Jaarverslag Vversterk 2008

Transcriptie

1 Jaarverslag Vversterk 2008

2 Jaarverslag Vversterk 2008 Loes van Tilborg April 2009

3 Inhoudsopgave Inleiding Nascholing van leidsters en leerkrachten Organisatie van de nascholing Ontwikkelde nascholingsmaterialen Het totale nascholingspakket Omvang van de nascholing Effecten van de nascholing Invoering van VVE in de initiële opleidingen Ontwikkeling van een VVE-bronnenboek voor ROC s en PABO s Het implementatietraject van het VVE-bronnenboek Verdere ondersteuning van het implementatietraject Aansluiting van MBO naar HBO VVE in HBO-pedagogiek Managementtrainingen en maatwerktrajecten De regionale bijeenkomsten voor managers en gemeenteambtenaren Effecten uit de regiobijeenkomsten Maatwerktrajecten Resultaten van de maatwerktrajecten VVE in kleine gemeenten Voorlichting en communicatie Voorlichtingswerkzaamheden Website Vversterk Betrokkenheid van de wetenschap, het maatschappelijke veld en de opdrachtgever De klankbordgroep De werkzaamheden van de wetenschappelijke commissie Uitgevoerde verdiepende studies Periodiek overleg met het Ministerie van OCW Overige contacten De projectorganisatie van Vversterk Coördinatie en aansturing van het project Projectregistratie...33 Tot slot...35 Lijst van producten en publicaties

4 2

5 Inleiding Vversterk is een landelijk project dat de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) wil versterken door scholing en ondersteuning te bieden aan beroepskrachten die direct of indirect met VVE te maken hebben. Er wordt VVE-nascholing gegeven aan zo n leidsters en leerkrachten, die werkzaam zijn op peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en in groep 1 en 2 van het basisonderwijs. Er zijn speciale regionale VVE-bijeenkomsten voor managers van instellingen en beleidsmakers in gemeenten. Gemeenten kunnen ook deelnemen aan een VVEmaatwerktraject Voor de ROC s en PABO s is speciaal VVE-lesmateriaal beschikbaar om in het eigen curriculum in te passen. Het project wordt gefinancierd door het Ministerie van OCW. De centrale coördinatie van het project berust bij Sardes. Het project Vversterk loopt van september 2006 tot 1 augustus Bij de uitvoering van Vversterk is een groot aantal externe partijen betrokken De trainingen voor leidsters en leerkrachten worden verzorgd door 34 nascholende instellingen, waaronder vrijwel alle schoolbegeleidingsdiensten en de drie landelijke pedagogische centra. In Vversterk zijn diverse (wetenschappelijke en maatschappelijke) commissies werkzaam, o.a. ten behoeve van de kwaliteitsbeoordeling van de ontwikkelde producten. Het onderzoeksbureau Oberon voert monitoronderzoekingen uit en andere evaluatiestudies die gericht zijn op het verkrijgen van een inzicht in het bereik en de geboekte resultaten van het project. Met het Ministerie van OCW vindt regelmatig een overleg plaats over de voortgang van het project aan de hand van periodieke voortgangsrapportages. De interne projectorganisatie van Sardes organiseert en begeleidt de projectwerkzaamheden. In 2007 verscheen het eerste jaarverslag, waarin is ingegaan op alle ontwikkelde nascholingsmaterialen. Ook is in het jaarverslag aangegeven welke stappen zijn gezet in het ontwikkeltraject voor ROC s en PABO s en hoe de eerste regionale bijeenkomsten zijn verlopen. In het jaarverslag van 2008 vindt u een overzicht van de uitgevoerde werkzaamheden in het afgelopen jaar. Door de uitbreiding van 6500 naar scholingsplekken kon een forse extra impuls worden gegeven aan de nascholing van leidsters en leerkrachten. Voor de ROC s en PABO s werd VVE-lesmateriaal ontwikkeld waarmee de opleidingen het eigen curriculum met VVE onderwerpen kunnen uitbreiden. Ook werden in regionale bijeenkomsten georganiseerd voor het management van instellingen en gemeentelijke beleidsambtenaren. In 50 gemeenten zijn maatwerktrajecten uitgevoerd. Over de resultaten van Vversterk kwamen in 2008 allerlei gegevens beschikbaar: in het monitoronderzoek is gekeken naar de gerealiseerde effecten van de trainingen en is onderzocht wat de opbrengsten zijn van de regionale bijeenkomsten. 3

6 Er werd een dieptestudie verricht naar de manier waarop leidsters in de praktijk de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen stimuleren en in een ander onderzoek is nagegaan hoe het niveau van de opleiding van de leidster doorwerkt in het pedagogisch werken met de kinderen. Om de eigen bekwaamheid van leidsters en leerkrachten te verbeteren is door het Cito een portfolio-instrument ontwikkeld: een aantal opdrachten die de leidster in de eigen groep kan uitvoeren, zijn scoorbaar gemaakt, waarmee gegevens verkregen kunnen worden over de kwaliteit van de interactie tussen de leidster en de kinderen. 4

