De vlag gestreken De zon is ondergegaan
|
|
- Stefanie van der Heijden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De vlag gestreken De zon is ondergegaan Nieuwsbrief 13 e jaargang nr februari 2013
2 Sociale Commissie voorzitter Ad Bouterse Lindenlaan 110, 1741TX Schagen secretaris Gijs Elders Wakkerendijk 18, 3755DC Eemnes Friesland Peter Beers Welgelegen 36, 8861XR Harlingen Overijssel Wouter Wanrooy Pr Beatrixlaan 25, 7437CA Bathmen Gelderland-oost Jaap Visser de Rosmolen 25E, 6932 NA Westervoort Gelderland-west Kees Hermens Karnstraat 3, 6532TX Nijmegen Utrecht/ t Gooi Gijs Elders Wakkerendijk 18, 3755DC Eemnes gijs.elders@ziggo.nl Noord Holland Jan van Gils Wilhelminalaan 38, 1161TX Zwanenburg j.van.gils22@kpnplanet.nl Zuid Holland Alex Muller De Tol 365, 2266EG Leidschendam alex.muller@veteranen.nl Zeeland Adri Poortvliet Henri Dunantstr. 32, 4388NK Oost Souburg adriepoortvliet@hetnet.nl Noord Brabant Jan Wouters Com. de Quaylaan 290, 5224CZ Den Bosch ja.wouters@planet.nl NB West Koos Dortmont Vorensaterstraat 51, 3312NV Dordrecht , j.dortmont7@upcmail.nl Limburg-zuid John Snackers Groesweg 26, 6451GG Schinveld snack018@planet.nl
3 Van de voorzitter Het is dan al wel februari maar toch. Voor al diegene die ik niet ontmoet heb op onze Nieuwjaarsreceptie in Roosendaal en dus niet persoonlijk de hand heb kunnen drukken, de allerbeste wensen voor dit jaar. En ik wil daaraan duidelijk toevoegen: In goede gezondheid. Vaak wordt daar al te makkelijk aan voorbij gegaan. Echter, je bent lid van een vereniging -en ik heb dat ook op onze Nieuwjaarsreceptie gezegd- waarvan de leden niet meer zo piep zijn. Dus dan ga je je wel eens realiseren dat gezondheid een groot goed is. Een groot goed waarvan je het gemis pas gaat beseffen als je lichaam niet meer wil wat jij wilt. En dan die verhalen van die krakende wagens, onkruid dat niet vergaat en Old soldiers die nooit doodgaan. Mooi gezegd en mooi gezongen maar ook veteranen hebben niet het eeuwige leven. Daarom vanaf deze plaats nog eens dik onderstreept: Voor iedereen een goede gezondheid Een jaar na het jaar 2012 waarin we op diverse manieren hebben herdacht dat de laatste Nederlandse militairen uit voormalig Nederlands Nieuw-Guinea zijn vertrokken. Ik heb daar al over geschreven in onze Nieuwsbrief van december. Dit jaar zal wat minder spectaculair gaan verlopen, al blijft het altijd spannend wat de feestcommissie weer georganiseerd heeft voor onze reünie. Er komen in ieder geval enkele prominente gasten! Standaard krijgen we weer het Bevrijdingsfestival in Wageningen, de Nederlandse Veteranendag in den Haag en de herdenking bij het Nationaal Indië Monument in Roermond. Bijzonder zal wel zijn de verhuizing, eind van het jaar, van het VP van den Haag naar Doorn. De passets voor het veteranentenue gaan, eindelijk, de ronde doen, en op 28 februari vindt er commandowisseling plaats op Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum Bronbeek. Maar het grote nieuws is toch wel de abdicatie van koningin Beatrix en de troonbestijging van Willem-Alexander. (Met gelukkig in zijn kielzog ons aller Maxima). Minder is dat we regelmatig kameraden verliezen door overlijden of die om gezondheidsredenen hun lidmaatschap op moeten zeggen. Laat ons daarom, als steeds kleiner wordende groep, trouw blijven aan elkaar en trouw blijven met elkaar. We herinnering ons een mooi, bijzonder en indrukwekkend land met zijn warme, sympathieke en aanhankelijke bevolking. We hebben er toch iets voor mogen betekenen. Die gedachte tovert, bij het begin van de dag, een glimlach op je gezicht. Uw voorzitter Cees Aarts 1
4 Inhoudsopgave Verhalen uit ons Nieuw-Guinea verleden pag. 03 t/m 0 Herdenkingsreis VNNGM pag. 03 t/m 06 Van Curaçao naar Nieuw-Guinea (2) pag. 07 t/m 11 Nieuw-Guinea herinneringen verteld door een veteraan.. pag. 12 t/m 17 Mijn diensttijd in Nederlands Nieuw-Guinea (2) pag. 18 t/m 24 Naar welke muziek luisterden we in Nieuw-Guinea? pag. 24 t/m 25 Het biscuitblik pag. 26 t/m 27 Gedicht: De hondenwacht pag. 28 Van het bestuur pag. 29 t/m 32 Berichten van en over leden en organisaties pag. 33 t/m 35 Van de redactie pag. 36 t/m 37 Boekenrubriek pag. 38 t/m 42 Musea pag. 42 t/m 43 2
5 Verhalen uit ons Nieuw-Guinea verleden Herdenkingsreis VNNGM in samenwerking met Merapi een indrukwekkend succes Door Andreas Schelfhout De hartelijkheid van de bevolking, Papoea s die naar je toekomen, niet om je een namaakhorloge of verzilverde koperen armband aan te smeren, maar om je te begroeten, welkom te heten, je een hand te geven. Met daarbij altijd weer de onvermijdelijke vragen: Wanneer komen jullie terug? En: Samen op de foto? Dat is wat de deelnemers tijdens de herdenkingsreis van de VNNGM in samenwerking met Merapi Tours & Travel, vooral is opgevallen. En ook het botte gedrag van de transmigranten die vanuit de hele Gordel van Smaragd naar Papoea trekken voor een nieuw bestaan, een bestaan waarvoor de Papoea s geacht worden een stapje opzij te zetten, maar dat natuurlijk niet van harte doen. Want het zijn vooral de migranten die stamlanden in bezit nemen en alle grotere plaatsen in Papoea in vuilnisbelten hebben veranderd. Verder was het alle dagen heet, heter, heetst en zorgden gedurende de hele reis slechts twee moessonbuien van watervalkwaliteit voor enige verkoeling. Overgewicht De reis begon op 19 november op Schiphol waar in de wel zeer vroege morgen de reisgenoten binnendruppelden, in de meeste gevallen sjouwend met koffers met aanzienlijk overgewicht. Want naast wat iedereen zelf nodig heeft aan kleding en zo (een borreltje voor persoonlijk gebruik bijvoorbeeld), zat de bagage propvol met voetbalshirts, kleurige meisjesschoenen van Scapino, brillen, voet- en tennisballen, pennen, schriften, viltstiften, ballpoints, foto s, medicijnen, ballonnen, te veel om allemaal op te noemen. Later zou dat overgewicht het gezelschap nog parten spelen. De groep Nabire- Fak Fak-Kaimana bleek inclusief bagage veel te zwaar voor het kleine vliegtuig, de piloot wilde iemand van de groep achterlaten. Daarvan kon natuurlijk geen sprake zijn. Uiteindelijk besloot de vliegenier om twee banken uit het toestel te slopen en een hoeveelheid kerosine af te tappen. Het vliegtuig kon alsnog en met enige vertraging vertrekken. Bij aankomst in Nabire wees de piloot op de brandstofmeter. Die stond op E, de E van empty. Jakarta De eerste tussenstop was in Jakarta, om aan de warmte te wennen, om geld te wisselen en natuurlijk ook om een kijkje te nemen in deze overvolle miljoenenmetropool. Bijzonder was het bezoek aan een Portugese kampong waar vrijwel alleen Indonesiërs wonen met een Portugese achternaam. In de kampong werden we getrakteerd op lekkere hapjes, koel bier en vooral muziek: een mix van krontjong en ronggeng met op de (historische) achtergrond de vage herinnering aan de fado. Nog die avond vertrokken we naar Biak, want 3
