Dit is een commerciële bijlage bij deze krant BIJZONDERE REIZEN. Zaterdag 17 december 2011

Transcriptie

1 Dit is een commerciële bijlage bij deze krant BIJZONDERE REIZEN Zaterdag 17 december 2011

2 Alles wat je nodig hebt voor een prachtige reis of vakantie vind je buiten. Met reizen over de hele wereld is SNP dé specialist op het gebied van actieve en duurzame natuurreizen. Zelf ontdekken wat SNP Natuurreizen jou te bieden heeft? Kijk op

3 Interview Boudewijn Richel: Catharsis is voor mij het kernbegrip Tekst: Willemijn Salomon Op de lagere school wist domineeszoon Boudewijn Richel al dat de wereld groter moest zijn dan het klaslokaal. Als ik uit het raam keek zag ik altijd schepen langs varen met grote bergen zand en grind erop. Ze voeren door het kanaal tussen de haven van Heemstede en Het Spaarne. Kon ik daar maar opspringen en meevaren, dacht ik dan, in plaats van dat ik hier vastgebonden moet zitten aan zo n schoolbank. Op zijn zestiende waagde Richel de grote sprong: in zijn eentje trok hij al liftend door Iran. Na zijn eindexamen studeerde hij Germanistiek en Literatuurwetenschap. Hij werkte freelance voor uitgevers, vertrok naar Berlijn en richtte daar kort na de val van de muur in 1991 Uitgeverij Byblos op. We gaven meteen al veel reisboeken uit, vooral over Tibet. Filosofie was ook een speerpunt. De combinatie van filosofie en handel trok me enorm aan, niet wetende hoe ingewikkeld het is om uitgever te zijn. Boudewijn Richel Al die voorraden van soms wel tot boeken, die eindeloze stroom voorschotten die gefinancierd moesten worden. Ons eerste boek was Het seksuele masker van Camille Paglia. Dat werd meteen een klapper. We zijn dapper doorgegaan tot Toen besefte ik dat het niet goed ging met de Duitse economie. Ik verhuisde weer naar Amsterdam en heb het ook nog een tijdje in Nederland gedaan. De Chinacode ontcijferd uit 2006 is het laatste boek dat Byblos heeft uitgegeven. In die tijd begon ik te beseffen dat papier niet langer het juiste medium was in deze digitale wereld. Toen ben ik volledig overgestapt op het organiseren van reizen. Richel, nog altijd directeur van Byblos Reizen, is de initiatiefnemer tot de Amsterdamse Vakantiebeurs voor Bijzondere Reizen, waaraan 107 bijzondere en gespecialiseerde reisorganisaties deelnemen, variërend van kloosterreizen in Azië en safari s in Afrika tot wandelreizen en poolreizen naar Antarctica. De reisbeurs richt zich specifiek op een geïnteresseerd publiek met smaak en stijl, dat zich wil voorbereiden op een bijzondere vakantie van goede kwaliteit, die echter niet perse duur hoef te zijn. De beurs wordt opgeluisterd met muzikale optredens en paneldiscussies en speelt zich af op 7 en 8 januari in de Amsterdamse Beurs van Berlage. Voor wie is de Vakantiebeurs voor Bijzondere Reizen bedoeld? Het is een echte publieksbeurs, bedoeld voor mensen die beperkt in hun tijd zitten maar méér willen dan relaxen aan Playa del Ingles. Een van de deelnemers aan de beurs heet zelfs No Beach. Ons publiek wil 17 of 19 dagen op avontuur met behulp van een goed doordacht programma, dat rampen als niet Engels sprekende Chinezen in Tibet voorkomt, maar ook voldoende ruimte geeft en vrijlaat. We hebben uitsluitend touroperators uitgenodigd die zelf hun reizenaanbod ontwikkelen, dus zonder agenten of tussenpersonen. Dan krijg je de meest gespecialiseerde reisorganisaties met verstand van zaken, die een persoonlijke band met hun bestemming onderhouden. Vaak is er sprake van een liefdesrelatie met het product. Organisaties als Djoser en Baobab zijn groot geworden met groepsreizen, maar tegenwoordig komen daar steeds meer maatreizen bij. Individuele reizigers stellen met behulp van bouwpakketten hun eigen reizen samen. De reizen die worden aangeboden zijn vrijwel allemaal bewegende reizen. Of het nu om reizen voor groepen, alleenstaanden, ouderen of gezinnen gaat, de reizigers trekken van plek naar plek en slapen haast iedere nacht ergens anders. Dat kan variëren van een berghut in Nepal tot een tent in de Sahara of een authentiek hotel in Yemen. Je kan ook overnachten in een Ger in Mongolië, die je dan moet delen met een nomadenfamilie. Waarom specialiseerde Byblos Reizen zich van meet af aan in Tibet? Het begon ermee dat ik zelf naar Tibet wilde, omdat ik boeddhist ben. Ondanks mijn gereformeerde opvoeding raakte ik al op mijn negentiende geïnteresseerd in het Tibetaanse Boeddhisme, dat eigenlijk niet eens zo ver afstaat van het geloof van mijn protestantse vader. Van hem leerde ik dat je in het leven verantwoordelijk bent voor alles wat je doet en dat je niets kan afschuiven op een ander. Ik ben niet zo streng opgevoed als Jan Wolkers, die steunde onder de strenge moraal. Het geloof van mijn vader verschafte me juist de mogelijkheid om eigenzinnig en ook wel een beetje polemisch te worden. Vrijzinnig gereformeerd is eigenlijk maar een kleine stap verwijderd van de gedachte dat de wortel van de verlichting bij jezelf ligt. Doe je het fout, dan haal je je de afgrijselijkste stormen op de hals en kom je terecht in vreselijke wedergeboortes. Doe je het goed, dan bereik je wellicht het nirwana van de verlichting. Dat staat diametraal tegenover de kern van het katholicisme, animisme en andere levensovertuigingen. Nadat ikzelf door Tibet had gereisd, begon ik in 2006 individuele reizen naar dat land te organiseren en al gauw stond de telefoon roodgloeiend. Veel protestantse Nederlanders en Duitsers voelen die verwantschap. Wat is het belang van bijzondere reizen? Als je zoals velen van ons elke dag achter de computer zit, hetzelfde werk doet, dezelfde handelingen verricht en dezelfde soort telefoontjes voert, is er weinig variatie in je leven. Je zit vast in een bepaald ritme dat enerzijds houvast geeft, maar er anderzijds