Katalysator en ruggengraat voor de regionale waterautoriteit

Transcriptie

1 Gezamenlijke visie (geo)-informatie Visie & strategie In opdracht van: Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis Project Gezamenlijke visie Geo-Informatie

2 Revisie-informatie Versie Status Opmerkingen 1 16 juli 2010 Door Jacqueline Meerkerk Management aangeboden aan Subwerkgroep Geo-Informatie 2 Definitief 23 september 2010 Opmerkingen verwerkt door Jacqueline Meerkerk Management. Aangeboden aan Subwerkgroep Geo-Informatie 3 Definitief Eindredactie Januari 2011 Eindredactie en toevoegen van managementsamenvatting door Begeleidingscommissie en Wolfram Schmidt en Silvia Verkleij). Aangeboden aan Subwerkgroep Geo-Informatie 4 Aanpassing 9 Februari 2011 Herindeling, Conclusies aangepast en Management Samenvatting aangepast. Aangeboden aan Subwerkgroep Geo-Informatie ter bespreking op 17 februari 2011door Lambik Swinkels en Willem-Jan Jansen 5 Toevoeging 4 maart 2011 Toevoeging Bijlage GEO 11-4 door Willem-Jan Jansen 6 Aanpassing 17 maart 2011 Laatste tekstuele aanpassingen door Marianne Krug 7 9 augustus 2012 Actualisatie van programma en lay-out aanpassingen door Willem-Jan Jansen ii

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Introductie Probleemstelling Aanpak Context, huidige situatie en ontwikkelingen Context Huidige situatie Ontwikkelingen Analyse Inventarisatie goed lopende zaken en knelpunten Huidige positie (geo)-informatie in de organisatie Gewenste situatie Visie Visie (geo)-informatie Doelen Doel-Inspanningen-Netwerk (DIN) Uitgangspunten en aanzet tot een gemeenschappelijke Geo-infrastructuur Strategie Beschrijving sporen en SMART-doelen Stappenplan Rollen Werkprogramma Samenvatting: Conclusies en aanbevelingen Samenvatting en conclusies Aanbevelingen Bijlage 1 Overzicht geïnterviewde personen Bijlage 2 Ontwikkelingen in de processen en de rol van geo-informatie Bijlage 3 Rollen in (geo-)informatiemanagement Bijlage 4 Rollen, taken en verantwoordelijkheden in een programma /project Bijlage 5 Het verschil tussen data en informatie Bijlage 6 Aanzet Programma Geo-Informatie iii

4 Managementsamenvatting De doelstellingen van waterschappen rondom veiligheid, schoon water en droge voeten, alsmede verplichtingen vanuit wet- en regelgeving en de verbetering van de e-dienstverlening stellen hoge eisen aan organisatie en inzet van geo-informatie bij de waterschappen. De waterschappen signaleren door noodzaak voor samenwerking binnen en tussen waterschappen, door druk voor samenwerking met andere overheden en veranderende vraag van de burgers en bedrijven de noodzaak tot een veranderende dienstverlening. Er is behoefte aan samenhang op het gebied van geo-informatie en een gezamenlijke visie als kader voor de eigen visie van elk waterschap op geo-informatie. Binnen de Unie van Waterschappen is de subwerkgroep geo-informatie (geo-overleg) actief. Het Waterschapshuis is als uitvoeringsorganisatie op het gebied van ICT en informatievoorziening tevens actief op het gebied van geo-informatie. Tot 2009 had het overleg geo-informatie een werkplan, met daarin een prioritering op projecten. In 2010 ontstond de behoefte aan een nieuwe visie en werkplan. Na overleg met Het Waterschapshuis is besloten om de handen in een te slaan en een gezamenlijk gedragen visie en strategie document op te stellen met aandacht voor focus, prioritering, organisatorische samenhang, rolverdeling en een omschrijving van het (werk) programma GEO op te stellen voor de periode 2011 tot De aanpak bestaat uit drie stappen: verkenning d.m.v. literatuur/documentstudie en interviews; eerste workshop waarin de kaders voor de gezamenlijke visie en aanzet voor het programmaplan worden gemaakt; tweede workshop voor toetsing, aanvulling, prioritering. Visie Geo-informatie heeft twee kanten: enerzijds een ondersteunende rol als grondstof voor processen; anderzijds ontwikkelt geo-informatie zich meer en meer tot aanjager van communicatie, omdat het grote hoeveelheden informatie bijeenbrengt die anders niet meer te combineren en interpreteren zijn. Informatievoorziening als geheel ontwikkelt zich steeds meer tot een zelfstandig werkveld tussen waterbeheer, waterkering en zuiveringbeheer. Geo-informatie als onderdeel van de informatievoorziening is zo een katalysator voor communicatie en samenwerking binnen en buiten en is intern de ruggengraat voor de ruimtelijke processen van de waterschappen. Door een uniforme basis maakt geo-informatie samenwerking en besluitvorming mogelijk via één gezicht, als regionale waterautoriteit. Afgeleid van de visie komen we tot de volgende doelen voor de verdere ontwikkeling van het werkveld (geo) informatievoorziening: geo informatie moet duidelijk herkenbaar zijn binnen het beleid; regie voeren op geo-informatie waarin ruimte voor pro-actief handelen is; Het organiseren van zowel de aanbod als de vraagkant. De interne waterschapsmedewerkers incl. het bestuur en de externe partijen weten geo-informatie van de waterschappen te vinden en te gebruiken; meer effectieve inzet van geo-informatie in primaire processen en in samenwerking met ketenpartners; De meerwaarde van geo-informatie wordt herkend, bij elk waterschap wordt een proceseigenaar (geo) informatievoorziening aangesteld en de (geo)-informatie adviseur heeft een volwaardige positie binnen de organisatie (wordt gezien als adviseur van het bestuur en de (primaire) processen); heldere uitgangspunten, richtlijnen en randvoorwaarden voor gemeenschappelijke (geo)- informatievoorziening en dienstverlening, door dit scherp te maken; geo informatie kernregistraties (primaire bedrijfsproces) en wettelijk verplichte geo informatie is vraaggericht ontsloten voor de interne organisatie, ketenpartners en externe klanten conform (wettelijke) fasering; meer geoliede en op elkaar ingespeelde organisatie (voor het aanpakken van lopende en nieuwe ontwikkelingen), door helderheid over taken, rollen en verantwoordelijkheden. Er is een organisatie aanwezig die continu invloed uitoefent zowel bestuurlijk als operationeel op waterschapsoverstijgende ontwikkelingen op het gebied van geo informatie (ontwikkelingen: bijvoorbeeld op het gebied van inhoud en specificaties van gegevens/informatiemodellen en standaarden). iv

5 De uitgangspunten voor de gemeenschappelijke (geo) informatievoorziening (de geo-informatie ruggengraat) zijn als volgt: eenmalige opslag, meervoudig gebruik; onderdeel van een breder geheel; uniformering tenzij; het volgen van Europese en nationale richtlijnen; van aanbod gericht naar meer vraaggestuurde geo-informatie; geo-informatie onderdeel van de processen laten worden. De focus van de huidige implementatie van geo-informatie ligt vooral op: data en organiseren van de basis geo-informatie aan de aanbodkant. Dit moet goed op orde zijn. De bedoeling is om daarnaast op te schuiven richting gebruik, en een sterkere verbinding met de inhoud in processen te leggen en het assetmanagement sterker met geo-informatie te ondersteunen. De positie van (geo-) informatiemanagement in de organisatie zal van vooral gericht op aanbod en technolgie naar vraag en proces gestuurd moeten gaan. Hiervoor is een goede dialoog nodig tussen de gebruikers en aanbieders van geo-informatie. De doelen zullen bereikt worden door de volgende stappen te volgen: Werkprogramma incl. voorbereiding programma; Programma uitvoeren ; Afbouwfase programmaorganisatie. Conclusies De ontwikkelingen op het gebied van (geo-)informatie gaan snel en het belang van (geo-) informatie neemt sterk toe voor de waterschappen. Dit biedt kansen voor zowel beleid als voor de bedrijfsvoering. Het is van belang ook managers en bestuurders hiervan bewust te maken met goede communicatie en best practices. De visie moet helpen om grip te krijgen en houden op de relevante ontwikkelingen op het werkveld en tevens de positie van het geo informatie werkveld verder verankeren in de andere beleidsvelden waarmee de waterschappen te maken hebben. Geo Informatie kan naar buiten toe gezien worden als een katalysator voor communicatie en samenwerking (één waterautoriteit) en intern als ruggengraat voor de voor de ruimtelijke processen van de waterschappen. Tegenwoordig is meer als voorheen duidelijk dat beleid omgevingsgericht is. Het bevat een geografische component. Als dit besef bij de andere beleidsvelden groter wordt dan zullen de volgende positieve effecten optreden: Efficiëntere/betere bedrijfsvoering; Effectief waterbeheer/beter beleid; Kwaliteitsverbetering in de dienstverlening; Transparantie in communicatie en besluitvorming; Zichtbaar als één gezicht/samenwerking. v

6 1 Inleiding 1.1 Introductie De waterschapsdoelstellingen rond veiligheid, schoon water en droge voeten, alsmede verplichtingen vanuit wet- en regelgeving en de verbetering van de e-dienstverlening stellen hoge eisen aan organisatie en inzet van geo-informatie bij de waterschappen. De Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis (HWH) hebben geconstateerd dat er een gezamenlijke behoefte aan een visie op geo-informatie bestaat en hebben besloten om een gezamenlijke visie op te stellen. De Unie van Waterschappen is een belangenvereniging van alle waterschappen en zij behartigt de belangen op nationaal en internationaal niveau. Binnen de Unie van Waterschappen is de subwerkgroep geo-informatie (ook wel geo-overleg genoemd) actief. Alle waterschappen kunnen één afgevaardigde sturen naar het geo-overleg. Het secretariaat wordt gevoerd door de Unie van Waterschappen. De voorzitter wordt gekozen door de Unie van Waterschappen na voordracht van kandidaten door het geooverleg. Het geo-overleg haakt aan bij de landelijke ontwikkelingen op het gebied van geo-informatie en zorgt voor de vakinhoudelijke coördinatie van de waterschappelijke geo-informatie, de professionalisering van het waterschappelijke geo-werkveld en het opstellen van adviezen voor bestuur en andere overleggen. Het geo-overleg wil aanhaken bij landelijke ontwikkelingen en een gemeenschappelijke visie en ambitie voor de waterschappen voor geo-informatie bepalen. De vorige visie en meerjarenplan van het geo-overleg is in 2009 afgelopen en er is dus een urgente behoefte aan herijking. Het Waterschapshuis is als regie- en uitvoeringsorganisatie op het gebied van ICT en informatievoorziening tevens actief op het gebied van geo-informatie. Het Waterschapshuis bevindt zich in een transitiefase van Stichting naar Gemeenschappelijke Regeling. Het Waterschapshuis heeft gemerkt dat de laatste jaren steeds meer ontwikkelingen op het gebied van geo-informatie plaatsvinden. Zij wil deze ontwikkelingen een plaats in de organisatie geven. Het Waterschapshuis is op zoek naar samenhang binnen de geo-informatie en wil een visie hoe zij dit binnen haar organisatie kan borgen. De waterschappen signaleren eveneens een groot aantal ontwikkelingen op het gebied van geo-informatie en willen deze een goede plaats geven in de organisatie. Er is behoefte aan samenhang op het gebied van geo-informatie en een gezamenlijke visie als kader voor de eigen visie van elk waterschap. Met de gezamenlijke visie kan de samenwerking tussen de waterschappen, Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis worden geoptimaliseerd, en kan naar buiten één visie op geo-informatie getoond worden. In deze visie zullen de rollen van het Waterschapshuis en de Unie van Waterschappen duidelijk benoemd en onderscheiden worden. 1.2 Probleemstelling Mede gezien ontwikkelingen in wet- en regelgeving zoals de Waterwet en het NUP (Nationaal Uitvoeringsprogramma e-overheid en dienstverlening) hebben zowel HWH als de Unie van Waterschappen een urgente behoefte aan visie en strategie op het gebied van geo-informatie. Er spelen op dit moment een aantal actuele ontwikkelingen, zoals de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT), STORM, PDOK (Publieke Dienstverlening op de Kaart) en het Informatiehuis Water, die vragen om betere samenwerking, afstemming en organisatie. Beoogd resultaat Een onderling tussen de Unie van Waterschappen en het Waterschapshuis afgestemde en gedragen visie en strategie document met aandacht voor focus, prioritering, organisatorische samenhang, rolverdeling en een omschrijving van het (werk) programma GEO. Afbakening en het begrip geo-informatie: x,y,z en t Het project kent de volgende afbakening: het richt zich specifiek op informatie, met de focus op geoinformatie, en niet op ICT. Circa 90 % van de informatie bij de waterschappen is informatie met een 1 / 52

