Tien Eeuwen Eyiandt Flielandt

Transcriptie

1 Tien Eeuwen Eyiandt Flielandt Orgaan van de Cultuurhistorische Vereniging Eyiandt Flielandt Artillerieborden Het hutje Herten op het elland Jan 'de Bierman' Gorter Berlchten ult het archlef Vlielander Amateurs 21e jaargang, nr. 3, September 2011

2 Uitgave van de Cultuur Historische Vereniging Eyiandt Flielandt Eenentwintigste jaargang, nummer 3 September 2011 Hel blad verschijnt 3x per Jaar, exclusief een Jaarlijks themamimmer Lidmaatschap 12,= per jaar; buiten Vlieland 14,= per jaar Bankrekening nr.: Correspondentieadres: Telefoon: Judith Olthuis Kampweg 5, 8899 BX Vlieland juditholthuis@mac.com BestuurssamenstelUng: Dagelijks bestuur: T.A. Renier-Willems voorzitter Dorpsstraat 69, 8899 AD Vlieland A. Bruin-Kommerij secretaris Postweg 1, 8899 BZ Vlieland H. dewit penningmeester Dorpsstraat 130, 8899 AN Vlieland Redactie: J.E.A. Olthuis E.J. Veerdig-Robijn Commissies: Gasten schilderen Vlieland/Vlielander Amateurs Tj. Bijtelaar-te Velde Het auteurrsrecht/copyright van de inhoud van dit blad berust uitsluitend bij de Cultuur HistorischeVereniging "Eyiandt Flielandt" te Vlieland. Wanneer artikelen de naam van een auteur dragen, berust het auteursrecht bij dt auteur

3 Inhoudsopgave septembernummer 2011 Van de redactie 2 Mededelingen van het bestuur 2 Artillerieborden van de Waddeneilanden 3 De uitkijkpost ofwel 'het hutje' 9 Vlielanders vertellen: Eens waren er herten op't eiland 14 Over Jan de 'Bierman' Gorter 18 Berichten uit het archief 23 Prijsuitreiking Vlielander Amateurs 30 Gedicht 32

4 Van de redactie Zoals u in de vorige editie heeft kunnen lezen, heeft u hier in uw handen het eerste nummer gemaakt door de nieuwe redactie. Wij bedanken graag de leveranciers van de verhalen. Met veel plezier hebben wij die verwerkt en hopen dat u met evenveel genoegen kennis zult nemen van de inhoud. In dit nummer zijn we gestart met twee nieuwe rubrieken: 'Berichten uit het archief en 'Vlielanders vertellen'. De volgende editie verschijnt in december Vanzelfsprekend staan wij open voor mooie onderwerpen, fraaie foto's en leuke anekdotes in het kader van de Vlielandse geschiedenis. Wij nodigen u hierbij uit kopij voor decembemummer uiterlijk 15 november aan te leveren via genoemd correspondentie- of adres. Judith Olthuis en Marja Veerdig Mededelingen van het bestuur Zelfs tijdens het 'zomerreces' van het bestuur is er toch nog overieg geweest, omdat een paar zaken dringend aandacht nodig hadden. Zo hadden we overieg over de bijdrage van de CHV aan het tot stand komen van het depot Tromp's Huys. Wij vinden dat wij een fmanciele verantwoordelijkheid hebben ten aanzien van het conserveren van ons aller Vlielands cultureel erfgoed. Binnenkort, wanneer iedereen het seizoen achter de rug heeft, nemen we hierover een besluit. Het bestuur is ook in overieg met de heer Bert de Boer, die druk bezig is om een lezenswaardig boek te schrijven over huizen aan de 'Lage Zijde' van de Dorpsstraat (voorheen 'Groote Straat'). Het zal een volledige beschrijving worden tot en met het heden: de woningen en de bewoners van toen en nu. Tot zover even dit korte bericht van het bestuur. Wij wensen u veel leesplezier met deze nieuwe Tien Eeuwen. Aan de redactie heeft het niet gelegen: Marja en Judith zijn bijzonder enthousiast aan de slag gegaan! Namens Bestuur CHV, Anke Bruin-Kommerij 2