6 daar wilden we om te beginnen zijn. Wat we al in Jakarta zagen, was ook te zien op Biak: de verwaarlozing van huizen en gebouwen, de overmaat aan vuil op straat. Gerard Minnee, (eens marinier, altijd marinier (1959/1960): Alles wat ze niet meer nodig hebben, laten ze gewoon vallen, de bermen van de wegen, de watergangen, er liggen bergen zwerfvuil. En niemand ruimt de rommel op. Gelukkig was het in de kampongs een stuk schoner. Een wel heel apart moment beleefden we in een dergelijk kampong. Toen we uit de auto s stapten, was het schooltje meteen in rep en roer, kwamen alle leerlingen naar buiten, stelden zich op en begroetten ons zingend. Dat zingen werd nog eens dunnetjes overgedaan toen de kapella kampong staand midden op de doorgaande weg het Wilhelmus zong, zuiver, twee coupletten en woord voor woord verstaanbaar. Later zongen alle omstanders, inclusief de ontroerde reizigers, het volkslied nog eens met hem mee. En liedjes van vroeger: Drie kleine kleutertjes en In het groene dal, in het stille dal... Dodenappèl Op 24 november kwam het hele reisgezelschap samen in het oude KLM-hotel op Biak voor een dodenappèl van alle omgekomen militairen in de periode , een periode van twintig jaar strijd. Niet alleen de 156 Nederlandse militairen, ook de meer dan vierduizend manschappen die de Amerikanen en Australiërs verloren bij de herovering van Nieuw-Guinea op Japan, werden herdacht. En natuurlijk de gesneuvelde soldaten van het Papoea Vrijwilligers Korps (PVK), de gidsen en de dragers. Na een kort openingswoord namens de voorzitter van de VNNGM, Cees Aarts, en de directeur van Merapi, Flip Stoltenborgh, werden de namen van al die jong gestorven Nederlandse jongens afgeroepen, van de gebroeders Gijbels in 1942 tot en met marinier Peter Mannie en luitenant Charles Moreu die één dag voor het staakt-het-vuren in 1962 sneuvelden. Het veel emoties oproepende dodenappèl werd enkele malen onderbroken door toepasselijke muziek, Old soldiers never die bijvoorbeeld en een lied van de sweetheart of the forces Wieteke van Dort. Tevens waren er boodschappen van oud-minister van Defensie Hans Hillen en de Inspecteur der Veteranen, generaal A. Oostendorp. Enkele citaten uit die boodschappen: Generaal Oostendorp: Ik betuig diep respect voor de veteranen die zich in die moeilijke periode hebben ingezet voor een, naar later bleek, onmogelijke opgave. Hans Hillen: De speciale band die velen van u hebben ontwikkeld met de mensen hier voor wie u indertijd bent opgekomen, tekent uw bewonderenswaardige engagement. De bijeenkomst is op video opgenomen op basis waarvan een dvd wordt gemaakt.* Na het dodenappèl vloog het hele gezelschap letterlijk uit elkaar naar de plaatsen uit het verleden, van en met Merauke tot en met het vroegere Hollandia, van de Baliem tot de Wisselmeren. En dat betekende dat vrijwel alle reizigers in drooggelegde gebieden terecht kwamen, plaatsen waar officieel geen bier te koop is. Radboud van Grieken (11e Verbindingsbataljon) later: Ik heb nog nooit zoveel cola en water gedronken als in de afgelopen week. Gelukkig viel het in Nabire en Kaimana mee. In Kaimana was na enig aandrin- 4
7 gen bij een Chinees een doos van 24 blikjes Bintang te koop voor slechts 1,2 miljoen RP: ongeveer honderd euro! Beter duur dan niet te koop, dachten we en zo zaten we s avonds voor ons hotel een prima gekoeld pilsje te drinken ten aanschouwen van iedereen die in de naastgelegen Bank Papoea geld kwam pinnen. Kampong Lobo Op ruim drie uur varen van Kaimana ligt de kleine kampong Lobo, een kampong waar in een ver verleden een bestuurspost met fort was gevestigd, Fort Du Bus. Dat fort stelde niet veel voor: een houten palissade met daarbinnen enkele primitieve onderkomens, Kerk Lobo zo primitief dat de KNIL-soldaten allemaal door ziekten om het leven kwamen. Een eenvoudig gedenkteken herinnert er aan hun eenzame dood. In Lobo heeft de tijd niet stilgestaan. Er is een poging gedaan alle woningen te voorzien van waterleiding. Dat is mislukt, door gebrek aan onderdelen. Er is een schooltje, geheel zonder leermiddelen. Met slechts een schoolbord en wat krijtjes moeten de leraren maar zien hoe hun kennis over te dragen. In een van de lokaaltjes hing een verscheurde landkaart van Papoea, vernield omdat de kinderen de kaart waardeloos vonden: hun kampong stond er immers niet op. De grote steiger is niet af. Van enige vorm van gezondheidszorg is niets te vinden. Echter wel zorg voor de geest: er wordt in Lobo gebouwd aan een enorme kerk, in omvang gelijk aan de overmaatse dorpskerken in Brabant, de gestolde geloofsbelijdenissen van de triomferende roomse kerk uit het begin van de vorige eeuw. En dat fenomeen van onzinnig grote gebedshuizen valt in heel Papoea waar te nemen. Alom schieten moskeeën en kerken uit de grond, de moskee in Kaimana telt acht minaretten, biedt ruim plaats aan honderden biddende moslims. Maar na de oproep vrijdagsmiddags deden slechts enkele mannen bij de moskee hun schoenen uit en betraden de moskee voor hun gebed. De tekst van de Duitse schrijver Bertold Brecht, Erst das Fressen, dann die Moral, is nog niet in Papoea doorgedrongen. Last post Zoals gebruikelijk bij veteranenreizen hadden de meeste deelnemers zich een taak gesteld. Het brengen van geld en (hulp)goederen op afgesproken adressen of eenvoudig om met een klein geschenkje een Papoeakind wat kleur in het leven te brengen. Veteraan René Hoksbergen, emeritus hoogleraar Universiteit Utrecht, was in het bijzonder op zoek naar wat de meer bestuurlijke autonomie voor de Papoea s nu eigenlijk voorstelt. Hij heeft geen antwoord kunnen vinden. Weer anderen brachten bezoeken aan de families van naar Nederland gevluchte Papoea s of maakten foto s van de vroegere woonhuizen van Nederlandse kolonisten die in 1962 gedwongen werden te repatriëren. Joop 5
8 Matthijse vloog met vier man naar Merauke en maakte samen met hen een avontuurlijke 4WD-tocht naar de afgelegen kampong Baad. Joop: Vroeger stikte het hier van de herten, kangoeroes en muskieten. We hebben er tijdens de hele rit niet één gezien. Wat hebben ze ermee gedaan? Allemaal opgegeten? Jellie Klaster volvoerde een emotioneel zware en tegelijk diepe voldoening gevende taak. Zij vertelt: Op 19 november ben ik afgereisd naar Papoea, het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea. Het doel was mijn vaders sporen na te lopen en zijn as uit strooien over dit land waar hij als negentienjarige marinier een heftige tijd meemaakte. Op mijn laatste reisdag heb ik samen met mijn man en een groepje oud-mariniers zijn as uitgestrooid vanaf het uiterste puntje van de Vogelkop te Sorong. De oud-mariniers hebben de Last Post geblazen en gesalueerd voor mijn vader. Kerstman Kerstman met zijn bruid In Papoea is de Kerstman een geziene figuur die met een toeterende optocht wordt ingehaald. De Kerstman komt niet alleen: hij brengt zijn bruid mee en ook nog eens tientallen hulp-kerstmannen die de... Japanse vlag meevoeren. Mogelijk betekent de vlag voor de Papoea s dat de Kerstman uit Tokio komt. In veel hotels staan opgetuigde kerstbomen en hoor je er de ganse dag Bing Crosby zingen: I am dreaming of a White Christmas... hetgeen in Papoea wel niet zal lukken. René Hoksbergen besluit en verwoordt daarmee de bevindingen van alle deelnemers: Ik ben erg moe thuis aangekomen, maar geheel bevredigd wat mijn nostalgie betreft. De reis was uitstekend georganiseerd en ik kijk nu uit naar de reünie. De medereizigers vond ik boeiende mensen met boeiende levens en voor deze reis zeer aangenaam gezelschap. Misschien ga ik wel een verhaal over deze reis schrijven waarin ik dan mijn persoonlijke gevoelens/beleving verwerk. *. Wie de dvd van het Dodenappèl op Biak wil bestellen: info@merapi.nl. 6
9 Van Curaçao naar Nieuw-Guinea Deel 2 Soldaat 1 e klasse C.G. van der Laan legernummer: e Geneeskundig Bataljon, Verzamelcompagnie, 3 e peloton Functie: gewondenverzorger/chauffeur. Diensttijd: 5 april 1961 tot 1 november 1962 In dit artikel, rijkelijk voorzien van foto s, beschrijft van der Laan zijn reis naar en verblijf op Biak. 2 Om uur kwamen we aan de kade van Willemstad. Het was er erg druk. Een massa mensen stond daar om ons te verwelkomen. De mariniers gingen het eerst van boord af. Om ongeveer uur werden we ontscheept en verlieten voor het laatst de loopplank van de Prins der Nederlanden. Er stonden bussen gereed om ons naar het marinekamp Suffiesant te brengen. Daar kwamen we aan en werden naar de kantine gebracht, waar we een flesje limonade kregen aangeboden. Daarna werden we naar onze slaapplaats gebracht, in de garage, die als slaapzaal was ingericht. Zeilen in de Brakkenput Kade Curaçao Er stonden veldbedden. Dat viel wel even tegen. We waren de lakens van de boot gewend. We sliepen laat, maar waren de volgende morgen ook laat wakker. De eerste dag op Curaçeau was wel een beetje vreemd. Het was smoorheet en dat viel wel even tegen. We hebben ons de hele dag een beetje rustig gehouden. Het was zondagavond toen ik Ben Helverstein ontmoette. De broer van mijn schoonzuster. De volgende dag leek het meer vakantie. s Morgens een rondrit en s middags zwemmen. Aan zwemwater hebben ze op Curaçeau geen gebrek. Er zijn verschillende baaien afgezet met gaas en die dienen als zwembad. De drie baaien waar we voornamelijk zwommen waren: Michielsbaai (Koninklijke Marine)Brakkenput ( Gefinancierd door Shell) Piscaderbaai ( de mooiste.) De Michielsbaai is uitsluitend bestemd voor de Nederlandse militairen. We zijn er verschillende keren wezen zwemmen en kregen gratis drinken aangeboden. 7
