Behandelwijzer Locatie Arnhem/Ede. Bestralingsbehandeling. Borstkanker

Transcriptie

1 Behandelwijzer Locatie Arnhem/Ede Bestralingsbehandeling Borstkanker

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 De voorbereidingen 5 3 De bestraling 9 4 Bijwerkingen 12 5 Adviezen 15 6 Ondersteunende zorg 17 7 Nazorg 18 8 Aanvullende informatie 19 2 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

3 1 Inleiding U bent verwezen voor een bestralingsbehandeling naar Radiotherapiegroep. Dit is een onderdeel van de behandeling van uw borstkanker. In dit deel van de behandelwijzer vindt u belangrijke informatie over de uitwendige bestralingsbehandeling van borstkanker en de voorbereidingen daarop. Uw behandelaar Tijdens uw behandeling wordt u begeleid door een radiotherapeut-oncoloog. Dit is een medisch specialist die gespecialiseerd is in het behandelen van kanker met behulp van straling. Het kan ook zijn dat u een afspraak heeft met een physician assistant. Een physician assistant is geen arts, maar is opgeleid om taken van de arts over te nemen. Dit gebeurt altijd onder supervisie van de radiotherapeut-oncoloog. Bestralen is maatwerk Voor iedere bestraling geldt dat er verschillende mogelijkheden zijn. Zo kunt u bijvoorbeeld op uw borst, borstwand en/of lymfklieren in de nabijheid van de borst in de oksel en achter het sleutelbeen bestraald worden. Uw radiotherapeut-oncoloog zal u precies uitleggen hoe uw behandelplan er uit zal zien en waarom we kiezen voor deze aanpak. Aantal bestralingen Het aantal bestralingen varieert van persoon tot persoon. Uw radiotherapeutoncoloog zal met u bespreken voor hoeveel bestralingen u in aanmerking komt. De totale duur van uw behandeling is hiervan afhankelijk en in het algemeen varieert de duur ongeveer tussen de drie tot zeven weken. De bestraling vindt vier tot vijf keer per week, van maandag tot en met vrijdag, plaats. In het weekend hoeft u niet te komen en kunt u herstellen van de behandeling. Receptie behandellocatie Arnhem Bestralingsbehandeling 3

4 Mijn behandelschema Naam behandelend radiotherapeut-oncoloog Totaal aantal bestralingen Doelgebieden Aantal bestralingen per dag Aantal bestralingen per week Behandellocatie Bijzonderheden 4 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

5 2 De voorbereidingen Gesprek over uw behandeling Bij uw eerste bezoek aan ons instituut heeft u een gesprek met uw behandelend radiotherapeut-oncoloog. Aan de hand van de beschikbare gegevens en eventueel een lichamelijk onderzoek stelt de radiotherapeut-oncoloog een behandelplan op. Hij zal u uitleggen welke voorbereidingen verricht moeten worden. Hoe vaak, waar en waarom bestraald wordt. Daarnaast vertelt hij u welke bijwerkingen u mogelijk kunt verwachten. De radiotherapeut-oncoloog ziet u regelmatig tijdens de bestralingsbehandeling terug om vragen te beantwoorden en eventuele bijwerkingen te bespreken/behandelen. Eventuele controles na de behandeling worden ook door de radiotherapeut-oncoloog verricht. Aangezien Radiotherapiegroep regelmatig aan wetenschappelijke onderzoek meewerkt, kan u gevraagd worden mee te doen aan een onderzoek. De radiotherapeut-oncoloog legt u uit wat dit inhoudt en geeft informatie op papier mee. Pas nadat u dit heeft gelezen en tijd heeft gehad om hier eventueel met familie en vrienden over te praten besluit u om wel of niet mee te doen. In gesprek met de radiotherapeut-oncoloog Bestralingsbehandeling 5

