen als een toegepaste filosofie. Vanaf Baumgarten ( ) wordt de kunstfilosofie een zelfstandige filosofische discipline. De schone kunsten staan niet meer gelijk met de ambachten/ mechanische kunsten. Het veld van de kunst wordt onderscheiden van het veld van het weten. Kunst moet niet meer louter als een doen worden opgevat. De filosofie moet kunst als het zelfstandige veld van het schone ontdekken. Voorlopers van deze nieuwe 18 de eeuwse idee waren: - Vico (wilde een nieuwe wetenschap stichten: naast de logica van het verstand moet er een logica van de scheppende verbeelding komen). - Diderot bespreekt het probleem van de verhouding tussen zintuiglijke waarneming en het verstandelijke begrip. Het schone ontstaat dankzij de zintuiglijke waarnemingen van juiste verhoudingen. Diderot geeft een aantal stelregels voor de natuur van een evenwichtig kunstwerk: De fragmentarische voorstelling moet

5 bijvoorbeeld verwijzen naar het organisch geheel waartoe het behoort (vb in de tekening van de voet moet het hele lichaam van de hele mens waartoe deze voet behoort zichtbaar worden; is hij gebocheld, is hij dik...) - Burke: spreekt over de verhouding tussen het sublieme en het schone. Volgens Burke is de esthetische beleving ook steeds een kwestie van psychologie. De grote kunst moet men aanduiden met een nieuwe term: het Sublieme (is het Dionysische, de mateloosheid, de duisternis) tgov het Schone (Apollinische, evenwicht, vaste maat). De grondlegger van de esthetica is Baumgarten ( ) Bij hem krijgt esthetica voor het eerst de betekenis van filosofie van de kunst. Als leerling van Wolff heeft hij een verdienste in het systematiseren van de filosofie. Naast de theoretische en praktische filosofie wijst hij een apart gebied aan voor de kenleer: de esthetica die er is voor de zinnelijke kennis. Hij wil cfr Vico een logica van de verbeelding uitwerken. Deze logica omschrijft hij als een logica van het intermediaire kennen. De esthetica is gesitueerd op het punt waar het zintuiglijke naar de idealiteit toegroeit of de idee zintuiglijk wordt. IMMANUEL KANT ( ) Kant was zeer optimistisch, net zoals de algemene tendens was in de 18de eeuw, hij geloofde dat de wereld tot een betere plek voor iedereen kon worden gemaakt. Kant groeide op in een gelovige ambachtsfamilie. Hij studeerde wiskunde, natuurkunde, filosofie, kosmologie,enz. Hij financierde zijn studies door steun van vrienden, het doceren en kon goed biljarten Vanuit het leven van Kant kun je 2 principes van zijn filosofie onthouden 1. Het denken in de categorieën zoals oorzaak en gevolg (het biljarten) 2. Ruimte en Tijd (de wandelingen) Kant leidde een heel regelmatig, geordend leven, met een strikte dagindeling. De inwoners van het Duitse stadje Koningsbergen konden naar verluidt hun klok juist zetten op het moment dat ze Kant, altijd stipt als hij was, zijn dagelijkse wandeling door de stad zagen maken. Hij wilde de onrust uit zijn leven bannen en richtte zich op het intellectuele zoeken. Met Kant wordt de filosofie een academische aangelegenheid, met hem wordt de filosofie systematisch en technisch. Via tafelgesprekken, want Kant had vele uiteenlopende vrienden waarmee hij dineerde, sijpelden de politieke en militaire chaotische wereld van de late 18de eeuw binnen in Kants geordende leven. Zo mengde Kant zich in maatschappelijke debatten. Hij publiceerde ook pamfletten