voor zorgt dat je het wonderbaarlijke van het leven niet meer herkent. Op een goed moment ga je je dan toch afvragen of er niet nog alternatieve manieren van leven mogelijk zouden zijn. Dan krijg je behoefte aan iets anders, een behoefte die deels vervuld kan worden met het genieten van een boek, een toneelstuk, een concert of een cursus diepzeeduiken. Reizen is een beproefde methode om even uit de sleur, uit je dagelijkse ritme te kunnen ontsnappen. Vroeger gold de kunst als middel bij uitstek om catharsis op te wekken, een persoonlijke reiniging die ook een rol speelt in religies. In onze postmoderne tijden is dat besef grotendeels verloren gegaan. Toch snakken we nog steeds naar allerlei soorten van geestelijke en lichamelijke reiniging. Reizen is voor mij een van de beste manieren om toch die catharsis te kunnen bereiken. Is de ware reiziger per definitie een romanticus? Veel reizigers gaan op zoek naar wat bij ons verloren is gegaan. De vraag is dan of datgene wat zij zoeken bij ons ooit echt heeft bestaan. Woorden als authentiek, bijzonder, eigen en anders, allemaal begrippen uit de 19e eeuwse romantiek, komen opmerkelijk vaak voor in het reisaanbod van onze beursdeelnemers, of het nu om cultuur- of natuurreizen gaat. Ten tijde van de romantiek werden grote organisaties en industrieën als wreed beschouwd. De beste manier om je eigen individualiteit te beleven was een vlucht uit de werkelijkheid van alledag. Begrippen als puur, zuiver, schoonheid en ziel kwamen centraal te staan, de romanticus wilde terug naar de natuur, naar de oorsprong der dingen. Maar wie daar anno 2012 als romantische reiziger naar op zoek gaat, zal teleurgesteld raken. Want ook al razen de nomaden in Mongoliё in klassieke kostuums op galopperende paarden rond, ze hebben wel allemaal een gsm op zak. En de vermeende romantiek van zo n authentieke nomadenfamilie blijkt vaak ook ontluisterende kanten te hebben: haat en nijd, verstoten familieleden, overheersende schoonmoeders, noem maar op, alles wat mensen eigen is. Maar ook met een gsm kan iemand nog steeds op een traditionele manier naar de werkelijkheid kijken. Waar je ook heen gaat, je zal altijd te maken krijgen met een mix van oude en nieuwe culturele elementen. Dat maakt het voor mij juist extra boeiend. Het begrip authentiek is in onze tijd een illusie geworden. Interessant is dat juist die moderne middelen een betere communicatie mogelijk maken tussen de reiziger en de lokale bevolking. Mits je jezelf daar voor openstelt natuurlijk. Wat is de specialiteit van Byblos Reizen? Met Byblos concentreer ik me op landen die voor individuele reizigers ingewikkeld te bereizen en moeilijk toegankelijk zijn. Daarbij gaat mijn voorkeur gaat uit naar verre landen met een spirituele touch, of dat nu de marabouts in Mali of de boeddhistische monikken in Tibet betreft. Ook besteden we de nodige aandacht aan culturele zaken, van de muziek in Mali tot aan de lijkverbrandingen in Nepal. Voor wie niet zo goed en zo lang kan lopen, bieden we goede alternatieven. Met landrovers, paarden of zelfs kamelen kom je bijna overal. Ik raad de mensen altijd aan op reis een slaaplaken mee te nemen, want vooral in warme landen kunnen er vanuit alle hoeken en gaten enge beesten op je springen. Een enigszins ascetische houding is dan wel aan te raden. Maar vergeleken bij de tijd dat de postkoetsen door struikrovers werden overvallen en de bedden in de herbergen vol vlooien en luizen zaten, valt het allemaal reuze mee. De kunst van het bijzondere reizen is je volledig over te geven aan wat je niet helemaal onder controle hebt. Je moet je een beetje ontdekkingsreiziger kunnen voelen. Maar waar je ook heengaat, het belangrijkste is dat je rondreist met een open mind. Colofon Dit is een commerciële bijlage bij deze krant waarvan de inhoud niet onder de verantwoordelijkheid valt van de redactie. Productie: nrc media Vormgeving: Debby Loohuis Accountmanager: Joost Stolwijk M +31 (0) E j.stolwijk@nrc.nl i.s.m. Amsterdamse Vakantiebeurs voor Bijzondere Reizen

4 Hoogtij langs de Seine Tekst: Diederik Stevens Hoogtij langs de Seine. Veel Nederlandstalige kunstenaars en schrijvers van na de Tweede Wereldoorlog hebben een cruciaal gedeelte van hun leven in Parijs gewoond. Waar precies verbleven, sliepen, dronken, aten, schilderden, schreven, dichtten, exposeerden, feestten, neukten, ruzieden, winkelden en wandelden Karel Appel, Hugo Claus, Rudy Kousbroek, Corneille, Remco Campert, Simon Vinkenoog, Jan Wolkers, Jacqueline de Jong, Jan Cremer, Mark Brusse? In Parijs zetten zij hun eerste serieuze passen in de grote wereld van de kunst en de literatuur. Een jarenlang durend avontuur vol liederlijke armoede, broze en stevige vriendschappen, rokerige cafés, obscure hotels, donkere jazzkelders, lekkende ateliers, alcoholische ontwrichtingen en hopeloze liefdes. Het speelde zich allemaal af op de planken en in de coulissen van het mooiste theater ter wereld: Parijs. Maar omdat ook de Parijse intelligentsia, veel kunstenaars en de Amerikaanse en Franse jazztalenten in Saint-Germain samenkomen, ontstaat er juist daar een aanstekelijke, door vrijheid en vernieuwingsdrang voortgestuwde dynamiek. Begin jaren zestig meldt zich weer een volgende alles-moet-anders-generatie. Deze nieuwe, internationalere, avant-garde beweegt zich meer richting het Quartier Latin, en verder het vijfde arrondissement in naar het buurtje rond de place de la Contrescarpe. Dit intieme pleintje aan het boveneinde van de volkse rue Mouffetard is in die periode populair bij ontluikende activistische subculturen, zoals dan min of meer nog elitaire bewegingen als Fluxus, de Situationisten en de Nieuwe Realisten. Mede vanwege haar weinig kosmopolitische omgeving heeft de place de la Contrescarpe