5 Batterieborden Door Dirk Bruin en Albert Flonk Nu alom de bunkers uit de Tweede Wereldoorlog steeds meer in de belangstelling komen te staan en vrijwel elk Waddeneiland een bezoekerscentrum of museum in een bunker krijgt, is het de moeite waard om ook eens de zogeheten Batterieborden, die uit deze periode stammen, voor het voetlicht te halen. Op alle Friese Waddeneilanden zijn deze borden bij particulieren en musea nog te vinden: van Makkummer aardewerk met het wapen van het eiland of het dorp en voorzien van de tekst Batterie en de naam van het eiland. In de volksmond werden deze 'Batterieborden' genoemd. Marineflakabteilung 246 Voordat we ingaan op de wetenswaardigheden rond deze borden, is het van belang om inzicht te geven in de organisatie van de Kriegsmarine op de Friese Waddeneilanden. Kort na de capitulatie in mei 1940 ontplooide de bezetter allerlei activiteiten op de eilanden. Een daarvan was het realiseren van luchtdoelbatterijen. De bezettingsmacht had al snel in de gaten dat de Waddeneilanden een belangrijk hulpmiddel waren bij de navigatie van de Britse bommenwerpers, die's nacht uitgezonden werden voor bombardementen op Duitsland. Zelfs in de meest donkere nacht is het verschil te zien tussen land en zee. Britse bommenwerpers koersten over de Noordzee vooral af op de Waddeneilanden - waar zij weer een nauwkeurige plaatsbepaling konden maken - om vandaar uit op het doel in Duitsland af te stevenen. Om die reden werden op de eilanden luchtdoelbatterijen gebouwd en omdat deze zich op een eiland bevonden, werden deze voor en door de Kriegsmarine neergezet. Dit in tegenstelling tot de rest van het vasteland waar de luchtdoelartillerie door de Luftwaffe werd verzorgd. De Kriegsmarine-luchtdoelbatterijen op de Friese Waddeneilanden behoorden tot de Marineflakabteilung 246. De staf van deze afdeling was gevestigd in Harlingen en deze had de volgende luchtdoelbatterijen onder zich 3. Batterie der Marineflakabteilung Vlieland-West 4. Batterie der Marineflakabteilung Vlieland-Ost 5. Batterie der Marineflakabteilung Terschelling-West 6. Batterie der Marineflakabteilung Terschelling-Ost 7. Batterie der Marineflakabteilung Ameland 8. Batterie der Marineflakabteilung Schiermonnikoog Stabsbatterie - Harlingen 3

6 De twee ontbrekende batterijen zijn vooralsnog niet bekend, maar Punt van Reide (nabij Termunterzijl) en Lemmer komen hiervoor in aanmerking. Batterij Ameland en Schiermonnikoog zijn op 10 juni 1943 onder commando gesteld van Marineflakabteilung 246. Tot die tijd behoorden Schiermonnikoog en Ameland tot de Marineflakabteilung 216, respectievelijk de 6. en 8. Batterie der Marineflakabteilung 216. Het hoofdkwartier van de luchtdoelbatterijen op de Friese Waddeneilanden in Harlingen werd geleid door de Abteilungskommandeur. Deze bewuste Marineflakabteilung 246 heeft tijdens de oorlog vier Kommandeurs gehad en het was Korvettenkapitan M.A. Helmuth Klett (Abteilungskommandeur van 25 maart '41 tot 25 januari '45), die in november 1943 opdracht gaf aan Aardewerkfabriek Tichelaar in Makkum tot de vervaardiging van de bewxiste wandborden. De Batterieborden De eerste 300 door Kommandeur Klett in Makkum bestelde borden hadden verschillende opschriften en ze waren bestemd voor de Duitse militairen op de Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Voor Harlingen was dat: de Batterie Harlingen. De borden hebben een diameter van 23 centimeter en de decoratie van de rand is bij alle borden hetzelfde. Op alle exemplaren is het gemeentewapen afgebeeld.

7 Dat van de Oost-Batterij op Vlieland draagt het wapen van het dorp Oost-Vlieland Het bord van de Oost-Batterij op Vlieland (bodemvondst Oost-Batterij) draagt het wapen van het dorp Oost-Vlieland en het opschrift Batterie Ost-Flielant. Het bord van de West-Batterij op Vlieland (schenking Wanda Turft^oer) draagt het wapen van het dorp West-Vlieland en het opschrift Flidunen Batterie West-Vlieland. De namen van Oost- en West-Vlieland worden merkwaardig genoeg verschillend geschreven. Ook Terschelling had twee borden: een met Batterie West en het andere met het opschrift Batterie Terschelling-Ost. Beide borden dragen ook nog de naam Skylge en het gemeentewapen van Terschelling. Op de andere borden staat Batterie Ameland (bodemvondst Oost-Batterij, circa '78) en Batterie Schiermonnikoog (collectie TH).