6 waarin hij opriep om tot een eeuwige vrede tussen staten te komen. Invloeden die Kants onderging: - Hij was opgeleid met de filosofie van Christian Wolff. Baumgarten, een leerling van Wolff bedacht de nieuwe naam voor een nieuwe discipline binnen de filosofie, genaamd Esthetica. Kant werd een invloedrijk filosoof binnen de Kunstpraktijk - Kant was een groot bewonderaar van Jean-Jacques Rousseau de Franse schrijver en filosoof die Emile schreef, of over de opvoeding, waarin deze pleitte voor een terugkeer naar de natuur. Rousseau hield een pleidooi voor natuurlijke religiositeit, die geen georganiseerde godsdienst nodig heeft. Hij vond dat de levenscondities van de mens alleen konden verbeterd worden door een betere opvoeding, een vrije opvoeding in een natuurlijke omgeving. De mens is van nature goed, beweerde Rousseau, maar maatschappij en cultuur verzieken die goedheid. Wat Kant aansprak in Rousseau s visie was de idee van universaliteit, er is iets algemeens menselijks in ieder van ons. Ook het idee dat de mens aangeboren mogelijkheden heeft om gelukkig te leven. Als je het goede van de mens naar boven kan brengen, is het evident dat de maatschappij beter wordt. Maar Kant is niet bekend geworden omwille van zijn visies i.v.m. de verlichting of opvoeding. Kant was eerst een klassieke filosoof die een onkritisch geloof hechtte de ratio. Als je de wereld goed wil begrijpen moet je de ratio volgen en geen oude tradities. Maar Kant wordt wakker geschud uit zijn dogmatische slaap door het Empirisme van David Hume en John Locke. Van het Hume neemt hij de reeds geziene categorieën over: A Priori: Uitspraak niet gebaseerd op ervaring/waarneming A posteriori: uitspraken gebaseerd op ervaring+ behulp van zintuigen Onderscheid tussen: analytische uitspraken: oordelen waarvan het predikaat info bezit die je kan afleiden van het onderwerp bv: de cirkel is rond, dat is een algemeen gegeven Synthetische uitspraken: oordeel bevat het predikaat informatie die niet kan worden afgeleid uit het onderwerp. bv. de bloem is verwelkt. => niet elke bloem is verwelkt Volgens Kant wordt de kennis gevat in synthetische a priori oordelen. Want kennis bevat uitspraken die we niet kunnen afleiden (synthetisch) en formuleert wetten en vaste verbanden die altijd gelden waarvoor geen ervaring nodig is (a priori) Samenvatting les

7 Aan het einde van de 18 de eeuw, wilde ook Kant het probleem van de esthetica en de smaak, zoals het al door de Britse Empiristen (o.m. Hume) onderzocht was, verder uitdiepen. In zijn drie Kritieken komt tot de conclusie dat er zowel waarheid zat in de rationalistische denkrichting (betrouwbare kennis kan alleen worden verkregen door rationeel, logisch nadenken) als in de empiristische (betrouwbare kennis kan alleen bestaan uit empirische, zintuiglijk waarneembare en meetbare feiten). De methode die Kant toepaste noemde hij een kritische filosofie : Hij keek naar de voorwaarden om kennis te verwerven. Hij maakte een analyse (kritiek) van de menselijke kenvermogens en hij oversteeg de wetenschap (vandaar de naam transcendentale wijsbegeerte). Kant vroeg zich af hoe het mogelijk was dat wij een bepaald soort kennis verwerven van de werkelijkheid. Wat is er a priori nodig om zintuiglijke indrukken het hebben, om ons dingen voor te stellen en om daarover een oordeel te hebben. (herhaling) De categorieën van Kant: Het brein decodeert: Wat gebeurt er als ik een zintuiglijke waarneming doe? Is mijn waarneming wel neutraal? We krijgen toch een chaos aan indrukken en toch zijn we in staat die indrukken te combineren en te organiseren tot een heldere voorstelling van iets. Kant zegt dat iedere zintuiglijke indruk in een soort decodeermachine komt die de chaos omzet in orde. Ons brein organiseert wat we zien en gewaarworden volgens een vast patroon dat ons verstand oplegt aan die indrukken en in ons brein is ingebouwd: 1. Tijd en ruimte: we sorteren iedere indruk in een context van tijd en ruimte (voor en na, hier en daar) 2. Het Ding an sich: We kunnen wel een geestelijke voorstelling van de wereld maken, zoals