7 1. Nascholing van leidsters en leerkrachten 1.1. Organisatie van de nascholing De nascholing van leidsters en leerkrachten is de kernactiviteit van het project Vversterk. Dit traject moet ertoe leiden dat een substantieel deel van de mensen die met jonge kinderen werken op professioneel niveau hun werk kan doen. Aanvankelijk was de bedoeling dat 3000 leidsters, 2000 leerkrachten en 1500 leidsters van kinderdagverblijven werden geschoold. Gezien de grote belangstelling voor de nascholing is in 2008 het aantal nascholingsplaatsen uitgebreid naar deelnemers. In kwantitatieve zin ligt iets meer nadruk bij de leidsters dan bij de leerkrachten, omdat daar de noodzaak tot professionalisering relatief het grootst is. De nascholing is nu gericht op peuterleidsters, leidsters van kinderdagverblijven en leerkrachten basisonderwijs. Op verzoek van Sardes heeft elke nascholende instelling een projectleider aangewezen, die verantwoordelijk is voor de inzet van de trainers, deelname van trainers aan de train de trainers bijeenkomsten, de werving van cursisten, opzet en uitvoering van de trainingen in de verschillende regio s en gemeenten, de inhoudelijke en financiële rapportage en verantwoording. De projectleiders zijn op al deze onderwerpen het aanspreekpunt voor Sardes. In 2008 zijn de derde en de vierde nascholingstranche uitgevoerd, waaraan zo n 4700 leidsters en leerkrachten hebben deelgenomen. Voor de projectleiders van de trainende instellingen zijn 3 bijeenkomsten gehouden. De bijeenkomst van 22 januari was gewijd aan de resterende scholingsruimte in de 4 e tranche. Op 27 mei werd een themabijeenkomst met de projectleiders georganiseerd, waarin informatie is uitgewisseld over de ervaringen met de trainingen, de manier waarop coaching op de werkvloer wordt ingericht en welke andere positieve effecten de trainers zien, naast de genoemde effecten uit de monitoronderzoekingen. Omdat de nascholingsdoelstellingen na de 4 e tranche vrijwel gerealiseerd bleken te zijn, is op 9 september een afsluitende bijeenkomst met de projectleiders gehouden, waarin besproken is hoe het nascholingstraject wordt afgerond en welke mogelijkheden er zijn om de nascholingsmodules van Vversterk in de toekomst ook commercieel te gaan aanbieden. De instellingen ontvangen daartoe in 2009 een Vversterk-certificaat en zullen als zodanig ook op de website van Vversterk worden vermeld. In het oorspronkelijke projectplan van Vversterk werd in de nascholing gewerkt met een compartimentering en met het principe van first-come, first-serve. In overleg met het departement is tijdens de uitvoering van het Vversterk project en ook na de uitbreiding van het aantal scholingsplaatsen dit criterium verder aangescherpt: - voor de G4 werden in 2007 Vversterk scholingsplaatsen gereserveerd naar rato van hun inwonertal t.o.v. het inwonertal in Nederland, zodat ook voor de overige gebieden voldoende scholingsplaatsen beschikbaar bleven. De scholingsafspraken werden vastgelegd in raamovereenkomsten met een looptijd tot 1 januari 2009; - maatwerk (c.q. een keuze naar eigen behoefte uit de beschikbare Vversterk modules) was ook mogelijk voor andere gemeenten: zes gemeenten maakten hiervan gebruik; 5

