30x2 vrijkaarten voor. Kunst voor gebruik. Mozaïek. Wim Delvoye. Potlood. Robert Devriendt

Transcriptie

1 erkenningsnummer : P KUNSTLETTER[s] Tijdschrift Verschijnt 5x per jaar Afgiftekantoor 9000 Gent X Jaargang 8 OKTOBER 2010 Evenement Kunst voor gebruik Opmerkelijke opleidingen Mozaïek 30x2 vrijkaarten voor Gesprekken met kunstenaars Wim Delvoye Het materiaal van de kunstenaar Potlood Blikvangers Extra Robert Devriendt

2 2 Beeld cover: Mehmet Ali Uysal, Skin 2, Mehmet Ali Uysal, Festival 5 Saisons Inhoud Opmerkelijke opleidingen: Mozaïek 3 Blikvangers 6 Het materiaal van de kunstenaar: Potlood 9 Uit de kunst 12 Kunst voor gebruik 13 Atelierbezoek: DEWEER Gallery 15 Blikvangers Extra: Festival van de 5 seizoenen 16 Expo: Edvard Munch 18 Expo: Kees van Dongen 19 Gesprekken met kunstenaars: Wim Delvoye 20 Blikvangers Extra: Robert Devriendt 26 Boeken 28 Opgetekend 30 Wedstrijden 32 Zoekertjes 33 Agenda 36 Tijdschrift voor beeldend talent Verschijnt 5x per jaar Afgiftekantoor 9000 Gent X jaargang 8 / oktober 2010 Colofon Werkten mee aan dit nummer: Claude Blondeel, André De Nys, Ward Desloovere, Petja Gekiere, Hilde Van Canneyt. Coördinatie: Ward Desloovere. Opmaak: info@heartwork.be Abonneren op KUNSTLETTER[s]? Een abonnement kost 10 (5 nummers). Daarnaast bestaat er een groepsabonnement: 30. Meer info: KUNSTWERK[t], tel. 09/ / info@kunstwerkt.be of op Ons rekeningnummer: KUNSTWERK[t] Algemeen beleid: Bea Vansteelandt, 09/ / bea@kunstwerkt.be Projecten, expocircuit, lessenpakketten: Annemie Vingerhoets, 09/ / annemie@kunstwerkt.be Tentoonstellingsaanbod: Chantal Steenhaut, 09/ / chantal@kunstwerkt.be Vorming: Petja Gekiere, 09/ / petja@kunstwerkt.be Pers, promotie en administratie: Katrien Boogaerts, 09/ / katrien@kunstwerkt.be Redactie: Ward Desloovere, 09/ / ward@kunstwerkt.be Verantwoordelijke uitgever Hilde De Leeuw, Bijlokekaai 7c, B-9000 Gent. Raad van Beheer Hilde De Leeuw, Luc Verbeke, Roger De Moerloose, Marcel Quintijn, Alain Delmotte, Philippe Vanderschaeghe, Marleen D Joos, Bob Vanden Eynde, Stefaan Gunst, Sophie Martens. TE WINNEN: 30x2 VRIJKAARTEN LINEART Lineart, de kunstbeurs met de langste traditie in de Benelux, is toe aan haar 29e editie. Je kan er op diverse internationale stands moderne en hedendaagse kunst kopen. Van 3 t.e.m. 7 december 2010 in Flanders Expo te Gent. Wil je er gratis naar toe? Waag je kans: mail naar kunstletters@kunstwerkt.be of schrijf: KUNSTLETTER[s], Bijlokekaai 7c, 9000 Gent. Veel succes!