8 Voor het einde van 1943 zijn nog eens 1146 van deze wandborden in Makkum gemaakt. Ze kostten destijds fl. 5,~ per stuk. Op 10 december 1943 werd het aardewerk afgeleverd als kerstgeschenk voor de manschappen. Verzetsman met wroeging Jan Tichelaar van de aardewerkfabriek in Makkum had het niet gemakkelijk om een juiste houding te vinden in de oorlogsperiode. Hij zag zich bijvoorbeeld voor de vraag gesteld of een zeer grote opdracht voor de Duitse Kriegsmarine al dan niet moest worden aanvaard, indien men daarmee voor twee aardewerkschilders uitstel kon krijgen van tewerkstelling in Duitsland. Tichelaar zat zelf in het verzet en herbergde onderduikers in de fabriek. Na overleg met vrienden uit het verzet is besloten om ook deze opdracht van Abteilungskommandeur Klett uit te voeren, met de gedachte dat de oorlog daar niet door zou worden beinvloed. De bordjes komen voor in twee uitvoeringen: een serie waarbij het motief en de belettering een strakke lijn hebben en een waarbij dit enigszins overloopt in het wit. Opvallend hierbij is ook het verschil in het logo van de maker op de achterzijde. Bij de borden waarbij het motief iets uitgelopen lijkt, staat op de achterzijde 'Makkum' met daaronder de gekruiste letters 'T'. Bij de borden met de strakke lijn is het 'Makkum' op de achterzijde gewijzigd in 'Holland'. Al het aardewerk van Tichelaar was op de achterzijde standaard gemerkt met 'Makkum'. Een uitzonderlijk bord Bij de tweede levering door Tichelaar bevindt zich ook een uitzonderlijk bord. Het gaat hier om een exemplaar met het wapen van het dorp West-Vlieland en het opschrift Batterie Ost-Vlieland (bodemvondst Oost-Batterij). Dit bord werd eind jaren '70 in scherven gevonden in de zeewering ten noordoosten van de Oost-Batterij van Vlieland. Door duinafslag en verstuiving was een brandhoopje bloot gestoven: kooltjes van wat ooit een vuur was geweest met daarbij scherven van Batterijborden. De scherven werden verzameld en bij nadere bestudering bleek het te gaan om borden van Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Jammer genoeg ontbraken veel scherven, die ook na het zeven van het zand van de vindplaats niet teruggevonden werden.het is waarschijnlijk dat het bord met de foute combinatie van dorpswapen en opschrift een foutief uitgevoerde opdracht, of foutief gegeven opdracht is geweest. 6

9 7

10 Tegenwoordig zijn de borden een gewild object voor verzamelaars en worden ze slechts sporadisch ter verkoop aangeboden. Recentelijk kreeg het Luchtvaartmuseum op Texel nog een tweetal borden als schenking. Het betrof hier een bord van de Batterie Terschelling-West en de Batterie Harlingen. Met name het bord van de Batterie Harlingen was bijzonder, want het bestaan van dil bord was bij de samenstellers van dit stuk, die beiden vanwege hun professie en belangstelling al veel onder ogen hebben gehad, niet bekend. Het bord van de Batterie Harlingen is door bemiddeling van Frans Schot van het Behouden Huys aan het Hannemahuis in Harlingen overhandigd. Bronnen: * Archlef Albert Flonk, West-Terschelling en Dirk Bruin, Vlieland (islander@planet.nl) * Fries aardewerk - Tichelaar Makkum , P.J. Tichelaar 8