8 - gezien beleidsaccenten in de vroegschoolse periode werden de resterende scholingsplaatsen in de vijfde tranche in 2009 uitsluitend opengesteld voor leerkrachten uit het basisonderwijs; - er werden vanaf 2008 modules gereserveerd voor de vve-pilotprojecten in Oost- Groningen, Drenthe en Zuid-Limburg. Als gevolg van de aanvragen van de G4 en de maatwerktrajecten in 2008 bleef nog een kleine nascholingscapaciteit beschikbaar. Deze is omgezet in een aparte 5 e tranche die vanaf 2009 openstaat voor leerkrachten van het basisonderwijs. Aansluitend bij hun behoefte kunnen de deelnemers een keuze maken uit een of meer modules van Vversterk. Ook de voorgestelde premiëring uit het oorspronkelijke projectplan werd in overleg met het departement verder aangescherpt: in plaats van een premietoekenning aan instellingen, waarvan personeelsleden hebben deelgenomen aan de trainingen en waarvan het management heeft deelgenomen aan de op hen gerichte regionale bijeenkomsten, is er gekozen voor een actievere manier om effecten van de trainingen te borgen. De middelen kregen de vorm van vouchers, waarmee extra Vversterk ondersteuning in de vorm van extra coaching op de werkvloer of het volgen van extra modules mogelijk wordt. Voor de instellingen die t/m de 4 e tranche hebben deelgenomen aan de Vversterk nascholing bestaat vanaf 2009 via vouchers de mogelijkheid om nog extra nascholing uit Vversterk te ontvangen. In het najaar van 2008 werden daartoe 1350 vouchers beschikbaar gesteld aan de trainende instellingen. Elke voucher vertegenwoordigt een waarde van 1000 euro. Per getrainde locatie is maximaal 1 voucher beschikbaar. Vouchers mogen worden ingezet voor: deelname aan Vversterk modules van de nog niet getrainde personeelsleden van de instelling; het volgen van extra modules door de reeds getrainde deelnemers, extra coaching op de werkvloer. De vouchers kunnen worden benut tot 1 augustus Ontwikkelde nascholingsmaterialen In 2008 werden door het Cito nog twee beoordelingsinstrumenten voor Vversterk ontwikkeld. Het zijn de situatiebeoordelingstest en het portfolio. In de situatiebeoordelingstest kan gekozen worden uit de domeinen: taal, rekenen, sociaal emotionele ontwikkeling, sensomotorische ontwikkeling. Tijdens de test bekijkt de leidster/leerkracht telkens een filmpje, foto of beschrijving. Daarna volgt een meerkeuzevraag. De vraagstelling is als volgt: "Wat kan de leidster/leerkracht het beste doen in deze situatie?" Bij elke opgave kan worden gekozen uit vier antwoordalternatieven. Met het portfolio-instrument kan de leidster/leerkracht nagaan of er sprake is van bekwaam gedrag in de praktijk. Het aantonen van bekwaamheid vindt plaats door een of meer van de activiteiten uit te voeren, die in het portfolio-instrument zijn opgenomen. Er zijn activiteiten op het terrein van taal, rekenen en motoriekontwikkeling van kinderen. De leidster/leerkracht voert de gekozen activiteiten uit en legt deze vast op beeld, geluid en/of schrift. Vervolgens kunnen deze bewijzen worden beoordeeld door beoordelaars (bijvoorbeeld een intern begeleider, schoolbegeleider of docent) met behulp van een 6

9 objectieve scoremodule die in het portfolio is opgenomen. Het scoreresultaat geeft een beeld van de eigen praktische bekwaamheid. De situatiebeoordelingtest kwam gereed in april 2008 en het portfolioinstrument in september Alle beoordelingsinstrumenten zijn geplaatst op de website Met het Cito is in 2008 een contract afgesloten dat deze website tot het einde van het project Vversterk beschikbaar blijft Het totale nascholingspakket Door de afronding van de Cito-ontwikkelwerkzaamheden zijn in 2008 alle nascholingsmaterialen gereed gekomen. Het totale pakket biedt de leidsters en leerkrachten allerlei mogelijkheden om de eigen VVE-bekwaamheden op een hoger plan te brengen, deze in de praktijk toe te passen en zicht te houden op de eigen ontwikkelde competenties. De nascholingsmodules Voor de nascholing van VVE-personeel zijn in Vversterk in totaal 13 modules beschikbaar die betrekking hebben op 8 scholingsonderwerpen. Er zijn 8 basismodules en 5 verdiepingsmodules waaruit een keuze kan worden gemaakt. Maximaal kan men op 7 of 8 modules worden geschoold. De Basis Bij de trainersmappen is voor de leidsters en leerkrachten het informatieboekje De Basis geschreven. Hierin komen de theoretische inzichten die in de modules zijn behandeld, nog eens overzichtelijk en met praktische voorbeelden aan de orde. Het boekje is bedoeld als naslagwerk voor de cursisten. De actviteitencyclus Ter ondersteuning van het geleerde in de nascholingsmodules zijn twee activiteitencycli (een versie voor peuters en een versie voor kleuters) gemaakt, die de leidster/leerkracht samen met de kinderen kan uitvoeren. Het programma van 3 weken biedt activiteiten voor taal, rekenen/wiskunde, sociaal emotionele ontwikkeling, sensomotorische ontwikkeling, ouderbetrokkenheid en ICT. 7