7 Administratief III Metingen Zuiveringen Metingen kwa Administratief II Geografisch/technisch Administratief I Versie 7 Extern geografische component: geo-informatie (locatiegebonden informatie) 1. Overige informatie betreft administratieve informatie (informatie over personeel, documenten etc.) en tijdreeksen(informatie over bij voorbeeld waterkwaliteit of hoogtestanden op verschillende tijdstippen), zie ook figuur 1.1. In feite kun je informatie indelen naar subjectgebonden informatie (mens- of organisatie gerelateerd) en objectgebonden informatie. Bij de objectgebonden informatie spelen x,y,z en t (tijd) een belangrijke rol. Omdat tijdreeksen ook een locatiecomponent Publicaties Publicaties bevatten, Externe Externe database database worden zij in dit document ook onder geo-informatie meegenomen. Intern Thematische Thematische geodata geodata (intern) (intern) Thematische Thematische geodata geodata (extern) (extern) Documenten Documenten V&V V&V Referentie Referentie (extern) (extern) Documenten Documenten externe externe partij partij LB LB water water Zaakoverzicht Zaakoverzicht Hydrologische Hydrologische grenzen grenzen Inventaris Inventaris (incl (incl onderhoud) onderhoud) Meetlocaties/ Meetlocaties/ Vergunninglocaties Vergunninglocaties Projectadministratie Projectadministratie LB LB keringen keringen Financiën Financiën Afvalwater- Afvalwaterinfrastructuuinfrastructuur Foto's Foto's (objecten/situaties) (objecten/situaties) Metingen/ Metingen/ kwantiteit kwantiteit Metingen/ Metingen/ Kwaliteit Kwaliteit OW OW Contacten/CRM Contacten/CRM Onderhoud Onderhoud infrastructuur infrastructuur Klachten/ Klachten/ meldingen meldingen Technische Technische tekeningen tekeningen Metingen/ Metingen/ zuiveringen zuiveringen Administratief Geografisch/technisch Tijdreeksen Figuur 1.1 Verschillende soorten data en informatie Uitgangspunten: aansluiting op IRIS en roadmap informatievoorziening; aansluiting op gezamenlijke visie ICT; aansluiting op WIA bedrijfsprocessen; aansluiting op beleidsnota Gideon; aansluiting uiteraard op verplichtingen vanuit wet- en regelgeving. Nog onduidelijk 1.3 Aanpak De aanpak bestaat uit drie stappen: 1) verkenning d.m.v. literatuur/documentstudie en interviews, 2) eerste workshop waarin de kaders voor de gezamenlijke visie en aanzet voor het programmaplan worden gemaakt en 3) tweede workshop voor toetsing, aanvulling, prioritering. Parallel vond uitwerking van de organisatie plaats in overleg met de begeleidingscommissie. Het conceptdocument is vervolgens teruggelegd bij de workshopdeelnemers. Nadere aanvulling en afronding vonden plaats met de begeleidingscommissie. Hierna volgt verdere besluitvorming in de werkgroep geo-informatie en vervolgens in de gremia bij de Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis. Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op de ontwikkelingen en huidige situatie. In hoofdstuk 3 komt de gewenste situatie aan bod. Hoofdstuk 4 beschrijft de organisatie en tot slot bevat hoofdstuk 5 het programmaplan. Bijlage 1 geeft een overzicht van de geïnterviewden. Bijlage 2 gaat in op ontwikkelingen in processen bij de waterschappen met betrekking tot geo-informatie. Bijlage 3 geeft een overzicht over rollen in 1 Algemeen wordt verondersteld, ook in de wetenschap hoewel niet wetenschappelijk onderbouwd, dat ca. 80% van alle informatie geo-informatie betreft. Bij de waterschappen is de indruk o.a. bij bestuurders dat dit percentage nog hoger ligt, op ca 90 %. 2 / 52

8 (geo)informatiemanagement. Bijlage 4 gaat in op rollen, taken en verantwoordelijkheden in een programma en bijlage 5 op het verschil tussen data en informatie. 3 / 52

9 2 Context, huidige situatie en ontwikkelingen 2.1 Context De context voor een visie op (geo)-informatie wordt gevormd door externe ontwikkelingen zoals genoemd in het vorige hoofdstuk (waaronder Europees en nationaal beleid) en daarnaast uiteraard het beleid vanuit de Unie van Waterschappen. Het beleid van de Unie richt zich op Duurzaam waterbeheer. Voor de (geo-) informatievoorziening relevante onderdelen van het beleid liggen met name op het gebied van beleidsontwikkeling en moderne overheid (bron: Van Visie naar Resultaat, Unie van Waterschappen, dec. 2007): Beleidsontwikkeling Doel: nationale en inhoudelijke kaders voor een duurzaam regionaal waterbeheer om zo de regionale waterhuishouding en waterveiligheid duurzaam, robuust, veerkrachtig en betaalbaar op orde te krijgen en te houden. Aspecten zijn onder andere: KRW: bestrijding aan de bron, waterkwaliteitsvoorkeurstrits, preventie, scheiden, zuiveren. In 2015 afgesproken maatregelen door de waterschappen uitgevoerd en in 2027 op orde. Waterbeleid. Doel: in 2015 het watersysteem kwantitatief op orde en de waterschappen zijn leidend in het regionale proces rondom waterbeleid en realisatie van de wateropgave. De complexiteit van het beleid en het aantal belanghebbenden nemen toe. De rol voor (geo-)informatie ligt hier in het gebruik van (geo)informatie voor beter beleid, door een goede informatievoorziening, goede analyse en simulatiemogelijkheden en mogelijkheden voor uitwisseling, communicatie en besluitvorming met andere overheden en burgers. Moderne overheid Doel: zorgen voor een klimaat waarbinnen de waterschappen kunnen excelleren als moderne, eigentijdse overheid. Het kader wordt hierbij gevormd door de volgende driedeling voor het waterschap als moderne overheid: 1. geoliede machine: doeltreffend, kostenbewust; 2. vooruitstrevend: innovatief, lerende organisatie; 3. naar buiten: transparant, integer, toegankelijk en klantvriendelijk, dichtbij de burger, legt democratisch verantwoording af; Aspecten zijn onder andere: 1 elektronische overheid: voorop lopen ten opzichte van gemeenten en provincies bij de uitvoering van het bestuursakkoord tussen Rijk en decentrale overheden rond betere dienstverlening en minder administratieve lasten. Het bevorderen van één-loket voor de burgers, samenwerking en afstemming van de informatiestromen (enkelvoudige uitvraag, meervoudig gebruik) en het efficiënter inrichten van bedrijfsprocessen zijn de doelen. 2 transparantie en bedrijfsvoering (bedrijfsvergelijking) 3 herkenbare positie van de waterschappen in de veiligheidsregio s 4 versterking van de samenwerking in de afvalwaterketen, opschaling en professionalisering, komen tot afvalwaterketenorganisaties. 5 De rol voor (geo)-informatie ligt hier in betere bedrijfsvoering, betere dienstverlening en betere communicatie en besluitvorming bij rampenbestrijding en crisisbeheersing. Water Wegen Daarnaast is er het initiatief Water Wegen. In 2007 hebben de waterschappen gezamenlijk een visie op het waterschap van de toekomst opgesteld: Water Wegen, met een stip gericht op Op weg naar dat punt staan de waterschappen steeds meer voor: samenwerking; vanbuitennaarbinnenkijken; innovatie; focus op de samenleving. 4 / 52

10 Dit sluit aan bij de eerdergenoemde doelen voor Moderne Overheid. Er zijn zes voorbeeldtypen waterschappen gedefinieerd: het veiligheidsschap, het efficiencyschap, het maatschappijschap, het omgevingsschap, het innovatieschap en het netwerkschap. In 2015 zal elk van de waterschappen in meer of mindere mate kenmerken hiervan vertonen. Bij alle zes voorbeeldtypen speelt (geo-) informatievoorziening een rol. 2.2 Huidige situatie Unie van Waterschappen De Unie van Waterschappen is een vereniging waar alle 26 waterschappen lid van zijn en is de belangenbehartiger op bestuurlijk en politiek niveau. Vanuit het bureau van de Unie is de beleidsmedewerker e-overheid belast met geo-informatie (onderdeel van het programma Moderne Overheid) en is hiervoor in deeltijd beschikbaar. De werkgroep Geo-informatie bestaat al ca. 15 jaar en is sinds ca. 1,5 jaar formeel organisatorisch ingebed in de Uniestructuur. Dit is bijzonder want er zijn slechts op weinig vakgebieden subwerkgroepen. Het voordeel is breder draagvlak bij de waterschappen op het gebied van geo-informatie. De subwerkgroep valt onder de werkgroep Middelen, en deze valt onder de CBCF (Commissie Bestuurszaken, Communicatie en Financiën), zie ook figuur 2.1. Formele besluitvorming vindt plaats in het bestuur en in de ledenvergadering. In de CBCF wordt het beleid voorbereid, de werkgroepen hebben een adviserende functie. De subwerkgroep richt zich op: 1. Het opstellen van adviezen voor bestuur en andere Unie-overleggen; 2. De vakinhoudelijke uitwisseling over de waterschappelijke geo-informatie; 3. Professionalisering van het waterschappelijk geo-werkveld. De subwerkgroep gaat niet over: ICT, basisvoorzieningen en uitvoerende zaken (regie op uitvoering ligt bij HWH). Er is participatie vanuit de waterschappen in diverse projecten. De subwerkgroep treedt op als opdrachtgever van deze projecten. Er is een grote betrokkenheid vanuit de waterschappen in de projecten. De inzet is soms ad hoc en vrijblijvend van aard, zonder duidelijke afspraken over planning en resultaten. Bestuur CBCF UvW Ledenvergadering Projecten Werkgr. Middelen Subwerkgr. geo-info secretariaat Bureau Unie Programma Moderne Overheid Figuur 2.1. Overlegstructuur en organisatie UvW(met betrekking tot geo-informatie) 5 / 52