11 De uitkijkpost ofwel 'het hutje' Aangeleverd door Michael Horn Tijdens het struinen op de boekenmarkt in Harlingen tijdens de Visserijdagen, kom ik telkens weer lets tegen, wat ik niet kan laten liggen. Meestal lets dat betrekking heeft op de historische scheepvaart. Zo vond ik een aantal jaren geleden de complete jaargang 1922 van het geiuustreerde weekblad voor zeewezen & watersport '0ns Element', onder hooftlredactie van A.L.E. Rambonnet. U vraagt zich misschien af wat dit te maken heeft met Vlieland. Het navolgende bericht uit het nummer van 20 mei 1922, geschreven door M. Hoedemaker, heeft betrekking op een onderdeel van het loodswezen op Vlieland. Bij deze een kleine aanvulling op het Themanummer van 'Tien Eeuwen' uit juni 2009 (19'''jaargang, nr. 2). 9

12 EEN UITKIJKPOST Ongevccr op de plaats, waar in de i6de eeuw een windmolen heeft gestaan, van welke de teekening nog in het Raadhuis te Vlieland zich bevindt, een plaats boven op de duinenrij achter het dorp Oost-Vlieland, bevindt zich sedert jarcn cn dagen de loods en uitkijkpost. In den volksmond wordt die post het hutje genoemd en een kind weet welke plaats bedoeld wordt als er van het hutje gesproken wordt. Hier kan men dikwijls zee- en binnenloodsen ontmoeten, die daar zelf uitkijken moeten, dat de dienst klopt. De binnenloodsen kijken uit naar schepen, die binnen komen ; en de uitbrengloodsen, wat echter gedctineerde zecloodsen zijn, naar schepen afkomende van Harlingen of van de Zuiderzee. Men heeft daar een ruim uitzicht en hier kan men ongevecr de helft van het eiland, van af het midden rond de geheele Noord-Oostpunt overzien, want de duinen zijn daar tamelijk hoog. Met helder weer kan men Harlingen gemakkelijk zien liggen ; ook ziet men vandaar Terschelling en Texel. Nu ligt er op de Vliereede een klein lichtschip, genaamd Uitlegger", een zeer oud vaartuig, waarschijnlijk een oude koopvaardijschoener, hetwelk ook ingericht is voor loodscnstation. Aan boord van dit vaartuig is altijd een loods te bekomcn, hetzij zee- of birmenloods. Valt er echter een beurt voor die loodsen, dan moet hun aantal van den wal beschikbare loodsen aangevuld worden; vandaar dat die loodsen zelf uit moeten kijken wat er binnen komt of vertrekt. Bij dikte of mist gaat dat natuurlijk op bona fide. De verbinding tusschen Vlieland en de reede is niet geregeld, en geschiedt's morgens per postboot. Dit is een boot van de directie Bosman en vertrekt 's morgens 7 uur van Terschelling en ontmoet de motorboot van Vheland ongeveer voor de Monnikensloot. Vroeger kwam die postboot ook te Vlieland. Doch sedert dat vaarwater zoo slecht en ondiep is geworden, moet de dienst met Vlieland met weinig diepgaande motorboot onderhouden worden. Is het ruw uit den zeekant, dan loopen beide vaartuigen wat verder naar binnen om beter water te hebben voor het overnemen van post en passagiers; ze liggen dan langszijde van elkander, met goede kurkezakken er tusschen, om post en passagiers over te nemen. Voor ouden van dagen en dames deugt het daar niet. De postboot doet even later de Uitlegger" aan en zoodoende heeft men verbinding met de Vliereede, zij het dan ook langs particulieren weg. 10