3 3 Duizenden mensen bekwamen zich in één van de Academies van het Deeltijds Kunstonderwijs in beeldende kunsten. Naast schilder- en tekencursussen kan je er ook terecht voor heel unieke opleidingen. Wil je een kijkje nemen in de ateliers van een nieuwe lichting mozaïekkunstenaars, boekbinders, polychromisten of schoenen- en modeontwerpers? We houden de deuren van de klas voor je open. Opmerkelijke opleidingen Mozaïek Experiment integratiekunst mozaïek: dat is de officiële benaming van de opleiding mozaïekkunst die je sinds 2003 aan de Academie Beeldende Kunsten te Wilrijk kan volgen. Het pilootproject kent heel wat succes. Mozaïek is, na een lange stilte, dan ook opnieuw springlevend. Schilderen met stenen De start is heel frustrerend, geeft Mieke toe. Zij vangt de nieuwe studenten op en begeleidt hen in hun eerste stappen in mozaïek. Je doet er lang over om een eerste goed steentje te kappen. Precies weten waar de hamer terecht komt, is in het begin niet evident. Je moet controle krijgen over de hamer en niet omgekeerd. Het vraagt doorzettingsvermogen om telkens opnieuw te proberen. Maar de beloning is groot als je de techniek wat onder de knie krijgt en je creatief aan de slag kan om je eigen interpretatie van een kopie te maken. Mozaïek maken wordt wel eens omschreven als schilderen met stenen. En daar speelt het begrip andamenti een belangrijke rol in. Andamenti wijst op de legmethode van de stenen en bepaalt de beweging die de stenen volgen. Die moet in harmonie zijn met het onderwerp. De legmethode bepaalt immers het uitzicht van het werk en de bedoeling is dat je daarin tot vloeiende lijnen komt die het thema accentueren. Ivan, die het 2e jaar van de opleiding volgt, werkt aan een mozaïek in marmer in 1 kleur. Bij deze opdracht komt het er op aan om door een goede legmethode een dynamische structuur te krijgen in het monochrome werk. Ivan baseert zich voor zijn werkstuk op een detail van de handen in Michelangelo s wereldberoemde werk De Schepping van Adam (God wekt Adam door middel van een vingeraanraking tot leven). Ik wil dat doen door contrastwerking, legt hij uit. Voor de achtergrond inspireer ik me op de Big bang - theorie. Die chaotische achtergrond moet de kracht en het gestroomlijnde van de handen op de voorgrond accentueren. Greet, 4e jaarsstudente, werkt aan haar Byzantijnse opdracht. Dat betekent: een werkstuk in smalti, met veel kleuren en een religieus thema. Ik heb voor een Madonna met kind gekozen en het thema daarbij nogal ruim geïnterpreteerd, vertelt ze. Ik schilder ook en heb een portret gemaakt van een vriendin met haar kind. Met smalti werk ik trouwens graag. Marmer is harder, terwijl smalti gemakkelijk kapt. Volgend jaar studeert Greet af, maar dat betekent niet het einde van haar mozaïekavontuur. Het makkelijke aan mozaïek is dat je er niet bijzonder veel materiaal voor nodig hebt, legt ze uit. Ik heb vroeger al een schilderatelier ingericht thuis. Dat wordt nu een schilder/mozaïekatelier.

4 4 Goede reputatie Mozaïek heeft als kunstvorm een tijdlang onder het stof gelegen, vertelt coördinator Hugo Van Akeleyen. Maar dankzij de moderne toepassingen en de mogelijkheid om mozaïek te integreren in andere kunstvormen is de kunstambacht aan een heropleving bezig. Zowat een eeuw geleden bezorgde Art Nouveau de mozaïekdecoratie een prominente plaats op voorgevels en in interieurs. Mozaïek werd de kers op de taart voor honderden architectuurprojecten. Vergankelijkheid eist jammer genoeg overal en altijd zijn tol. Na honderd jaar wordt de vraag naar mozaïekrestauraties steeds groter. Maar wie beheerst nog die eeuwenoude technieken? Aan de Academie Beeldende Kunsten te Wilrijk worden studenten alvast opgeleid in de geest van de grote Italiaanse voorbeelden. Gino Tondat is de gangmaker van deze activering van de mozaïekkunst in België. Zijn vakmanschap en artistieke opleiding in Italië staan borg voor de kwaliteit van de opleiding. Enkele opmerkelijke recente realisaties van Tondat zijn het Oosters tapijt op het kerkplein in Borgerhout, een terrazzo van 1200 m² in het Museum Schone