11 Programmavoorbereidings commissie Coördinatie ProgrammauUitvoering Versie 7 Het Waterschapshuis Het Waterschapshuis bestaat sinds 2005 en wordt vanaf medio 2010 omgezet in een gemeenschappelijke regeling met mandaten vanuit alle waterschappen aan het Bestuur van HWH. De programmaraad (met secretaris-directeuren van de waterschappen) heeft een adviserende rol en formuleert de vragen voor dienstverlening door HWH. Momenteel vindt besluitvorming voor opdrachten aan HWH plaats via CBCF door het dagelijks bestuur van de UvW. Na inwerkingtreding van de nieuwe organisatie kan het Bestuur van HWH zelf rechtstreeks besluiten nemen op basis van adviezen van de Programmaraad. Zie ook figuur 2.2. met weergave van programma vorming en uitvoering. De programmaraad wordt geadviseerd door diverse (op te richten) kringen. Voor de begeleiding van uitvoering van projecten en programma s worden begeleidingscommissies ingesteld. Het belang van geo-informatie voor HWH neemt toe, er ontstaan steeds meer geo-informatie projecten en het is op dit moment nog niet in samenhang georganiseerd. Direct contact met de waterschappen is nog beperkt. De ontwikkelingen rond het InformatieHuis Water (IHW) zijn belangrijk voor HWH, door toekomstige aggregatie van monitoringgegevens op het gebied van waterkwaliteit en kwantiteit op landelijk niveau. Programma vorming en uitvoering AB HWH Programmaraad DB HWH SD HWH Voorgesteld programma Vastgesteld programma VC A&S AWAC Architectuur toetsing Platform hoofden ICT/I&A BC Middelen WAC M. BC Waters. BC Keringen WAC W. WAC K. Gebruikers Overleggen Verenigingen en overlegplatformen rondom bedrijfsfuncties BC Afvalw. BC VenH WAC A. WAC VenH Figuur 2.2 Programmavorming en uitvoering. NB. De organisatorische eenheden binnen de GR HWH zijn in oranje aangegeven; in blauw is aangegeven wat zich buiten de GR HWH bevindt. Waterschappen Als gebiedsbeheerder van veel infrastructuur speelt geo-informatie een belangrijke rol. Het bestuurlijk bewustzijn over de mogelijkheden en het belang van geo-informatie is op een uitzondering na nog beperkt. De inrichting van de organisatie van de waterschappen is divers en daarmee ook de positie van geoinformatie. De waterschappen zijn druk om de geo-data goed op orde te krijgen. Het aantrekken en behouden van goed gekwalificeerd personeel is, net als in de gehele geo-informatiesector, een aandachtspunt. De belangen tussen waterschappen zijn verschillend, als gevolg van o.a. verschillende omvang, geografische ligging en historie. Dit geeft soms wat frictie bij verrekeningen voor dienstverlening door HWH. De verwachtingen die gesteld worden aan HWH zijn hoog en de resultaten die men mag verwachten zijn niet geheel helder. Afstemming UvW HWH - Waterschappen Er is een maandelijks directeurenoverleg tussen de Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis en daarnaast regulier bestuurlijk overleg. Afstemming in voorbereiding van besluitvorming (voor bijvoorbeeld het GI Beraad) verloopt soms goed, soms ontbreekt het mede door de benodigde snelheid. Er zijn soms dubbelingen in overleggremia vanuit de Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis. Er wordt soms een dubbel beroep gedaan op inzet vanuit de waterschappen in projecten van de Unie en Het 6 / 52

12 Waterschapshuis, dit wordt in de praktijk niet als knelpunt ervaren door de waterschappen. Dit vraagt wel om het goed scheiden van petten. 2.3 Ontwikkelingen De volgende maatschappelijke en technische ontwikkelingen zijn relevant voor de (geo-) informatievoorziening van de waterschappen. 1. Organisatie niveau: Toename behoefte en noodzaak voor samenwerking binnen en tussen waterschappen De waterschappen zijn door fusies in omvang en complexiteit gegroeid. Ondertussen gaat het proces van schaalvergroting nog verder door. Dit vraagt om steeds meer samenwerking en een meer uniforme manier van werken. Op diverse gebieden wordt daarnaast in samenwerkingsverbanden samengewerkt tussen de waterschappen, bij voorbeeld wat betreft laboratoria, gezamenlijke energie inkoop, gezamenlijke belastingkantoren (deels ook samen met gemeenten) en wat betreft data en ICT uiteraard het Waterschapshuis. Voordelen zijn verbetering van de bedrijfsvoering en vergroting van de bestuurskracht (sneller, beter, goedkoper). Door de operatie STORM (kostenreductie en vergroting efficiëntie waterschappen) wordt deze ontwikkeling nog verder versterkt. 2. Sectorniveau: waterbeheer - toename complexiteit en toename behoefte en noodzaak voor samenwerking met andere overheden Het denken over de rol en het belang van water is veranderd. Het klimaat verandert, het wordt warmer en het regent vaker en harder, vooral in de winter. Naast zeespiegelstijging, worden de gevolgen voor overstromingen nog vergroot doordat de Nederlandse bodem langzaam maar zeker daalt. Daarbij komt dat in Nederland steeds meer gebouwd wordt. De kern van het nieuwe waterbeleid is gericht op water ruimte geven: vasthouden, bergen, afvoeren. Water moet meer ordenend zijn. Waterschappen zoeken bij de uitvoering van hun plannen in het kader van Waterbeheer 21 e eeuw steeds meer naar een combinatie met andere belangen, bij voorbeeld natuur, wonen en recreatie. Zo zijn er in het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water beschermde gebieden aangewezen, waarvoor striktere ecologische- of kwaliteitsdoelen gelden dan voor andere gebieden. Op nationaal niveau is in december 2009 de Waterwet in werking getreden, die het beheer regelt van oppervlaktewater en grondwater, en ook de samenhang tussen waterbeleid en ruimtelijke ordening verbetert en administratieve lastenverlichting via onder andere de watervergunning. Tevens is in dec het nationale Waterplan vastgesteld door het Kabinet. Doelmatig waterbeheer, de afvalwaterketen, en rampen- en crisismanagement vragen steeds meer een integrale, organisatie/ disciplineoverstijgende aanpak, en daarmee samenwerking tussen overheden. Bij deze complexe ruimtelijke vraagstukken staat veelal de verdeling van schaarse middelen als ruimte, tijd en geld centraal. Geo-informatie kan bij de optimalisatie van dit verdelingsvraagstuk een cruciale rol spelen, mits het goed aansluit bij de vraag. Het gaat hierbij om het leveren van toegankelijke, geïntegreerde oplossing met een gedeeld ruimtelijk beeld, als ruimtelijk afwegingskader van verschillende scenario s voor de diverse belanghebbenden. De ervaringen met netcentrisch werken en een common operational picture in de Openbare Orde en Veiligheidsector worden daarmee breed toepasbaar. 3. Landelijk niveau: Informatiemaatschappij: e-overheid, dienstverlening aan burgers en netwerksamenleving Mensen willen steeds meer en overal over informatie beschikken. Dit heeft niet alleen impact op de mens, maar ook op de dienstverlening van overheden en bedrijven. De verwachtingen worden hoger (meer, sneller, beter en goedkopere informatie). Er is een trend naar meer openheid van data en software. In de praktijk vertaalt dit zich in wet- en regelgeving als Waterwet, Inspire, Wet Kenbaarheid Publiekrechtelijke Beperkingen, Basisregistraties/ NUP, Verdrag van Arhus, PDOK. Dit heeft ook consequenties voor de manier van werken binnen het waterschap als moderne overheid. Digitaal werken met geo-informatie op de werkplek wordt belangrijker. Het meegaan in deze ontwikkeling is ook van belang voor het aantrekken van gekwalificeerd personeel in een steeds krapper wordende arbeidsmarkt. De informatiemaatschappij wordt steeds meer een netwerksamenleving. Rollen verschuiven, de consument wordt pro-sument en wint zelf zijn eigen geodata in. Overheden en bedrijven 7 / 52

13 onderscheiden zich niet langer door het beschikken over de data (productgericht), maar door deze uit verschillende bronnen op nieuwe, innovatieve wijze toe te passen (klantgericht). Bij voorbeeld TomTom, die kaartinformatie integreert met file-informatie en actualisatie van de kaart informatie over wijzigingen via de gebruikers van TomTom. Er ontstaat een ontwikkeling naar gezamenlijke geoinfrastructuren (met data vanuit de overheid, bedrijfsleven en burgers) en nieuwe businessmodellen. Tevens ontstaan er meer mogelijkheden voor interactie met de burger als stakeholder in het democratische proces. 4. Technologie: Geo-informatie gaat van registeren van situaties, naar het in 3-dimensies en tijd (4D) voorspellen en monitoren van processen Mede als gevolg van ontwikkelingen op het gebied van internet, GPS, sensoren (waaronder steeds meer satellieten), RFID 2, ontstaat steeds meer data en een wereld waarbij alles actief gemeten wordt. Er is een trend ingezet richting een internet van dingen die continu met elkaar verbonden zijn en met elkaar communiceren (web 3.0). Door het koppelen aan allerlei inhoudelijke informatie en procesmodellen, ontstaat voor de geo-informatie daarmee een trend van situaties registeren, naar het in 3-dimensies en tijd (4D) voorspellen en monitoren van processen. Oftewel van statische kaarten naar virtuele, intelligente en dynamische werelden. 5. Communicatie en verschijningsvorm: Geo-informatie wordt gemeengoed De verschijningsvorm van geo-informatie is door de moderne technieken gewijzigd en deels onzichtbaar geworden. Waar het gebruik van geo-informatie vroeger was voorbehouden aan specialisten, maakt tegenwoordig bijna iedere burger vaak onbewust gebruik van geo-informatie, bij voorbeeld via de TomTom of GPS in het mobieltje. GI speelt daarmee een enabling rol en is embedded geworden. Mensen raken meer vertrouwd met gebruik van geo-informatie en dit gebruik is ook meer onzichtbaar geworden. Conclusie Er ontstaat een nieuw perspectief op geo-informatie: van operationele informatie voor uitvoering van (technische) ruimtelijke processen, speelt het steeds meer een rol in communicatie en besluitvorming in (beleids) processen en samenwerking. Het belang van, en de behoefte aan geo-informatie nemen toe en dit vereist dat het geodatabeheer op orde is en uniform en herkenbaar geregeld. Op dit moment staat het waterbeheer in breder perspectief van veiligheidsdenken en ruimtelijke ordening, en breekt de nieuwe fase aan van rekenen naar voorspellen met geo-informatie. 2 Radio frequency identification, let. identificatie met radiogolven (afgekort RFID), is een technologie om van een afstand informatie op te slaan en te lezen van zogenaamde RFID-"tags" die op of in objecten of levende wezens zitten. 8 / 52