die aan ons verschijnt via de zintuigen, maar zoals de wereld zelf is, de wereld achter de zintuiglijke indrukken, dat kunnen we verstandelijk nooit weten. Met andere woorden: onze kennis is geestelijk van aard en staat los van het Ding an sich, de wereld die buiten ons verstand ligt. 3. Oorzaak en gevolg: Onze zintuiglijke indrukken geven ons in de context van tijd en ruimte wel een voorstelling van iets, maar hoe kunnen we dat begrijpen? Bijv we zien bladeren aan een boom en een schors, maar hoe kunnen we dat geheel begrijpen als een boom? Door de voorstellingen te begrijpen geven we ze een functie (bijvoorbeeld een appelboom geeft appels die we kunnen opeten). Het vermogen om geestelijke voorstellingen te beoordelen op grond van doelmatigheid zit in ons brein. Eén van de categorieën van het verstand is het ordenen van voorstellingen als oorzaak en gevolg. Kant wilde het probleem van de esthetica inlassen in het geheel van zijn filosofisch

8 programma dat hij al begon met de Kritiek van de Zuivere Rede (wat zijn de a priori voorwaarden voor zintuiglijke waarneming) en de Kritiek van de Praktische Rede (wat zijn a priori voorwaarden voor morele oordelen). Deze twee boeken gebruikte hij als de basis voor zijn begrippen om ook het Schone te onderzoeken in zijn derde boek de Kritiek van het Oordeelsvermogen. We geven hier zijn visie in zeer brede lijnen weer: In 1790 schrijft Kant zijn Kritik der Urteilskraft, waarin hij hij het esthetische smaakoordeel analyseert. De Esthetische uitspraken krijgen eigen kritiek, onafhankelijke van vragen naar de waarheid, het morele en het praktisch nuttige. Kant dacht na over de geestelijke vermogens van de mens. Wat kunnen wij weten, zijn er grenzen aan die kennis, en waar liggen die dan? Op het gebied van de kunst vroeg kant zich af of wij wel met zekerheid kunnen spreken over schoonheid en wat dan wel de waarde van onze esthetische oordelen zou zijn. Kant onderscheidt drie oordelen: - het empirisch oordeel (een oordeel waarvan de waarheid kan worden gecontroleerd aan de hand van zintuiglijke waarneming) - het morele oordeel (een oordeel over goed en kwaad) - het esthetische oordeel (een oordeel over schoonheid. Dit oordeel kan niet worden getoetst aan iets zintuiglijks. Het is gevoelsmatig) De drie oordelen hebben een iets gemeenschappelijks: de doorslag wordt gegeven door welbehagen en onbehagen (lust en onlust). Maar de oorzaak van dat welbehagen en onbehagen is in ieder oordeel van een andere soort. DUS SAMENVATTEND 1. ESTHETICA IS AUTONOOM Het is een domein op zich. Bij het esthetische oordeel moeten we ons beperken tot het esthetische. Dit oordeel kan niet zo maar worden getoetst aan iets zintuiglijks. Het is gevoelsmatig van aard. Esthetische oordelen staan los van de kennis. Ik moet geen begrip van het voorwerp hebben. (vb Of er een Madonna of een tomaat op het schilderij staat, doet er niet toe, het gaat om het schilderij als schilderij) Die esthetische oordelen hebben vier kenmerken: belangeloos welbehagen, begriploosheid, doelmatigheid zonder doel, gemeenschappelijke ervaring) 2. HET ESTHETISCHE OORDEEL IS BELANGELOOS WELBEHAGEN Wanneer we weten wat iets is en waar het voor dient, hebben we de neiging het te