lange tijd de betekenis gehad van een nagenoeg toeristenloze ontmoetingsplek voor een selecte incrowd. Panta rhei; creatieve geesten en onafhankelijke denkers zullen altijd weer opnieuw hun eigen magnetische veld zoeken en bepalen. Alle grote steden weten dat. En Parijs? Natuurlijk is ook daar allang weer een ander quartier opgestaan. De huidige Franse avant-garde spoedt zich de laatste jaren met een grote vanzelfsprekendheid naar de opgehipte straatjes rond de place de la Bastille. Met hun bestudeerd gedrapeerde, en door uitgeharde gel stijf staande haarlokken zullen deze nieuwe hemelbestormers je vanuit een of andere icebar nu toeroepen: vive la rive droite! Terwijl ik begin deze eeuw op een Parijse kunstacademie de kantjes eraf loop, en flaneer over de zomerse boulevards, dringt het besef tot me door dat ik nauwelijks een idee heb op welke plekken in de stad die levens van onze gelukszoekers zich ruim een halve eeuw geleden afspeelden. Overal in de stad prijken aan gevels geschroefde plaquettes, met daarop de namen van BF ers die op dat adres van dan tot dan hebben gewoond. Parijs eert haar eigen geschiedenis. Maar waar precies liggen de voetsporen en de plaatsen delict van de Nederlanders uit dat al weer nevelige verleden, en, bestaan ze überhaupt nog wel? Hoeveel zou er intussen al verdwenen zijn in de malende muil van de stedelijke vernieuwingsdrift? Parijs als hoofdstad van de kunsten; vele decennialang heeft ze de wereld in die hoedanigheid geregeerd. De locaties in de stad van waaruit dit gezag werd uitgeoefend wisselden. Van 1875 tot 1913 is het vooral het noordelijke suburbje Montmartre dat de touwtjes in handen heeft in retrospectief welteverstaan, want zich ervan bewust was niemand vanwege een daar aanwezige unieke samenballing van schildertalent. Vanaf 1900 komt de wijk (quartier) Montparnasse opzetten. advertentie OPERA- EN CONCERTREIZEN HANNICK REIZEN ZET DE TOON! Kijk op: of bel: Aanvankelijk hoofdzakelijk als literaire en intellectuele, en al snel ook als artistieke place to be, vooral door toedoen van de charismatische Picasso. Wanneer hij namelijk in 1912 Montmartre verlaat om zich te settelen in Montparnasse, komt tegelijkertijd het artistieke leven er goed op gang. Na de Eerste Wereldoorlog krijgt Montparnasse als kunst- en literatuurbastion ook al heeft het tijdens het interbellum in Berlijn een geduchte uitdager zelfs iets onaantastbaars. Ook de landing rond 1920 van een luidruchtige kolonie Amerikaanse literaire expatriates draagt daar toe bij. De zogenoemde Années Folles kunnen beginnen. De Montparnos, oftewel de harde kern van platzakke kunstenaars uit Montparnasse, propageren het hedonisme in oervorm. Ook gekostumeerde feesten, onstuimige liefdesavonturen en extravagante drankgelagen beleven een wildgroei. Ondanks de wereldwijde financiële crisis in de jaren dertig, en de daaraan gekoppelde decimering van het Amerikaanse contingent, moet Montparnasse pas door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn intussen op ijle hoogte gelegen positie van kunstmekka opgeven. Van 1945 tot in de jaren zestig is Saint-Germain-des- Prés een mondiaal brandpunt van artistieke attractie, voornamelijk in literaire, filosofisch-intellectuele en muzikale zin. Want op het terrein van de moderne beeldende kunst neemt New York, overigens begeleid door luidruchtig borstgeroffel, rond 1950 de fakkel van Parijs over. Wilde je er als artistiekeling in het Parijs van die tijd bij horen, dan moest je toch op z n minst rive gauche, op de linkeroever, wonen of werken. De rechteroever telt in moderne literatuur- en kunstkringen enige tijd nauwelijks mee; daar huizen immers chiquere galeries, met in hun portfolio overwegend vooroorlogs en dus weinig modieus werk. En veel toonaangevende uitgeverijen zetelen er ook niet. Nee, onder de Seine, en bij voorkeur in Saint-Germain-des-Prés, moest je zijn. Daar zitten de hippe galeries, de royaal gesorteerde boekhandels, de invloedrijke uitgeefbastions, de gonzende brasseries en de van wellust kolkende jazzkelders. De Nederlandse kunstenaren en schrijvers inhaleren daar de uit alle poriën gutsende Amerikaanse jazzklanken. De vrije improvisaties en associaties in deze muziek voeren ook in hun schilderijen, in hun poëzie en in het proza de boventoon. Na de militaire bevrijding volgt de artistieke bevrijding; de Nederlanders breken met het verleden, radicaler en luidruchtiger dan ooit. Het naoorlogse Saint-Germain is de plek van een jonge, nieuwe generatie. Een groot deel van de Parijse adolescentie weet zich echter amper raad met de zojuist herwonnen vrijheid. Hun dagen worden gedomineerd door koersloze bezigheden, hun nachten door lallen in ledigheid. De nog steeds bestaande, oorspronkelijke entree van het hotel Hôtel La Louisiane rue de Seine 60 Hôtel La Louisiane, sinds 1823 gevestigd in het hart van Saint-Germain-des-Prés, lijdt de eerste honderdtwintig jaar een ongeprononceerd bestaan. Weliswaar is het in 1919 het logeeradres van de negentienjarige Antoine de Saint-Exupéry, en jaren later van de nog jonge Henry Miller en Ernest Hemingway, maar voor legendevorming is dat te mager. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het sjofele hotel bevolkt door stamgasten van het naburige Café de Flore. Twee van hen, zanger en acteur Marcel Mouloudji en zijn vriendin Louise Lola Fouquet, die het hotel zojuist hadden betrokken, wijzen Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre op dit adres. Om financiële redenen deelt De Beauvoir - dan nog docente aan het Parijse lycée Camille Sée - vanaf de herfst 1942 eerst nog in Hôtel d Aubusson in de rue Dauphine 33 een onverwarmd kamertje met twee gymnasiastes, Nathalie Sorokine, leerlinge van De Beauvoir, en Sorokines vriendje Jean-Pierre Bourla.