14 3 Analyse 3.1 Inventarisatie goed lopende zaken en knelpunten Een inventarisatie en discussie tijdens de workshops over de zaken die goed gaan en over de knelpunten rond (geo-)informatie leidt tot het volgende beeld. Wat gaat goed trots Een inventarisatie van wat goed loopt is als volgt: 1. Groeiend besef van de waarde van geo-informatie; 2. Goede samenwerking en betrokkenheid; 3. Gezamenlijke aanpak van geodata en wettelijke trajecten; 4. Uniform systeem IRIS. Ad 1) Door ontwikkelingen als Google Earth en TomTom ontstaat steeds meer aandacht voor het vakgebied Ad 2) De subwerkgroep functioneert goed en geeft de geo-medewerkers een stem. Ad 3) Gezamenlijke aanpak van geodata als luchtfoto s, AHN etc. en wettelijke trajecten als Inspire, WKPB, WION, basisregistraties, etc. Ad 4) Met IRIS is er een uniform systeem voor alle waterschappen, ondanks wat daar op aan te merken valt. Knelpunten Een inventarisatie van de belangrijkste knelpunten is als volgt: 1. Positie van informatiemanagement/geo-informatie in een aantal waterschapsorganisaties. 2. Taken, rollen en verantwoordelijkheden niet duidelijk bij en tussen de verschillende partijen (HWH, UvW subwerkgroep geo-informatie) 3. Gebrek aan overzicht, inzicht en prioritering van projecten en nieuwe ontwikkelingen. 4. Capaciteit voor geo-informatie bij de waterschappen Ad 1) De geo-informatie vakbroeders & zusters zijn het onderling wel snel eens, maar implementatie in de organisaties bij de primaire processen is lastig (b.v. bij de legger). De visie van de waterschappen/hwh/uvw op GI wordt veelal niet gedeeld door de eigenaren /uitvoerders van het primaire proces. Oorzaken lijken te liggen in: onbekendheid met geo-informatie moeizame communicatie over geo-informatie onvoldoende aansluiting van geodata/informatie op de primaire processen vrijblijvendheid, b.v. van afspraken in trajecten als IRIS, de status van de WIA, en de rol van de(geo-) informatiekundige als adviseur richting de proceseigenaren. Geen centrale regie door informatiemanagement in een aantal organisaties Het gevolg is dat uitvoering in de eigen organisaties op eigen wijze verloopt. Zo is er bij voorbeeld wel een uniforme standaard (Aquo), maar deze wordt maar mondjesmaat geïmplementeerd. Door gebrek aan uniformiteit kan geen goede uitwisseling en daarmee samenwerking plaatsvinden, waar gezien de ontwikkelingen uit paragraaf 2.1 wel behoefte aan is. Ad 2) Het is onduidelijk wie wat doet en wie de regie voert en er is onvoldoende afstemming over nieuwe ontwikkelingen en projecten tussen UvW, HWH en waterschappen. Er is onduidelijkheid over de sturing, overdracht en taken en verantwoordelijkheden en opdrachtgever/opdrachtnemerschap. Ad 3) Dit knelpunt speelt op alle fronten, zowel bij UvW, HWH als de individuele waterschappen. Het gevolg is dat de samenhang zoek is en dat de waterschappen het wiel aan het vervolmaken zijn rond allerlei nieuwe ontwikkelingen als BGT, WKPB etc., ieder op zijn eigen manier. Bij voorbeeld: de jurist van 9 / 52

15 de Unie beoordeelt een wettelijk geo-informatie traject, maar ook juristen van individuele waterschappen doen het nog eens dunnetjes over en komen soms tot tegenstrijdige inzichten. Ad 4) Onvoldoende cq. onvoldoende gekwalificeerd personeel. Deze knelpunten zijn vooral organisatorisch van aard. Een aantal overige knelpunten zijn: vraagformulering vanuit waterschappen naar HWH nog niet goed op orde; technische knelpunten (o.a. rond projecten uit IRIS roadmap); geodata/informatie voldoet niet aan externe standaarden/richtlijnen; communicatie met burgers/bedrijfsleven/instanties moet verbeterd (dienstverlening nog onvoldoende); interpretatieverschillen (verschil tussen data en geodata, data en informatie, etc.); leveranciersafhankelijkheid; weinig aandacht voor beheer (wel voor nieuwe projecten opstarten); samenwerken soms inefficiënt (bijv. overleggen met te grote groepen, overbevraging door HWH/UvW). 3.2 Huidige positie (geo)-informatie in de organisatie De positie van (geo-) informatiemanagement in de organisatie is als belangrijk knelpunt gesignaleerd in hoofdstuk 2. Deze paragraaf gaat hier dieper op in omdat dit een kernpunt is voor draagvlak voor de gezamenlijke visie op (geo-)informatie. Het speelt vooral bij de waterschappen en de UvW, bij HWH in mindere mate omdat (geo-)informatiemanagement onderdeel is van het primaire proces. Voor een positionering van de werkgebieden is het 9-vlaksmodel voor informatiemanagement een kader, zie figuur 3.1. Dit kader voor informatiemanagement voorziet in drie kolommen (bedrijvigheid of business, informatie & communicatie, en technologie) waarlangs informatiekwesties kunnen worden beschouwd en in drie rijen (strategie, inrichting en uitvoering) die een positionering van organisatiekwesties mogelijk maakt. De combinatie van deze twee dimensies leidt tot het negenvlak dat kan fungeren als generiek raamwerk om informatiemanagementvraagstukken te beschouwen. business informatie technologie & comm. strategie inrichting uitvoering Figuur vlaks model voor informatiemanagement. In bijlage 4 is een korte uitwerking opgenomen van de verschillende rollen van de (geo)informatiemanager in dit 9-vlaksmodel en is ook een bronverwijzing opgenomen voor achtergrondinformatie over dit onderwerp. In de kern liggen de rollen van de informatiemanager in het middenkruis (middelste balk, zowel horizontaal: inrichting informatievoorziening, als verticaal: informatie en communicatie), en niet primair in de hoekpunten die de zaak zijn van strategie, technologie, dagelijkse business en bestaande processen (de informatiemanager kan hier geen autonome beslissingen nemen). 10 / 52

16 In de huidige situatie vindt aanhaking bij de strategie (linksboven) en de business alignement (linksmidden) nog beperkt plaats. (Geo)-informatiemanagement wordt nog sterk met ICT geassocieerd en nog onvoldoende als helper van de (primaire) processen en strategie gezien. De impact aan de vraagkant is nog onvoldoende, gezien het belang en de ambities vanuit de werkgroep geo-informatie. Het indicatieve beeld van de huidige situatie is weergegeven in figuur 3.2. business informatie technologie & comm. strategie V A inrichting uitvoering Figuur 3.2. Indicatief beeld huidige situatie (V= Vraag, A= Aanbod) 3.3 Gewenste situatie Idealiter moet er zowel aandacht zijn voor de business als voor de technologie en data en is (geo- )informatiemanagement dé gesprekspartner met inbreng op zowel strategisch als operationeel niveau. Het belang van (geo-) informatiemanagement wordt gezien in de organisatie en de positie van informatiemanagement in de organisatie is bekend en zichtbaar. Er is evenwicht tussen de vraagkant en de aanbodkant en de stippellijn ligt in het midden van de middelste kolom. Zie figuur / 52

17 business informatie technologie & comm. strategie V A inrichting uitvoering Figuur 3.3. Gewenste situatie Om dit te bewerkstelligen is een verandering nodig naar meer eigenaarschap (de gebruikers zouden zich eigenaar moeten voelen van de (geo)-informatie en meer zicht op de toegevoegde waarde van (geo)- informatie). Hiervoor is een goede dialoog nodig tussen de gebruikers en aanbieders van geo-informatie. Hiermee ontstaat meer draagvlak voor een sterkere (regie) rol voor (geo-)informatiemanagement in de waterschapsorganisaties; de legitimatie vanuit het gebruik van de geo-informatie. 12 / 52

18 4 Visie 4.1 Visie (geo)-informatie Een gemeenschappelijke visie die echt beleefd wordt is van belang als richtpunt om gezamenlijk naar toe te werken. Het opstellen van deze visie was een proces van met elkaar praten, discussiëren en zoeken naar de juiste woorden. Om de visie levend te houden is het van belang dat dit proces ook in de toekomst doorgaat, zodat steeds duidelijker wordt waar men met elkaar naar toe werkt. Zoals uit de ontwikkelingen in hoofdstuk 2 en de context in paragraaf 3.1 blijkt, is er steeds meer noodzaak tot samenwerking en neemt de hoeveelheid en het belang van (geo)-informatie toe. (Geo)-informatie heeft twee kanten: enerzijds een ondersteunende rol, als grondstof voor processen. (Geo)-informatie wordt als (ruimtelijke) ruggengraat voor de bedrijfsvoering van waterschappen en ketenpartners gezien. Anderzijds ontwikkelt geo-informatie zich meer en meer tot aanjager van communicatie, omdat het grote hoeveelheden informatie bijeenbrengt die anders niet meer te combineren en interpreteren zijn. Voor beide rollen is het nodig om meer uniform te werken met (geo)-informatie. De visie is als volgt. Visie: (geo)-informatie is: 1) katalysator voor communicatie en samenwerking (geografische ingang en verbindende factor voor overzicht en inzicht) om als waterschappen met één gezicht, uniform naar buiten te treden als regionale waterautoriteit, en 2) intern de ruggengraat (registratiebasis)voor de ruimtelijke processen van de waterschappen. Dit vraagt om goede regie om te komen tot een uniforme, samenhangende geo-informatievoorziening in een infrastructuur die voldoet aan interne en externe standaarden en richtlijnen. Geodata moet openbaar zijn, uniform, betrouwbaar en optimaal gedeeld en beschikbaar gesteld. Het wordt ingezet voor beleidsontwikkeling, beheer- en uitvoeringstaken en draagt bij aan transparantie over behaalde doelen en behaalde voortgang van waterbeheerplannen. Door deze uniforme basis maakt geo-informatie in 2015samenwerking en besluitvorming mogelijk via één gezicht, als regionale waterautoriteit. Geoinformatie is daarmee katalysator voor de samenwerking en communicatie tussen en binnen de waterschappen en met externe partijen. En draagt daarmee een belangrijke steen bij aan de in paragraaf 2.1 gesignaleerde ontwikkelingen en de context van paragraaf 3.1. Beoogde effecten: De beoogde effecten van deze visie zijn: Efficiency/ betere bedrijfsvoering Effectief waterbeheer/ beter beleid Kwaliteitsverbetering dienstverlening Transparantie in communicatie en besluitvorming. Zichtbaar als één gezicht/ samenwerking Illustratie Ter illustratie het volgende. In het waterschap Noorderzijlvest is recent een nieuw organisatieplan opgesteld. Data, informatie en advies vormt hierbij één van de 9 hoofdprocessen en is als backbone benoemd, zie figuur 4.1.Geo-informatie vormt in feite de basis van deze backbone, als ruimtelijke ruggengraat. 13 / 52

19 Figuur 4.1 Schematische weergave waterschapswerk in samenhangende processen Doelen De doelen zijn als volgt: regie voeren, niet verrast worden en proactief kunnen handelen, door overzicht op ontwikkelingen zowel intern als extern meer effectieve inzet van geo-informatie in primaire processen en in samenwerking met ketenpartners, hiervoor is meer draagvlak nodig bij bestuurders en management heldere uitgangspunten, richtlijnen en randvoorwaarden voor gemeenschappelijke (geo)- informatievoorziening en dienstverlening, door dit scherp te maken meer geoliede en op elkaar ingespeelde organisatie (voor het aanpakken van lopende en nieuwe ontwikkelingen), door helderheid over taken, rollen en verantwoordelijkheden. 4.3 Doel-Inspanningen-Netwerk (DIN) Om de doelen en inspanningen te structureren zijn in figuur 4.2 de beoogde effecten, visie, doelen en inspanningen in een zogenaamd Doel-Inspanningen-Netwerk (DIN) samengevat. Een dergelijk schema wordt vaak gebruikt om een programma inhoudelijk te structureren. 3 Bron: Gestroomlijnd naar de toekomst organisatieplan waterschap Noorderzijlvest, 22 februari 2010, Waterschap Noorderzijlvest. Data, informatie en advies is hierbij als één van de 9 hoofdprocessen benoemd. 14 / 52