10 De zelfbeoordelingsinstrumenten De Quickscan is een test die bestaat uit een aantal stellingen. De stellingen gaan over het dagelijks werk als leidster of leerkracht, bijvoorbeeld: "Ik benoem het positieve gedrag van kinderen en geef ze een compliment". In de Situatiebeoordelingstest kan gekozen worden uit de domeinen: taal, rekenen, sociaal emotionele ontwikkeling, sensomotorische ontwikkeling. Tijdens de test bekijkt de leidster/leerkracht telkens een filmpje, foto of beschrijving. Daarna volgt een meerkeuzevraag. Met het portfolio-instrument kan de leidster/leerkracht nagaan of er sprake is van bekwaam gedrag in de praktijk. Het aantonen van bekwaamheid vindt plaats door een of meer van de activiteiten uit te voeren, die in het portfolio-instrument zijn opgenomen. In het algemeen geldt: hoe hoger de score, hoe bekwamer men is. Verder krijgt de gebruiker ook informatie over wat de gevolgen van een beperkte en een voldoende beheersing zijn voor de kinderen in de groep. JongLeren In de 8-delige serie JongLeren worden een aantal leidsters en leerkrachten op een kinderdagverblijf, een peuterspeelzaal en een basisschool in Nederland gevolgd in hun dagelijkse werk met jonge kinderen. Wat doen ze om jonge kinderen in hun ontwikkeling te begeleiden? Wat voor contact hebben ze met de ouders, hoe coachen ze elkaar, op welke manier worden onderlinge conflicten opgelost en wordt de nieuwe stagiair gelijk voor de leeuwen gegooid? JongLeren geeft op een herkenbare en educatieve manier informatie over verschillende manieren waarop er met VVE gewerkt kan worden.de onderwerpen in de serie zijn ontleend aan de inhoud van de modules in het nascholingspakket van Vversterk. De serie is uitgebracht op DVD. Voorleeskoffer In het kader van de Nationale Voorleesdagen heeft PeuterTV de voorleeskoffer van Het Zandkasteel ontwikkeld. PeuterTV wil hiermee het voorlezen aan jonge kinderen stimuleren. In de voorleeskoffer zitten vijf bekende prentenboeken met in elk prentenboek een overzichtskaart met tien gouden voorleestips. Sardes heeft hieraan meegewerkt vanuit het project Vversterk Omvang van de nascholing In de periode maart 2007 t/m december 2008 hebben peuterleidsters, leidsters van kinderdagverblijven en leerkrachten basisonderwijs aan de Vversterk nascholing deelgenomen. Deze deelnemers zijn afkomstig uit peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen. Met Vversterk zijn tot dusver dus 89% van het totaal aantal peuterspeelzalen in Nederland (totaal 2.796) bereikt, 41% van het 8

11 aantal kinderdagverblijven (totaal 3.237) en 18% van het aantal basisscholen (totaal 6.887). Uit de monitorgegevens van de eerste drie tranches blijkt dat 65% van de deelnemende peuterleidsters, 88% van de deelnemende kinderdagverblijfleidsters en 55% van de deelnemende basisschoolleerkrachten het nascholingspakket met daarin alleen de basismodules heeft gevolgd. De overige deelnemers hebben het verdiepingstraject ( een combinatie van 5 basismodules en 3 verdiepingsmodules) of een specifiek maatwerktraject (een eigen nascholingsprogramma met daarin enkele modules van Vversterk) gevolgd. De monitorgegevens van de eerste drie tranches laten zien dat in Zeeland en Drenthe alle gemeenten met de Vversterktrainingen zijn bereikt (100%). Ook in Zuid-Holland lag het aantal bereikte gemeenten relatief hoog (94%). Het bereik was het laagst in de provincie Noord-Holland (57% van de gemeenten). In totaal hebben in tranche 1 t/m 3 in bijna driekwart van de gemeenten leidsters en leerkrachten deelgenomen aan de trainingen Effecten van de nascholing Het onderzoeksbureau Oberon voert in Vversterk monitoronderzoekingen uit en andere evaluatiestudies die gericht zijn op het verkrijgen van een inzicht in het bereik en de geboekte resultaten van het project. In 2008 werden naast de bereikanalyses ook diverse dieptestudies verricht om te achterhalen welke effecten peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en scholen zien, nadat zij de Vversterk trainingen hebben gevolgd. Ook is nagevraagd welke VVE-aandachtspunten in het beleid van de instellingen zijn opgepakt na de Vversterk trainingen. Een a-selecte steekproef van 82 instellingen uit de eerste tranche en een a-selecte steekproef van 432 instellingen uit de tweede tranche heeft meegedaan aan dit verdiepend onderzoek. Effecten bij leidsters en leerkrachten Aan de locatiemanagers/directeuren is gevraagd in welke mate zij effecten zien van de Vversterktrainingen. Zo n tachtig procent van de instellingen ziet bij de leidsters/leerkrachten effecten in de inhoudelijke kennis van VVE en VVE-programma s. Driekwart van de instellingen, vooral peuterspeelzalen, vindt dat de leidsters/leerkrachten een betere kijk hebben op het eigen handelen. Ruim 70 procent heeft gemerkt dat leidsters meer of andere activiteiten ondernemen gericht op het stimuleren van de taalontwikkeling van de kinderen. Ongeveer twee derde van de instellingen (meest peuterspeelzalen en basisscholen) ziet meer inhoudelijke kennis over de ontwikkeling van jonge kinderen bij de leidsters/leerkrachten. De instellingen ervaren het minst vaak veranderingen bij de inzet van ICT en multimedia. Basisscholen zien hierbij wel vaker veranderingen dan peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Instellingen konden ook aangeven of ze nog andere effecten dan bovengenoemde hebben ervaren van de trainingen. Uit de antwoorden blijkt dat de trainingen vaak een algemene bewustwording hebben opgeleverd over waarom men dingen op een bepaalde manier doet. Ook wordt er binnen sommige instellingen meer overlegd en is er meer samenwerking tussen instellingen. Een aantal instellingen ziet ook een positievere en meer open instelling bij de leidsters/leerkrachten. 9