5 De krapte werkt uiteindelijk op ieders zenuwen en De Beauvoir verhuist op 30 juni 1943 naar La Louisiane. Ze heeft er, op kamernummer 68, een eigen keukentje, ziet uit over de daken van Saint-Germain. Later krijgt ze kamer 50 toebedeeld op de tweede etage. Op de eerste etage, op hoekkamer 10, zijn intussen Sorokine en Bourla komen zitten. Pal boven hen, betrekt Sartre in oktober 1943 op de tweede etage de krappe ronde hoekkamer met nummer 17, die uitziet op het kruispunt van de rue de Buci en de rue de Seine. Ook Sartre is actief op zijn kamer, hij schrijft er onder meer het toneelstuk La Putain respectueuse en houdt er, als hoofdredacteur en medeoprichter is van het in oktober 1945 gelanceerde periodiek Les Temps Modernes, zijn redactievergaderingen. Vanaf 1947 treedt Juliette Gréco s nachts op in de jazzkelders van Saint-Germain. Overdag ligt ze bij te komen in Hôtel La Louisiane. (Haar vorige adres, Hôtel Bisson aan de quai des Grands-Augustins 27, had ze in het voorjaar van 1947 verlaten). In La Louisiane huurt ze langdurig Sorotine s voormalige kamer waarin ze haar dagen half slapend en steevast naakt doorbrengt. De in de jazzcaves van Saint-Germain optredende Amerikanen John Coltrane, Bud Powell, Lester Young, Chet Baker, Billie Holiday, Archie Shepp en Mal Waldron logeren eveneens in het hotel. Evenals Miles Davis, die in 1948 op kamer 19 zit. Davis begint bij die gelegenheid met Juliette Gréco een amourette, waaraan het stel op haar kamer 10 overigens dusdanig uiting geeft dat alleen stokdoven de ongeremdheden ontgaan. In de jaren vijftig blijft het hotel de pleisterplaats voor de internationale jazzgemeenschap. De expatriatemuzikanten treden s nachts op en fabriceren overdag op hun kamers hun favoriete gerecht van spek met rode bonen. Het gehele pand raakt erdoor van een penetrante lucht doortrokken. Inhaleren de overige hotelgasten deze dampen al met tegenzin, hun incasseringsvermogen wordt s nachts pas echt op de proef gesteld. Rustig een uil knappen is er namelijk niet bij; de enthousiaste donkere musici zetten het diep in de nacht op een jammen dat het een aard heeft. De door de smalle hotelgangetjes schallende uithalen van saxofonen en trompetten zorgen ervoor dat de voltallige hotelpopulatie tot aan het ochtendkrieken rechtop in bed zit. In het voorjaar van 1959, pal voor zijn vroege dood, verblijft Lester Young nog op de tweede etage. Hij is al ziek, eet niks, maar ligt desondanks hele dagen met een jong Duits mokkel naast zich in bed de ene fles vermouth na de andere weg te werken. In de jaren zestig ontwikkelt Hôtel La Louisiane zich tot Parijs equivalent van het New Yorkse Chelsea Hotel: iedereen en alles wat artistiek en jong is wil er zitten. Van Dennis Oppenheim en Jean-Paul Belmondo tot Jim Morrison met zijn The Doors-bandleden. Ook de gehele bezetting van Pink Floyd checkt er in. En uit de indrukwekkende gastenlijst uit het verleden zullen in de jaren zeventig en tachtig weer verblijven voortspruiten van onder veel anderen Keith Haring en Quentin Tarantino met entourage. Hôtel La Louisiane is anno nu nog volledig authentiek, wat een vriendelijk eufemisme is voor: volledig uitgewoond. Maar de historie - ook de kamernummers zijn nooit veranderd - en de relatief gênant lage kamerprijzen maken alles goed. Le Petit Saint-Benoît Ook James Joyce, Pablo Picasso, Albert Camus, Boris Vian, Jacques Prévert, Serge Gainsbourg en schrijfster Marguerite Duras zijn woont er tegenover, op de derde etage van huisnummer 5 dineren er met regelmaat. Bij goed weer zit iedereen buiten op het smalle stoepterras. In de jaren vijftig en zestig bestellen de Nederlandse artistieke enclaves in Le Petit Saint-Benoît nogal eens hun plat du jour. Een verliefde Rudy Kousbroek heeft in oktober 1950 hier zijn eerste gezamenlijke etentje met Ethel Portnoy. Kousbroek, die wel ridder wil spelen maar geen veer heeft om van zijn lippen te blazen, vreest bij die gelegenheid op voorhand al voor de rekening. De betere vakantiehuizen Côte d Azur 31 p.p.p.n. advertentie Voor zichzelf bestelt hij dan ook een gierig omeletje ( geen honger ). Portnoy, die hem doorheeft, laat de schade grootmoedig in tweeën splitsen. Nog steeds kun je er als een sardine in een blik, dat wel aan de krappe tafeltjes van weleer eten. En oké, de wc is geen feest, maar de maaltijden zijn, ondanks de ontroerende eenvoud qua samenstelling, prima te verteren. En nog steeds amicaal geprijsd. Wel goed opletten tijdens het eten, voor je het weet prik je in de steak van je buurman. Of erger, hij in de jouwe. Hoogtij langs de Seine, Nederlandse schrijvers en kunstenaars in Parijs. Auteur: Diederik Stevens Verschijnt in februari 2012 Ibiza 36 p.p.p.n. Ardèche 15 p.p.p.n. Le Petit Saint-Benoît rue Saint-Benoît 4 Le Petit Saint-Benoît is een archetypisch Parijs familierestaurant, dat in 1901 zijn smalle toegangsdraaideur opent. In zijn ruim honderdjarige bestaan is er vrijwel niets aan het interieur veranderd. Het is er onthutsend sober ingericht, de traditionele keuken knutselt eenvoudige Franse kost in elkaar, en de prijzen zijn laag. De sfeer is die van entre nous, wat onder meer tot uitdrukking komt door de eigen servetring waarover de vaste gasten hier beschikken. Omdat het nog oudere, prestigieuze Café de Flore op vijftig meter afstand in hetzelfde straatje ligt, is het voor veel vaste gasten van De Flore al decennialang de gewoonte om na het aperitief naar dit eettentje te slenteren. Veel Parijse intellectuelen, kunstenaars en schrijvers schuiven hier eveneens graag tussen de middag aan, gecharmeerd als ze zijn van het lunchen-voor-eenappel-en-een-ei-concept dat er hier op nagehouden wordt. Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir komen er, vanaf hun entree in Saint-Germain in 1943, gedurende vele jaren bijna dagelijks. Costa Brava 17 p.p.p.n. Bourgogne 29 p.p.p.n. Algarve 25 p.p.p.n. Sicilië 17 p.p.p.n. Tsjechië 11 p.p.p.n. Kroatië 20 p.p.p.n. Prijzen zijn vanaf prijzen op basis van de maximale bezetting per huis Advertentie_NRC_158x166_dec2011.indd :53:31