Kunsten te Gent en de vloer in de inkomhal van het Museum Schone Kunsten te Antwerpen. Bij de opleidingen in Wilrijk legt Tondat de lat hoog. Regelmatig worden de resultaten in Wilrijk getoetst in het episch centrum van de mozaïekkunst in Italië. Zo volgden een aantal studenten workshops in Spilimbergo, waardoor de bekendheid van de mozaïekopleiding in het Antwerpse langzaam maar zeker een Europese dimensie krijgt. Langzaam maar zeker krijg je zo de technieken onder de knie en kan je evolueren naar vrij werk. Voor de meer gevorderde leerling behoort ook nog de directe methode tot de opdrachtenlijst. Hierbij worden de steentjes rechtstreeks in de natte cement geduwd. De opleiding Experiment integratiekunst mozaïek is opgestart in 2003 met de bedoeling om in de Benelux een pilootschool rond mozaïek uit te bouwen. De afdeling telt momenteel 55 studenten, afkomstig uit heel Vlaanderen én met een ruime Nederlandse delegatie. De academische vorming loopt over vijf jaar. Elke week wordt twee uur aandacht geschonken aan kunstgeschiedenis, materiaal- en kleurenleer en tekenen en schilderen. Bovendien is er elke week plaats voor zes uur praktijk. Inmiddels studeerden de eerste twee lichtingen studenten mozaïekkunst af, met een soms indrukkend oeuvre. Eén ding is duidelijk: mozaïekkunst is niet langer een zaak van Romeinen en Byzantijnen. De kunstdiscipline heeft een rijk verleden, maar er wacht ongetwijfeld een boeiende toekomst. Meer info: [André De Nys/Ward Desloovere] De praktijk Het belangrijkste instrument van de mozaïekkunstenaar is de traditionele hamer (martellina). Daarmee worden alle mozaïeken gekapt op een aambeeld (tagliolo). De voornaamste materialen zijn marmer en smalti (glasmozaïeken.) De eerste opdracht voor de nieuwbakken studenten bestaat erin een vierkant van tien maal tien steentjes te leggen. Vertrekkend uit een meestal ingekleurde ontwerpschets kappen ze de blokjes op het juist formaat, lichtjes conisch. Met een uiterste precisie worden die blokjes met een mengsel van bloem en water op het ontwerppapier gekleefd. De uiteindelijke zichtbare zijde naar onder, zodat achteraf de blokjes kunnen ingegoten worden met cement. Als na droging het papier verwijderd is, kunnen de kleuren indien nodig opgefrist worden met groene zeep. De smalti kunnen immers door de verwerking dof worden en de zeep zorgt voor een glanzende patinne. Tijdens de tweede opdracht doen de studenten dit nog eens over, maar dan met uitsluitend blokjes in driehoeksvorm. Daarna volgt de assemblage van een huisnummer Greet aan het werk aan Bynzantijnse opdracht. 2. Ivan werkt aan een mozaïek in marmer in 1 kleur. 3. De Geitenmozaïek werd in september voorgesteld tijdens de vijfjaarlijkse Geitenstoet in Wilrijk. 4. De eerste opdracht: een vierkant van tien maal tien steentjes.

5 De Grieks-Romeinse mozaïekkunst De oudst gekende voorbeelden van mozaïek dateren uit de vierde eeuw vóór Christus en werden teruggevonden in de Macedonische hoofdstad Pella in keizerlijke paleizen en badhuizen. De mozaïeken werden gemaakt uit kiezelstenen en tonen geometrische patronen waarop jachttaferelen, natuurbeelden en mythologische verhalen staan afgebeeld. In zowat het hele Middellandse Zeegebied vinden we vandaag nog prachtige Romeinse vloermozaïeken terug: Ampurias en Tarragona in Spanje, Arles en Lyon in Frankrijk, Vesprem in Hongarije, Accolla en Tunis in Noord-Afrika. En uiteraard in Italiaanse steden, zoals Pompeï, Ostia, Rome en Aquileia. Het zijn vooral deze mozaïeken die nu door studenten worden bestudeerd en gekopieerd. De Byzantijnse mozaïekkunst Vanaf de vijfde eeuw na Christus ontwikkelt de mozaïekkunst zich verder in de Byzantijnse invloedssfeer. Interessante voorbeelden vinden we in Ravenna, Thessaloniki en Istanbul. Het gaat meestal om wandobjecten, rijkelijk versierd met goud belegde glassteentjes. Hier geen heldhaftige strijdtonelen meer, maar iconografie met een spirituele en religieuze dimensie. De figuren op de panelen getuigen van een plechtige starheid, omringd door een onwezenlijke en tijdloze achtergrond. Vanaf de 11e