9 beoordelen op zijn volmaaktheid (vb van de lamp/ of een stoel). Het is een soort kennis die het esthetisch oordeel in de weg staat. Vb: Wat een mooie hondenmand hebben jullie. Dat is geen hondenmand, dat is een stoel. Ah een mooie stoel. Wanneer ik bijvoorbeeld die stoel of een boeket bloemen mooi vind, zit daar geen belang in. De kleur van de bloemen bekoort me, of de vorm van de stoel. 3. HET ESTHETISCHE OORDEEL IS BEGRIPLOOS We hadden vooraf de regels niet kunnen bedenken. Er zijn geen regels voor te geven. Als het kunstwerk er eenmaal is, zien we dat het precies goed is. We weten niet waarom de bloem zo mooi is, het is een gevoelsmatige aangelegenheid die zich onttrekt aan mijn verstand. 4. SCHOONHEID, KUNST HEEFT EEN DOELMATIGHEID ZONDER DOEL Bij een esthetische gewaarwording, ervaren wij welbehagen, die wij niet begrijpen en die niet gekleurd is door belang, maar waar wij toch een doelmatigheid in ervaren. Wanneer wij een kunstwerk mooi vinden, hebben wij het gevoel dat dit precies is zoals het moet zijn, een diepe samenhang die wij vermoeden, maar niet kennen. Schoonheid is een kwestie van formele eigenschappen (kleuren, lijnen, compositie, verhoudingen). Het werk dient geen enkel doel buiten zichzelf, steekt intern doelmatig in elkaar. Alles is op elkaar en op het geheel afgestemd. 5. HET ESTHETISCHE OORDEEL IS UNIVERSEEL Als we al het niet- esthetische kunnen opzij zetten, kunnen we het in principe met elkaar eens zijn. Wij kunnen veronderstellen dat iedereen hetzelfde gewaar wordt. Hij neemt aan dat het esthetische oordeel zaken betreft die algemeen menselijk zijn. Kunst is een zelfstandig terrein geworden. Iedereen kan zich op dit terrein veilig voelen en niemand kan als een autoriteit met de vuist op tafel slaan. Nadeel: we weten nooit of ons oordeel helemaal zuiver is. HET BELANG VAN DE VERBEELDING Bij het ervaren van kunst gebeurt er dus iets bijzonders in ons hoofd: bij het beleven van kunst werken al onze geestelijke vermogens op een vrije manier samen. In alledaagse waarneming gebeurt het ook dat zintuigen en verstand samenwerken, maar het verstand heeft de bovenhand. Als we een beeld esthetisch bekijken, werkt de verbeelding. HET SMAAKOORDEEL IS DUS SUBJECTIEF, subjectief maar universeel. Het gaat om wat er zich tussen mijn oren afspeelt, maar ik ga ervan uit dat hetzelfde ook in jouw brein gebeurt.

10 Kunst houdt dus de hoop levend door ons in het hier en nu een harmonisch geheel te tonen. Ethisch functioneert ze ook: zij stimuleert in onze hoofden het beeld van een zinvolle orde waarbinnen ons handelen niet tevergeefs is. In een latere periode, de romantiek zal hieruit het beeld komen van kunst als bemiddelaar van hogere visies. Kant maakt het onderscheid tussen het schone en het sublieme. De ervaring van het sublieme lijkt op de ervaring van het schone. Zoals gezegd ervaren wij bij het schone samenhang, orde, overzicht. Bij het sublieme ervaren we oneindigheid, onoverzichtelijkheid. In beide gevallen is er geen begrip, maar een gevoel van gemeenschappelijkheid, universaliteit. We kunnen nooit zeker weten of ons esthetisch oordeel ook WAAR is. We kunnen het hooguit veronderstellen dat in de schoonheidservaring een diepere werkelijkheid vervat zit die voorbij onze menselijke kenvermogens gaat. Zo kunnen kunstwerken ons in contact brengen met het werkelijkheidsniveau van het Ding an sich. In dat opzicht noemt Kant de kunstenaar een bemiddelend genie. Conclusie: Op deze manier bereidde Kant de weg voor de gedachte dat kunst autonoom moet zijn: iets dat er is omwille van zichzelf, met een betekenis in zichzelf. Verdere praktische voorbeelden in de les: belang van het museum als vrijplaats, Damien Hirst. Friedrich Schiller ( ) De invloed van het werk van Kant op de filosofie was enorm. Vijf jaar na de publicatie van de Kritiek van het oordeelsvermogen, verscheen het boek van Schiller Brieven over de esthetische opvoeding van de mens. Schiller was een dichter, toneelauteur en filosoof. Hij is bekend geworden als dichter van de vrijheid (Beethoven ode aan de vrijheid) Volgens Schiller speelt de esthetische ervaring een centrale rol in het leven van iedere mens en in het ontwikkelen van de maatschappij. Schiller verwijst in zijn