10 Het was een aardig zwembad met een duikvlot. De Brakkenput is een baai, ook van de marine, maar ligt op het Shell terrein. Het is een baai met veel zeilboten en er kan dus volop gezeild worden. Er werd dan ook veel gebruik van gemaakt door ons. De 3e baai is de Piscaderabaai en wel de mooiste van Curaçao. Er was een heel groot restaurant bij gebouwd, waar tegen billijke prijzen consumpties te krijgen waren. Op dinsdag 19 juni 1962 hebben we s morgens exercitie gehad, wat een grote puinhoop was. In de middag hebben we wat geslapen en s avonds zijn we naar de film geweest in de eetzaal. De volgende dag een veldloop in de omgeving van het kamp. Daarna naar de officiersmess keuken om aardappelen te schillen. Een in de avond weer naar de film, aangeboden door de Shell in hun openluchttheater. Erg mooi. We kregen de consumpties aangeboden door het leger des Heils. Alleen de afloop was niet prettig. Op de terugweg is sergeant Plaatsman aangereden door een personenauto en met een zware hersenschudding naar het ziekenhuis gebracht. Dat was geen prettig moment voor het peloton. De volgende dag, vroeg, moesten we weer aardappelen schillen, want we kregen Hollandse kost. Daarna zijn we met bussen weer gaan rijden en wel eerst naar de grotten van Hato. Dat zijn prachtige grotten en liggen vlakbij het vliegveld. Ook zijn we nog naar een dierentuin geweest, maar daar was niet veel aan. Het liep al aardig tegen het eind van ons verblijf op dit eiland, toen de Zuiderkruis de haven van Willemstad binnenkwam. Het was zaterdag en tevens marktdag. Ze kennen daar geen kramen zoals in ons land, maar het zijn allemaal schepen die aan de kade liggen en hun koopwaren (meestal fruit) uitstallen. De boten komen het meest van Venezuela en varen op en neer naar Willemstad. De Zuiderkruis Zondag 24 juni, s Morgens naar de H. Mis geweest. Daarna naar de boot geweest om plasma aan boord te brengen, in de middag hebben we nog gezwommen in de mooiste baai en s Avonds lagen we vroeg in bed. Op maandag 25 juni moesten we vroeg op om ons voor te bereiden voor inscheping op de Zuiderkruis. Het was wel even een puinhoop voor alles klaar was. Doch om een uur of 10 waren we gereed. De wagens van de marine brachten ons naar de kade. De laatste rit van Suffisant naar de kade was wel een die een dikke streep zette onder aan de tijd van de prettige herinneringen aan de West. Omstreeks uur kwamen we op de kade aan. De Zuiderkruis zag er aan de buitenkant uit als een wrak. Doch later bleek het aan boord wel mee te vallen. Het duurde nog verschillende uren voordat we ingescheept waren. We zaten met 850 militairen op de boot. Om uur precies, galmde weer 3 lange stoten het luchtruim in. Het marinierskorps speelde het Wilhelmus en de trossen werden losgegooid. Er waren veel Nederlandse mensen naar de kade 8
11 gekomen om ons een laatste reis toe te wensen en een behouden thuiskomst. Het deed echt weer de gedachte naar boven komen van het vertrek uit Amsterdam. En zo kwam er een einde aan ons verblijf op Willemstad, dat eindigde op 25 juni We voeren met de boot richting de Caribische zee alvorens de pontonbrug van de haven te passeren. Het was prachtig weer en dat maakte ons vertrek wel tot een herinnering die we niet gauw zullen vergeten. Het eiland zakte langzaam achter de horizon en ons laatste reisgedeelte was begonnen, richting Nederlands Nieuw Guinea. Dierentuin Willemstad Dinsdag 26 juni was een rustige dag. We hebben de hele dag gevaren op de Caribische zee, richting het Panamakanaal. De volgende morgen, 27 juni, kwamen we om 8 uur bij het Panamakanaal aan. Die dag moesten we in burgerkleding, omdat er geen soldaten vervoerd mochten worden door het Panamakanaal. Het is een kanaal dat de Caribische zee verbindt met de Grote oceaan. Het kanaal is 82 km lang. Het heeft een fantastisch mooi sluizencomplex, we werden 27 meter omhoog gebracht om het kanaal te bereiken. Het schudde duurt niet lang, in tijd van een mum waren we 9 meter hoger en dat drie keer. De boot mag er niet op eigen kracht invaren, maar wordt door locomotieven voort getrokken. Treintjes die de schepen door de sluis trekken in het Panamakanaal. Na drie sluizen gepasseerd te zijn kwamen we in het kanaal aan. Daar hebben we een tijd moeten wachten voordat we mochten opstomen naar het einde van het kanaal. Het stadje, aan het begin van het kanaal heet Cristobal. Na ongeveer 1½ uur vertrokken we richting Gatunmeer, dat honderden eilandjes telt. Het is prachtig om al die eilandjes te passeren. Na ongeveer 20 km passeerden we het Basso Colorado eiland en begon het eigenlijke kanaal. Het kanaal is gegraven door slaven en het is fantastisch mooi. De oever is voor het grootste gedeelte overdekt met oerwoud. Hier en daar stroomt een waterval. Het was jammer dat het regende. s Avonds om 18 uur kwamen de Mira Floressluizen inzicht. Die brachten ons weer 27 meter naar beneden en voeren we naar Balbao, waar proviand werd ingeladen. Om middernacht verlieten we Balbao en voeren richting de Golf van Panama. We voeren onder de nieuwe brug door, die Midden-Amerika met Zuid-Amerika 9
12 verbindt. De reis van 12 dagen naar Pearl Harbour was begonnen. Veel hebben we niet gedaan. We konden volop zwemmen, want er was een zwembad aan boord. Zonnebaden was ook een fijne hobby en al gauw hadden we een gebruinde body. oever van het kanaal Op vrijdag 29 juni hadden we een vlaggenparade, ter gelegenheid van de verjaardag van Prins Bernhard. We kregen die dag bijzonder goed eten. De volgende dagen was het meer een vakantie, want er was niet veel te doen. We zaten de hele dag in de zon of zwommen. s Morgens om 7 uur was er op het sportdek een H. Mis. Ik ben daar verschillende keren misdienaar geweest. (Jong geleerd is oud gedaan). Tijdens een van die H. Missen is het altaar in elkaar gestort tijdens een grote waterval in de oever golf. Het gebeurde precies onder de consecratie. Op vrijdag 6 juli, heb ik om ongeveer 17 uur, met een ongelukkige klap, de bril van Wim Philips over boord geslagen. Op zondag 8 juli 1962 s avonds om 23 uur heeft de Verenigde Staten op de Jonson-eilanden een A-bom tot ontploffing gebracht. We zagen een gele lichtflits en vervolgens werd het licht rood en later groen. Een fantastisch mooi gezicht om te zien. De volgende morgen, maandag 9 juli, om 7 uur zagen we land en wel het land van de Hawaï eilanden. Daar zouden we aan wal gaan. We voeren naar de marinebasis van Pearl-Harbour. Het was regenachtig en het was fris. Pearl-Harbor is een Amerikaanse marinebasis. Het is een schitterend gezicht om al die marinevaartuigen te zien liggen. Er mocht beslist niet gefotografeerd worden. Toen we aan de kade kwamen, stond er een korps van dat onderdeel opgesteld en speelde pittige welkomstmuziek. We mochten er van boord af, maar mochten de basis niet verlaten. Dat gaf ook niet, want het leek wel een dorp. Er waren heel mooie winkelstraten en er reden busdiensten. Toen we van boord gingen kregen we een dollar(fl. 3,80) aangeboden van de consul. We gingen met een groepje jongens en sergeant Visee, een grote winkel binnen. Het was net of we bij V en D binnen waren. Je kon er van alles kopen en er was zelfs een postkantoor binnen. s middags mochten we het kamp in gaan. We hebben er verschillende oorlogsbodems bekeken en het was de moeite waard. Er lagen ook Koreaanse- en Japanse kruisers. s avonds zijn we, met 10