13 De andcre weg van verbinding is ongemakkelijker en niet altijd buitcn gevaar. Die verbinding is als volgt: Tusschen de Vliercede en de haven van Vlieland Jigt een breede bank of zandplaat, genaamd de Riggcl, met een diepen geul geschciden van het ciland. Wanneer nu een loods, als er b.v. een schip binnen gekomen is en opvaart, naar de Uitleggcr moet ter aanvulling van het aantai loodsen, wordt hij met laagwater door een bootjesman, in dienst van het loodswezen, over de geul gezet naar de Riggel. Die Riggel is met laag water tamelijk droog, doch in den winter allesbehalve aangenaam; dan zijn waterdichte schoencn een eerste vereischtc. De weg over die zandplaat is een wandeling van ongeveer ruim een uur en dan komt men tegenover de Uitlegger" aan den kant van Vlicstroom. Vandaar wordt men met de jol afgehaald. Dat het met plotseling opkomende dikte een gevaarlijk werk is, behoeft geen betoog. Het volgendc dicne daartoe : Eenige jaren geledcn moest een der binncnloodsen van den UitIegger" naar Vlieland aan den wal komen, en de schipper van den Uitlegger" liet hem daartoe naar den Riggel" roeien. Het gezicht was toen nog goed, hoewel diep-namiddag in de koudc dagen. De loods ging loopen in de richting van de haven van Vlieland, doch net gezicht werd minder. Ofschoon die bootjesman gehoudcn is uit tc kijken, heeft die man den loods blijkbaar niet meer kunnen zien. Toen echter de loods aan den kant van de geul kwam, was daar niemand om hem af te halen, en de voorvlocd op til. De loods heeft toen staan rocpen en schreeuwen ; evenwel zonder resultaat, de afstand is dan ook tamelijk groot. Wat te doen, nu de duistemis ook begon te vallen en het water reeds gewassen is 1 De loods begon bevreesd te worden, dat hij bevloeid zou raken en ellendig om het leven komen ; kwam cr geen hulp, dan was zijn lot beslist. In doodsangst ging de man terug loopen in de richting, vanwaar hij gekomen was. Geluid kon hij niet meer geven, te veel had hij van zijn keel gevergd. Maar goede raad was duur. Toen komt hij op het idee om zijn oliejas in reepen tc schcuren en te trachten in brand te steken, om op zoo'n manier de aandacht op den Uitlegger" te trekken. Gelukkig, hij had luciiers bij zich, doch daar die stof niet zoo licht brandt, was al heel hauw het doosje uitgeput; maar bij de laatste lucifer heeft hij geluk, het brandt gelukkig. Het wordt tijd, dat er verandering komt, want hij staat reeds tot de enkels in het water, en niets dan water zoover hij kan zien. Het 11

14 is intusschen ook volkomen duister geworden. Daar hoort hij wat, ha, het zijn riemslagen, maar hij kan niet roepen. Gelukkig brandt de oliejas en komen zijn redders op het licht af, totdat de jol tegen de bank loopt. Men kan zich indenken welk een zucht van verlichting deze man slaakte, toen men hem in den uiteisten nood afhaalde. Geen pen vermag dat te schrijven. Doch hoe kwam die jol daar? Wat was de reden? Bij vertrek van den loods had een collega de zaak niet erg vertrouwd en had hem nagekeken zoover mogelijk was. Alsof een voorgevoel hem kwelde, wist hij den schipper over te halen de jol nog even naar de Riggel" te zenden. Het resultaat bewees, dat deze collega juist gezien had. Doch keeren we naar de Uitkijkpost terug. Zooals men op de foto ziet, staan de loodsen te turen door binocles, meest particulier eigendom. Het loodswezen verstrekt alleen binocles en lange nachtkijkers op vaartuigen. Vroege jaren gebruikten die oude loodsen allemaal lange kijkers. Dan zag men die loodsen in den zomer met den rug tegen een duintje liggen, de lange kijker over de knie, en zoo werd de horizon afgezocht, of er wat van bun gading was. Zie je nog wat," riep dan de een tegen den ander ; en voor het gcval die ander iets in 't gezicht kreeg, strekte hij het andere been uit in die richting, doch bleef intusschen door zijn glas kijken en riep dan terug : Ja, deer eije ok nog ien," daar werd dan een schip mee bedocld. Met slecht weer werd de hut natqurlijk gebruikt om te schuilen en beter uit te kunnen zien, want daartoe was in de zijde van de hut aan den zeekant een schuif gemaakt. Dat in die hut heel wat afgezeild en gestoomd is, men kan het zich wel indenken en persoonlijk heb ik het wel eens gehoord. En moppen dat er getapt werden van je welste! Met ijsgang wordt deze hut op de punt van den Noord- Oost hoek geplaatst; dan is de Uitlegger" birmen gehaald en dan wordt de dienst van af het strand gedaan. Overbodige weelde bevat die hut echter niet, want ramen en een tafel ontbreken; de loodsen worden niet verwend! M. HOEDEMAKER 12