brieven naar de lamentabele toestand waarin de staat verkeert. Kerk en staat zijn gefragmenteerd. De revoluties hebben de mens niet gered. De mens zelf heeft geleden, er is een kloof ontstaan tussen zijn gevoelens en zijn intellect. Om die kloof te overbruggen hebben we verbeelding nodig. Schoonheid en kunst geven de mens een spirituele vrijheid en laten hem toe om zichzelf als mens in de mensheid te realiseren. De esthetische ervaring, laat de mens toe op een contemplatieve manier tot rust te komen en een brug te slaan tussen al zijn vermogens. De ervaring van schoonheid vormt zich een weg van gevoel naar gedachte en laat de gevoelige mens to ook een rationeel mens te worden die al zijn tegenstrijdigheden in harmonie kan brengen. In die harmonie ontwikkelt de mens zijn sociaal karakter en zo zal uiteindelijk ook de

11 maatschappij sociaal worden. (Zie de brieven: zelf kiezen en lezen en in bijlage wat meer achtergrondmateriaal. Safranski schreef biografie en uitgebreide uitleg over Schiller) SCHELLING Schreef in 1803 zijn jeugdwerk Philosophie der Kunst Kunst is geen willekeurig voorwerp van het filosofische denken maar het filosofisch organon bij uitstek. Elke filosoof moet het denkmodel van de poëtische creativiteit gebruiken. (Invloed Goethe) Kunst is datgene waarin de filosofie moet uitmonden. Filosofie wordt een mythopoësis Kunst is bij uitstek een synthese van natuur en vrijheid, van het reale en het ideale. Die synthese gebeurt in de taal De taal is het volkomen kunstwerk In het produceren van Kunst, werkt de kunstenaar vanuit een bewust doel, maar tegelijkertijd werkt hij vanuit de basis van een onbewuste creatieve kracht. In kunst krijgen ongrijpbare ideeën vorm in bepaalde objecten, en daarom kunnen we over schoonheid in de kunst spreken. Het absolute wordt in het eindige, in de kunst geopenbaard. Dat geeft zowel aan de maker van kunst als aan de kunstaanschouwer een gevoel van eenheid. De toeschouwer of aanschouwer van kunst vindt een identiteit tussen zijn eigen blik (subject en eindig) en het eeuwige idee (objectief en oneindig) HEGEL Het prioriteit geven aan kunst bereikt zijn hoogtepunt bij Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Hij plaatst de schoonheid van de kunst boven die van de natuur. Kunst is volgens Hegel een product van de Geest en de ziel, en is in staat om goddelijke idealen te representeren. (Schelling noemde dat nog oneindige Ideeën). De Natuur kan die niet allemaal representeren. Kunst komt volgens Hegel voort uit een hogere impuls van de mens, en stelt hem in staat boven zichzelf uit te stijgen doordat hij in de kunst zichzelf kan herdupliceren. De mens kan in de kunst expliciet duidelijk maken wat hij eigenlijk is. Daardoor wordt de mens zich bewust van zichzelf en realiseert hij zichzelf door een idee te vormen van zichzelf dat hij naar buiten brengt. Hij vervormt de uiterlijke wereld om zijn innerlijke zelf vorm te geven. Kunst is dus gemaakt om zintuiglijk ervaren te worden maar ook om geestelijk begrepen te worden. Door zichzelf uit te drukken in kunst, wordt men zich bewust van zijn innerlijke toestand door het te veruitwendigen. En zo wordt men bevrijd van emoties. Het spirituele is door de kunstenaar geschapen doorheen het zintuiglijke en sensuele. Hoewel de vorm dus particulier is, is de inhoud van kunst altijd spiritueel en universeel. Daarom is het uiteindelijke doel van kunst de Idee van artistieke schoonheid, het perfecte samenvallen van universele inhoud en particuliere vorm.

12 Onthou ook van Hegel: Dialectiek en ieder zijn is een worden, een evolutie In de geschiedenis van de mens spelen kunst en religie een essentiële rol in de bewustwording van de Geest. SCHOPENHAUER Zie nota s al doorgegeven.