13 een klein groepje, op een van de boten naar de film geweest. Om 22 uur gingen de trossen weer los en begonnen we aan de laatste 12 dagen varen naar Nieuw Guinea. Dinsdag 10 juli, naar de kerk geweest. Na het eten heb ik corvee gedaan in de hut van onze pelotonscommandant, kapitein Oh. Verder zijn we, samen met de MP, naar het opsporen van het horloge van soldaat Huismans. Dat was in onze hut zoekgeraakt. Gelukkig hebben het gevonden in de plooi van zijn broek. Tegen de middag zijn we een onbewoond eiland gepasseerd. Na de slaappauze hebben we instructie gekregen op de brug. s avonds naar de film. De andere dagen zijn niet anders verlopen. Tot vrijdag 13 juli. Die hebben we namelijk overgeslagen in verband met het passeren van de internationale datumgrens. Maandag 16 juli 1962, vond er op de boot een eigenaardige gebeurtenis plaats en wel de Neptunesdoop. Die doop wordt altijd gedaan met landrotten die nog nooit de evenaar hebben gepasseerd. Het is een doop die niet zachtzinnig wordt uitgevoerd. Om 9 uur verscheen Neptunes op het sportdek. De vlaggen werden gehesen en er klonken vrolijke noten over het dek. Neptunes nam plaats op een zetel en zijn volgelingen namen naast hem plaats. Dit was opgesteld op het sportdek. Nadat Neptunes ons verwelkomd had, begon de doopceremonie. Als eerste werd gedoopt de C.O.T. (Commandant Overzeese Troepen). De ceremo- Neptunes doop op de Zuiderkruis nie begon met het eten van een zoute haring, het drinken van een borrel (zeewater) en een moorkop gevuld met groene zeep. Daarna werd de man op een stoel gezet en overgoten met 3 kleuren pudding. Rode, groene en witte. Toen volgde een handeling waar de dopeling op een glijbaan gezet werd en zo het zwembad werd ingegleden. In het zwembad zwommen een paar volgelingen om de dopeling een paar maal onder te duwen en hem in het rijk van Neptunes op te nemen. Zo werden er een twintigtal mensen gedoopt als afgevaardigden van alle militairen die aan boord waren. Toen ze allemaal waren geweest werd de hele boel in het zwembad gegooid. Het was een grote bende en dat was toch de bedoeling. Zo was de morgen snel en mooi omgegaan. De rest van de dag hebben we in de zon gelegen en gezwommen. Er volgden nog twee rustige dagen waarvan we dan ook genoten hebben. Het einde van de reis naderde. 11
14 Nieuw-Guinea herinneringen verteld door een veteraan aan de familie van een veteraan Het is algemeen bekend dat onder kinderen en kleinkinderen vaak de wens leeft om meer te weten te komen over de belevenissen van vader of grootvader tijdens die militaire uitzending. 3 Willem Roncken beschrijft, in dit verhaal aan een zoon van een Nieuw-Guinea veteraan, zijn herinneringen. Willem Roncken diende als beroepssergeant bij het regiment Limburgse Jagers op Fak-Fak in Beste Gérard en familie. Aan je wens om meer informatie over de belevenissen van je vader tijdens militaire uitzendingen wil ik graag tegemoet komen door mijn herinnering te beschrijven in deze brief. Over het verblijf van je vader in voormalig Nederlands Indië kan ik je helaas niet veel vertellen, want daar ben ik niet geweest. Ik heb tijdens mijn diensttijd wel met veel collega s die in Indië hadden gediend samengewerkt, maar veel meer dan wat losse opmerkingen en stoer klinkende algemeenheden hoorde je er niet over. Ze waren gelukkig terug in Nederland, pakten de draad weer op en moesten verder met hun leven in een maatschappij die hard aan het werk was om de gevolgen van de tweede wereldoorlog te boven te komen. Een maatschappij ook, die geen idee had over de situatie in dat land aan de andere kant van de wereld. En uitleggen konden de jongens het toch niet. Ze hadden zelf nog niet verwerkt wat hun daarginds was overkomen en wilden er daarom maar liever niet of niet te veel over praten. Niet omdat ze alleen maar vreselijke dingen hadden meegemaakt, ook dat wel, maar hun leven daar was niet te vergelijken met dat in Nederland. De verhalen over schermutselingen, hinderlagen, gevaren, angsten e.d. kwamen pas veel later met de kritiek en verdediging daartegen, in de publiciteit, via journalisten en geschiedschrijvers. Pijnlijk soms voor de jongens die alleen maar gewoon hun plicht hadden gedaan, kameraadschappelijk elkaar uit de shit hadden geholpen, waarin ze door opdrachten en bevelen van hogerhand terecht waren gekomen. Daarbij waren doden en gewonden gevallen en werden heldendaden verricht, omdat kameraden in levensgevaar verkeerden. Vertel daar maar eens over op een verjaardagsfeestje in de huiselijke kring in Nederland? Ik raad alle lezers van deze brief aan om het uitgegeven boekje We missen één man te lezen*. Hierin vertellen een aantal veteranen over hun ervaringen tijdens meerdere uitzendingen van Indië tot Afghanistan. Ik heb mijn exemplaar uitgeleend aan mijn zoon. Nieuw Guinea Nieuw Guinea was anders dan Indië, althans in de periode , toen je vader en ik daar gelegerd waren. In die tijd zijn er wel enkele schermutselingen, in de omgeving van Fak-Fak, geweest met in prauwen aan land gekomen Indonesiërs. Deze zijn toen opgespoord, gevangen genomen en overgedragen aan het Gouvernement. Maar verder was het er rustig. Door het gegeven, dat Soekarno Nieuw Guinea koste wat kost in bezit wilde krijgen, was er wel altijd 12
15 de spanning van nieuwe infiltraties. Ons werk bestond in hoofdzaak uit bewaken, patrouilles lopen van één dag tot enkele weken lang het binnenland in, om met Papoea s, en het plaatselijke bestuur goede contacten te onderhouden, de veiligheid te waarborgen en te leren overleven in het oerwoud. Ook werden patrouilles uitgevoerd met Steiger met onze boot onze eigen boot, langs de kust en naar de diverse eilandjes en werden de daar aanwezige kampongs bezocht. Omdat je vader en ik een groot deel van de 18 maanden Fak-Fak samen daar hebben doorgebracht en ook meerdere grote en kleine patrouilles samen hebben gelopen, wil ik over mijn ervaringen opgedaan tijdens mijn verblijf, een aantal herinneringen beschrijven die je vader beslist ook ervaren heeft. Het kazerneleven op Fak-Fak Het kazerneleven was min of meer een verlengstuk van het Nederlandse kazerneleven. Vroeg uit de veren(onder de klamboe vandaan), in sporttenue aantreden, onder leiding van de detachementcommandant, kapitein van Esseveld zelf, ging het in de looppas naar beneden. De kazerne lag vrij hoog op een tjot. Bij de steiger aangekomen, zwemmen en watertrappen in de baai en daarna terug, weer in de looppas met het klotsende water in je schoenen, via het voetbalveld, rondjes draaien, kikkeren, opdrukken, enz. Daar is wat afgepuft door ons. Vooral door die kleine, gezette Sergeant. Majoor Administrateur Hendriks met zijn veel zitvlees. In Nederland was zijn liefhebberij motorrijden, maar hier moest iedereen meedoen, behalve de wacht. Na het ontbijt was er appel en vervolgens lessen wapenkennis, schieten in het Babatten 13
16 ravijn, wapenonderhoud, corvee, zoals babatten (Zie foto), dat is het gras kort slaan om muskieten te weren. Veel sport en ongewapend gevecht. In de middag tussen één en drie uur verplicht rusten, dat hoorde bij de tropendienst. Daarna nog twee uur kazernedienst en om half zes eten, waarna het al snel donker werd, steevast vooraf gegaan door een tropische regenbui. De avonden bracht iedereen op zijn eigen wijze door (vrouwen waren niet gelegerd op Fak-Fak ), met brieven schrijven, kaarten, pilsje drinken in de kantine en een enkeling ging op bezoek bij de missiepost naast de kazerne, of naar de chinees Sjeng Lok, die beneden in het dorp (de kotta) een eetcafé had. Op vrije dagen werd veel gevist, en gezwommen. Sommigen (ook ik), hadden een prauw beneden aan de steiger liggen, waarmee je alleen of met een kameraad heerlijk de zee op kon. Om tien uur s avonds moest iedereen binnen zijn en rustig. Een hoogtepunt was voor iedereen de periodieke landing van het watervliegtuig met de post. Dan spoedde de facteur zich in de jeep zo snel mogelijk naar de steiger om de post op te halen. Een ander hoogtepunt was de komst van de Koeloekoe, een boot die de vracht- en passagiersdienst onderhield tussen de verschillende detachementen