12 Uit aanvullende opmerkingen blijkt dat als instellingen aangeven géén effecten te ervaren van de Vversterktrainingen ze soms vaak al bezig waren met een bepaalde aanpak of activiteit ( Bij sommige dingen is nee geantwoord, omdat we dat al deden ). Een klein aantal respondenten vond dat er voor hen weinig nieuws in de trainingen aan bod kwam, dit waren dan vooral basisscholen. Effecten van Vversterk bij leidsters en leerkrachten: 1 e tranche 2 e tranche meer inhoudelijke kennis van VVE en VVE-programma s 78% 80% betere kijk op eigen handelen 76% 74% keuze voor andere spelactiviteiten 69% 59% meer/andere activiteiten gericht op het stimuleren van taalontwikkeling 67% 73% meer inhoudelijke kennis over de ontwikkeling van jonge kinderen 66% 64% andere omgang met individuele kinderen 58% 53% andere omgang met de groep 58% 48% keuze voor andere materialen 57% 51% meer stimulerende indeling van het lokaal 51% 41% meer/andere activiteiten gericht op ontwikkeling van rekenen/wiskunde 47% 51% keuze voor andere bewegingsactiviteiten 43% 47% andere opstelling in het team 42% 30% andere omgang met ouders (meer gebaseerd op gelijkwaardigheid) 32% 27% toename van intervisie/coaching op de werkvloer 32% 28% andere aanpak overdracht voorschool naar basisschool 28% 34% grotere inzet van ICT en multimedia 17% 20% Gemiddeld hebben de 514 instellingen op zo n 7 à 9 nagevraagde onderwerpen positieve effecten geconstateerd bij de leidsters en leerkrachten. Effecten van Vversterk bij de kinderen De instellingen is ook gevraagd of zij positieve effecten hebben bemerkt bij de kinderen na de trainingen van de leidsters/leerkrachten. 38% van de instellingen ziet positieve effecten bij de kinderen op het gebied van taal; 36% van de instellingen ziet positieve effecten t.a.v. de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Circa een kwart zegt effecten te zien in de sensomotorische ontwikkeling en bij rekenen/wiskunde. Veertien procent ziet ook effecten op een ander vlak, bijvoorbeeld in het welbevinden van de kinderen ( kinderen hebben het nog meer naar hun zin doordat er meer variatie in activiteiten wordt aangeboden ) en in zelfredzaamheid en zelfstandigheid. Effecten van Vversterk in het instellingenbeleid Naast de beoogde gevolgen van de Vversterktrainingen bij de primaire doelgroepen (leidsters, leerkrachten en kinderen) is in de 514 instellingen gekeken of er zich naar aanleiding van de Vversterktrainingen veranderingen hebben voorgedaan in het beleid 10