6 Mongolië, het land van nomaden en wilde kamelen Tekst: Willemijn Salomon De symbiose tussen mens en natuur Wat ik vooral geweldig vind is de kameel, schreef Gustave Flaubert in 1849 vanuit Cairo. Ik word het nooit moe naar dit vreemde beest te kijken, dat slingert als een aap en met zijn achterwerk zwaait als een zwaan. Het geluid dat het voortbrengt is iets wat ik tot vermoeiens toe probeer na te bootsen ik hoop het bij terugkeer te kunnen laten horen maar het is moeilijk weer te geven: geratel begeleid door een soort trillend gegorgel. Alle piramides en tempels ten spijt bleef Flaubert- die al heel jong tot de conclusie was gekomen dat het stomvervelend was om in Frankrijk te wonen ( Soms zou ik de mensen die ik op straat zie wel voor hun kop willen schieten. Ik verveel me, ik verveel me, ik verveel me, noteerde hij op zijn twaalfde in zijn dagboek) - tijdens zijn rondreis door Egypte vooral geobsedeerd door de kameel: Maar mijn grootste passie is de kameel (en denk nu niet dat het een grap is), want niets heeft zo n eigenaardige elegantie als dat weemoedige dier. Je zou ze moeten zien in de woestijn, wanneer ze aan de horizon als soldaten in het gelid achter elkaar aanlopen, waarbij hun nek op en neer wiegt zoals die van struisvogels; en zo schrijden ze onvermoeibaar voort Mogelijk was Flaubert wel de inspiratiebron voor het avontuur van de Amerikaanse ontdekkingsreiziger John Hare, die in 2009 bij I.B.Taurus het resultaat publiceerde van zijn speurtochten in Mongolië: Mysteries of the Gobi. Searching for Wild Camels and Lost Cities in the Hearth of Asia. Wanneer Hare in de Gobi woestijn nabij Hongliugou sneller dan verwacht daadwerkelijk op zijn eerste groep wilde kamelen stuit, een harem van zestien vrouwtjes en zeven babykamelen geleid door één mannetje, heeft hij de gebruiksaanwijzing van zijn nieuwe camera nog niet bestudeerd, zodat hij dit majestueuze moment moet laten passeren zonder bewijs. Maar verderop in dit spannende boek komt het goed met de laatste in het wild levende kamelen ter wereld. Ook wat hij verder zoal tegenkomt in de mysterieuze Gobi woestijn (waaronder dinosaurusbotten, 3000 jaar oude mummies, onder het zand bedolven antieke steden) doet vurig verlangen naar een bezoek aan deze eindeloze zandvlakte, die met zijn heftige temperatuurschommelingen (40 graden in de zomer, min veertig graden in de winter), zijn zandstormen en herfstregens (eens in de twee of drie jaar) tevens de woonplaats is van gazelles en antilopen, wilde Mongoolse paardjes (Takhis) en de enige woestijnbeer ter wereld, waarvan er naar men zegt nog maar vijftig in leven zijn. Ook dieren helpen enorm met ons terug te brengen naar die natuur. Zo ook die kameel in die ongelooflijk boeiende film. Tijdens de geboorte van haar extreem grote kalf heeft moeder kameel een trauma opgelopen. Ze kan het jong niet accepteren en schopt hem weg als hij wil drinken. Niets helpt en het kalf dreigt te sterven. Pas als een muzikant uit een naburig dorp op zijn viool met paardenkop zijn droevige melodieën speelt en het hoosh-ritueel uitvoert, wordt het trauma doorbroken. Moeder kameel begint te huilen, komt haar verkramping te boven, geeft haar weerstand op, accepteert haar jong en het verstoten kalf mag komen drinken. Ik kan die film niet zien zonder er zelf tranen van in mijn ogen te krijgen. Het moge inmiddels duidelijk zijn: dierenliefhebbers kunnen in het reusachtig uitgestrekte maar extreem dun bevolkte Mongolië hun hart ophalen aan dieren in het algemeen en de wilde kameel in het bijzonder. Het fotogenieke land roept fraaie beelden op van uitgestrekte graslanden, woestijnen, Ger, Mongoolse nomadentent kleurige bergmassieven en witte nomadententen die afsteken tegen een helderblauwe lucht. Maar binnen die immense verlatenheid wemelt het van de (wilde) dieren. Op de groene steppen draven wilde przewalski- en andere paarden rond, terwijl de nomaden er hun enorme kuddes met schapen en geiten hoeden. Elders lopen of springen herten, steenbokken en argalischapen in de vrije natuur rond. Op de ijzige vlakten van het verlaten grensgebied tussen Mongolië en centraal Rusland sluipt de sneeuwluipaard over de besneeuwde bergen, een diersoort waarvan er wereldwijd naar schatting nog maar exemplaren bestaan. Wie van vogels houdt kan zijn hart ophalen aan de ruim 500 vogelsoorten die het land met zijn vele beschermde natuurgebieden rijk is. Waaronder ook de gouden arend, waarmee de Kazakhs op klein wild en vossen jagen. advertentie De spagaat van de Mongoolse cultuur Maar Mongolië, eens de bakermat van de roemruchte Dzengis Kahn die in de twaalfde eeuw een rijk stichtte dat zich uitstrekte van China tot aan de rivier de Donau, het walhalla van ertsen en mineralen die nu bot worden weggekaapt door de Amerikanen, Canadezen en Australiërs, is nadat de Russen het land in 1990 in chaos en verval achterlieten, ook een van de allerarmste ontwikkelingslanden ter wereld. In de hoofdstad Ulaan Baatar proberen de armen hun kostje bij elkaar te scharrelen op de vuilnisbelten en wonen straatkinderen in rioolputten. Door de extreem koude winters van de afgelopen jaren stierven duizenden dieren, zodat veel nomaden uit hun traditionele tenten (ger of yurt) verdreven werden in de hoop op een beter bestaan ineen van de krakkemikkige oud-russische flats in verlaten industriegebieden, waar alle basisvoorzieningen ontbreken. Er is geen stromend water en geen verwarming. Vuil wordt zo de straat op gegooid, waardoor onverharde wegen bij het aanbreken van de lente onbegaanbaar zijn door de stinkende, spekgladde drap van afval en gesmolten sneeuw. Al onder Stalin werden talloze boeddhistische kloosters vernietigd of in brand gestoken en vele monniken werden zonder pardon per autobus het ravijn in gestuurd. Toch tref je overal in Mongolië nog altijd de sporen aan van het boeddhisme en onvervalst sjamanisme. Zoals de zogenaamde ovoo s, hoopjes opeen gestapelde stenen waaraan rafelige, in zon en wind verbleekte gebedsvlaggetjes wapperen, die je niet mag passeren zonder er drie keer eerbiedig omheen te lopen. Nog altijd zijn er nomadenclans die in hun ger leven alsof de tijd er heeft stilgestaan. Ze vertellen hun kinderen oeroude verhalen en leren hen traditionele Mongoolse liederen zingen. De romantiek die uitgaat van de Mongoolse nomaden, die op hun paarden ronddraven in traditionele klederdrachten, die zingen en dansen op de muziek van de paardenkopviool, die met drie generaties in één tent samenleven en ogenschijnlijk een idyllisch leven leiden te midden van de oogverblindende natuur, maakt veel dolende westerlingen nieuwsgierig. Ook al staat er tegenwoordig vaak een televisieschotel bij de ger of een verroeste brommer voor de ingang, toch denkt de gemiddelde reiziger zich bij zo n hechte nomadenfamilie te kunnen laven aan wat wij in het westen allang verloren lijken te zijn. Despecialist in exclusieve groepsreizen Kleine groepen Uitstekende hotels Academische reisleiding Aangenaam tempo Labrys Reizen Een kleine greep uit ons reisaanbod maart-2 april dg Sardinië o.l.v. drs. Rolf en Inge Smit 7-22 april dg Bhutan met celliste Frances-Marie Uitti o.l.v. dr. Rieki Rubinstein-Crins 9-19 april dg Byzantijns Pasen o.l.v. drs. Hein L. van Dolen 15 april-2 mei dg Tibet o.l.v. drs. Sjoerd de Vries 22 april-2 mei dg Sicilië o.l.v. drs. Cornelis Jonkman 25 april-4 mei dg West-Turkije o.l.v. drs. Hein L. van Dolen 27 april-11 mei dg Zuid-Korea o.l.v. prof. dr. Paul van der Velde mei dg Albanië o.l.v. drs. Daniël Koster mei dg Bulgarije o.l.v. drs. Hellen Kooijman 3-13 juni dg De Baltische landen o.l.v. drs. Frederik Erens brochure