eeuw worden de figuren menselijker en eleganter. Schoonheid wordt het streefdoel. Hedendaagse vrije mozaïekkunst De hedendaagse ontwerpen kunnen vrije interpretaties zijn van de hierboven beschreven stijlen. Kleuren worden extra geaccentueerd, het aantal gebruikte steentjes hoeft nu niet meer perse exact hetzelfde te zijn als in de middeleeuwse voorbeelden. Door een reliëf in te werken met uitspringende en terugvallende steentjes komt er extra lichtinval en kleur in het kunstwerk. Creatieve eigen ontwerpen en onconventionele technieken worden belangrijker en met mozaïeksculpturen doet ook de derde dimensie zijn intrede in de kunstwereld. Spilimbergo De meest prestigieuze mozaïekschool ter wereld is onmiskenbaar de Scuola Mosaïcisti del Friuli. Dit instituut werd opgericht in 1922 in het Italiaanse Spilimbergo. Niet toevallig, want juist hier liggen de wortels van een rijke traditie in mozaïekvloeren, ook terrazzo genoemd. Al in de 16e eeuw trokken vaklui uit deze streek naar het naburige Venetië om mee te werken aan hetgeen we vandaag de hoogtepunten uit de mozaïekkunst noemen. Vanaf de 19e eeuw veroverden de Italiaanse mozaïekleggers de hele wereld, van Frankrijk tot de Verenigde Staten, van Venezuela tot Australië. Vele van de migranten stichtten als het ware mozaïekdynastieën in het buitenland. De kunstenaar Gian Domenico Facchina ( ) behoort tot de absolute top. Zijn werk is terug te vinden in stadhuizen, kerken, moskeeën en paleizen verspreid over tientallen wereldsteden. Vandaag is de mozaïekschool in Spilimbergo hét referentiepunt in de wereld voor vorming van professionele mozaïekleggers en voor verspreiding van deze kunstdiscipline. Op dit ogenblik worden er in de Scuola studenten opgeleid uit 22 landen. Het instituut wil de oude tradities in ere houden, in combinatie met innoverend nieuw werk. Ze gebruiken traditionele materialen en technieken, ondersteund door digitale technologie en ontwerpen. Ontelbare architecten deden al een beroep op de school. Het meest opvallend project is onmiskenbaar de grote mozaïek in het nieuwe metrostation op Ground Zero te New York. Ook restauraties van belangrijke historische mozaïeken worden bijna uitsluitend toevertrouwd aan Spilimbergo. Ook hier zijn de voorbeelden talrijk: de Basiliek te Lourdes, de Aya Sophia in Turkije, het station van Venetië. 1. Kopie door de School van Spilimbergo van een mozaïek uit de Aya Sophia. 2. Kopie door de School van Spilimbergo van een mozaïek uit Pompei ( 2e eeuw VC ). 3. Detail 4. Vrij werk van Gino Tondat.

6 6 Blikvangers BRUGGE-CENTRAAL: VAN EYCK TOT DÜRER Het stadsfestival Brugge-Centraal pakt tijdens de herfstmaanden uit met enkele toptentoonstellingen. In het Groeningemuseum wordt gefocust op de Vlaamse en Duitse grootmeesters uit de 15e eeuw. De Vlaamse Primitieven zorgden in die tijd voor een artistieke revolutie in Centraal-Europa. Talentrijke schilders als Jan van Eyck, met een geniaal oog voor detail, vernieuwden de schilderkunst op technisch vlak. Hun invloed verspreidde zich razendsnel en inspireerde tal van kunstenaars, onder wie Albrecht Dürer, schilder, tekenaar en etser. De tentoonstelling analyseert de onschatbare invloed die deze grote talenten hadden op de kunstzinnige ontwikkelingen in de rest van Europa. Behalve Van Eyck en Dürer komen ook andere grote tenoren aan bod, zoals Campin, Van der Weyden, Holbein, Memling. De tentoonstelling laat niet alleen schilderkunst zien, maar ook sculpturen, handschriften, tekeningen en prenten. Groeningemuseum Dijver 12 - Brugge Van 29 oktober 2010 tot 30 januari 2011 Dinsdag tot zondag: 9u30-18u Albrecht Dürer, Hoofd van een Walrus, Tekening, The British Museum, Department of Prints and Drawings, London. Robert Campin, Sint Barbara, 1438, Musea Nacional del Prado, Madrid. BRUGGE-CENTRAAL: LUC TUYMANS: EEN VISIE OP CENTRAAL EUROPA De hedendaagse culturele vibraties en interacties tussen onze contreien en Centraal Europa worden bijeengebracht door Luc Tuymans. Vanuit zijn fascinatie voor de bewogen geschiedenis van Europa maakt hij een eigenzinnige tentoonstelling. Een