6 Voorbereiding van uw behandeling Voordat de bestraling begint, zijn enkele voorbereidingen noodzakelijk. Deze voorbereidingen zijn niet voor iedere patiënt hetzelfde en worden uitgevoerd door MBB ers (Medisch Beeldvormings- en Bestralingsdeskundigen). Hieronder volgt een overzicht van de voorbereidingen. CT-scan Ter voorbereiding op de bestraling wordt er een CT-scan gemaakt. Een CT scan is een röntgenonderzoek dat een nauwkeurig beeld geeft van de gehele borstkas. Hierop kan de radiotherapeut-oncoloog precies aangeven waar wel en niet bestraald dient te worden. Vervolgens wordt aan de hand hiervan een bestralingsplan gemaakt waarbij zoveel mogelijk de longen en het hart worden ontzien. De CT-afspraak duurt ongeveer een half uur en vindt plaats op onze behandellocatie in Arnhem. De beelden hebben geen diagnostische waarde. U krijgt dus geen uitslag van deze scan. Hulpmiddelen Op de CT scan ligt u op een speciale plank met steunen. Deze plank wordt voor u op maat ingesteld. De plank is een hulpmiddel om ervoor te zorgen dat u bij iedere bestraling op dezelfde manier op de bestralingstafel ligt. In samenspraak met u proberen de MBB ers een voor u zo ontspannen mogelijke houding te vinden. De CT-scanner 6 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

7 Markeringen Bij de CT-scan worden markeringen in de vorm van tatoeagepuntjes* op uw huid geplaatst. Deze puntjes brengen wij aan op de middenlijn net onder uw decolleté, op beide zijkanten van de borstkas en zo nodig de overgang arm/schouder. Met behulp van deze markeringen controleren wij iedere keer uw ligging tijdens de bestralingsbehandeling. De puntjes zijn klein (ongeveer een millimeter) maar blijven wel altijd zichtbaar. Het is mogelijk deze na een half jaar te verwijderen m.b.v. lasertechniek. Zie hoofdstuk Ondersteunende zorg. * Wilt u dit niet, dan is het ook mogelijk tijdelijke inktlijnen te gebruiken. Contrastvloeistof Om er voor te zorgen dat bloedvaten, lymfeklieren en organen beter zichtbaar zijn op de CT-scan kan het zijn dat u contrastvloeistof via een infuus toegediend krijgt. Dit infuus wordt voorafgaand aan de CT-scan in uw arm geplaatst. Mogelijk zorgt de vloeistof er voor dat u een warm gevoel krijgt. Bent u allergisch voor jodium, vertel het ons. U mag dan GEEN contrastmiddel krijgen. Contrastvloeistof kan soms nadelige gevolgen hebben voor uw nierfunctie. Daarom wordt, als dat niet kort daarvoor in uw verwijzend ziekenhuis al gedaan is, voorafgaand aan de CT-scan bloed afgenomen. Sommige medicijnen (NSAID s, diuretica, aminoglycoside) kunnen beter niet gecombineerd worden met contrastvloeistof. Mocht u deze gebruiken dan zal de arts beoordelen of u hiermee moet stoppen. Heeft u hierover vragen, heeft u eerder een allergische reactie door contrastmiddel gehad of weet u dat u een verhoogd risico loopt, geeft u dat dan vóór de CT-scan aan bij uw radiotherapeut-oncoloog of de MBB er. Het is belangrijk dat u na de CT-scan gedurende de rest van de dag veel drinkt om ervoor te zorgen dat het contrastmiddel het lichaam weer snel verlaat. Breathhold Bij bestralingen van de linker borst of borstwand willen we het hart zo veel mogelijk ontzien. We beschikken we over diverse technieken om het hart te sparen. Een van die technieken is de zogenaamde breathhold techniek. Bij de breathhold techniek houdt u tijdens de bestraling uw ademhaling vast. Gedurende de inademing wordt het stukje long tussen hart en borstwand gevuld met lucht waardoor meer ruimte ontstaat tussen de borst(wand) en het hart. Het hart wordt Bestralingsbehandeling 7

8 hierdoor meer ontzien en op deze manier is het mogelijk om de bestralingsdosis in het hart verder te verlagen. Mocht u hiervoor in aanmerking komen, dan krijgt u hier nog nadere informatie over. Het bestralingsplan Met de gegevens van de CT-scan en de gegevens van de eerder uitgevoerde onderzoeken wordt op basis van aanwijzingen van de radiotherapeut-oncoloog een bestralingsplan voor u gemaakt. Bij het maken van een bestralingsplan, dat volledig op uw situatie is toegespitst, berekenen wij met speciale software vanuit welke richtingen hoe lang bestraald wordt. Vanwege de complexiteit van de berekeningen en de benodigde controles door diverse specialisten hierop, kan het enige dagen tot twee weken duren voordat wij met de bestralingsbehandeling kunnen beginnen. Als uw bestralingsplan klaar is, wordt u gebeld om de afspraak voor de eerste bestraling door te geven. Voorbeeld van een bestralingsplan. De lijnen geven de bestralingsdosis weer. 8 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