13 van de instellingen. Op zich is dit geen directe doelstelling van de Vversterktrainingen 1, maar het is mogelijk dat de trainingen toch indirect beleidsaanpassingen tot gevolg hebben. Gevraagd is naar veranderingen in het kwaliteits- en personeelsbeleid en vervolgens naar afspraken die op VVE-gebied zijn gemaakt met de gemeente. De vaker genoemde aanpassingen in het kwaliteits- en personeelsbeleid van de deelnemende instellingen hebben betrekking op het gebied van vroegsignalering van zorgkinderen/invoeren kindvolgsysteem; interne scholing/bijscholing van leidsters/leerkrachten en het betrekken van ouders. veranderingen in het kwaliteits- en personeelsbeleid 1 e 2 e tranche tranche interne scholing/bijscholing leidsters/leerkrachten 45% 54% betrekken van ouders 43% 52% vroegsignalering van zorgkinderen/invoeren kindvolgsysteem 39% 56% regelmatig werkoverleg tussen betrokken teamleden, intervisie, meekijken op de werkvloer, voeren coach 32% 43% regelmatig overleg met betrekking tot overdracht van gegevens voorschool-basisschool 29% 47% keuze voor een effectief VVE-programma 25% 38% waarborgen van intensief contact tussen leidster en kind (bijv. meer dan twee dagdelen, kleinere groep 23% 40% uitvoeren van kwaliteitscontrole/interne audit 19% 23% functiedifferentiatie/aandacht voor opbouw personeelsformatie 16% 21% minimale kwalificatieniveau van de leidsters/leerkrachten m.b.t. VVE 15% 31% aanstellen VVE-coördinator/programmabegeleider/ pedagogische beleidsmedewerker 13% 21% inhoudelijke scholing van management 11% 16% Effecten van Vversterk in de contacten van de instellingen met de gemeenten Ofschoon het geen directe doelstelling is van de Vversterktrainingen aan de leidsters en leerkrachten, kunnen deze er wel toe leiden dat er nieuwe afspraken tot stand komen tussen de VVE-instellingen en de gemeente over de professionalisering van VVE. Hieronder staan de meest genoemde onderwerpen. Nieuwe afspraken met gemeente n.a.v. Vversterk 1 e tranche 2 e tranche doorgaande lijn 18% 14% scholing van leidsters/leerkrachten 16% 14% Omgang met zorgkinderen/hoger bereik doelgroepleerlingen 14% 17% overdracht naar basisonderwijs 12% 18% 1 De voorlichting aan management en beleidsmedewerkers via regiobijeenkomsten en de maatwerktrajecten voor gemeenten in het kader van Vversterk zijn vanaf het najaar van 2007 van start gegaan. 11

14 12

15 2. Invoering van VVE in de initiële opleidingen Een onderdeel van het project Vversterk heeft betrekking op het professionaliseren van ROC s en PABO s op het gebied van VVE. Doel van dit cluster is om VVE-lesaanbod te maken en er voor te zorgen dat dit een plek krijgt in het curriculum van deze opleidingen. In afwijking van het oorspronkelijke projectplan werd niet gekozen voor de ontwikkeling van één grote VVE-module of een VVE-minor, maar is op verzoek van het werkveld een inhoudelijk bronnenboek gemaakt dat breed inpasbaar is in de diverse curricula van de eigen opleidingen. Bij het bronnenboek is bovendien gekozen voor een actief ondersteunend implementatietraject. De voorgestelde wijzigingen werden in 2007 (het werkplan) en in 2008 (het implementatietraject) voorgelegd aan het departement en akkoord bevonden Ontwikkeling van een VVE-bronnenboek voor ROC s en PABO s In januari 2008 kwam het VVE-frame gereed dat het inhoudelijke kader vormde voor het te ontwikkelen lesmateriaal voor de PABO s en voor de opleidingen PW3, PW4 en OA van de ROC s. Vervolgens werd een ontwikkelgroep samengesteld en werd een referentiegroep van 11 personen gevormd, bestaande uit docenten van de betreffende opleidingen. Deze docenten werden geselecteerd binnen hun eigen instelling op basis van ervaringen met VVE in het curriculum. De referentiegroep stelde de ontwerpeisen voor het ontwikkelwerk op en functioneerde voor de ontwikkelgroep als critical friend. In diverse bijeenkomsten met de ontwikkelaars hebben zij het materiaal becommentarieerd en aanvullende voorstellen gedaan. De referentiegroep kwam in totaal 6 maal bijeen (op 12/2, 11/3, 15/4, 20/5, 3/6 en 24/6). Aan het einde van het traject is het ontwikkelde lesmateriaal geplaatst in een bronnenboek en dit is beoordeeld op de eisen die gesteld worden aan toekomstige pedagogische medewerkers, onderwijsassistenten en leerkrachten. Voor de legitimering van de inhoud van het Bronnenboek zijn opdrachten verstrekt aan Calibris en aan SBL. Calibris heeft het materiaal positief beoordeeld op basis van de kwalificatiedossiers Pedagogisch werker 3 en 4 (uitstroomprofiel kinderopvang) en Onderwijsassistent. Een vergelijkbare exercitie heeft plaatsgevonden met de SBL voor de competenties van leerkrachten. Het resultaat van beide beoordelingen is in het bronnenboek opgenomen. 13