20 Figuur 4.2 Doel-Inspanningen-Netwerk Gezien de verwachte omvang van het aantal projecten is het programma gestructureerd in vier sporen (ook wel deelprogramma s genoemd). Er is onderscheid gemaakt naar: spoor 1: Beleid, organisatie en communicatie (vraag & aanbod) spoor 2: Vraag (vraagkant organiseren) spoor 3: Aanbod (aanbodkant organiseren) spoor 4: Kennis, innovatie en onderwijs (vraag & aanbod) Deze structuur sluit aan bij de vraag-aanbod opzet van de implementatiestrategieën van de beleidsnota Gideon. In spoor 1 komen vraag en aanbod bij elkaar op het gebied van beleid, organisatie en communicatie rond geo-informatie. Dit is een belangrijk spoor om de huidige knelpunten op het gebied van organisatie op te lossen en samenhang en overzicht te bereiken. In spoor 2 staat de vraagkant van de ruggengraat centraal, met het in beeld brengen van de informatiebehoefte en bevordering van het gebruik. Dit is van belang voor een evenwichtige opbouw van de geo-infrastructuur (niet teveel aanbodgedreven). In spoor 3 staat de aanbodkant met het organiseren van de data centraal, dit sluit het meeste aan bij de huidige projecten op de agenda van de werkgroep geo-informatie. In spoor 4 komen komt vernieuwing en kennisdoorstroming aan de orde met kennis, innovatie en educatie, waarbij vraag- en aanbod bij worden gematched. De capaciteit en kennisdoorstroming is op dit moment reeds een knelpunt en de behoefte zal naar verwachting alleen maar toenemen door de invoering van de basisregistraties en verdere innovatie van geo-informatie. In hoofdstuk 5 worden deze sporen nader beschreven en zijn ook SMART-doelen geformuleerd om de richtinggevende (-ER)doelen nader te concretiseren. 15 / 52

21 4.4 Uitgangspunten en aanzet tot een gemeenschappelijke Geo-infrastructuur Uitgangspunten: De uitgangspunten voor de gemeenschappelijke GI-voorziening (de geo-informatie ruggengraat) zijn als volgt: 1. Eenmalige opslag, meervoudig gebruik 2. Onderdeel van een breder geheel 3. Uniformering tenzij Ad 1) Organisatie volgens het principe van eenmalige opslag voor meervoudig gebruikte data, biedt efficiencyvoordelen en voorkomt het ontstaan van allerlei schaduwbestanden. Het eindbeeld is hierbij een duurzaam verankerde voorziening met een gegarandeerde beschikbaarheid en kwaliteit van geografische gegevens en diensten. Bij de beschrijving van de kwaliteit worden de Europese en nationale richtlijnen voor metadata en harmonisatie gevolgd. Ad 2) De ontwikkeling van de GI-ruggengraat voor de waterschappen vindt plaats binnen de context van Europese Inspire Richtlijn 4, het nationale GI-beleid Gideon en sluit aan op de nationale informatie infrastructuur voor de overheid zoals in de NORA (Nederlandse Overheid Referentie Architectuur) is vastgelegd. Een van de leidende uitgangpunten van Nora is het gebruik van een servicegerichte architectuur om overheidsorganisaties als één geheel diensten te laten leveren aan burgers en bedrijven (e-dienstverlening). Tevens is het uitgangspunt dat afstemming plaatsvindt met relevante projecten en programma s in het kader van het NUP (Nationaal UitvoeringsProgramma). Ad3) Uniformering van data en processen bevordert uitwisselbaarheid en gebruik, zowel tussen waterschappen als met externe partners, en biedt efficiencyvoordelen. Het uitgangspunt is daarom uniformering tenzij. Model In figuur 4.3 is een model afgebeeld voor de gezamenlijke geo-infrastructuur voor de waterschappen, om het begrip ruggengraat uit de visie nader vorm te geven. 4 De Inspire richtlijn vormt de wettelijke basis voor de gemeenschappelijke geo-informatievoorziening binnen de EU en is op 15 mei 2007 officieel van kracht geworden. De bijlagen annex I, II en III bevatten de datasets die gefaseerd beschikbaar moeten komen. 16 / 52

22 Gezamenlijke geo-infrastructuur GI voor Waterkeringenbeheer GI voor Watersysteembeheer GI voor Afvalwaterzuivering GI voor Wegenbeheer GI voor Vergunning&Handhaving GI voor Planvorming GI voor Heffen & invorderen GI voor Calamiteiten Basis Geo-informatie Ruimtelijke Vraag Visualisatie/ interactie, value adding Analyse Organisatie Data Figuur 4.3 Model gezamenlijke geo-infrastructuur Links in de figuur bevindt zich de ruimtelijke vraag. Vanaf de rechterkant is de geo-informatie procesketen afgebeeld met data, organiseren (standaarden, ICT en afspraken voor beheer en uitwisseling), analyse (ICT en modellen voor analyse), visualisatie (ICT voor presentatie, web 2.0 toepassingen voor interactie en valueadding). De focus van de huidige implementatie van GI ligt vooral op: data en organiseren van de basis geoinformatie aan de aanbodkant (gedeelte rechtsonder van de figuur), zoals AHN en luchtfoto s. Dit moet goed op orde zijn. De bedoeling is om daarnaast op te schuiven richting gebruik, en een sterkere verbinding met de inhoud in processen te leggen en het assetmanagement sterker met geo-informatie te ondersteunen. Vanuit de vraagkant zijn de vragen immers veelal niet puur op geo-informatie gericht maar hebben ook een inhoudelijk en soms multidisciplinair karakter om de processen te kunnen ondersteunen. Naast algemene geo-informatie is hiervoor aanvullende (ruimtelijke) informatie en kennis nodig op de verschillende procesdomeinen zoals b.v. waterkeringen. Dit leidt tot aanvullende gezamenlijke geodata/kernregistraties (inwinning, kwaliteitsborging etc.), aanvullend organiseren (aanvullende standaarden en informatiemodellen voor betekenisvol uitwisselen), analyseren (met specifieke procesmodellen/algoritmes), visualiseren en via verbinding van dit alles uiteindelijk tot een geïntegreerd antwoord op de ruimtelijke vragen. Het doel is om hiermee de piramide van data informatie kennis wijsheid te beklimmen zodat optimale communicatie en besluitvorming mogelijk is, zie ook figuur 4.4. Data wordt informatie in een bepaalde context (afhankelijk van o.a. doelgroep, locatie, tijd). Zie ook bijlage 4 voor het verschil tussen data en informatie. Hierbij spelen onder andere informatiemodellen een rol. Informatie wordt verrijkt tot kennis door simulatiemodellen/algoritmes met allerlei in te stellen parameters, bij voorbeeld parameters over hoe snel een dijk bezwijkt. Hiermee kan voorspelling en monitoring van processen plaatsvinden. Via toegang en begrijpelijke visualisatie wordt de kennis en informatie bruikbaar gemaakt in communicatie en besluitvorming. Bij dit alles speelt uniformiteit een belangrijke rol: in het kunnen uitwisselen van data, het begrijpen wat onder de data wordt verstaan, het generiek toepassen van modellen enzovoort. Een en ander wordt geïllustreerd in kader 4.1: voor optimale veiligheid is accurate informatie nodig, open en toegankelijk en bruikbaar met uitgeteste modellen voor evacuatie en met actuele informatie van de mensen ter plaatse (onder meer via Twitter) om juiste besluiten te kunnen nemen. 17 / 52

23 Wijsheid Bruikbaar in communicatie en besluitvorming Kennis Plus modellen/algoritmes Informatie Plus context Data Figuur 4.4. Piramide data-informatie-kennis-wijsheid. Kader 1. Floodcontrol Symposium 20 februari 2010 Luc Kohsiek: informatie moet sneller en nauwkeuriger Vliegend boven New Orleans merkten Luc Kohsiek en enkele collega s op dat het niet de vraag was of, maar wanneer. Helaas kreeg de dijkgraaf van hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier gelijk, want drie maanden later veranderde de orkaan Katherina New Orleans in een rampgebied met forse overstromingen. Tijdens zijn presentatie op het FloodControl 2015 symposium benadrukte Kohsiek dat er ook voor Nederland nog grote stappen gemaakt kunnen en moeten worden in de strijd tegen het water. De organisatie had de dijkgraaf gevraagd om tijdens zijn plenaire toespraak alle aanwezigen deelgenoot te maken van zijn dromen op het gebied van waterbescherming. Om een ramp te bestrijden, zo legde Kohsiek uit, moeten deskundigheid, informatie en slagkracht zowel voor, tijdens als na de ramp in orde zijn. Als het om preventie gaat, moet het duidelijk zijn waar de zwakke plekken zitten. De kwaliteit van de dijken moet gemeten worden. Daarnaast moet alle informatie liefst tien keer nauwkeuriger en honderd keer sneller voor handen zijn. Tijdens een ramp moet de meest uiteenlopende informatie beschikbaar zijn, zoals waterstanden, spoorweghoogtes en de locaties van hulpdiensten. Ook moet er continu accurate communicatie beschikbaar zijn voor de burgers, bijvoorbeeld door netcentrisch te werken. Dit betekent dat via internetdiensten als MSN, Twitter of Hyves actuele informatie toegankelijk is. Met deze uiteenzetting onderstreepte Kohsiek zijn visie op waterveiligheid: Zorg dat de informatie op orde en toegankelijk is. Tijdens een crisis heb je geen tijd om te denken. Alles moet dan klaar staan. Bron: Ontwikkelingen en prioriteiten In bijlage 2 zijn per proces de ontwikkelingen in beeld gebracht en is indicatief de toekomstige behoefte geschetst. De eerste prioriteit is het op orde brengen en vraaggericht ontsluiten van de data. 18 / 52

24 5 Strategie Op basis van de analyse uit hoofdstuk 3 en de visie en doelen uit hoofdstuk 4 zijn de doelen en sporen in paragraaf 5.1 nader uitgewerkt. Daarna volgt een stappenplan voor de uitvoering, een beschrijving van de rollen en een werkprogramma. 5.1 Beschrijving sporen en SMART-doelen In onderstaande tekst zijn de sporen voor het werkprogramma kort beschreven om invulling te geven aan de visie. De sporen zijn geconcretiseerd met SMART-doelen. Spoor 1 Beleid, organisatie & communicatie Omschrijving: Samenhangend beleid op het gebied van geo-informatie dat via interactie tussen UvW, HWH en de waterschappen tot stand komt. Ondersteund door organisatorische afspraken en communicatie gericht op zichtbaarheid en draagvlak. SMART-doelen: 1. De meerwaarde van geo-informatie wordt herkend, eind 2012 is bij elk waterschap een CIO aangesteld en de (geo)-informatie adviseur heeft een volwaardige positie binnen de organisatie in 2015 (wordt gezien als adviseur van het bestuur en de (primaire) processen). 2. Visie op (geo)-informatie(huishouding) met draagvlak vanuit de waterschappen is beschikbaar in 2010 en geïmplementeerd in de bedrijfsvoerings- en beleidsprocessen in Duidelijkheid over rollen, taken en verantwoordelijkheden bij alle betrokken partijen (UvW, HWH, programmamanagement, projectgroepen) in Zowel de aanbod als de vraagkant zijn georganiseerd. Er is een organisatie aanwezig die continu invloed uitoefent zowel bestuurlijk als operationeel op waterschapsoverstijgende ontwikkelingen op het gebied van GI (ontwikkelingen: b.v. op het gebied van inhoud en specificaties van gegevens/informatiemodellen en standaarden) 5. Levend overzicht over projecten, ontwikkelingen en status in 2011 Spoor 2 Vraag Omschrijving: vraagarticulatie en praktische doorvertaling van de geo-informatiebehoefte vanuit de verschillende WIA processen gericht op spoor 3: organisatie aanbodkant data. SMART-doel: % van de interne waterschapsmedewerkers incl. het bestuur en 80 % van de externe partijen weten gezochte geo-informatie van de waterschappen te vinden en te gebruiken in 2015 Spoor 3 Aanbod Geodata beschikbaar, toegankelijk en gericht op de vraag, om te komen tot de gemeenschappelijke geoinfrastructuur als ruggengraat. SMART-doelen: 7. GI kernregistraties (primaire bedrijfsproces) en wettelijk verplichte GI is vraaggericht ontsloten voor de interne organisatie, ketenpartners en externe klanten conform (wettelijke) fasering 8. Er vindt gebruik plaats van beschikbare infrastructuren en/of kennis (waar relevant) - continu 9. Landelijke voorziening waterschappen/ Geoportaal (aansluiting op Nationaal GeoRegister) en producten- en diensten catalogus beschikbaar in 2012 Spoor 4 Kennis, innovatie & educatie Omschrijving: verkleinen van het knelpunt van capaciteit en kennisachterstand. Inzicht in behoefte aan kennis, innovatie en onderwijs vanuit WIA werkprocessen, inclusief actieplannen om tot concrete resultaten te komen op dit vlak. Eventueel ook het verwerven van aanvullende subsidies om (onderzoeks/onderwijs)projecten uit te voeren. 19 / 52