dertigtal spraakmakende kunstenaars uit de andere kant van Europa tonen werk met een uitgesproken visie op de maatschappij. Net als Tuymans gaan ze thema s als oorlog, geweld en trauma niet uit de Olga an Priit Pärn, Still from the film 'Divers in the Rain', weg. Eén van de focuspunten is de animatiefilm, een genre waar Centraal-Europa sterk in is en dat steeds meer tot de kunstwereld doordringt. Er is werk van internationaal befaamde animatiekunstenaars uit Centraal Europa te zien. In de aanloop naar de tentoonstelling zal het opvallende werk Balloon van Pawel Althamer boven Brugge zweven. Tijdens de wandeltentoonstelling langs vijf locaties in de stad kan je een eigenzinnig en actueel beeld van een regio in volle beweging ontdekken. Vijf locaties in Brugge Van 22 oktober tot 23 januari 2011 Dinsdag tot zondag : 9u30-18u Paweł Althamer, Balloon, 1999/2007. Courtesy: neugerriemschneider, Berlin - Foksal Gallery, Warsaw. LEIE - RIMPELLOZE EENVOUD De koeien van bazin Hanssens stonden langs de overkant van de Leie te loeien. De meid stapte in de pont en zette over. Dan joeg ze de beesten t water in; ze zwommen over al blazend. t Was dan heel stil en we hoorden anders niets dan het klossen van het water, het blazen van de koebeesten, en het roepen van de meid. De muggen begonnen rondom ons hoofd te vliegen. De zon daalde naar de gezichtseinder en we zwegen. t Water van de Leie was zo kalm dat het gelijk een effen spiegel was die zich daar voor ons uitstrekte. Langs de haag van de boomgaard kwamen de koeien traag voorbij en we hoorden de koewachters in de verte tot elkander roepen en antwoorden. We hoorden de weergalm over de Leie. De Saedeleer en zijn vrouwke waren oprecht gelukkig en ze zaten daar dicht bij elkaar, hand in hand, Clemmeke stond op en ging op de schoot zitten van Valerke. Deze regels zijn te vinden in het dagboek Karel en ik van Gustave van de Woestyne. Diezelfde sfeer wordt opgeroepen in de tentoonstelling Leie - Rimpelloze eenvoud die tot einde november in het Museum van Deinze en Leiestreek loopt. Xavier De Cock, Emile Claus, de Saedeleer, Van de Woestyne, de gebroeders De Smet, en vele anderen waren allemaal, voor korte of langere tijd, begeesterd door het licht van de rivier en door het eenvoudige rimpelloze bestaan in en rond Sint-Martens-Latem. Aan de hand van 78 schilderijen van 15 kunstenaars wordt een overzicht gemaakt van een eeuw kunst aan de Leie. Omdat de meeste werken afkomstig zijn uit privéverzamelingen, is dit een unieke, maar tijdelijke kans om even stil te worden en te genieten van het nostalgische landelijke dorpsleven van de eerste helft van de 20e eeuw. Gust De Smet, Meisje in het blauw, Museum van Deinze en Leiestreek Lucien Matthyslaan 3 - Deinze Tot 28 november Dinsdag tot vrijdag : 14u - 17u30 Zaterdag & zondag : 10u - 12u en 14u - 17u.

7 7 MAYOMBE. MEESTERS VAN DE MAGIE Ter gelegenheid van de 50e verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo presenteert M Leuven zeldzame beelden en objecten uit een uitzonderlijke, Congolese verzameling. De artefacten zijn afkomstig uit Mayombe, een bosrijk gebied ten noorden van de monding van de Congostroom. Leo Bittremieux, missionaris van Scheut leefde er vanaf 1907 en toonde een bijzondere interesse in de taal en cultuur van de inwoners, de Yombe. In de volgende decennia zond hij honderden beelden en voorwerpen naar België. De artefacten waren bestemd voor het etnografisch museum van de Leuvense Universiteit en dienden onder meer voor de opleiding van de kolonialen in spe. Vandaag zijn ze eigendom van de KUL en UCL en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Mayombe - Meesters van de magie toont in de eerste plaats de fascinerende schoonheid van de rituele objecten, maar de verzameling bezit nog een andere grote troef: ze is heel authentiek en door de commentaar die Bittremieux erbij voorzag, ook uitstekend gedocumenteerd. De tentoonstelling opent met twaalf indrukwekkende rituele beelden. De objecten hadden de functie van bemiddelaar en werden beschouwd als huizen van de geesten: via de beelden trad