7 advertentie Verlichte wandelaars De eerste mens was een wandelaar die zich op twee voeten over de aarde voortbewoog. Onderweg plukte hij bessen en dronk hij uit riviertjes om in leven te blijven. Lopen is misschien wel de oudste menselijke activiteit. De holenbeer moest eerst achtervolgd worden voordat onze voorouders hem konden roosteren op het vuur. Lopen betekende en betekent leven in het levensritme van de mens. Tijdens de Middeleeuwen gaven de pelgrimstochten en kruistochten een extra dimensie aan het wandelen. Zoals de Mohammedaanse traditie nog altijd van haar gelovigen eist dat ze in de voetsporen van Mohammed naar Mekka reizen, zo kende ook het christendom in de eerste duizend jaar van zijn bestaan drie heilige routes, waarmee al lopend een hele reeks zegeningen en aflaten te verdienen viel. De eerste route leidde naar het graf van Petrus in Rome, de tweede voerde naar het Heilig Graf van Christus in Jeruzalem en de derde leidde naar het stoffelijk overschot van apostel Jakobus, begraven in Spanje op de plek waar een herder een felle ster zag schitteren boven een akker. Volgens de legende trokken Sint Jakob (in het Spaans: San Tiago) en de Heilige Maagd Maria daar na de dood van Christus rond om het evangelie te verkondigen en de volkeren te bekeren. De plek werd bekend als Compostella (veld van de ster) en al gauw verrees er een kathedraal, die gelovigen uit de hele wereld zou aantrekken. Nog altijd lopen mensen de 700 km lange pelgrimsroute van het Franse Saint-Jean-Piedde-Port naar Santiago de Compostella, in de voetsporen van Karel de Grote, Franciscus van Assisi, Isabel van Castiliё en paus Johannes XXIII. Bijzondere reizen gaan te voet In onze hectische moderne wereld, waarin het wankelende kapitalisme ons massaal allerlei producten door de strot duwt die wij gretig maar ook met een toenemende weerzin tot ons nemen, staat reizen gelijk aan het struikelen over de tijd. Zó snel verplaatsen wij ons per vliegtuig, per trein of per auto, dat ons lichaam het nauwelijks bij kan houden en onze geest zich verliest in gehaast maar verdoofd tot rust komen in den vreemde. Als we het kunnen betalen dompelen we onze verkleumde wintervoeten onder in de Caraïbische Zee, of we gaan juist op zoek naar verkoeling in een Iglohotel in Groenland. Maar werkelijk uitrusten lukt ons meestal niet. Wie méér uit zijn vakantie wil halen, probeert het massatoerisme te vermijden door te kiezen voor bijzondere reizen naar relatief onbedorven bestemmingen. En juist dan komt het wandelen meestal weer om de hoek kijken. Want de bergtoppen in Tibet en Nepal slecht je te voet, Mongolië verken je in de voetsporen van de nomaden en het regenwoud in Borneo doorkruis je op twee koelbloedige voeten, om maar enkele voorbeelden te noemen. Maar ook het 492 km tellende Pieterpad, van Pieterburen aan de Groningse Waddenkust tot aan de Sint Pietersberg bij Maastricht, volstaat al om de jachtige moderne mens een onvergetelijk ervaring te bezorgen. Tijdens de wandeling valt alles op zijn plaats, de orde is volmaakt, niets van buitenaf kan deze orde verstoren, de wandelaar heerst over zijn universum, schreef Arnold Grunberg in NRC Handelsblad. Nietzsche wandelde zes uur per dag om inspiratie op te doen en de Deense filosoof Kierkegaard ontdekte dat verdriet verdreven kan worden met een fikse wandeling. De overgave aan wat je op je pad kan tegenkomen, maakt nederig en devoot. Het wandelritme past bij de tijdsbeleving van de mens. Wie één kan worden met zijn pas, kan één worden met de schepping. Als we het kunnen betalen dompelen we onze verkleumde wintervoeten onder in de Caraïbische Zee Op voet van oorlog met je voeten Aan idealisme en doorzettingsvermogen ontbreekt het de wandelaars onder de bijzondere reizigers meestal niet, maar tussen droom en daad staan om de dichter Willem Elschott te citeren vaak wel praktische bezwaren in de weg: pijnlijke voeten. Naar schatting heeft zo n 75 % van de bevolking wel eens te kampen met voetklachten, variërend van kleine problemen als likdoorns tot grote, almaar erger wordende voetproblemen als hallux valgus (een genetisch bepaalde, door te nauwe puntschoenen verergerde teenknobbel of bunion), hielspoor of het Morton-neuroom. Wie met pijnlijke arthrose, hamertenen, Helende voetreis naar Clinica San Roman in Alicante De natuur is toch het enige boek dat op elk van zijn bladzijden iets van groot formaat te bieden heeft. Goethe hallux valgus of een diabetesvoet zit opgescheept, kan alle wandeltochten vergeten. Een keur aan podologisch verantwoorde zooltjes en medisch verantwoord schoeisel, biedt mogelijk enig soelaas maar op de lange termijn geen oplossing. Open voetoperaties zijn vaak uiterst pijnlijk, brengen regelmatig complicaties met zich mee en vergen soms maandenlange revalidatie. Niet zelden keren de problemen terug, waarna de voetkwaal met bijbehorende helse pijnen ook nog eens kan verergeren. En daar sta je dan, of liever gezegd daar zit je dan, met je romantische dromen over urenlange wandelingen in de vrije natuur. Bedevaartstochten en mensen met zere voeten gaan niet samen. Het Latijnse peccatus, zonde, komt van pecus, wat mismaakte voet betekent, een voet die niet in staat is over een weg te lopen. Volgens de Braziliaanse schrijver Paul Coelho is de enige manier om zo n zondige voet te genezen lopen, blijven lopen en steeds maar doorlopen, je aan nieuwe situaties leren aanpassen en in ruil daarvoor de vele zegeningen ontvangen die het leven uitdeelt aan hen die erom vragen. Bij gebrek aan beter heb ik dat devies jarenlang uitgeprobeerd, totdat de pijn aan mijn hallux-valgus voet niet meer te harden was. Wandelen hield ik geen uur meer vol en mijn