25 SMART-doel: 10. Opheffen kwetsbaarheid tussen kennisvraag en aanbod en opheffen kennisachterstand middels het sluiten van 2GIS-allianties met opleidingsinstituten (waarvan 1 in 2011) en realisatie van een kennisportaal. Tevens articulatie van nieuwe kennisvragen. 5.2 Stappenplan In bijlage 6 is een aanzet voor een programmaplan opgenomen met projecten om de doelen te realiseren. Hieruit blijkt dat er zeer veel werk op stapel staat, zowel inhoudelijk als veranderkundig. Het advies is om een programma-organisatie in te richten om de beoogde verandering te bereiken zoals geschetst in hoofdstuk 4 (m.b.t. de positie van geo-informatie in de organisatie). Hiermee zijn flink wat kosten en capaciteit gemoeid. Mede gezien de benodigde bezuinigingen wordt in overleg met de begeleidingscommissie een incrementele strategie voorgesteld. De voordelen hiervan zijn dat de kosten, benodigde inzet en risico s te overzien zijn en dat de organisatie mee kan groeien met de gewenste verandering. Op deze manier kan draagvlak worden gezaaid en in de tijd het programma nader worden uitgewerkt en voorbereid. De stappen zijn als volgt: Stap 1: Werkprogramma incl. voorbereiding programma Werkprogramma met projecten met hoge prioriteit (in de lijn georganiseerd). Daarnaast start van een programmavoorbereidingscommissie waarin de kwartiermakersrol wordt ingevuld en organisatie van ambassadeurs op bestuurlijk niveau. Draagvlak creëren bij gebruikers, management en bestuur. Voorbereiding van de volgende stap: uitwerking programmaplan In feite is deze fase de voorbereidingsfase van het programma. Stap 2: Programma Besluit over en daadwerkelijke start van een programmaorganisatie (realisatiefase). Uitvoering van het programma en de daarin opgenomen projecten. Stap 3: ca. 2015: Afbouwfase programmaorganisatie. Verandering is bereikt en projecten worden weer volledig in de lijn georganiseerd. Evaluatie en opstellen nieuw werkprogramma Rollen In figuur 5.1 zijn globaal de domeinen in beeld gebracht waarop UvW, HWH en de waterschappen actief zijn wat betreft (geo-)informatie. 20 / 52

26 Figuur 5.1 Rollen De rol van UvW en HWH ligt op centraal niveau, in het algemeen belang van de waterschappen, waarbij UvW aan de lat staat voor beleid en HWH voor uitvoering. De waterschappen zijn actief op dezelfde domeinen maar dan lokaal en zijn daarnaast bestuurlijk vertegenwoordigd in UvW en HWH. De subwerkgroep geo-informatie/ kring (geo)-informatie (doorzichtig weergegeven) is als adviesorgaan actief en vormt een soort smeermiddel in het systeem. Beleidsvorming is in de huidige netwerksamenleving al lang niet meer een top-downproces, maar een omgevingsgericht proces, enerzijds om behoeften en ontwikkelingen mee te kunnen nemen en anderzijds om het beleid ook goed te kunnen laten landen. Zeker in het vakgebied van de (geo-) informatievoorziening met zijn snelle ontwikkelingen is dit het geval. Beleidsvorming wordt daarmee steeds meer cyclisch van aard. Globaal zijn de rollen als volgt te duiden met taken en verantwoordelijkheden, zie tabel 5.1: Tabel 5.1 Taken en verantwoordelijkheden m.b.t. (geo-)informatie Organisatie Taken en verantwoordelijkheden UvW - regie in beleidsvorming centraal - inbreng en afstemming internationale beleidsontwikkelingen - afstemming met beleidsgremia zoals GI-Beraad, IPO, VNG, Veiligheidsberaad, etc. - besluitvorming over (geo-)informatiebeleid en beleidsrelevante projecten - opdrachtgever voor beleidsrelevante projecten - maken van afspraken over inzet projectmedewerkers vanuit waterschappen met betreffende afdelingsmanagers door projectleider/beleidsmedewerker HWH - regie in uitvoering centraal 21 / 52

27 Organisatie Taken en verantwoordelijkheden - input beleid vanuit data en ICT ontwikkelingen - besluitvorming over (geo-)informatie implementatieprogramma s en projecten (uitvoeringsgericht) - bestuur HWH opdrachtgever voor uitvoeringsgerichte projecten - projectleiding in uitvoering van projecten (kan ook via medewerkers vanuit de waterschappen in de vorm van detachering bij HWH of extern) - maken van afspraken over inzet projectmedewerkers vanuit waterschappen met betreffende afdelingsmanagers door projectleider - afstemming met uitvoeringsgremia als Geonovum, IHW Waterschappen - regie in beleid en uitvoering lokaal - inbreng van kennis uit praktijk naar centraal niveau - inbreng van behoefte GI vanuit de business - vrijmaken van projectmedewerkers / deelname in begeleidingscie s - informeren van afdelingsmanager door de projectmedewerker over inzet in project - projectleiding in uitvoering van lokale projecten Werkgroep geoinformatie (tevens kring geoinformatie) - adviesorgaan voor UvW en HWH - netwerk voor kennisuitwisseling en professionalisering (tevens sociaal netwerk) - agenderen van onderwerpen bij UvW en HWH - signaleren van knelpunten - vraagarticulatie en initiatie en voorbereiding van projecten/programma s, benoemen leden project/programmavoorbereidingscommissie - klankbordrol voor uitvoering projecten/programma s en monitoring Afstemming over kennis- en innovatie zit op het snijvlak tussen partijen, omdat dit enerzijds raakt aan strategie en anderzijds aan verbetering/vernieuwing van werkprocessen. Door deelname aan de werkgroep geo-informatie zitten personen in een dubbelrol. De opdrachtgeverrol voor projecten leent zich er niet voor om te beleggen bij de subwerkgroep geoinformatie, onder meer omdat zij niet beschikt over een eigen budget. Informatie over taken en verantwoordelijkheden van een kwartiermaker/programmamanager, projectleider en projectmedewerker zijn beschreven in bijlage Werkprogramma Het werkprogramma beperkt zich in eerste instantie tot projecten die door veranderende wetgeving zijn ingegeven en reeds zijn gestart. Dit betreft: Gezamenlijke inkoop luchtfoto s Bestand met waterschapsgrenzen Implementatie INSPRIE annex 1 (middelen) Voorbereiding INSPIRE annex 2 en 3 Overleg met Stichting Arbeidsmarkt Geo over opleidingswensen waterschappen op geo-gebied Ontwerpfase BGT Verkenning tweede tranche WKPB Informatiehuis Water (middelen) Geoportaal (middelen) AHN2. Voor nieuwe projecten zijn geen nog middelen beschikbaar. Indien deze toch gestart moeten worden dan moeten middelen hiervoor buiten de begrotingen om beschikbaar worden gemaakt. In tabel 5.2 is een overzicht van het werkprogramma met begrote kosten en inzet opgenomen voor nieuwe projecten. Voor een beschrijving van de projecten zie bijlage 6. De projecten zijn gekozen op basis van belangrijkheid en urgentie. Men dient er rekening mee te houden dat kennis, innovatie en educatie in de toekomst een steeds belangrijker spoor zal worden (door enerzijds snelheid van ontwikkelingen en anderzijds personele capaciteit) en dus meer prioriteit hieraan zal moeten worden gegeven in de toekomst. 22 / 52

28 Tabel 5.2 Werkprogramma (nieuwe projecten) Spoor & projecten Begrote kosten voor externe inhuur/projectleider (Euro) Spoor 1 Beleid, organisatie & communicatie 1A Geo-NUP Staalkaart d. 1E Geo-Tour d. Spoor 2 Vraag 2A GI-behoefte vanuit wetgeving d. 2B GI-behoefte intern (kernregistraties) d Spoor 3 Aanbod 3B BGT Implementatiefase * (excl. kosten voor evt. opwaardering GBKN naar BGT) Begrote inzet begeleiding vanuit waterschappen/ werkgroep geoinformatie(dagen) 216 d. 3 E Uniformering data d. Spoor 4 Kennis, innovatie & educatie 4A Kennisdoorstroming d. Organisatie Voorbereiding programma d. Totaal d. 23 / 52

29 6 Samenvatting: Conclusies en aanbevelingen 6.1 Samenvatting en conclusies De waterschappen (Unie van Waterschappen-subwerkgroep geo informatie en Het WaterschapHuis) signaleren een groot aantal ontwikkelingen op het gebied van geo-informatie en willen deze een goede plaats geven in de organisatie. Voor de eigen visie van elk waterschap is er behoefte aan samenhang op het gebied van geo-informatie en een gezamenlijke visie als kader. Mede gezien ontwikkelingen in wet- en regelgeving zoals de Waterwet en het NUP (Nationaal Uuitvoeringsprogramma) hebben zowel HWH als de Unie van waterschappen een urgente behoefte aan visie en strategie op het gebied van geo-informatie. Op dit moment spelen een aantal actuele ontwikkelingen, zoals de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT), STORM, PDOK (Publieke Dienstverlening op de Kaart) en het Informatiehuis Water, die vragen om betere samenwerking, afstemming en organisatie. Met de gezamenlijke visie kan de samenwerking tussen de waterschappen, Unie van Waterschappen en Het Waterschapshuis worden geoptimaliseerd, en kan naar buiten één visie op geo-informatie getoond worden. In deze visie zullen de rollen van het Waterschapshuis en de Unie van Waterschappen duidelijk benoemd en onderscheiden worden. Beoogd resultaat: Een onderling tussen de Unie van Waterschappen en het Waterschapshuis afgestemde en gedragen visie en strategie document met aandacht voor focus, prioriteitstelling, organisatorische samenhang, rolverdeling en een omschrijving van het (werk) programma Geo-informatie De volgende conclusies kunnen worden getrokken op basis van de huidige situatie, ontwikkelingen en de gewenste situatie van de geo-informatie in de wetenschapswereld: Een goed georganiseerde geo-informatie biedt volop kansen voor waterschappen: Efficiency/ betere bedrijfsvoering Effectief waterbeheer/ beter beleid Kwaliteitsverbetering dienstverlening Transparantie in communicatie en besluitvorming. Zichtbaar als één gezicht/ samenwerking Een aantal zaken gaan goed: Binnen en buiten waterschappen ontstaat een groeiend besef van de waarde van geo-informatie (mede dankzij navigatie systemen en Google Earth); Er wordt goed samengewerkt en er is grote betrokkenheid tussen waterschappen, UvW en HWH; De standaardisering (InformatieHuisWater), inkoop van geodata die we allemaal nodig hebben (zoals AHN en Luchtfoto s) en wettelijke trajecten (zoals INSPIRE, BGT, WION) worden gezamenlijk aangepakt waarbij de UvW een belangrijke rol vervult als beleidsmaker en opdrachtgever en HWH een belangrijke rol vervult als vertegenwoordiger, uitvoerder en opdrachtnemer; Alle waterschappen gebruiken een uniform datamodel en systeem IRIS en dezelfde software componenten (ArcGIS en Oracle) voor het beheer en analyses van de eigen geo-informatie en de benodigde geo-informatie van derden. IRIS wordt centraal doorontwikkeld onder regie van HWH in samenwerking met de waterschappen. Er zijn ook een aantal knelpunten: Positie van informatiemanagement/geo-informatie in de organisatie. De geo-informatie vakbroeders & zusters zijn het onderling wel snel eens, maar implementatie in de organisatie bij de primaire processen is lastig (b.v. bij de legger). De visie van de waterschappen/hwh/uvw op Geo-informatie wordt veelal niet gedeeld door de eigenaren /uitvoerders van het primaire proces. Oorzaken lijken te liggen in onbekendheid met geo-informatie; moeizame communicatie over geo-informatie; 24 / 52