9 3 De bestraling Op onze behandellocatie in Arnhem hebben wij vier bestralingstoestellen. De toestellen hebben elk hun eigen naam: Roos, Rana, Lijster en Hert. Behandellocatie Ede heeft twee bestralingstoestellen: Juniper en Erica. De bestraling wordt uitgevoerd door minimaal twee Medisch Beeldvormingsen Bestralingsdeskundigen (MBB ers). Zij zijn speciaal opgeleid om de bestralingstechnieken toe te passen. De MBB ers begeleiden u dagelijks tijdens de hele behandeling. U kunt hen altijd al uw vragen stellen. Als het nodig is, zullen zij uw vragen doorgeven aan de radiotherapeut-oncoloog. Daarnaast ziet u de radiotherapeut-oncoloog tenminste één keer per twee weken tijdens de bestralingsperiode voor het bespreken/behandelen van eventuele bijwerkingen en het beantwoorden van uw vragen. Voor de eerste bestraling meldt u zich bij de balie van de polikliniek. Polikliniek behandellocatie Arnhem Bestralingsbehandeling 9

10 Voorlichtingsgesprek Voorafgaand aan de eerste bestraling vindt er op de eerste dag ook nog een gesprek plaats met een MBB er. Deze medewerker, gespecialiseerd in het geven van voorlichting, geeft u nadere uitleg over de praktische uitvoering van de bestraling en wat u kunt verwachten in de bestralingsruimte. Na het voorlichtingsgesprek begeleidt de MBB er u naar het bestralingstoestel. Afsprakenlijst Na uw eerste bestraling krijgt u een afsprakenlijst mee. Op deze lijst staan zowel uw afspraken voor de bestralingen als de afspraken met uw radiotherapeut-oncoloog. Op uw afsprakenlijst staat ook de naam van het bestralingstoestel vermeld. Bij de volgende bestraling hoeft u zich niet meer te melden bij de balie van de polikliniek. U kunt dan direct plaatsnemen in de wachtruimte van het bestralingstoestel. > Heeft u echter een afspraak met uw radiotherapeut-oncoloog of een andere specialist binnen Radiotherapiegroep, dan verzoeken wij u zich wél bij de balie van de polikliniek te melden. Identificatie In het kader van kwaliteit en veiligheid zullen wij vóór iedere bestraling een vorm van identificatie aan u vragen. Hiermee zorgen wij dat de juiste bestralingsgegevens voor uw behandeling worden gebruikt. De bestraling De MBB ers leggen u voor de bestraling met behulp van de tatoeagepuntjes weer in dezelfde houding als op de CT-scan. Als u op de bestralingstafel ligt, is het van belang dat u zich zo goed mogelijk probeert te ontspannen. Het kan zijn dat er voorafgaand aan de bestraling controlefoto s gemaakt worden op het bestralingstoestel. Dit is puur ter controle om de juiste positionering te bepalen. Indien nodig wordt er gecorrigeerd door de tafel te verschuiven zodat de bestraling precies op de juiste plek terecht komt. De beelden zeggen niets over de uitwerking van de bestraling op de tumor. Als u in de juiste positie ligt, zullen de MBB ers de bestralingsruimte verlaten en houden u via een beeldscherm in de gaten. Zij kunnen u tevens via een intercom horen. Tijdens de bestraling mag niemand bij u in de ruimte zijn in verband met de straling. De MBB ers gaan het voor u gemaakte stralingsplan uitvoeren. Het is van belang dat u stil blijft liggen tijdens de bestraling. Pas als de MBB ers aangeven dat de bestraling is afgelopen, hoeft u niet meer stil te liggen. Mocht er tijdens de bestraling toch iets met u aan de hand zijn, omdat u bijvoorbeeld moet hoesten, dan kunnen wij de bestraling 10 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