16 Het bronnenboek is ontwikkeld voor VVE in het curriculum van de opleidingen voor leerkracht, onderwijsassistent en leidster. Het bronnenboek is bestemd voor de docenten en bevat lesmateriaal waarmee zij met de studenten aan het werk kunnen. In het bronnenboek zitten lesideeën voor 9 belangrijke themagebieden van VVE. Er wordt theoretische informatie gegeven over het thema, praktische lessuggesties en concrete (stage)opdrachten voor de cursisten. Het bronnenboek behandelt de volgende themagebieden: - Inleiding voor- en vroegschoolse educatie en ontwikkelingsstimulering bij het jonge kind - Pedagogisch-didactisch handelen: spel als motor voor ontwikkeling - Organisatie en groepsmanagement - Collegiale ondersteuning - Taal - Rekenen en wiskunde - Sociaal-emotionele ontwikkeling - Sensomotorische ontwikkeling - Ouderbetrokkenheid Elk themagebied bevat een beschrijving van de inhoud en de te behandelen onderwerpen, een overzicht van wat studenten na het behandelen van het themagebied moeten weten en kunnen, een opsomming van bronnen, relevante literatuur en verwijzingen naar beeldmateriaal en tot slot theorie en opdrachten, gerangschikt naar verschillende onderwerpen. Voor elke opleiding is een specifieke eindopdracht samengesteld, waarin alle themagebieden geïntegreerd terugkomen. De studenten ontwerpen bij deze opdracht een VVE-activiteitencyclus voor drie weken. Vervolgens voeren zij deze in de praktijk uit, waarna ze daarop reflecteren Het beeldmateriaal is op een DVD in het bronnenboek opgenomen. Daarnaast zijn er vrij bewerkbare hand-outs en werkbladen op CD-ROM beschikbaar. In het bronnenboek zijn diverse differentiatiemogelijkheden opgenomen voor de verschillende opleidingen. 14

17 2.2. Het implementatietraject van het VVE-bronnenboek Om de daadwerkelijke implementatie van VVE in het curriculum van de opleidingen te bevorderen en werd na overleg met de referentiegroep een implementatietraject uitgewerkt dat bestaat uit de volgende onderdelen: - een intakegesprek met de opleidingsverantwoordelijke - 4 werkbijeenkomsten met de uitvoerende docenten en curriculumspecialist. In de werkbijeenkomsten wordt een analyse gemaakt van het eigen curriculum en wordt nagegaan welke onderdelen uit het bronnenboek in het curriculum zullen worden opgenomen. - een nagesprek met de opleidingsverantwoordelijke; in dit gesprek wordt het implementatieplan doorgenomen - tijdens de implementatie is een helpdesk beschikbaar voor het beantwoorden van praktische vragen van docenten Deelname aan het traject is gratis. Voor het uitvoeren van de curriculumanalyse is een financiële tegemoetkoming beschikbaar. Er is ruimte om in totaal aan 40 ROC s en 20 PABO s een ondersteuningstraject aan te bieden, verspreid over twee studiejaren ( en ). Ten behoeve van de werkbijeenkomsten in het implementatietraject is een inhoudelijk draaiboek geschreven. De eerste resultaten Vanaf september 2008 werd met 59 hoofdvestigingen van ROC s en PABO s contact gelegd om hun interesse te peilen om met hun vestigingen deel te gaan nemen aan de werkbijeenkomsten om het lesmateriaal van het Bronnenboek in het curriculum op te nemen. Van hen hebben 44 hoofdvestigingen positief gereageerd om deel te nemen aan de trainingen. Bij 10 andere instellingen waren in 2008 al wel contacten gelegd, maar kunnen de intakegesprekken pas in 2009 worden afgerond. Vijf instellingen hebben aangegeven niet mee te doen, of willen alleen het Bronnenboek. In 2009 zal ook nog met 18 andere hoofdvestigingen contact worden gelegd. Dan zijn in totaal 77 instellingen bezocht die een relevante opleiding op dit terrein aanbieden. De totale scholingsperiode loopt tot juni 2010, zodat ook de achterblijvers nog bediend kunnen worden. In oktober 2008 is gestart met de uitvoering van de werkbijeenkomsten. In totaal hebben in 2008 vijf instellingen deelgenomen aan werkbijeenkomsten. In juli 2008 is door Oberon een onderzoeksplan opgesteld om de implementatie van het bronnenboek op de ROC s en PABO s te monitoren. De monitor loopt tot medio 2010 en bestaat uit een formatieve evaluatie (waarin wordt gekeken naar de waardering voor de werkbijeenkomsten, de gekozen inpassingen van het Bronnenboek in het curriculum en de voorgenomen implementatie), een bereikmonitor (dat ingaat op het aantal deelnemende ROC s en PABO s, het aantal deelnemers aan de werkbijeenkomsten en de producten) en een effectonderzoek (waarin de resultaten van de implementatie worden nagegaan). De verzamelde evaluatiegegevens bij deze deelnemers geven aan dat men positief tot zeer positief is over het bronnenboek. 15