en kustplaatsen. Meestal kwamen dan ook nieuwe militairen aan en gingen anderen wiens tijd er op zat of overgeplaatst werden, er mee weg. Het eten in de kazerne was goed. Harrie de Boer, die als kok fungeerde en de menagemeester kochten regelmatig verse groente, fruit en vis, in en soms schoten we een varken. Alleen de eten in blik dagen werden niet toegejuicht en dat merkte de chinees Sjeng Lok, beneden in de kotta tot zijn plezier ook, aan de omzet. Al met al was het op Fak-Fak best uit te houden. Maar achttien maanden van huis was toch niet niks en de meesten telden de maanden, weken en dagen af. Het aflossen ging per man wiens tijd er op zat. Dus elke nieuweling moest worden ingewerkt en moest zijn plaats in het peloton zien te verwerven. Dat lukte doorgaans goed, want de kameraadschap onderling was geweldig. De patrouilles. Regelmatig, bij dag of bij nacht, werd er op de kazerne alarm geslagen. Behalve de kapitein, luitenant Zondag en de wachtcommandant, wist niemand daarvan. We wisten dus niet of het serieus was of een oefenalarm. Binnen de kortste tijd stond het hele detachement op de appelplaats in gevechtstenue. Iedereen wist wat hem te doen stond, want er waren genoeg alarmoefeningen geweest, net zolang tot het goed ging. Met korte bevelen werden de verschillende groepen naar hun verdedigingsstelling gedirigeerd. Na inspectie door de kapitein en de luitenant, werd na verloop van tijd einde oefening gegeven en kwam iedereen weer bij elkaar op de appelplaats. Als regel werden dan een tiental namen afgeroepen. Dat team moest zich gereed gaan maken om op meerdaagse patrouille te gaan. De rest kon inrukken of weer onder de klamboe duiken. De patrouillecommandant en zijn waarnemer kregen instructies van de kapitein, o.a. waarheen, via welke route, coördinaten op de stafkaart(en), hoeveel dagen ongeveer en het doel van de patrouille. Afhankelijk van de opdracht en de duur, werden mensen met bepaalde ervaring ingedeeld, samen met minder ervaren sobats. Je vader behoorde met nog enkele onderofficieren en soldaten/korporaals die in Indië hadden gediend 14
17 of al veel patrouilles hadden gelopen, tot de meest ervaren deelnemers. Soms moest de patrouillecommandant, Papua gidsen inhuren. Hiervoor, alsook voor het kopen van eten, het huren van prauwen en dergelijke, kreeg hij geld mee. Dit werd nadien in het patrouillerapport uiteraard verantwoord. Bij de patrouille-uitrusting was altijd een voorraad rijst, gedroogde vis en zout. Zout was in het binnenland van Nieuw Guinea een schaars en duur artikel, ondanks dat de Arafurazee een hoog zoutgehalte heeft. Ik kreeg een keer in ruil voor een kilo zout een huwbare dochter van een Kapala Kampong (dorpsoudste) aangeboden. Het zal wel een grap zijn geweest om aan te geven hoe blij hij was met het zout. Of ben ik toch door mijn vriendelijke en besliste afwijzing van enige tegenprestatie aan het (nood) lot ontsnapt? De patrouille kreeg 1½ uur de tijd om alles in te pakken, zich af te melden en te vertrekken. Wegen waren er in die tijd nog niet. De hobbelige weg naar de steiger uitgezonderd. Verder waren er alleen maar- al of niet- uitgesleten of glibberige paadjes van kampong naar kampong. Wij hadden kapmessen bij ons om zo nodig een pad door het oerwoud vrij te kappen, iets wat regelmatig voor kwam. Via zo n paadje verdween de patrouille, gepakt en gezakt, met elk een geweer (de commandant een pistool), een mitrailleur, de nodige munitie,enz. enz., alles eerlijk verdeeld over de groep. Vanaf dat moment waren we op onszelf aangewezen. Er was geen verbinding met de kazerne (alleen bij de bootpatrouilles was verbinding mogelijk). De Papoea s hadden in het oerwoud een betere onderlinge verbinding dan wij. Lang voor we een kampong naderden, was men daar al op de hoogte van onze komst. De tam-tam op hun trommels, die wij wel hoorden, maar niet begrepen, had hun al verteld, dat er bezoek van witte mannen op komst was. Uitrukken voor patrouille Fak Fak Als het zo uitkwam en de kali (rivier) was drooggevallen, konden we vaak beter over de keien in de drooggevallen rivierbedding lopen, dan over het pad dat daar parallel aan liep. Als het regende, was het pad, bergop of bergaf, moeilijk begaanbaar en was het meer klauteren of glijden dan lopen. 15
18 We moesten voortdurend op onze hoede zijn voor onzichtbare vijanden in de vorm van bloedzuigers en slangen. Vooral bloedzuigers probeerden zich vol te zuigen met ons bloed. Je voelde ze niet, maar als je s- avonds in het bivak je kleren en schoenen uittrok, bleken die beesten via allerlei openingen in je tenue, ja zelfs via de vetergaatjes in je jungleboots, naar binnen waren gedrongen en zich vol gezogen te hebben. Door een brandende sigaret tegen hun kop te drukken, kon je ze van je huid loskrijgen. De hospik, (ziekenverpleger), ontsmette de aangetaste huid of we deden het zelf, want je kon er tropenzweren aan over houden. Op een keer waren we terecht gekomen in een mangrovebos (ondergelopen bos langs de kust) en we moesten wachten op laag water, om via het strand weer verder te kunnen. We ploeterden door het brakke water en vonden een hoger gelegen stuk grond, waar we ons bivak opsloegen. Ik had mijn schoenen en sokken uitgetrokken om te laten drogen. Toen ik s-ochtends mijn schoenen wilde aantrekken, bleek een schoen te zijn gekraakt door duizenden mieren. Ze hadden in een nacht een compleet nest gebouwd in mijn schoen. Over mieren gesproken. Op wacht in de kazerne waren ze een welkome afwisseling en studieobject. Vanaf het bureau in de wacht liepen telefoonkabels naar een grote papajaboom zo n 10 meter buiten het gebouw. De mieren, groter dan onze rode bosmieren, vonden bij ons eten en kwamen dit in lange rijen over de kabels bij ons ophalen. Ook dode mieren werden met vereende krachten weggesleept. De mieren die geen last meesleepten, weken bij het passeren over dezelfde kabel uit naar de onderkant van de kabel. Fascinerend om te zien. Soms waren er spanningen tussen Papua stammen of tussen meerdere kampongs. Vaak ontstonden deze, omdat de ouders van een bruid een bruidsschat moesten betalen aan de ouders van de bruidegom. In sommige delen van de Vogelkop bestond de bruidsschat uit een of meer varkens. In een ander deel bestond die uit een historisch waardevol lapje stof, kain timor** genaamd. Er waren veel kleine lapjes in omloop. Soms gerepareerd, maar altijd nog met een stukje herkenbaarheid van het origineel, dat ooit tot dit bijzonder waardevolle bruidsgeschenk was verklaard. Als men de bruidsschat niet kon betalen, stond men bij de andere familie in de schuld. Men kon ook een bruidsschat lenen bij familie of vrienden, maar dan stond men bij hun in de schuld. Men kon de schuld weer afkopen, onder meer, als een zoon trouwde en men zelf een kain timor ontving. Het is duidelijk, dat families met overwegend dochters, behoorlijk in de schulden kwamen te zitten en dat had verregaande gevolgen in de gemeenschap, want men was verplicht voor de schuldeisers te werken, min of meer als lijfeigene *** Als de spanningen te hoog opliepen, ging men elkaar bestrijden, wat vaak ontaarde in stammen- of kampongvetes. In de periode heeft het gouvernement meerdere keren Patrouille bij een passar grahan ingegrepen. 16