mooiste hoge hakken verdwenen onderin de kast, naar ik vreesde voorgoed. Mijn voet laten opereren in Nederland durfde ik niet aan, omdat ik het bij familie en vriend(inn)en te vaak mis heb zien gaan. Uitkomst bood de tip van een vriendin, die als fysiotherapeute in het AMC werkt. Volgens haar lieten veel doktersvrouwen uit kringen van het AMC hun problematische voeten opereren in de Clinica Podológica San Roman in Alicante. Met uitstekende resultaten. Clinica San Roman maakt zieke voeten weer gezond Ik besloot op onderzoek uit te gaan en sprak dolgelukkige dames wier zere voeten dankzij een operatie in deze gespecialiseerde voetkliniek weer gezond en pijnloos waren geworden. Ik las alles over de Minimal Invasive Surgery-methode, waarin voetendokters José Manuel San Román en zijn zoon Israel San Román gespecialiseerd zijn. In hun voetkliniek wordt al sinds de oprichting in 1979 geopereerd via minimale incisies van enkele millimeters, zodat weefselschade beperkt blijft, er vrijwel nooit spieren of zenuwen worden geraakt en ontsierende littekens uitblijven. Ik ontdekte dat zowel vader als zoon Roman hoog gekwalificeerde voetchirurgen zijn, die een gedegen opleiding genoten in Europa en Amerika. Beide artsen zijn Fellow van de Academy of Ambulatory Foot and Ankle Surgery in de Verenigde Staten. Ook kwam ik tot de geruststellende conclusie dat er in Clinica San Roman niet met doorgezaagde teenbotjes (Chevron methode), schroeven en ijzeren pinnen wordt gewerkt. Voorafgaand aan elke voet- operatie wordt grondig onderzoek verricht met fluorescoop, röntgen, 4 D doppler en andere geavanceerde apparatuur. Bovendien worden de voeten aan een looponderzoek onderworpen met computergestuurde apparatuur, om de ideale verhouding tussen de 26 beentjes en 33 gewrichten van de voet, omgeven door spierweefsel en zenuwen, te bepalen. Al snel kwam ik tot de conclusie: Dáár ga ik mijn hallux valgus-voet laten opereren. Inmiddels alweer drie jaar geleden onderging ik de vuurdoop en het resultaat was verbijsterend: onder plaatselijke narcose werd mijn bunion in een uur verwijderd, kleine tenen Tekst: Willemijn Salomon werden recht gezet en mijn voor het oog niet geschonden maar nu wel knobbelloze voet (twee hechtdraadjes en nauwelijks bloed of blauwe plekken) werd met drukverband verbonden en in een klittenbandschoen gestoken. Ik verliet lopend (!) de kliniek en had geen pijn. Aan twee voeten geopereerde patiënte uit Nederland vlak na de operatie Ook de vier weken van herstel verliepen geheel pijnloos en zonder problemen. Drie maanden later liep ik weer op hoge hakken rond, al wissel ik die nu wel vaker af met verstandiger schoeisel. Van terugkeer van problemen is tot op heden geen sprake en lopen is een waar genot. Er ontstond een sneeuwbaleffect. Na mij liet een stoet van Nederlandse patiënten zich ook door de voetendokters in Alicante opereren. Ongeacht de aard en de ernst van hun voetklachten keerden ze steevast tevreden huiswaarts, met dezelfde fantastische resultaten en twee nieuwe pijnloze voeten. Onder wie ook de 73-jarige acteur Jules Croiset, die nog jaren wil acteren, maar die vanwege de pijn aan zijn vergroeide voeten haast niet meer op het podium kon staan. Totdat ook hij zich in Alicante aan zijn voeten liet behandelen: Voeten bepalen de vreugde van je leven, ze dragen je hele lichaam. Met slechte voeten verga je constant van de pijn en kan je niet meer normaal functioneren. Ik had na iedere voorstelling als het ware ondraaglijke kiespijn in mijn voet. Ook viel ik regelmatig om, omdat de balans in mijn voeten totaal verstoord was geraakt. Dankzij de voetchirurgen van Clinica San Roman kan ik inmiddels weer probleemloos in het theater staan. Pijn heb ik tijdens of na mijn operatie geen moment gehad en ik loop beter dan ooit tevoren. Het leuke van je in Alicante laten opereren, is dat je er al herstellende ook nog een heerlijke zonvakantie aan vast kunt knopen. San Roman Info: Adres: Avda Del Doctor Ramón Y Cajal Alicante Telefoonnummer (+34) of (+34) informacion@clinicasanroman.com Neem voor meer informatie contact op met Clinica San Roman, waar een medische assistent u antwoord kan geven op al uw vragen in het Engels, Duits, Frans en Spaans. Open van maandag tot vrijdag, 9:00 tot 20:00 uur.

8 Après-ski met muntthee Tekst: Eva Prins Marokko associeer je wellicht niet direct met wintersport. Toch ligt op nog geen twee uur rijden van Marrakech de hoogste ski-piste van Afrika: Oukaïmeden. En in de Midden-Atlas vind je het bijzondere ski-resort Mischlifen, bijgenaamd Klein Zwitserland. Oukaïmeden Net buiten Marrakech begint de Hoge Atlas en slingert de weg de steeds steiler wordende bergen in. De besneeuwde top van de ruim 4000 meter hoge Toubkal, de hoogste top van Noord-Afrika, is in de verte al zichtbaar. Auto s worden hier steeds schaarser, de volgepakte ezels talrijker. Verscholen tegen de berghellingen liggen kleine dorpen, uit hetzelfde rood- en bruinkleurige leem opgetrokken als de omliggende bergen. Hoewel slechts tientallen kilometers van de hippe, bruisende stad Marrakech, lijkt hier de tijd honderd jaar te hebben stil gestaan. De wegen zijn onverhard, de huizen vaak alleen te voet of met een ezel bereikbaar. Veel dorpen zijn pas een paar jaar op het elektriciteitsnet aangesloten, sommigen hebben nog steeds geen stroom. Stoken gebeurt hier grotendeels op cederhout dat de vrouwen op grote bossen op hun rug dragen en dat s avonds een heerlijke geur door de dorpen verspreidt. Het lijkt niet op de Oostenrijkse of Franse Alpen. Toch ligt hier, in dit Middeleeuwse decor, een ski-resort dat ook vanuit Nederland relatief makkelijk te bereiken is: Oukaïmeden. In de zomer is het een toevluchtsoord voor herders en hun kuddes, s winters een bescheiden wintersportplaats. Zes pistes zijn er, van makkelijk (groen) tot moeilijk (zwart). Een stoeltjeslift brengt de echte liefhebber naar de top van Jebel Oukaïmeden (3273 meter). Het dorpje zelf heeft een paar hotels, berghutten en enkele restaurantjes. Skiën is geen populaire sport in Marokko; de gemiddelde Marokkaan weet nauwelijks dat het in eigen land kan. De besneeuwde hellingen zijn, vooral op zondag, een populair uitje voor rijke families uit Marrakech die vaak meer voor de sneeuw en het indrukwekkende uitzicht komen dan voor het skiën. De jongeren uit de omliggende dorpen skiën soms wel, net als de militairen van de vlakbij gelegen militaire basis. Europeanen zijn hier schaars. De