30 onvoldoende aansluiting van geodata/informatie op de primaire processen; vrijblijvendheid b.v. van afspraken in trajecten als IRIS, de status van de WIA, de rol van de geo-informatiekundige als adviseur richting de proceseigenaren; geen centrale regie van informatiemanagement in een aantal organisaties. Taken, rollen en verantwoordelijkheden zijn niet duidelijk bij en tussen de verschillende partijen (HWH, UvW subwerkgroep Geo-informatie). Er is onduidelijkheid over de sturing, overdracht, taken, verantwoordelijkheden, opdrachtgever en opdrachtnemerschap; Gebrek aan overzicht, inzicht en prioriteitstelling van projecten en nieuwe ontwikkelingen inclusief wetgeving; Onvoldoende en/of onvoldoende gekwalificeerd personeel voor geo-informatie in de formatie van waterschappen. UvW en HWH komen samen tot de volgende visie: (Geo)-informatie is de katalysator voor communicatie en samenwerking (geografische ingang en verbindende factor voor overzicht en inzicht) om als waterschappen met één gezicht, uniform naar buiten te treden als regionale waterautoriteit, en intern de ruggengraat (registratiebasis) voor de ruimtelijke processen van de waterschappen. De doelen die zijn afgeleid van de visie zijn: overzicht op ontwikkelingen en meer pro-actief gezamenlijk optreden, zowel naar binnen als naar buiten -> niet verrast worden door ontwikkelingen, in regie zijn meer draagvlak voor en gebruik van geo-informatie bij bestuurders, primaire processen en ketenpartners (geo-informatie op de bestuurlijke agenda d.m.v. googlemaps- achtige managementinformatie /dashboard), leidend tot meer eigenaarschap voor (geo-)informatie bij de gebruikers heldere uitgangspunten, richtlijnen en randvoorwaarden voor gemeenschappelijke (geo)- informatievoorziening en dienstverlening scherp maken meer geoliede en op elkaar ingespeelde organisatie (voor het aanpakken van lopende en nieuwe ontwikkelingen) helderheid over taken, rollen, verantwoordelijkheden. De rollen van UvW en HWH liggen op centraal niveau, in het algemeen belang van de waterschappen, waarbij UvW aan de lat staat voor het beleid en HWH voor de uitvoering. De waterschappen zijn actief op dezelfde domeinen maar dan lokaal en zijn daarnaast bestuurlijk vertegenwoordigd in UvW en HWH. De subwerkgroep geo-informatie/ kring (geo)-informatie is als adviesorgaan actief en vormt een soort smeermiddel in het systeem. De benodigde inspanningen om deze doelen te bereiken zijn gestructureerd in een zogenaamd Doel- Inspanningen-Netwerk (DIN) waarbij de doelen zijn uitgewerkt in 4 sporen en per spoor doelen concreet en SMART zijn geformuleerd: spoor 1: Beleid, organisatie en communicatie (vraag & aanbod) spoor 2: Vraag (informatiebehoefte en gebruik) spoor 3: Aanbod (data) spoor 4: Kennis, innovatie en onderwijs (vraag & aanbod) Er is een aanzet gemaakt voor een programmaplan met projecten om de doelen te realiseren. Hieruit blijkt dat er zeer veel werk op stapel staat, zowel inhoudelijk als procesmatig. Deze aanzet voorziet in een werkprogramma voor voor bestaande en nieuwe projecten en een prioriteitstelling. Voor nieuwe projecten is een capaciteit benodigd van 603 dagen en een budget van Een van de nieuwe projecten is het uitwerken van het werkprogramma voor Per project worden trekkers benoemd afkomstig uit de subwerkgroep geo informatie van de UvW. 6.2 Aanbevelingen De ontwikkelingen op het gebied van (geo-)informatie gaan snel en het belang van (geo-) informatie neemt sterk toe voor de waterschappen. Dit biedt kansen voor zowel beleid als voor de bedrijfsvoering. Het is van belang ook managers en bestuurders hiervan bewust te maken met goede 25 / 52

31 communicatie en best practices. De positie van (geo-) informatiemanagement in de organisatie is als belangrijk knelpunt gesignaleerd, verbetering hiervan vormt een kernpunt voor draagvlak voor de gezamenlijke visie op (geo-) informatie. Formaliseren van subwerkgroep geo-informatie als kring geo-informatie in de HWH-structuur. Op korte termijn starten met programmavoorbereidingscommissie voor het programma , om dit tijdig op de begroting 2012 te krijgen. Zorgvuldige selectie en laten benoemen van ambassadeurs. Hun actieve betrokkenheid is sleutel voor succesvolle realisatie van deze visie en strategie. In gesprek gaan met managers en bestuur om de doelen te toetsen en hen mede eigenaar ervan te laten zijn. Hiermee wordt de visie en strategie geborgd. Gezamenlijke cursusdag project- en programmatisch werken, zodat voor iedereen eenzelfde begrippenkader ontstaat, men meer inzicht krijgt in de eigen rol en het gemakkelijker wordt om elkaar aan te spreken. 26 / 52

32 Bijlage 1 Overzicht geïnterviewde personen Unie van Waterschappen: M. Krug, B. Ludikhuize Het Waterschapshuis; R. van der Velden, J. van Enst, B. Everwijn SD / Bestuurders J. van der Veen (Zuiderzeeland), H. van t Land (Noorderzijlvest) Praktijk E. Bammens (Waternet), J. van Cranenburgh (Scheldestromen) Deelnemers workshop 1: Arjan de Boer - Rivierenland Ellen Loopstra - Stichtse Rijnlanden Kier van Gijssel - Hollands Noorderkwartier Wolfram Schmidt - Reest en Wieden René Verhage - Vallei en Eem Bert Ludikhuize - Velt en Vecht René van der Velden - Het Waterschapshuis Boris Everwijn - Het Waterschapshuis Guido ten Kate Veluwe Arjan Offerhaus Hollandse Delta Jildou Louwsma Roer en Overmaas Lambik Swinkels Aa en Maas Marianne Krug -Unie van Waterschappen Deelnemers workshop 2: René Verhage - Vallei en Eem Bert Ludikhuize Velt en Vecht René van der Velden - HWH Arjan Offerhaus Hollandse Delta Ellen Loopstra Stichtse Rijnlanden Arjen de Boer - Rivierenland Kier van Gijssel Hollands Noorderkwartier Guido ten Kate - Veluwe Harry Pergens Roer en Overmaas Lambik Swinkels Aa en Maas Johan van Cranenburgh Zeeuwse Eilanden Tamar Bakker - Noorderzijlvest Willem-Jan Jansen Brabantse Delta Dick Vastenhoud Wetterskip Fryslan Guus Huls - Rijnland Marianne Krug Unie van Waterschappen Begeleidingscommissie: MarianneKrug - Unie van Waterschappen Bert Ludikhuize - Velt en Vecht, voorzitter subwerkgroep geo-informatie René van der Velden - Het Waterschapshuis Boris Everwijn - Het Waterschapshuis 27 / 52

33 Bijlage 2 Ontwikkelingen in de processen en de rol van geo-informatie In figuur A is een model afgebeeld voor de gezamenlijke geo-infrastructuur voor de waterschappen, om het begrip ruggengraat uit de visie nader vorm te geven (zie voor toelichting de hoofdtekst van het rapport). Gezamenlijke geo-infrastructuur GI voor Waterkeringenbeheer GI voor Watersysteembeheer GI voor Afvalwaterzuivering GI voor Wegenbeheer GI voor Vergunning&Handhaving GI voor Planvorming GI voor Heffen & invorderen GI voor Calamiteiten Basis Geo-informatie Ruimtelijke Vraag Visualisatie/ interactie, value adding Analyse Organisatie Data In tabel 1 is een inventarisatie opgenomen van relevante ontwikkelingen in de verschillende processen en huidige en toekomstige rol van geo-informatie. Tabel 1 Ontwikkelingen en de rol van GI per bedrijfsfunctie ( x = huidige rol, (x) = toekomstige rol). Bedrijfsfunctie Ontwikkelingen Rol GI: Visualisatie/ Interactie/ valueadding Basis Geo-Informatie Rol GI: Organiseren Waterkeringenbeheer Watersysteembeheer Afvalwaterzuivering Vergunning & Handhaving Via webservices beschikbaar en toegankelijk maken van geodata Trend naar openheid van geodata PDOK, nationaal georegister, Basisregistraties, Inspire etc. Anders denken over veiligheid Meer virtuele inspecties Klimaatverandering en bodembeweging, toenemende aandacht z-coördinaat Meer behoefte aan planmatig sleutelen aan robuust watersysteem, simulatiemodellen Toenemende samenwerking met gemeenten etc, goede uitwisseling noodzakelijk Efficiencyvoordelen? Meer mobiel werken (x) Rol GI: Analyse x (x) standaar den: (x) (x) (x) (x) (x) Rol GI: Data (inhoud gezamenlijke geo-infrastructuur) X AHN, Luchtfoto s,. (x) BGT, etc. (x) Kernregistraties: (x) (x) (x) (x) 28 / 52

34 Bedrijfsfunctie Ontwikkelingen Rol GI: Visualisatie/ Interactie/ valueadding Rol GI: Analyse Rol GI: Organiseren Rol GI: Data (inhoud gezamenlijke geo-infrastructuur) Betere dienstverlening Planvorming Meer vooraan in RO keten een rol (x) (x) (x) (x) spelen, afwegingskader voor verschillende ruimtelijke scenario s Burger interactie, verkleinen kloof met kiezer Heffing & Toenemende samenwerking met (x) (x) Invordering gemeenten Calamiteiten Ontwikkelingen als crowdsourcing om informatie via Hyves, Twitter en user generated content te kunnen gebruiken (x) (x) (x) (x) Alle info paraat en bekende scenario s vooraf doorgerekend Robuuste organisatie (bij een calamiteit kan alles uitvallen) 29 / 52