de nganga of expert in rituelen in contact met de voorouders. De Yombe riepen de hulp van de geesten in om macht te verwerven of genezing te verkrijgen, maar ook om wraak te nemen op een vijand. Een beeldhouwer maakte in opdracht de houten figuratieve beelden die door de nganga van een spirituele landing werden voorzien. Vaak activeerde hij de geesten door ijzeren voorwerpen in de beelden te slaan. Het belang van de beelden, die de voorouders moesten eren of bezweren was groot. De stukken vallen dan ook op door hun knappe vormgeving of enorme expressie en spreken daardoor enorm aan. De rituele beelden zijn er niet enkel in menselijke vorm, maar in tal van gedaanten. Dierenfiguren, maar ook manden of hoorns konden magische lading bevatten. De expositie besteedt ook aandacht aan voorwerpen die bij initiatierituelen werden gebruikt, aan moeder-enkindbeelden en grafsculpturen. Samen bieden ze een intrigerende kijk op de levenswijze en het wereldbeeld van de bewoners van Mayombe. Voor wie zich verder wil verdiepen in deze tot de verbeelding sprekende cultuur, valt er heel wat moois te lezen en te bekijken in de knappe catalogus die bij de expositie verscheen. M - Museum Leuven L. Vanderkelenstraat 28 - Leuven Tot 23 januari 2011 Di tot zo : 11u - 18u / do tot 22u / ma: gesloten Zaalzicht tentoonstelling. Bruno Vandermeulen, DLA, K.U.Leuven Beeldje met spiegelkastje 'pfula nkombe' K.U.Leuven, Foto Hugo Maertens FRANCIS ALŸS Francis Alÿs is geen onbekende naam in de grootste musea van de wereld. De in 1959 in Antwerpen geboren kunstenaar won net nog de Biennal Award for Contemporary Art (BACA), een Nederlandse prijs voor hedendaagse kunstenaars. Alÿs groeide op in het Pajottenland en trok in 1986, als pas afgestudeerd architect, naar Mexico om er hulp te bieden bij de wederopbouw na een zware aardbeving. De stedelijke wildgroei van Mexico City fascineerde hem zo sterk dat hij besloot er te blijven wonen. Alÿs is een artistieke duizendpoot. Schilderkunst, foto en film, sculpturen, maar vooral zijn performances maakten hem wereldberoemd. Alÿs is de kunstenaar van de poëtische gedachte. Hij tracht vorm te geven aan zijn bespiegelingen, die ontstaan tijdens zijn wandelingen doorheen Mexico City. Bijna altijd zit er achter zijn interventies een scherpe vorm van maatschappijkritiek. Vaak hebben zijn acties iets irrationeel, maar tegelijkertijd ook iets humoristisch. Voortdurend verkent hij de spanningsvelden op politiek, spiritueel en sociaal vlak. Zijn inspiratie vindt hij in de contrasten tussen de armoedige tradities van Latijns Amerika en de grenzeloze mogelijkheden die de welvaart in het rijke noorden te bieden heeft. Een treffend voorbeeld hiervan is Paradox of Praxis I. Een hele dag lang duwde de kunstenaar een groot blok ijs voor zich uit door de straten van Mexico City. Tegen de avond bleef er nog slechts een plasje water over. Alÿs illustreerde hiermee de wanverhouding tussen inspanning en resultaat, een zo herkenbaar facet van de Latijns Amerikaanse samenleving. Als het geloof bergen verzet is een performance uit In Lima zette Alÿs vijfhonderd vrijwilligers op een rij aan de voet van een zandheuvel. Ze kregen allemaal een schop in hun handen gestopt en in een mum van tijd werd de berg tien centimeter verplaatst. Ook hier weer veel moeite voor een ridicuul resultaat, maar tegelijkertijd ook weer een mooie gedachte over de maakbaarheid van onze leefomgeving. Kunst zal de wereld niet veranderen, maar kunst kan wel een sensibilisering op gang brengen. Het werk van Alÿs is net niet didactisch, net niet journalistiek en evenmin activistisch, maar deze kunstenaar heeft altijd wel iets te vertellen. Hiervoor creëert hij telkens weer pakkende beelden die nog lang blijven nazinderen. Kunstcentrum Wiels Van Volxemlaan Brussel Tot 30 januari 2011 Woe tot zat: 12u - 19u / zon: 11u - 18u / ma en di: gesloten Als het geloof bergen verzet, 2002 Patriottische verhalen, video-still, 1997, toont een persiflage op een betoging. Demonstranten lopen, rondjes draaiend, achter hun leider, zoals blatende schapen in een kudde.