19 Men heeft toen alle aanwezige kain timor- lapjes opgekocht, onder meer door het verstrekken van landbouwgereedschap e.d. en zo de schuldeisers genoegdoening gegeven en de schuldenaren daarmee vrijgekocht, waarmee de angel uit de conflicten was genomen en de rust kon weerkeren. In bepaalde delen van Nieuw Guinea was het varken heilig, zoals de koe in India. Een patrouille heeft in die periode grote moeilijkheden ondervonden, omdat een van hen tijdens de jacht in de buurt van een kampong in het binnenland een varken van de kampong dood schoot. Ik was niet bij die patrouille aanwezig, dus ken ik de details niet, maar volgens het verhaal dat daarover op de kazerne de ronde deed, heeft het heel wat voeten in de aarde gehad om het ontstane conflict te sussen en kon de schuld zonder verdere gevolgen worden afgekocht, op grond van onwetendheid en de goede betrekkingen. Zelf heb ik gezien, dat een moeder een biggetje aan haar borst zoogde. Het was een eer voor de vrouwen om behalve hun kind, ook biggetjes van de kampong, te zogen. Zelf aten de Papoea s heus wel varkensvlees. Tijdens een patrouille hebben wij een keer een groot varkensfeest, als verbroederingsfeest tussen verschillende kampongs, meegemaakt. Het feest duurde meerdere dagen. Iedere kampong bracht varkens mee. Wel 30 varkens lagen op een rij, vastgebonden aan draagstokken, waarmee ze vervoerd waren, in afwachting voor de slacht. Ten behoeve van het feest was van hout en bladeren een enorm groot afdak gebouwd, met een zwevende houten vloer. Die ene dag en avond hebben wij een dansfeest gezien, dat ik nooit meer zal vergeten. Wel tweehonderd Papoea s dansten en zongen, het klonk als: who-who-who. Ondersteund door tromgeroffel voerden ze een vreugdedans uit op de grote zwevende vloer. Het tempo werd al maar hoger opgevoerd. Volgens ons raakten de dansers in trance of ze gebruikten iets dat wij nu drugs noemen. De massa werd één dansende kluwen zwetende lijven, die door hun gewicht steeds meer naar het midden van de vloer werden samengebundeld. Wij hebben het einde van het feest niet afgewacht, maar zijn later dan gewoonlijk en zeer onder de indruk van het aanschouwde dansfeest, ons eigen tampatje gaan opzoeken, want de volgende dag wachtte ons weer het vervolg van een zware tocht. Jammer, dat we geen camera of filmapparaat bij ons hadden. Volgens mij was je vader ook bij die patrouille en was Lt. Zondag onze patrouillecommandant. Roermond, januari W.J.Roncken. * We missen een man Uitgever Kerckenbosch, ISBN nr **Kain timor was een van oorsprong zijden stof, ooit als handels- of ruilwaar vanuit het eiland Timor in Nieuw-Guinea terecht gekomen ***In India is een soortgelijk systeem nu nog in gebruik. Kotta = dorp. Tjot= berg. Babatten, dat is het gras kort slaan om muskieten te weren Tangsi=kazerne Het vervolg (deel 2) van de herinneringen van een veteraan plaatsen we in de Nieuwsbrief 41 (redactie) 17
20 Mijn diensttijd in Nederlands Nieuw-Guinea Deel 3 Door Ton Dorrestein De delen 1 en 2 uit het dagboek van Ton Dorrestein verschenen in de Nieuwsbrieven 35 en 36 4 Gevechten Op 17 maart 1962 kwamen er ongeveer honderd mariniers als versterking. Zij namen de bootjeswacht van ons over zodat wij nu om de twaalf dagen wacht liepen. Er werd ernstig rekening gehouden met luchtaanvallen. Papoea s, meest Seroeiers, lopen met een bos haar die niet normaal meer is. Zij willen zich pas laten knippen als Soekarno hier is. Begin maart was er al LUA versterking uit Biak gekomen met zeven vierlingen (4 keer een punt 50). Die waren direct aan de haven in stelling gegaan. Verschillende keren was er een vliegtuig meldingen maar die konden door de Neptunes niet worden onderschept. Op 26 maart als een donderslag bij heldere hemel een bericht dat een LCPR landingsvaartuig met acht opvarenden was aangevallen, door een B25 Mitchell bommenwerper, bij het eiland GAG. Er waren bij die aanval drie gewonden te betreuren. Ook boorde een Neptune een Indonesische schoener, die terugvoer na het afzetten van infiltranten, bij de zuidkust in de grond. De volgende nacht werden weer door een Neptune vier Motor Torpedoboten ontdekt, die er rap vandoor gingen en zich verscholen in de kleine baaien. De Kortenaer en de Evertsen sneden de terug weg voor deze boten af. Op Waigeo had de bevolking nu ook infiltranten gezien. Vanuit Sorong gingen er direct een honderdtal Mariniers heen en uit Kaimana kwam een peloton van het Papoea vrijwilligers Korps. De regering had besloten om versterking te sturen. Er werd een luchtbrug gevormd om ongeveer duizend mariniers en KL soldaten naar Biak te brengen. De Friesland was al aangekomen om de Kortenaer af te lossen maar in verband met de ernstige situatie bleef die ook. Nog vier schepen waren onderweg vanaf de westkust van Amerika. Maar het zou nog twee tot drie weken duren voordat de jagers Limburg en Groningen en ook de onderzeeboten Zeeleeuw en Dolfijn de wateren van Nieuw-Guinea zouden bereiken. Suriname gaven zich een honderdtal oud-strijders op maar die kregen van de regering geen toestemming om naar Vanuit Nieuw-Guinea te gaan. In Holland werden wel vrijwilligers gevraagd. Zaterdag 31 maart weer een nieuwtje. Een KLU Dakota werd vermist tussen Manokwari en Jefman. Waarschijnlijk door benzinegebrek in zee terecht gekomen. De hospikken in de kazerne werden geconsigneerd en twee doctoren gingen mee met de Utrecht. Men dacht namelijk dat er 30 Mariniers in het vliegtuig zaten. Later bleek echter dat het om een vrachttoestel met vijf bemanningsleden ging. En die werden op een van de eilanden aangetroffen. Het vliegtuig lag vijftien meter diep in het water en werd als verloren beschouwd. In Merauke waren vijftien Ambonezen aangekomen die politiek asiel vroegen en met de Nederlanders mee, tegen Indonesië wilden vechten. De groep van dertig Papoea vrijwilligers uit Manokwari was ondertussen ook al aangekomen. OP Waigeo hadden zich al zes infiltranten aan de bevolking en de Mariniers overgegeven. Op drie april kwam het bericht van Defensie dat de diensttijd voor KL militairen met vier maanden werd verlengd tot in totaal twintig maanden. Dit onder 18
September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,
September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieDaags nadat Momgomery's troepen over de Rijn waren, stak Church.1i de rivier over in een Amerikaanse stormboot,
23g2.. passeerden vanmiddag veel bommenwerpers en jagers in oostelijke richting. Vanavond naar Simonse geweest. Toen ik terug naar huis ging en nog maar juist de poort uit was, hoorde ik opeens iets, alsof
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieVeertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel
Veertien leesteksten Leesvaardigheid A1 Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek Ad Appel Uitgave: Appel, Aerdenhout 2011-2016 Verkoopprijs: 1,95 Ad Appel Te bestellen via www.adappelshop.nl
Nadere informatiede aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieDe foto hierboven laat het eigenlijk al zien, waar dit nummer overgaat.
Hoofdredactie: Paul Meekhof mei / juni 2015 Pagina s : 10 NR 4 De foto hierboven laat het eigenlijk al zien, waar dit nummer overgaat. De herdenking van afgelopen 4 mei en de viering van 5 mei. Voor het
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieKastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieBIJLAGEN LESPAKKET 1.2
BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGE 1 A4 BLADEN THEMA S BIJLAGE 2 DOMINO EMOTIES BIJLAGE 3 MATCHING OEFENING GEVOELENS BIJLAGE 4 VRAGENLIJST FILM BIJLAGE 5 VRAGENSTROOKJES HOEKENWERK BIJLAGE 6 ANTWOORDENBLAD
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieSindbad. De Vier Windstreken
Nieuwsgierig naar de wereld achter de horizon, vertrekt Sindbad op een schip naar Oost-Indië. Hij bevaart alle zeeën en oceanen waar de zon op schijnt en beleeft de meest fantastische avonturen. Hongerige
Nadere informatieRené op vakantie. 10-17 mei 2013 P U T T E N
René op vakantie 10-17 mei 2013 P U T T E N Begeleider Theo Vrijdag 10 mei Vertrek naar Landal Tegen 12 uur rijdt de Tendens bus de Ranonkelweg in en René straalt als hij mij ziet. Na de lunch nemen we
Nadere informatieEn rijke mensen werken niet. Die kunnen de hele dag doen wat ze leuk vinden.
Warm in Verona Romeo loopt een beetje rond. Dat doet hij bijna elke dag. Hij vindt het leuk om door het stadje te lopen. Door de kleine straatjes. Langs de rivier waar de meisjes de was doen. En over de
Nadere informatieIris marrink Klas 3A.
Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15
Nadere informatieGeelzucht. Toen pakte een vrouw mijn arm. Ze nam me mee naar de binnenplaats van het huis. Naast de deur van de binnenplaats was een kraan.