18 Men vindt het lesmateriaal mooi, aantrekkelijk, interessant, inspirerend. Ook vindt men het materiaal uit het bronnnenboek goed inpasbaar in de curricula. De verzamelde evaluatiegegevens uit de eerste twee maanden van 2009 tonen overeenkomstige uitkomsten Verdere ondersteuning van het implementatietraject Met de Hogeschool INHolland is in het najaar van 2008 een plan opgesteld en een contract gesloten voor de uitwerking van een pilot voor e-learning VVE-lessen ten behoeve van docenten van de ROC s en PABO s die behoefte hebben aan inhoudelijke scholing in VVE. In de voorlopige opzet wordt Vversterk online een onderdeel van de huidige Vversterkwebsite, dat voor docenten beschikbaar zal zijn, aansluitend op het implementatietraject dat zij in het kader van Vversterk volgen of hebben gevolgd. Binnen deze digitale omgeving kunnen deelnemers: verdiepende/aanvullende informatie en artikelen vinden over onderwerpen die aan bod zijn gekomen tijdens het implementatietraject; filmpjes en animaties bekijken die bepaalde handelingen/of de ontwikkeling van kinderen demonstreert of visueel zichtbaar maakt.; opdrachten vinden en uitvoeren waarmee zij zelf een verdiepingsslag kunnen maken; ervaringen en informatie uitwisselen. De pilot zal in 2009 worden uitgevoerd. Over het implementatietraject en het Bronnenboek werd informatie verstrekt aan de PO Raad, de ondertekenaars van de Agenda Focus op Vroegschoolse Educatie, de MBOraad en het Netwerk Jonge Kind Aansluiting van MBO naar HBO In het kader van Vversterk is in 2008 een verkennende studie uitgevoerd naar de aansluiting van mbo naar hbo met betrekking tot opleidingen gericht op het jonge kind en VVE. Aan dit onderzoek is meegewerkt door ROC van Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, ROC Midden Nederland, Hogeschool Utrecht, Instituut Theo Thijssen en Fontys Hogeschool. Het onderzoek beschrijft de situatie in hun opleidingen. De ene opleiding is verder met het in praktijk brengen van doorstroombeleid dan de andere. Verklarende oorzaken voor het bestaan en voortbestaan van de aansluitingsproblematiek hebben hun oorsprong vooral in de volgende systeemkenmerken: het ontbreken van een eigenaar/eerstverantwoordelijke (het is geen gezamenlijk probleem van meerdere opleidingen); de diversiteit in/ wildgroei van VVE-aanbod (veel verschillende soorten programma s) en het ontbreken van landelijke eisen eindniveau PW4/onderwijsassistenten, beginniveau PABO/hbo-pedagogiek. Uit het onderzoek komen meerdere oplossingen die van belang kunnen zijn voor het minimaliseren van de aansluitingsproblematiek tussen mbo en hbo, met betrekking tot de opleidingen gericht op het jonge kind en VVE. Een deel van deze oplossingen wordt momenteel al met succes toegepast. Hiertoe kunnen o.a. de implementatieactiviteiten van Vversterk m.b.t. de ROC s en PABO s worden gerekend. 16

19 2.5. VVE in HBO-pedagogiek Een van de opdrachten van Vversterk is, om te bezien op welke wijze VVE ook kan worden ingebracht in de opleidingen van HBO-pedagogiek. Met dit project is een start gemaakt in december 2008 d.m.v. een eerste verkenning Er zijn 10 onderwijsinstellingen die een HBO-opleiding pedagogiek aanbieden. Elke instelling heeft een eigen aanbod en invulling van de opleiding. In alle instellingen wordt gewerkt met het landelijk competentieprofiel HBO-pedagogiek dat door het LPP in november 2008 voor de opleidingen is vastgesteld. Het competentieprofiel van de HBO pedagoog neemt de beroepenstructuur (Klaar voor de toekomst) als vertrekpunt. In deze beroepenstructuur zijn de taken en competenties van de HBO-pedagoog in de kinderopvang, peuterspeelzalen en buitenschoolse opvang verwant aan die van een leidinggevende en beleidsadviserende medewerker. Werkzaamheden bestaan o.a. uit: advisering van lokale overheden, uitvoeren van onderzoek, ondersteuning bieden en randvoorwaarden regelen voor zorg en interventie bij problematische opvoedingssituaties. De conclusie is dat het vooral zal gaan om het verrijken van de opleiding met VVEkennisinhouden (de leidinggevende vaardigheden komen in de huidige opleiding al aanbod). In 2009 zal een lijst van mogelijke VVE-kennisinhouden worden uitgewerkt die past bij het competentieprofiel van HBO-pedagogiek en de beroepenstructuur. In mei wordt in een meeting met experts uit de sector deze onderwerpenlijst besproken en volgt de verdere uitwerking. Het product wordt in het najaar van 2009 beschikbaar gesteld aan de HBO-opleidingen. 17

20 18