8 8 THE WORLD OF LUCAS CRANACH WIM DELVOYE: KNOCKIN' ON HEAVEN'S DOOR ANSELM KIEFER Nu het Museum voor Schone Kunsten Antwerpen grote renovatiewerken voorbereidt en zijn permanente collectie niet meer tentoonstelt, vormt het leegstaande gebouw vanaf 23 oktober het ideale decor voor de monumentale werken van Anselm Kiefer. De tentoonstelling brengt voor het eerst op grote schaal werk van de toonaangevende naoorlogse Duitse kunstenaar naar Antwerpen. Ze laat een selectie zien van zijn werken van de jaren 80 tot vandaag met alle bekende thema s: het ophalen van herinneringen aan de geschiedenis van zijn land, de Holocaust en de onthutsende gevolgen van de Tweede Wereldoorlog. Er komen echter ook werken aan bod die de diepgaande interesse van de kunstenaar aantonen voor godsdiensten, mythologie en literatuur. Kiefer werkt als een archivaris van door oorlogsgeweld toegetakelde landschappen. Zijn monumentaal oeuvre schreeuwt angst en verschrikking uit. Mythen en verhalen over hemel en aarde komen weer tot leven. Maar geschiedenis gaat bij Kiefer niet over feiten of wetenswaardigheden, wel over atmosfeer, over gevoelens en gedachten die we associëren met de mythologie en tegelijkertijd ook met het nabije verleden. Hij brengt herinneringen weer tot leven door gebruik te maken van materialen, zoals plantenresten en verbrand hout. Kiefers schilderijen zijn gehavende oppervlakten waarop hij ook met vuur, zand, stro, lood en ijzer is tekeer gegaan. En altijd weer loert ergens Wagner om de hoek. Kon. Museum voor Schone Kunsten Leopold De Waelplaats - Antwerpen Van 23 oktober 2010 tot 23 januari 2011 Di tot zat: 10u - 17u / zon: 10u - 18u Gravure Studio Wim Delvoye Lucas Cranach the Elder, Venus with the Honey Thief, 1531 Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel (foto Speltdoorn). [André De Nys / Ward Desloovere]] Lucas Cranach de Oude ( ) is een van de belangrijkste Europese schilders uit de 16e eeuw. Voor het eerst krijgt hij een overzichtstentoonstelling in de Benelux. Aan de hand van vijftig schilderijen en evenveel tekeningen en grafiek, kan de bezoeker kennis maken met Cranachs verfijnde, authentieke en originele kunst. Zijn portretten van Karel V, Margaretha van Oostenrijk en Martin Luther plaatsen het oeuvre van deze grote naam van de Duitse renaissance in de sociale, culturele en artistieke context van zijn tijd. Dit wordt nog versterkt door een confrontatie met een vijftigtal werken van tijdgenoten zoals Albrecht Dürer, Quinten Matsijs en Bernard van Orley. Het oeuvre van Cranach ligt in het verlengde van de gotiek. Het is dan ook geen toeval dat zijn werk in confrontatie gepresenteerd wordt met het sculpturen van Wim Delvoye. Zijn metalen kathedralen, verdraaide Christussen, obscene glasramen en torens werden her en der in het Paleis voor Schone Kunsten uitgezet. De meest imposante sculptuur staat op het dak: een lasergeleide gotische toren in cortenstaal van maar liefst 16 meter hoog. Dit monumentale werk gaat de dialoog aan met de spits van het Brusselse stadshuis, één van de Brusselse parels van de gotiek. (De tentoonstellingen met werk van Cranach en Delvoye zijn te bezoeken via de ingang aan de Koningsstraat 10. Langs de Ravensteinstraat 23 heb je toegang tot de Jack Freak Pictures van het kunstenaarsduo Gilbert & George.) Anselm Kiefer, Shebirat Ha Kelim, Copyright: Es Baluard Museu d'art Modern i Contemporani de Palma, Grothe Collection. BOZAR Van 20 oktober tot 23 januari 2011 Di tot zon: 10u - 18u / Do tot 21u. Een interview met Wim Delvoye vind je op blz.20

9 9 Het materiaal van de kunstenaar Potlood Een goed potlood kiezen doe je niet zomaar. Je hebt grafietpotloden, krijtachtige potloden, houtskoolpotloden, pigmentpotloden. Verschillende merken, verschillende hardheden en zoveel kleuren dat je er van duizelt. Maar waar kan je best op letten bij de aankoop van een potlood? We vroegen het aan Kristiaan Dhollander, de uitbater van kunstencentrum De Gouden Pluim in Gent. Een streepje geschiedenis Potloden worden gemaakt uit de grondstof grafiet, een vorm van natuurlijke koolstof. Het werd in het Neolithicum gebruikt om keramiekverf te maken voor het decoreren van aardewerk. Rond 1500 werd in het Engelse graafschap Cumbria een enorme hoeveelheid grafiet gevonden, dat door de bevolking werd gebruikt voor het markeren van schapen. Gewikkeld in schapenhuid kon je met het massieve grafiet prachtige lijnen trekken. Omdat het materiaal zo kostbaar was, ontstond er een zwarte markt vanwaar het naar Europa werd gesmokkeld. Napoleon gaf zijn geleerden de opdracht om een alternatief te zoeken voor het grafiet uit Engeland. De Franse scheikundige N.J.C. Conté vond een manier om amorf grafiet te vermengen met klei en dit mengsel bij hoge temperatuur te bakken. Dit vormt de grondslag voor de huidige potloodfabricage. Het houten omhulsel wordt uit cederhout vervaardigd en bestaat uit 2 stukken met een groefje om de mine in te leggen. De hardheid van een grafietpotlood De zuiverheid van de grondstoffen en de baktemperatuur bepalen de hardheid en de breekbaarheid van potloden. Topmerken gebruiken de zuiverste grafiet en porseleinklei met het beste cederhout als bescherming. Goeie potloden zijn goed scherpbaar en egaal van hardheid en kleur met een juiste ijking van hardheid aanduiding. De hardheid van een grafietpotlood wordt aangeduid met een letter: H staat voor hard, B staat voor black of zacht. Grafiet is immers nooit volledig zwart. Maximaal wordt donker grijs bereikt. Een zacht grafietpotlood, bijvoorbeeld 9B, geeft onmiddellijk veel grafiet af en laat snel een donker grijze lijn achter. Een harder potlood geeft bij normale druk minder grafiet af en geeft daardoor een lichtere lijn. Men gebruikt als aanduiding niet BBBB, maar wel 4B. Sommige fabrikanten gebruiken ook de minder bekende hardheid aanduiding F (tussen HB en H ) en de aanduiding XBB (extra zacht).