11 onmiddellijk onderbreken. De MBB er is dan binnen enkele seconden bij u. Als u bang bent of zich niet prettig voelt tijdens de bestraling, bespreek dit dan met een van onze medewerkers. Hoe voelt een bestraling? Van de bestraling zelf voelt of ziet u niets. U hoort alleen het geluid van het bestralingstoestel. Hoe lang duurt de bestralingsbehandeling? De hoeveelheid straling en de precieze duur van iedere bestralingsbundel zijn bepaald in uw bestralingsplan en zijn per patiënt verschillend. De bestraling wordt vanuit meerdere richtingen gegeven en per bundel varieert de bestralingsduur van enkele seconden tot 1 minuut. Als de bestralingsdosis is gegeven, slaat het toestel automatisch af. De straling is dan meteen uit de ruimte verdwenen. Eén bestralingssessie, inclusief uit- en aankleden, duurt in totaal 10 tot 20 minuten. Iemand laten meekijken tijdens de bestralingsbehandeling Wij bieden iedereen die bestraald wordt de gelegenheid iemand uit hun nabije omgeving een keer mee te laten kijken tijdens de bestralingsbehandeling. Wanneer u daar gebruik van wilt maken kunt u, aan de MBB ers die u die dag helpen, vragen of het mogelijk is. Bij de eerste bestraling wordt er de voorkeur aan gegeven dat er niet wordt meegekeken. Bestralingstoestel Bedieningsruimte Bestralingsbehandeling 11

12 4 Bijwerkingen Tijdens en na de bestralingsperiode kunnen bijwerkingen optreden. Sommige mensen hebben hier veel last van, anderen merken weinig van de bestraling. Wij kunnen vooraf niet altijd aangeven in hoeverre u last zult gaan krijgen van bijwerkingen. Aangezien bestraling een plaatselijke behandeling is, zijn de bijwerkingen daarom erg afhankelijk van welk gebied bestraald wordt. Eventuele chirurgische complicaties (bijvoorbeeld infectie, bloedingen, veel wondvocht) en/of chemotherapie kunnen bijwerkingen verergeren. In het eerste gesprek informeert de radiotherapeut-oncoloog u welke bijwerkingen u kunt verwachten. Bijwerkingen bespreken Tijdens de bestraling wordt u regelmatig door de radiotherapeut-oncoloog gecontroleerd. Deze afspraken vinden altijd net voor of na een bestraling plaats en vindt u terug op uw afsprakenlijst. Tijdens deze controles kunt u vragen stellen (schrijf ze van te voren op, dan kunt u ze niet vergeten!) en de radiotherapeut-oncoloog kan eventuele bijwerkingen met u bespreken/behandelen. Mocht u eerder vragen of onverwachte bijwerkingen hebben, meld deze dan voor of na een bestralingsafspraak bij één van onze MBB ers. Vaak kunnen zij al een antwoord geven of regelen zo nodig eerder een controleafspraak bij de radiotherapeut-oncoloog. Algemene reacties op bestraling De algemene reacties die bij mensen in meer of mindere mate voorkomen tijdens de bestraling zijn: vermoeidheid reactie van de huid. De vermoeidheid die u kunt ervaren, komt niet alleen door de bestralingen. Ook de emotionele stress die de ziekte en de behandeling met zich meebrengen, is vermoeiend. Daarnaast wordt een bestralingsbehandeling vaak als erg confronterend ervaren, doordat u iedere dag met uw ziekte en die van anderen geconfronteerd wordt. Meer rust nemen en de dagelijkse bezigheden in een lager tempo uit te voeren, helpen u mogelijk om u minder vermoeid te voelen. Daarnaast is het ook belangrijk om in beweging te blijven met als doel om uw conditie te behouden. Hiervoor zijn er instanties die speciale beweegprogramma s aanbieden. Wij adviseren u graag over de mogelijkheden. 12 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