35 Bijlage 3 Rollen in (geo-)informatiemanagement5 In het onderstaande is kort een beschrijving van de werkgebieden in de vorm van een rol van de informatiemanager aangegeven, gebaseerd op het 9-vlaks model ofwel Amsterdams Informatiemanagement Model, zie figuur 1. business informatie technologie & comm. strategie inrichting uitvoering Figuur 1. 9/vlaksmodel In de kern liggen de rollen van de informatiemanager in het middenkruis (middelste balk, zowel horizontaal als verticaal), en niet primair in de hoekpunten die de zaak zijn van strategie, technologie, dagelijkse business en bestaande processen. De beschrijving is gebaseerd op het artikel zoals weergegeven bij de bronvermelding, en aangevuld voor geo-informatiemanagement. Hieronder worden de 8 kernrollen in een korte typering beschreven. Geo-ICT partner in Strategie lid van MT met businessverantwoordelijkheden beoordeelt kansen en risico s van grote meerjarenprogramma s Geo-informatie beleidsmaker plaats van geo-informatievoorziening in de organisatie aanpak van coördinatievraagstukken beleid rond sourcing 5 Bron: Artikel Wat doet de baas eigenlijk?- over werkzaamheden van informatiemanagers, T. Abcouwer en J. Truijens, / 52

36 Manager Geo-data en Geo-ICT voorzieningen technische voorzieningen betrouwbaar geheel data en applicatie-database constructies betrouwbaar en stabiel structuur en invulling van de voorzieningen en faciliteiten voor gebruik Geo-applicatiebeheerder en Geodatabeheerder verantwoordelijk voor beheer en dagelijks functioneren van alle geo- ICT en geodata hupmiddelen Gebruikersondersteuner hoe is het gebruik projecten en tevredenheid vlekkeloos verloop helpdesks, impulsen voor serviceverbetering evt. SLA s Business-partner oog voor processen en procesbesturing in de organisatie actieve participant die meedenkt bij procesontwerp en toepassingen levert die de procesgang verbeteren en die ook de niet-primaire activiteiten effectiever helpt uit te voeren Alignment-manager/ (geo) i-adviseur misschien wel dé rechtvaardiging van de functie van (geo)- informatiemanager verantwoordelijk voor de ondersteuning van de business met geoinformatievoorzieningen, maar ook medeverantwoordelijk voor de inrichting ervan tweerichtingverkeer. 31 / 52

37 Bijlage 4 Rollen, taken en verantwoordelijkheden in een programma /project Rollen Elk programma / project vereist een goed samenspel tussen de verschillende rollen. In de basis zijn de volgende rollen te onderscheiden, zie ook figuur 1: opdrachtgever programmamanager inspanningsleider/ projectleider inspanningsmedewerker/ projectmedewerker. Inspanningsopdrachtgever Capaciteitsmanager Opdrachtgever Programmamanager Inspanningsleider Inspanningsmedewerker Figuur 1. Rollen in een programma De opdrachtgever zorgt ervoor dat het programma uitgevoerd kán worden. Hij zorgt voor steun voor het programma en neemt de noodzakelijke beslissingen. De grootste faalfactor voor programma s is het ontbreken van, of slecht uitgevoerd opdrachtgeverschap. De programmamanager (opdrachtnemer van het programma) zorgt ervoor dat het programma uitgevoerd wordt en stuurt op samenhang. De zogenaamde inspanningsleider is vaak de projectleider van project(en) binnen het programma, of een deelprogrammaleider van het programma. De projectleider zorgt ervoor dat het resultaat binnen de overeengekomen afspraken tot stand komt. De inspanningsmedewerker levert zijn inhoudelijke bijdrage aan het project. Dan zijn er nog twee andere belangrijke rollen op de achtergrond van het programma (in oranje weergegeven in de figuur):de opdrachtgever van de inspanningsleider en de capaciteitsmanager van de medewerker (veelal de afdelingsmanager). Deze rollen kunnen maar hoeven niet dezelfde persoon te zijn. De opdrachtgever van de inspanningsleider heeft belang bij het resultaat van de inspanning. Als hij niet dezelfde persoon is als de programmamanager dan is afstemming tussen deze personen nodig, want de belangen kunnen uiteen lopen. De capaciteitsmanager heeft belang bij een zo efficiënt mogelijke inzet van de medewerkers. Dit belang kan strijdig zijn met dat van de opdrachtgever. In dit soort situaties kan een programmaorganisatie complex worden, omdat de programmamanager met alle personen moet overleggen om het programma uitgevoerd te krijgen. De rollen kunnen ook ingevuld worden door externe medewerkers. In de navolgende tekst worden de basisrollen nog verder uitgediept met taken en verantwoordelijkheden. 32 / 52

38 Opdrachtgever De opdrachtgever is de beschermer van het programma en heeft een cruciale rol in het slagen van het programma. Hij zorgt ervoor dat het programma wordt verdedigd of verkocht en legitimeert steeds de noodzaak van het programma. Hij stelt de strategische richting vast en schept de juiste condities. Belangrijkste taken en verantwoordelijkheden: vaststellen van de doelen en het programmaplan nemen van beslissingen bij conflicterende belangen nemen van beslissingen over toekennen van middelen benoemen van de programmamanager (Deel-)Programmamanager De programmamanager heeft meestal weinig hiërarchische bevoegdheden richting de uitvoerende medewerkers van het programma. Een bindende en coachende opstelling is van belang, om de hele kudde bij elkaar te houden en betrokkenheid te verkrijgen. Daarnaast is het managen van de omgeving relevant (netwerkrol). De belangrijkste taken en verantwoordelijkheden van de programmamanager zijn: vormgeven en zorgdragen voor uitvoering van het programma bewaken van de voortgang (sturen op tempo, haalbaarheid, doelgerichtheid, efficiency, flexibiliteit) bewaken van samenhang tussen deelprogramma s zichtbaar maken van noodzakelijke keuzes en knelpunten organiseren en sturen van de communicatie en invloed uitoefenen op omgeving op juiste manier omgaan met beschikbare en benodigde kennis (kennismanagement) leidinggeven aan de programma-organisatie Een deelprogrammamanager heeft dezelfde taken en bevoegdheden, maar dan voor een deelprogramma. Zij rapporteren (gevraagd en ongevraagd) aan de programmamanager over hun deelprogramma. Projectleider: De projectleider zorgt ervoor dat het afgesproken resultaat er komt. De belangrijkste taken en verantwoordelijkheden zijn: afspraken maken over resultaat en kwaliteit afspraken maken, en afstemming houden met afdelingsmanagers voor inzet van projectmedewerkers plannen en coördineren van de inhoudelijke werkzaamheden regelen en voorzitten van projectbijeenkomsten sturen op de beheersaspecten (tijd, geld, kwaliteit, informatie, organisatie) rapporteren (gevraagd en ongevraagd) aan de deelprogramma-manager. Projectmedewerker De belangrijkste taken en verantwoordelijkheden: leveren van een bijdrage op grond van deskundigheid leveren van een prestatie binnen een vooraf overeengekomen tijdsbestek rapporteren (gevraagd en ongevraagd) aan de projectleider informeren van zijn afdelingsmanager over vooraf gemaakte afspraken (b.v. inzet kwaliteitsrichtlijnen, besteding van tijd). Secretariaat De belangrijkste taken en verantwoordelijkheden zorgdragen voor plannen & organiseren van vergaderingen voor het programma verzorgen agenda, stukken voor overleg met de programma-organisatie en de Stuurgroep communicatie beheer organisatie werkwijze/handboek beheer relatiebestand en toegankelijk maken van overige kennis en informatie. 33 / 52

39 Bijlage 5 Het verschil tussen data en informatie 6 Het aangeven van het verschil tussen data en informatie wordt vaak nagelaten, omdat deze begrippen (letterlijk) een basisgegeven lijken te zijn. Vaak is het in het normale spraakgebruik niet nodig om het verschil aan te geven. De begrippen worden dientengevolge regelmatig door elkaar gebruikt. Dat is niet erg, omdat het onderscheid er niet altijd toe doet, maar het is in deze context wel belangrijk om het verschil tussen de twee begrippen in het achterhoofd te houden. Hieronder zullen de begrippen dan ook nader worden toegelicht. Het woord data komt uit het Latijn en is het meervoud van datum, dat gegeven betekent. Clarke geeft de volgende definitie van data, die aangepast is voor gebruik binnen de context van de informatiewetenschappen: 'Data' is any symbol, sign or measure which is in a form which can be directly captured by a person or a machine. Informatie definieert hij als volgt: 'Information' is data that has value. Informational value depends upon context. Until it is placed in an appropriate context, data is not information, and once it ceases to be in that context it ceases to be information. Informatie is dus data met een bepaalde waarde. Een astronomisch voorbeeld zal het bovenstaande verduidelijken. Achtergrondstraling uit het heelal is er altijd geweest en zal er altijd zijn. Dat is een feit. Zodra deze straling wordt opgevangen en vastgelegd door computers is het data. Deze data kan onderzocht en bewerkt worden. Voor meer dan 99% is deze achtergrondstraling nietszeggend en van geen enkele waarde. De rest kan echter wel van enigerlei waarde zijn. Er kan een bepaald patroon in zitten dat iets zegt over bepaalde gebeurtenissen in het heelal. Deze data is informatie geworden, omdat het waarde heeft en er iets mee gedaan kan worden. Bijvoorbeeld de locatie van zwarte gaten achterhalen, supernovae ontdekken, of zelfs het bestaan van intelligent leven elders in het heelal aantonen (zie SETI, ). Wat de informatiedefinitie van Clarke bijzonder en tegelijkertijd onbevredigend maakt is het relatieve aspect ervan. Hij zegt dat de waarde van de informatie afhangt van de context. Wat voor de één informatie is, is voor de ander gewoon data. Patronen in de achtergrondstraling van het heelal kunnen bijvoorbeeld erg bijzonder zijn voor een astronoom, voor de ander is het een reeks van nullen en enen waar niks mee te beginnen valt. Het is dus moeilijk om voor sommige gegevens aan te geven of het als data of als informatie kan worden beschouwd, aangezien dat afhangt van de persoon die er naar kijkt. Zowel data als informatie kunnen worden gevisualiseerd. Het doel van een datavisualisatie is het geven van meer betekenis aan de data voor het menselijke oog en brein. Zo wordt de data omgezet in informatie. Het doel van een informatievisualisatie is in feite hetzelfde, de informatie wordt echter op zo n manier weergegeven dat er nog meer informatie uit te halen is. 6 Bron: 34 / 52

40 Bijlage 6 Aanzet Programma Geo-Informatie B6.1 Structuur van het programma In hoofdstuk 3 is in de DIN reeds de structuur van het programma weergegeven met 4 sporen (of deelprogramma s). In figuur B6.1 is de DIN uitgewerkt met SMART-doelen. De SMART-doelen zijn toegedeeld aan het spoor waar zij de meeste raakvlakken mee hebben. In de monitoring van het programma zal van elk project de bijdrage aan (de voortgang voor) realisatie van het SMART-doel(en) worden gemeten. Bij onvoldoende bijdrage van projecten aan de programmadoelen kunnen projecten eventueel worden gestopt door een besluit in de lijn, op voorstel van de programmamanager. Tevens kunnen eventueel nieuwe projecten worden ingeschoven. De programmamanager stuurt het gehele programma op tempo, haalbaarheid, efficiency, doelgerichtheid en flexibiliteit. Figuur B6.1. Uitwerking DIN met SMART-doelen In de onderstaande paragrafen wordt elk spoor toegelicht met een korte omschrijving, een beschrijving van de SMART-doelen en een overzicht van de projecten. 35 / 52