10 10 Los grafiet Doezelaar Je kan ook tekenen met een dikkere grafietstaaf, soms aangeduid met de naam Cyclop. Die staaf heeft een dun laagje kunststof, zodat je je handen niet vuil maakt. Met de punt van een grafietstaaf kan je fijn werken en snel grote oppervlaktes bewerken door het staafje vlakker te houden. Houtskool Houtskool is het medium bij uitstek om voorstudies te maken. Het kan immers makkelijk worden weggeveegd. Houtskool wordt gemaakt van verkoolde wilgentenen, wijnranken of andere twijgen. Bij het losse houtskool zie je de knoopjes van de tak nog zitten. Ook hier bepaalt de zuiverheid of het stuk houtskool overal even hard is. De ene productie kleurt soms iets grijzer dan de andere. Samengeperst houtskool (houtskool + bindmiddel) kan ook bijgekleurd worden met toevoeging van een pigment. Gommen De lijnen van een grafietpotlood zijn makkelijk te verwijderen met een vlakgum. Voor het verwijderen van pastel en krijt kan je gebruik maken van een doezelaar. Dit is een stuk opgerold karton waarmee de korreltjes worden verplaatst. Vroeger werd hiervoor een stuk opgerold zeemleder gebruikt. Je kan ook een kneedgom gebruiken. Een kneedgom neemt de korrel op en daarna kneed je het vuil naar binnen. Wanneer de kneedgom verzadigd, is laat hij strepen na, wat op zijn beurt weer een tekenmedium op zich is. Pastelpotloden Pastelpotloden zijn krijtachtige potloden waar pigment aan toegevoegd is. Een echt pastelpotlood is een potlood waarbij het pigment zwak gebonden is, niet zo homogeen als bij een kleurpotlood, zodat het een poeder achterlaat op het blad. De typische kleuren hierin zijn: zwart (of Pierre Noire), wit, sanguine en sepia. Alle kleuren en pasteltinten zijn ook te verkrijgen in dikkere krijtstaafjes zonder hout. (Conté is in dit gamma de bekendste fabrikant, maar ook andere merken maken deze potloden.) Kleurpotloden Samen met het dikkere pastelkrijt en aquarelkrijt zijn kleurpotloden zeer goed geschikt voor het fijnere tekenwerk. De kwaliteit van je pigment bepaalt de kwaliteit van je kleurpotlood en zorgt ervoor dat de kleurechtheid al dan niet hoog is. Er bestaan merken die series hebben bestaande uit 220 kleuren. De assortimentgrootte heeft uiteraard een invloed op de kostprijs. Alle pigmenten, dus ook de duurdere worden dan gebruikt, zoals cadmium rood. De betere merken (Faber-Castell bijvoorbeeld) gebruiken standvastige grondstoffen. Van deze kleurpotloden kan je zelfs na meer dan 35 jaar nog hetzelfde kleur bijkopen. Bij gewone schoolkwaliteit kleurpotloden gebruikt de fabrikant kleurstoffen of goedkoop pigment. Het normale kleurpotlood is oplosbaar met solventen, maar de meeste merken maken ook een uitvoering die water oplosbaar is. Doordat alle kleuren in de beide groepen voorkomen, zijn mooie mengtechnieken mogelijk. Potloden genoeg dus, in alle kleuren en soorten. Samen met wat inspiratie zorgen ze voor schitterende tekeningen. `