13 Na de bestraling kan de vermoeidheid nog een tijd aanhouden. Vermoeidheidsklachten zijn zeer verschillend per persoon en kunnen soms lang aanhouden. Aan het einde van de behandeling en kort daarna zijn de bijwerkingen van de bestraling het sterkst. De bijwerkingen nemen meestal af na 2 tot 3 weken. Specifieke bijwerkingen bij bestraling op de borst De huid U kunt last krijgen van uw huid, zoals roodheid, een trekkerige huid, jeuk of een branderig gevoel. Deze huidreactie begint met roodheid, meestal 2 tot 4 weken na het begin van de bestraling. De huidreactie is het hevigst in de huidplooien, de oksel, bij de tepel en onder de borst. Soms gaat de huid aan het einde van de behandeling op sommige plaatsen stuk, wat te vergelijken is met een oppervlakkige schaafwond. Mocht dit inderdaad gebeuren, dan kunt u voor advies terecht bij een van onze medewerkers. Na de bestraling zal de huid binnen enkele weken herstellen. Indien u na de bestraling nog chemotherapie krijgt, kan de roodheid van de huid (in de dagen volgend op een kuur) tijdelijk terug komen. De eerste maanden na de bestraling blijft de huid vaak wat donkerder van kleur. Dit verdwijnt meestal geleidelijk. Soms (pas na jaren) kunnen de bloedvaatjes in de huid wat duidelijker zichtbaar worden. Dit is ontsierend, maar geen reden voor ongerustheid. Ook blijft de bestraalde huid gevoeliger voor zonlicht. U zult merken dat u bijvoorbeeld sneller verbrandt. De borst Tijdens de bestraling kan de borst of de borstwand voller en strakker aanvoelen door vochtophoping in de borst. De borst zal vaak wat gevoeliger zijn. Ook kunt u een stekende pijn in de borst of in de borstwand ervaren. Deze pijn zal na de bestraling langzaam verminderen en meestal verdwijnen. De pijn is bij meeste mensen overigens zeer beperkt en behoeven vaak geen pijnstilling met behulp van medicijnen. Door de bestraling en de operatie ontstaat er in de loop van de tijd (maanden tot jaren) een toename van bindweefsel of littekenweefsel. Dit merkt u doordat de borst wat kleiner, wat stugger en minder hangend zal worden. Vooral op de plaats waar de chirurg gesneden heeft, blijft men vaak een hardere plek voelen. De longen Bij iedere bestraling op de borst en/of de kliergebieden raakt een klein deel van de long beschadigd. Op longfoto s zien we soms een litteken. Gezien het grote reservevolume van de long merkt u daar doorgaans niets van. Bestralingsbehandeling 13

14 Het hart Als u bestraald wordt op uw linker borst of borstwand, dan kan het zijn dat er ook een klein deel van het hart in het bestralingsgebied ligt. Wij besteden hier bij de voorbereiding zoals eerder vermeld extra aandacht aan, zodat de hoeveelheid hart die bestraald wordt zo minimaal mogelijk is. De bestraling met de huidige technieken lijkt geen nadelige effecten te hebben op de functie van het hart. Bijwerkingen bij bestraling van de lymfeklierregio Als u na een volledige okselklieroperatie op de lymfeklieren (in de oksel en achter het sleutelbeen) bestraald wordt, heeft u een vergrote kans op het ontstaan van lymfeoedeem. Doordat lymfevocht niet goed meer uit uw arm weg kan, zwelt uw arm op. Gelukkig wordt in het merendeel van de patiënten alleen de poort- of schildwachtklier verwijderd. Indien u dan op de lymfeklieren bestraald wordt, is de kans op lymfeoedeem klein. Daarnaast zult u merken dat in het jaar na de bestraling uw schouder stijver wordt. Dit is vaak grotendeels tegen te gaan door regelmatig oefeningen (zoals u die na uw okselklier-operatie heeft geleerd) te blijven doen. 14 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