15 Van de redactie Nader speurwerk leverde de volgende informatie op over de schrijver en geboren Vlielander Meilom Hoedemaker Wzn. Marcel Kroon van het Maritiem Museum in Rotterdam zocht voor ons in het boek 'Dwarsgetuigd: herinneringen van Kaap Hoom-vaarders' door K. Suyk Jr. (Bussum, 1978) en stuurde onderstaande biografische gegevens (biz. 75). Meilom Hoedemaker Wzn. werd geboren op 4 februari 1881 te Vlieland als zoon van een zeeloods en ging als dertienjarige jongen naar zee. Hij heeft op verschillende zeilschepen gevaren en 2 maal Kaap Hoorn gerond. Ook een aantal zeereizen gemaakt naar het voormalige Nederlands Cost Indie, de West en Amerika. Daarna op de zeevaartschool de cursus stuurman gevolgd en ging als loodsleerling bij het Nederlands Loodswezen te Den Helder. Als loods zijnde waren zijn standplaatsen Den Helder, IJmuiden en Amsterdam. In zijn standplaats Den Helder gaf hij zomers zeillessen aan de adelborsten van de Koninklijke Marine met loodsschoeners. Hij had grote belangstelling voor de grote Nederlandse zeilvaart van de 19e eeuw en verzamelde daarover een grote hoeveelheid gegevens en afbeeldingen. In de jaren dertig werd de gehele verzameling door het Scheepvaartmuseum te Amsterdam gekopieerd. Zijn andere hobby was het aquarelleren van zeilschepen, vooral die waarop hij gevaren had. In 1936 werd hij als rijksloods gepensioneerd en vertrok naar Vlieland, om in 1962 naar Amsterdam terug te keren, waar hij 17 augustus op zesennegentigjarige leeftijd is overleden. 13

16 Vlielanders vertellen: Eens waren er herten op't eiland Door Roelof Oomkens Op een regendag in de zomer van 1962 zat een stel gasten in de conversatiezaal van het Strandhotel hun vakantiedag door te brengen met lezen, kaarten en natuurlijk met kletsen. De gesprekken gingen over van alles en nog wat en uiteraard over hun favoriete vakantie-eiland Vlieland. De meningen kwamen vrijwel overeen: dit eiland was een ideale plek om met je gezin de vakantie door te brengen. Maar er mocht toch wel wat gebeuren, want 'stilstand was tenslotte achteruitgang'. Er werd van alles geopperd, zoals een speeltuin voor als het geen strandweer was, of een hertenkamp. Kleinschalig dus. En of het zo moest zijn: een van de gasten was handelaar in groot wild en kon van alles leveren. Olifanten, beren, maar bijvoorbeeld ook herten. Na er lang over nagedacht te hebben, werd besloten te trachten een koppel reeen te bemachtigen. Deze dieren waren er op de andere eilanden wel, maar op Vlieland niet. 14

17 Het bestellen was geen punt en eind oktober stonden er drie kisten aan boord van de Oost-Vlieland. Deze opgehaald en gelost in het fietsenhok als tijdelijk verblijf. Het waren echter geen reeen zoals besteld - een bokje en twee hindes - maar drie damherten en alle drie bokken. Direct in de telefoon geklommen natuurlijk, maar we werden gerust gesteld: Het kwam allemaal goed." Op meerdere plaatsen in Nederland liepen koppels damherten, dus dat was geen punt. Een paar dagen later kwamen er vier kisten met hindes, dus nu waren er zeven damherten. We lieten ze los in de buurt van Kooisplek (1) en na verloop van tijd hadden ze hun pick gevonden boven Oude Kooi (2) en in Bomenland (3), waar ze been gingen om te liggen. Helaas was er al een hinde verdronken op het wad en een bokje was opgejaagd door een bond en die had z'n hakkenpees doorgebeten. Er waren er nog vijf over en die voelden zich de koning te rijk. Tegen de jaarwisseling werd het dik winter met veel sneeuw en ijs en dat bleef maar aanhouden, zodat zelfs het eiland onbereikbaar was. Om de beestjes geen honger te laten lijden, hebben we balen hooi gebracht. 15