Geelzucht Toen ik 15 was, kreeg ik geelzucht. De ziekte begon in de herfst en duurde tot het voorjaar. Ik voelde me eerst steeds ellendiger worden. Maar in januari ging het beter. Mijn moeder zette een
Nadere informatieEen week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg.
Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Ik begon deze week met het gevoel ik heb er zin in en ik zie wel wat we allemaal gaat gebeuren, ik laat het wel op me afkomen. Na de eerste dag voor
Nadere informatie1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.
Nadere informatieLancaster ED470. Wie, wat, waar en hoe?
Lancaster ED470 Wie, wat, waar en hoe? Hier is het toestel neer gekomen en ontploft. Een groot gat kwam in de grond. Wat gaan we doen? Het verhaal Vliegtuigcrash. 23 september 1944 De vliegbasis Skellingthorpe
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieDe brug van Adri. Rollen: Verteller Martje Adri Wim
De brug van Adri Rollen: Verteller Martje Adri Wim Daar loopt een meisje. Ze heet Martje. Ze kijkt boos en loopt langzaam. Ze weet niet waarheen. Martje kent Wim. Hij woont in dezelfde straat, maar Wim
Nadere informatieOpstartles 10. EXTRA Oefenen met woorden bij de lessen
www.edusom.nl Opstartles 10. EXTRA Oefenen met woorden bij de lessen Het is belangrijk om veel woorden te leren. In deze extra les vindt u extra woorden bij de Opstartlessen 1 t/m 5. Kijk ook eens naar
Nadere informatieUitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.
Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,
Nadere informatieBijzondere vakantie op Cyprus Ans van den Helm
Bijzondere vakantie op Cyprus Ans van den Helm In 2011 gingen mijn man en ik 10 dagen op vakantie naar Cyprus. Toen we geland waren, stond er een taxi klaar, om ons naar ons vakantieverblijf, te brengen.
Nadere informatieNiet in slaap vallen hoor!
Niet in slaap vallen hoor! Marcus 13: 33-37: Dierenversie Geïllustreerd door: 30 november 2014 Maria Koninginkerk Baarn 2 De oude leeuw heeft vakantieplannen. Dat vertelde hij vanmorgen aan alle dieren:
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen. in april zijn:
A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over
Nadere informatieEen beveiliging van een werktrein van de Staats Spoorwegen met een fatale afloop.
WEST JAVA- Bantam 1949. Een beveiliging van een werktrein van de Staats Spoorwegen met een fatale afloop. Het is 19 december 1948. De legercommandant, de generaal S. Spoor, komt met zijn dagorder, waarin
Nadere informatieDe olifant die woord hield
De olifant die woord hield Een voorstelling van verhalenverteller Peter Faber www.peterfaber.eu Inleiding Aan het eind van haar leven las Annie MG Schmidt al haar sprookjes nog eens door. Genadeloos streepte
Nadere informatieLesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog. Marte Jongbloed Roelof van der Schans
Lesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog Marte Jongbloed Roelof van der Schans Lees dit boek lekker rustig door. Beantwoord iedere keer als je een hoofdstuk uitgelezen hebt de vragen die bij dat hoofdstuk
Nadere informatieEen greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen
Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk
Nadere informatieDe steen die verhalen vertelt.
De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,
Nadere informatieNeus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen
Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind
Nadere informatieHier volgt een dagboekverslag van het schoolreisje met de zesde klas van de Chr. Lagere school naar "Jeugdland ", in Ellecom.
Hier volgt een dagboekverslag van het schoolreisje met de zesde klas van de Chr. Lagere school naar "Jeugdland ", in Ellecom. Onze meester was daar meneer den Ouden. 22 mei 1956 Afscheid van school. We
Nadere informatieProJOP. jeugdwerk VPKB. 40 Days. stilstaan in de 40 dagentijd
ProJOP jeugdwerk VPKB 40 Days stilstaan in de 40 dagentijd Hey! Voor je ligt 40 Days. De veertigdagentijd is de periode waarin we uitkijken naar Pasen, het feest van Jezus opstanding. Onderweg lezen we
Nadere informatieHet was één groot feest!
Het was één groot feest! Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieIk ben maar een eenvoudige ezel, maar ik wil je graag een mooi verhaal vertellen
De ezel van Bethlehem Naar een verhaal van Jacques Elan Bewerkt door Koos Stenger Ik ben maar een eenvoudige ezel, maar ik wil je graag een mooi verhaal vertellen over iets wat er met me gebeurd is. Het
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatieSAMUEL VAN DER MEER. De Ontsnapte Joden
SAMUEL VAN DER MEER De Ontsnapte Joden De inval Het is een zonnige dag. Bram en Theo zijn een spelletje aan het spelen, maar ze moeten eigenlijk allang naar bed. Papa zegt tegen Bram: Bram, je moet naar
Nadere informatieErvaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier
Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden
Nadere informatieMatteüs 25:1-13 - Gezinsdienst: Wachten duurt lang!
Matteüs 25:1-13 - Gezinsdienst: Wachten duurt lang! Liturgie Zingen: -Opwekking 654 Dank U voor deze nieuwe dag -Zoek eerst het Koninkrijk van God -Weet je waar het hemels koninkrijk op lijkt (Elly en
Nadere informatieOutback Australië. Je kunt een auto huren of kopen. Dat kan op veel plaatsen.
Outback Australië Voor mij is Australië een heel bijzondere plek. Waarom? Dat zal ik uitleggen. Het begon al toen ik voor het eerst in Australië kwam. Ik stapte uit het vliegtuig. Meteen merkte ik dat
Nadere informatieVerhalen uit het. Midden-Oosten. naverteld door Sandra van der Stege
Verhalen uit het Midden-Oosten naverteld door Sandra van der Stege Moeilijke woorden staan schuin. Ze worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 63. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Inhoud
Nadere informatieBijbellezing: Johannes 2 vers 1-12. Bruiloftsfeest
Bijbellezing: Johannes 2 vers 1-12 Bruiloftsfeest Sara en Johannes hebben een kaart gekregen In een hele mooie enveloppe Met de post kregen ze die kaart Weet je wat op die kaart stond? Nou? Wij gaan trouwen!
Nadere informatieNOORWEGEN. Vertrek: s ochtends moesten we gewoon naar school tot 12 uur. we werden 09-05-2012 13-05-2012
NOORWEGEN 09-05-2012 13-05-2012 Vertrek: s ochtends moesten we gewoon naar school tot 12 uur. we werden door onze ouders naar Schiphol gebracht. Ik zat bij Ilonka in de auto. Op Schiphol gaf meester Hendrie
Nadere informatiePapa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.
Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.
Nadere informatieVerloren grond. Murat Isik. in makkelijke taal
Verloren grond Murat Isik in makkelijke taal Moeilijke woorden zijn onderstreept en worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 84. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Mijn geboorte Mijn verhaal
Nadere informatieGedwongen opname met een IBS of RM *
Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke
Nadere informatieDe Romeinen. Wie waren de Romeinen?
De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als
Nadere informatieVeel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal
Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal De mensen van voorbij Zij worden niet vergeten De mensen
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag
Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep
Nadere informatieNoot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken
Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw
Nadere informatieOORLOG IN OVERIJSSEL 2015
OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had
Nadere informatieNovember 2010. Nieuwsbrief 1
Nieuwsbrief 1 Finse, Noorwegen Hallo! Welkom bij mijn eerste echte nieuwsbrief. Mijn intentie is om ongeveer elke 2 a 3 maanden een nieuwsbrief te maken met mijn belevenissen. Ik kreeg dit idee van mijn
Nadere informatieReisverslag vakantie Indonesie van Peter Latul
Reisverslag vakantie Indonesie van Peter Latul 16 juli 2014; Op vakantie naar Bali met mijn gezin, schoonzus en nichtje, zwager EN moeder. Na een relaxte vlucht (ondanks dat mijn schoonzus niet wist waar
Nadere informatieTornado. Maartje gaat voor het eerst logeren. s Nachts belandt ze met haar vriendinnetje Eva in een tornado en beleven ze een heel spannend avontuur.
Tornado Maartje gaat voor het eerst logeren. s Nachts belandt ze met haar vriendinnetje Eva in een tornado en beleven ze een heel spannend avontuur. Geschreven in januari 2012 (Geïllustreerd t.b.v. het
Nadere informatieWat gaan we doen? Kies uit: bijzondere dagelijks gratis aanstaande praktisch. 1 Dick en Anna gaan vrijdag trouwen. Dat is over twee dagen.