15 5 Adviezen Huidverzorging Door de bestraling kan de huid in het bestralingsgebied geïrriteerd raken. Dit is een normale reactie die kan optreden tijdens, maar ook de eerste paar weken na de bestraling. Wat kunt u zelf doen? Huidreacties door de bestraling zijn niet te voorkomen. U mag tijdens de bestraling uw huid blijven verzorgen met de zeep, deodorant en crème die u gewend bent. Zo lang uw eigen producten prettig aanvoelen op de bestraalde huid kunt u deze blijven gebruiken. Huidreacties herstellen spontaan in twee tot vijf weken na de bestraling. Om extra irritatie en last van de huid in het bestraalde gebied te voorkomen, geven we u onderstaande adviezen. kort en niet te warm douchen of baden voorzichtig wassen, niet scrubben zeepresten goed afspoelen deppend drogen en de huidplooien goed drogen elektrisch scheren de huid bedekken in de zon stugge, knellende en schurende kleding vermijden crèmes of verbandmaterialen waarin metalen zitten niet gebruiken. Bijvoorbeeld geen zinkzalf of Sudocrème geen pleisters plakken op de bestraalde huid gebruik geen ontharingsmiddelen niet krabben of wrijven bij jeuk niet zonnebaden of op de zonnebank niet zwemmen of naar de sauna (of bespreek dit met uw radiotherapeut-oncoloog) na volledig herstel van de huid, deze nog een jaar lang beschermen tegen de zon d.m.v. kleding en nadien altijd zonnebrandcrème (factor 30+) gebruiken NB. Als u een medicinale crème gebruikt, dit graag melden bij uw radiotherapeutoncoloog. Bij wie kunt u terecht voor vragen? Vragen over de huidverzorging kunt u bespreken met de MBB ers. Zij geven u advies of maken zo nodig een afspraak voor u bij de doktersassistent, verpleegkundig consulent of radiotherapeut-oncoloog. Na de behandeling kunt u bij vragen over huidverzorging gebruik maken van het telefonisch spreekuur van de verpleegkundig consulent (zie behandelwijzer Algemene Informatie ). Bestralingsbehandeling 15

16 Algemene adviezen tijdens de bestraling De bestraling kan veel invloed hebben op uw lichaam en geest. Het is daarom van belang dat u een gezonde leefwijze volgt om uw weerstand op te bouwen en te behouden. Voldoende en verantwoord eten, drinken en bewegen is aan te bevelen. Start geen nieuw dieet zonder dit te overleggen met uw radiotherapeut-oncoloog. Verder is voldoende rust, beperkt alcoholgebruik en stoppen met roken gewenst. Stoppen met roken Patiënten die blijven roken tijdens of na de bestraling hebben een verhoogde kans dat de eerder beschreven bijwerkingen heviger zijn dan bij niet-rokers. Uw radiotherapeutoncoloog kan u naar een stoppen met roken poli verwijzen. Deze behandeling wordt door uw verzekeraar vergoed en vergroot de kans dat u definitief stopt met roken. 16 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

17 6 Ondersteunende zorg Verpleegkundig consulent Uw ziekte en de behandeling zijn ingrijpende gebeurtenissen die kunnen leiden tot lichamelijke veranderingen en (tijdelijke) beperkingen, maar ook tot het losmaken van emoties. Allerlei zaken die voorheen voor u vanzelfsprekend waren, zijn dat niet meer. Zaken die u voorheen zelf regelde, lukken soms niet meer en thuis en/of in ons instituut kan extra hulp en ondersteuning gewenst zijn. Indien u of uw naaste naar aanleiding van uw ziekte vragen of problemen heeft of behoefte heeft aan een gesprek over uw situatie, kunt u een beroep doen op de verpleegkundig consulent. De verpleegkundig consulent kan u helpen bij het bieden van emotionele steun en begeleiding, het adviseren en verlenen van verpleegkundige zorg o.a. wondzorg, inschakelen thuiszorg en bemiddelen en verwijzen naar andere hulpverlenende instanties. De radiotherapeut-oncoloog, MBB er of de doktersassistente kan u doorverwijzen naar de verpleegkundig consulent. Ook kunt u zelf via de MBB er of de doktersassistente een afspraak maken. Bij sommige patiënten zijn afspraken met de verpleegkundig consulent een vast onderdeel van de behandeling. Wanneer dit voor u van toepassing is, staan deze afspraken op uw afsprakenlijst. De afspraken met de verpleegkundig consulent worden gecombineerd met een afspraak voor een bestraling, zodat u niet extra naar ons toe hoeft te komen. Het gesprek duurt ongeveer een half uur. Vindt u het prettig om iemand mee te nemen naar het verpleegkundig spreekuur, dan is deze persoon van harte welkom. Verwijderen tatoeagepuntjes Tijdens het maken van de CT-scan zijn er mogelijk tatoeagepuntjes op uw lichaam aangebracht zodat we u nauwkeurig kunnen bestralen. Als u deze tatoeagepuntjes wilt laten verwijderen, kan dit vanaf zes maanden na de laatste bestralingsbehandeling m.b.v. een lasertechniek gedaan worden. U kunt hiervoor telefonisch een afspraak maken bij de huidtherapeuten van MediSkinCare op de poliklinieken dermatologie van het Deventer Ziekenhuis en de Gelre Ziekenhuizen in Zutphen en Apeldoorn. Poli dermatologie DZ Poli dermatologie Zutphen Poli dermatologie Apeldoorn De kosten voor het verwijderen van de tatoeagepuntjes worden in het algemeen niet door uw zorgverzekeraar vergoed. Wij raden u aan om vooraf te informeren bij uw eigen zorgverzekeraar. Bestralingsbehandeling 17