18 Dit hooi werd echter als leger gebruikt. Er was te zien dat ze er op gingen liggen. Al met al een schitterend gezicht, deze prachtige dieren in die fantastische omgeving. Ondertussen was de geruchtenstroom ook op gang gekomen, van: Hoe kan dat nou?" en Geweldig!" Dat niet iedereen er even gelukkig mee was dat er damherten op Vlieland liepen, bleek toen er brieven op poten binnen kwamen van Staatsbosbeheer hoog en nog hoger en van de grote baas van Kritisch Faunabeheer met maar een punt: de damherten moesten weg! Nou is herten loslaten geen kunst, maar herten vangen is wel iets anders. Daarom hadden wij beide instanties verzocht een stuk bos aan de Badweg (5), waar nu een speelweide is, te mogen afrasteren om zo een hertenkamp te maken. Dat was ongeveer zoiets als vloeken in een kerk, want hekken plaatsen op Vlieland was helemaal uit den boze! Hoofd Faunabeheer Dhr. Maliepaard moest er niets van weten. Het was al erg genoeg dat die bij de weilanden aan de Postweg nodig waren. Als antwoord op onze vraag 'waarom', kregen wij verschillende argumenten, zoals: Er waren nooit eerder damherten op Vlieland geweest, dus ze hoorden er niet", De begroeiing op het eiland was totaal ongeschikt, dus ze zouden of al het gras opvreten van een veehouder - en dat was voor de jongbeesten - of ze zouden verhongeren." Maar echt steekhoudend was deze: De herten vormden een groot gevaar voor het verkeer." Er waren op het hele eiland welgeteld alle fietsen van de bewoners en nog 100 huurfietsen, een handvol bromfietsen, twee motoren, zes luxe wagens van bewoners, een bus, een klein busje als taxi, een bestelauto, twee of drie vrachtwagens voor het strandwerk, een vrachtwagen van de aannemer en dan nog een handvol militaire wagens en jeeps. De militairen wilden een Bullbar op de wagens monteren als wildvanger en ze waren bang dat er een snelheidsbeperking op de Postweg zou komen. De instanties bleven intussen aandringen: volgens Dhr. Vlieger, toenmalig regiohoofd Staatsbosbeheer in Leeuwarden voor de Waddeneilanden, zouden er zelfs Kamervragen gesteld zijn. Daarom hebben wij de hulp ingeroepen van een jachtopziener op de Veluwe. Deze wilde graag helpen en zou een paar collega's meebrengen. Een tijd later kwamen deze mannen met lange netten en voor de zekerheid met een paar geweren. Geen zorgen, een fluitje van een cent. De netten werden in Bomenland - zuidzijde - gespannen (4) en met nog enkele mannen dreven we de herten er langzaam been. Maar toen ze nog ongeveer 20 meter verwijderd waren, namen ze de kuierlatten en vlogen dwars door de netten been. Einde oefening - dat was nog nooit gebeurd. Tegen de avond konden er twee worden geschoten. Deze werden meegenomen naar de wal en bleken bij de slager moddervet 16

19 te zijn. Dus overduidelijk geen gebrek aan voedsel gehad. Ze hadden zich onder meer gevoed met bramen, zo bleek toen ze de maaginhoud bekeken. Na verloop van tijd konden twee hindes, na verdoofd te zijn door een jager van het eiland, Kees Koning, worden gevangen en afgevoerd naar een hertenkamp aan de wal, in Noordbroek, waar ik vandaan kom. Deze dames bleken zwanger te zijn en kregen mooie jongen. Nog een over, een donker gekleurd bokje en die kreeg de bijnaam 'die rottige rooie', want hij wilde niet voor het geweer komen. Plattegrond Vlieland ± 1960, archief VVV Vlieland Uiteindelijk moest ook het bokje zijn clandestien verblijf op Vlieland met de dood bekopen. Een hele tijd later kregen wij van een van genoemde instanties bericht, dat als we toch iets wilden, we wel enkele reeen mochten uitzetten, maar voor ons was de lol er af. Tijdens een SBB-voorlichtingsavond in mei 2011 over het vergrassen en het begrazen hiervan door Schotse Hooglanders, bleek een zeer goed altematief voor deze grote grazers te zijn, jawel: DAMHERTEN. 17

20 Over Jan de 'Bierman' Gorter Door Nel van Bodegraven-Bakker Jan de 'Bierman' Gorter, geportretteerd door de Duitse schilderes Frau Joel Persoonlijk heeft ze hem niet gekend, maar via familieverhalen en stamboomonderzoek kwam Nel van Bodegraven-Bakker toch het een en ander te weten over haar overgrootvader Jan de Gorter, op Vlieland bekend als bier- en wijnhandelaar Jan de Bierman. Naar aanleiding van de oproep in het maartnummer Tien Eeuwen 2011, vertelt ze: lk wist dat er ooit op Vlieland een schilderij was gemaakt van Jan de Gorter. Een Duitse schilderes, Frau Joel, heeft eens aan hem gevraagd of ze hem mocht schilderen, vanwege zijn karakteristieke kop, met die grote pet en witte snor. Dat mocht en zo heeft ze hem geportretteerd met die flessen op de achtergrond. Dat portret wilde ik graag opzoeken voor mijn moeder - het was tenslotte haar opa. Ik wist dat het jarenlang in Heerlen had gehangen, bij Herman, de zoon van Jan de Gorter en zijn eerste vrouw Jannetje Bakker. Uiteindelijk kwam ik terecht in Kessels, bij Valkenburg in de buurt, in een bejaardenpension. Een studente die daar 18