103 103 HOOFDSTUK 7 Wat gaan we doen? WOORDEN 1 Kies uit: bijzondere dagelijks gratis aanstaande praktisch 1 Dick en Anna gaan vrijdag trouwen. Dat is over twee dagen. 2 Op 22 november zijn we 25 jaar
Nadere informatieKampverhaaltjes van de kinderen van Maltezer Jongerenkamp 2012 te Hummelo
Kampverhaaltjes van de kinderen van Maltezer Jongerenkamp 2012 te Hummelo Sophie, geschreven na Maltezerkamp op onze Facebook groep: Het was mijn eerste keer dat ik op MK ging, Ik heb spijt dat ik vorig
Nadere informatieLogboekverhaal. Schoolkamp 2014
Logboekverhaal Schoolkamp 2014 Mysterie kamp 22-25-april Dinsdag 22 april 2014 Vandaag moesten we om 8:00 op school verzamelen. Onze bagage werd ingeladen en wij namen afscheid van de ouders. Toen alles
Nadere informatieReisverslag Sri-Lanka 2 juli
Reisverslag Sri-Lanka 2 juli 25 December 2011 waren wij 12,5 jaar getrouwd en als verlaat huwelijksreis zijn wij met onze drie dochters naar Sri-Lanka vertrokken. Eerst lekker 3 dagen bij het zwembad rondhangen
Nadere informatieLiturgie voor de viering op 24 april 2016 om 10.00 uur in de Lichtkring met de Catechesegroep Gehandicapten Hoofddorp
Liturgie voor de viering op 24 april 2016 om 10.00 uur in de Lichtkring met de Catechesegroep Gehandicapten Hoofddorp Ouderling van dienst is Burg Anker Diaken is Alma van Hengel De piano wordt bespeeld
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieNieuwsbrief SHIB september 2013
Nieuwsbrief SHIB september 2013 www.shib.nl info@shib.nl Postbus 250, 3770 AG Barneveld Bankrekening 1526.55.018 t.n.v. SHIB SHIB 10 jaar en meer Al eerder lieten we weten: SHIB bestaat dit jaar 10 jaar!
Nadere informatieVerteld door Schulp en Tuffer
Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder
Nadere informatieMusical De Eendenclub verdwaalt
Pagina 1 van 9 Musical De Eendenclub verdwaalt Normale versie voor 3 typetjes (Otto/Elle/Izzi) Een eigen productie van Recrateam Zang: Leonie van Gent en Martijn Boer Stemmen op de cd-versie: Martijn Boer
Nadere informatieLES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116
LES 4 Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 De boodschap God hoort en verhoort onze gebeden voor elkaar. Leertekst: Terwijl Petrus onder zware bewaking zat
Nadere informatiewerkt voor en met bewoners in wijken en buurten
werkt voor en met bewoners in wijken en buurten Oma Geertje vertelt. 2 Welbions: we werken er allemaal. Wij zijn dé woningcorporatie van Hengelo en verhuren meer dan 13.000 woningen aan in totaal 25.000
Nadere informatie2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg
2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen
Nadere informatieWater Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.
Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieWAAROM STAAN DIE STENEN DAAR? OVERSTAPDIENST
WAAROM STAAN DIE STENEN DAAR? OVERSTAPDIENST Overstap van Geeske Vader Iris van Noord Joëlle van den Doel Meerle van Groningen Zondag 17 juni 2018 Exoduskerk Voorganger: ds. Rob van der Plicht Organist:
Nadere informatieDe grote Geronimo Stilton omnibus
Het thema van deze nieuwsbrief is: Reizen De grote Geronimo Stilton omnibus Tekst: Geronimo Stilton / Illustraties: Flavio Ferron e.a. Voorlezen vanaf 7 jaar / zelf lezen vanaf 9 jaar Over het boek Paperback
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieSV Baarn D1 pakt eerste prijs in Parijs!
SV Baarn D1 pakt eerste prijs in Parijs! De D1 van SV Baarn is met Pinksteren vier dagen naar Parijs geweest. Dit was een onvergetelijke ervaring voor de spelers uit het team. De ploeg van Jacco Engelsman,
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatieNieuwsbrief 18 september 2015 Familie Hoogendoorn Bekijk deze email in uw browser
Nieuwsbrief 18 september 2015 Familie Hoogendoorn Bekijk deze email in uw browser beste gemeenteleden, We zijn op de Logos Hope en varen naar Myanmar! En wat hebben we veel beleefd in de weken die achter
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Suriname Voorwoord Ik houd mijn werkstuk over het land Suriname. Ik heb het onderwerp gekozen omdat mijn oom uit Suriname komt en ik het daarom ook een heel interessant land vind waar ik graag meer over
Nadere informatie"Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5"
"Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5" Voor het eerst alleen Ik werd wakker in een kamer. Een witte kamer. Ik wist niet waar ik was, het was in ieder geval niet de Isolatieruimte. Ik keek om me
Nadere informatieReisverslag Helgoland
Reisverslag Helgoland Op donderdagochtend om 4 uur ben ik met een goede vriend vertrokken naar Bremerhaven in Duitsland waar we om half tien de boot moesten hebben naar Helgoland. Doordat we door de Duitse
Nadere informatie2
2 Het kerstverhaal Kijk ook op: www.ploegsma.nl www.viviandenhollander.nl www.miesvanhout.nl ISBN 978 90 216 7085 0 / NUR 227 Tekst: Vivian den Hollander 2012 Illustraties: Mies van Hout 2012 Vormgeving:
Nadere informatieLuciano en Hans. Christiaan en Richard. Jena en Arianne. Bianca en Gerrit. Danielle en Jan. Jules en Martin
Luciano en Hans Christiaan en Richard Jena en Arianne Bianca en Gerrit Danielle en Jan Jules en Martin Het was vroeg.6 uur verzamelen op station Utrecht Centraal. Vandaar gingen we via Rotterdam naar Brussel.
Nadere informatie14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.
Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het
Nadere informatieREGELS. Onderstreep de pluralisvorm in de zin.
61 61 REGELS 1 Onderstreep de pluralisvorm in de zin. 1 Ik woon met mijn gezin in een rijtjeshuis met vier slaapkamers. 2 De vijf appartementen in deze flat zijn heel klein. 3 Hij heeft een groot huis
Nadere informatieMelkweg. Een dagje ouder. Lezen van Alfa A naar Alfa B. Ouder worden
Melkweg Lezen van Alfa A naar Alfa B Een dagje ouder Ouder worden Colofon Melkweg Lezen van Alfa A naar Alfa B: Een dagje ouder, 2013 Auteurs: Merel Borgesius Kaatje Dalderop Willemijn Stockmann Dit katern
Nadere informatieApostolische rondzendbrief
oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de
Nadere informatieBegin jaren 90 was er een uitwisseling tussen Dart Club Sport en één Engels dartsteam.
Begin jaren 90 was er een uitwisseling tussen Dart Club Sport en één Engels dartsteam. Gezellig met ongeveer 15 personen naar Engeland om daar een lang weekend tegen elkaar te gaan darten en uiteraard
Nadere informatieKinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal
Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december 2016 Kerstverhaal Heel lang geleden was er een jonge vrouw, Maria. Zij woonde in het dorpje Nazareth. Maria was een heel gewone vrouw, net zo gewoon
Nadere informatieSpeech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek.
Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek. 19 februari 2015 Goedemiddag, Ik ben heel blij met deze tentoonstelling. Als dochter van een oorlogsvrijwilliger
Nadere informatieAfval Anne en de Sorteerbrigade
Afval Anne en de Sorteerbrigade Verhaal ontwikkeld voor educatieproject Afval groep 3 School en Cultuur Veenendaal 2014 Geschreven door: Sanne Heymann Tekeningen door: Sjoerd Kreijns Dit is Afval Anne.
Nadere informatietientallen miljoenen euro s per jaar. Ook een vrijwilliger heeft zo een economische waarde.
Mt.5:16 De Week van gebed voor de eenheid van alle kerken. Ieder jaar is dit gebed in dezelfde week in januari. Het zal puur toeval zijn, maar ieder jaar valt ook de actie Kerkbalans in deze periode. Met
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatieAugustus 2013. Even voorstellen: Marianne Groenink, Reborn Feet, pedicure.
Augustus 2013 Even voorstellen: Marianne Groenink, Reborn Feet, pedicure. Ik ben Marianne Groenink, geboren in Steenwijk Na 10 jaar in de zorg te hebben gewerkt was ik aan iets nieuws toe... Ik kwam op
Nadere informatieVerslag Hosinsul Seminar Schotland 2013
Verslag Hosinsul Seminar Schotland 2013 Hoe trots kan je zijn als je door een Grandmaster ( Peter Harkess IX Dan) wordt uitgenodigd om Hosinsul seminars te komen geven in Schotland. Ik kan je zeggen heeeeeeeeeeeeel
Nadere informatieMariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT. Muitgeverij. marmer
redders langs de kust Mariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT Muitgeverij marmer Schoolreis Ed Koopman / KNRM Enkhuizen / Donderdagmiddag 15:34 uur DE DRIEËNDERTIG KINDEREN
Nadere informatieHitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?
Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieLiederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk
Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet
Nadere informatie