18 7 Nazorg Vragen voor, tijdens en na de bestraling Voor vragen met betrekking tot uw behandeling voor of tijdens uw bestralingsperiode kunt u zich uiteraard wenden tot de MBB ers of uw behandelend radiotherapeutoncoloog. Mocht u na de behandeling nog met vragen over de bestraling zitten of heeft u klachten die mogelijk met de bestraling te maken kunnen hebben, dan kunt u contact opnemen met de polikliniek. U kunt ons bereiken van maandag t/m vrijdag van uur op telefoonnummer Met spoed hulp nodig in de avonduren of in het weekend Mocht u dringend hulp nodig hebben buiten de openingsuren van Radiotherapiegroep, dan kunt u het beste contact opnemen met uw huisarts. Als het nodig is, neemt uw huisarts contact op met de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog. Controle Bij de laatste controle tijdens de bestralingsperiode bespreekt de radiotherapeutoncoloog met u het verdere controleschema. U blijft zowel bij Radiotherapiegroep als bij de chirurg in het verwijzende ziekenhuis onder controle. U ontvangt van ons een kaartje met daarop het moment waarop controle gewenst is en het verzoek om 2 maanden van te voren te bellen om een afspraak te maken. 18 Behandelwijzer locatie Arnhem/Ede

19 8 Aanvullende informatie In onze wachtruimtes vindt u folders en boeken ter inzage. Hier vindt u informatie specifiek voor patiënten met borstkanker, zoals tips over kleding, informatie over pruiken en protheses en informatie van verschillende patiëntenverenigingen. Hieronder vindt u de contactgegevens van de Borstkankervereniging Nederland: Borstkankervereniging Nederland Postbus RB Utrecht Bezoekadres: Churchillaan 11, 8e etage, 3527 GV Utrecht. Telefoon: info@borstkankervereniging.nl Meer informatie over borstkanker vindt u op onderstaande websites Op de website van KWF kankerbestrijding vindt u nuttige informatie en brochures over borstkanker. Dit is de website van de Borstkankervereniging Nederland. Dit is de website van Stichting Pink Ribbon. Deze stichting is een fondsenwervende organisatie die aandacht vraagt voor borstkanker. Zij heeft als doel het aantal gevallen van borstkanker te verminderen, vroege diagnose te bevorderen en de zorg voor patiënten en hun omgeving te verbeteren. Dit is een website voor (met name) jonge vrouwen die borstkanker hebben (gehad). Naast lotgenoten zijn ook andere betrokkenen en geïnteresseerden actief op deze site. De website bevat ervaringsverhalen en tips. Deze website bevat informatie over borstkanker voor migranten en allochtone vrouwen. Het Helen Dowling Instituut in Arnhem, Bilthoven en Groesbeek helpt u en uw naasten om te gaan met emoties zoals angst, vermoeidheid, stress en verdriet. Bestralingsbehandeling 19

20 Behandellocatie Arnhem/Ede Wagnerlaan 47, Arnhem Postbus 60160, 6800 JD Arnhem T +31 (0) F +31 (0) Radiotherapiegroep heeft behandellocaties in Arnhem, Deventer en Ede E info@radiotherapiegroep.nl BB-borstkanker-AE