21 werkte, zei dat het ene Serpenti was, een Maastrichtse straatfiguur die aan de drank verslingerd was. Maar het was Jan de Gorter van Vlieland. De eigenaresse van het pension gaf het schilderij onmiddellijk aan mij, want het hoorde in de familie, vond ze. Het schilderij was voor mij aanleiding om op zoek te gaan naar mijn overgrootvader en naar onze gedeelde stamboom. Ik ben gaan speuren in het rijksarchief van Leeuwarden. Jan de Bierman was de zoon van een Terschellinger loods, en had nog acht broers en zussen. Naar het schijnt was hij een rustige man. Met zijn eerste vrouw Jannetje kreeg Jan de Gorter vier kinderen, maar haar verloor hij jong. Vanuit Den Haag ging hij in 1903 terug naar Vlieland met zijn 18 jaar jongere, tweede echtgenote Carolina Versteegh, een echte Haagse dame. Hun nieuwe adres werd Dorpsstraat A 118, tegenwoordig huisnummer 110, het huis dat hij kocht van C.G. den Hartog. En daar begon hij eerst een bier- en later ook wijnhandel. Op de foto zie je de zinken toonbank. Hij mocht alleen drank verkopen, want hij had geen vergunning om te schenken. Er werden namelijk maar een paar vergunningen uitgegeven op het eiland. Het bier kwam in grote vaten en mijn overgrootvader bottelde dat zelf, in kogelflesjes. Die sloot je af met een kogeltje. Jan de Gorter, alias Jan de Bierman (links), drinkt liier - voor de foto - in zijn slijterij een borreltje zijn broer Maarten de Gorter. Toen nog in het oude huis, voor 1935 (collectie gemeente Vlieland). met 19

22 stamboom - gedeeltelijk - van Jan de 'Bierman' Net van Bodegraven-Bakker Gorter IMmlik QwMlfe^ 3i(solesEfc & QmSm Tap * beroep Lodewiik: timmerman Vvws^vvw ^'%^vv^ Thomas de Gorter & Neeltie Sieben ^v^y^<^-^4m-*^ v\i*v\>*i/v*jrtiartiv^ beroep Thomas: loods + 8 kinderen Jan de Gorter - 'Jan de Bierman' & ( Vlieland Vlieland) * beroep: zeeman, bediende, wijiv^ en bierhandelaar op Vlieland vanaf (getrouwd: , Den Haag) ^^ftk^rtfes'ft ( Den Haag Heerlen ) 20

23 fmst HaJvemaan & KftSmsUIfe * beroep Pieter: chinirgijn/vroedmeester * vestigde zich in juli 1819 op Vlieland Coraelh Bakker & Cornelia Halvemaan (getrouwd: , Vlieland) beroep Cornells; 'yermi en g/gzemgfcer' + 6 kinderen Jannetje Bakker (getrouwd ) ( Vlieland waarschijniljk In Den Haag) Gerar^^ Margreta Catrina (Ida) de Gorter (16-9-ia71 Amsterdam, in 1890 In Den Haag getrouwd met poeller Dirk Cornells van Sjst) Cornell Catharina Elizabeth (To) de Gorter ( Haarlem, In 1892 In Den Haag getrouwd met bierhandelaar Johannes Pieter Boes) Maarten Heniianu (Herman) de Gorter ( Haarlem, In 1906 In Den Haag getrouwd met Petronella Veltrnan, geschelden in 1911) N^a Geertrulda (Nely) de Gorter ( Den Haag Apeldoom, In 1902 In Den Haag getrouwd met boekhouder Jmk }6fS^S!s). grootmoeder van Nel vm Oot^mertMMtgr^ ( ) 21