Nederlandse Helma Matthijssen leerde hier skiën van haar Marokkaanse man. Oukaïmeden is geen toeristische bestemming vol Westerse toeristen en dito vertier, vertelt ze. Maar dat is volgens haar juist de charme. Het is skiën op z n Marokkaans en tussen de Marokkanen. Wie bijvoorbeeld de 500 meter tussen hotel en piste niet wil lopen, kan zich laten dragen door een muilezel. Verwacht ook geen après-ski als in de Alpen. De luxere hotels schenken bier en wijn, maar liefst uit het zicht. Op de terrassen wordt vooral muntthee gedronken. Helga Matthijssen runt samen met haar man Omar Souktan hun reisbureau Maroc Travel. Ze hebben ook skitrips op het programma staan. Maar deze zijn alleen voor ervaren tourskiërs, want ze gaan off-piste van en naar de top van de Toubkal. De minder geoefende skiër is aangewezen op het 1500 meter lager gelegen Oukaïmeden, nog altijd de hoogste skipiste van Afrika. Overnachten kan in Oukaïmeden zelf of in de omringende dorpen. Daar zijn enkele hotelletjes en privéhuizen, zogenaamde gîtes. Deze laatste logeermogelijkheid is primitief (onverwarmd, vaak met meer mensen op een kamer), maar ook een fascinerende belevenis. Palmbomen witte bergtoppen In deze Berberdorpjes ben je als westerling soms nog echt een bezienswaardigheid, wat zich uit in starende blikken en onhandig aangeknoopte gesprekjes. Kijk niet raar op als je in een huis boven een koeienstal belandt. Veel dorpen hebben ook nog een traditionele hamam, warm gestookt met cederhout, waarbij je doucht door bakjes water over jezelf - of elkaar - te gooien. Dit soort logeeradresjes zijn alleen te vinden via een reisorganisatie. Deze zorgt desgewenst ook voor een gids en een kok - tevens muilezelbegeleider. Voor meerdaagse trekkings in de bergen zijn gids, kok en muildier onontbeerlijk. Deze bergtochten zijn populair in de zomer, maar ook goed te doen in de winter. Eventueel zijn ze een goed alternatief voor skiën, mocht er niet genoeg sneeuw liggen en de pistes gesloten zijn. Wandelend door het Atlasgebergte Mischlifen De kans op (te) weinig sneeuw is echter groter in Marokko s andere bijzondere ski-resort: Mischlifen, in de Midden-Atlas. Is Oukaïmeden goed te bereiken vanuit Marrakech, voor een uitje richting Mischlifen zijn de Koningssteden Fès en Mèknes goede uitvalsbases. Gelijk na het drukke Fès begint de leegte en de weidsheid van de Midden-Atlas, een gebied dat toeristen meestal overslaan. Zij gaan naar de steden, het strand, de woestijn in het Zuiden of wandelen in de bergen, maar zelden naar Marokko s uitgestrekte lege binnenland. Dus heb je de tweebaansweg, de N8 richting het Zuiden, grotendeels voor jezelf. Kilometers lang. Heel soms passeren vrachtwagens de (over)volgepakte oude Amerikaanse Bedfords zijn een bezienswaardigheid op zich - of moet je afremmen voor een herder met zijn kudde schapen. Verder niets dan een kale vlakte met af en toe indrukwekkende roze- en roodkleurige rotsformaties die doen denken aan Amerika s wilde westen. En dan vanuit die leegte is het, na ongeveer twee uur rijden, ineens groen en rij je een onwerkelijk decor in: grote bakstenen huizen met puntdaken van rode dakpannen. Dit is Ifrane, dat niet voor niets de bijnaam Klein Zwitserland heeft; het oogt als een dorp in de Zwitserse Alpen, inclusief kerktoren. Ifrane dankt dit on-marokkaanse uiterlijk aan de Franse kolonisator. Zij hebben de plaats begin 20ste eeuw gesticht. Het waren ook de Fransen die zeventien kilometer van Ifrane, op Jebel Mischlifen, in de jaren 50 een klein ski-resort bouwden. Slechts twee makkelijke pistes (groen) zijn er, met elk een lift. Die gaan echter pas om elf uur s ochtends open als de stedelingen komen. Vooral op zondag wagen veel rijke(re) families uit Mèknes, Fès, Rabat en Casablanca, een poging op de latten. In Ifrane zijn volop (luxe) hotels en restaurantjes. Op de berg zelf, naast de piste, is er slechts één: Aghlias, een goed middenklasse hotel/restaurant. Eten kan ook bij de diverse kraampjes met koek en zopie : brood met sardines, olijven, hard gekookt ei, bissara (marokkaanse tuinbonensoep) en natuurlijk muntthee. Qua skiën stelt Mischlifen niet zoveel voor, zegt beginnend skiër Helma Matthijssen. Maar de omgeving en de plek, zo dichtbij de woestijn, maken het bijzonder. En als je toch op doorreis bent van Fès naar bijvoorbeeld Marrakech of de zandduinen bij Rissani, dan is het een hele leuke tussenstop. Het wintersportseizoen in de Midden Atlas loopt ongeveer van eind januari tot eind maart. Maar ondanks dat Jebel Mischlifen op ruim 2000 meter hoogte ligt, is sneeuw hier nooit zeker. Wandelen is dan een goed alternatief. Dat de omgeving: berghellingen vol naaldbomen, prachtig is, moge blijken uit het feit dat koning Mohammed VI hier een van zijn paleizen heeft. Daar is hij overigens vooral s zomers wanneer het in Ifrane, in vergelijking met de rest van het land, heerlijk koel is. Een immens standbeeld van een liggende leeuw herinnert in Ifrane aan de leeuwen die hier vroeger in het ruige berggebied voorkwamen. Het nationaal voetbalelftal is er naar vernoemd (Atlas Lions), maar leeuwen zijn er hier al lang niet meer. Net buiten Ifrane heb je echter wel grote kans om langs de kant van de weg een Berberaap tegen te komen. Praktisch Oukaïmeden heeft zes liften en de pistes zijn er van makkelijk (groen) tot moeilijk (zwart). Er wordt les gegeven en er is materiaal te huur zij het niet altijd de juiste maat of kwaliteit. Sneeuw ligt er soms al in november, maar de beste tijd om te skiën is rond (eind) februari. Skiën kan in principe op eigen gelegenheid. Het ski-resort ligt aan het eind van de asfaltweg en is dus per (gezamenlijke) taxi of (huur)auto, bijvoorbeeld vanuit Marrakech, goed bereikbaar. Mischlifen heeft twee kleine pistes. Ook hier kan je les krijgen en materiaal kopen of huren. Februari biedt hier doorgaans de meeste kans op sneeuw. Mischlifen ligt ongeveer honderd kilometer van Fès en iets verder van de kleinere Koningsstad Mèknes. Vanuit Rabat, Casablanca of Marrakech is het zeker een dag rijden.

9 Onvergetelijke vogel- en natuurreizen in bijzondere landen Panama, op zoek naar de Quetzal en ontmoetingen met kolibries. Het Panamakanaal, wie heeft er nooit van gehoord? Maar Panama heeft zoveel meer te bieden. Panama is voor Europese vogel- en natuurliefhebbers een betrekkelijk onbekende bestemming. Amerikanen kennen Panama al langer en weten dat het de vergelijking met het naastgelegen Costa Rica met glans kan doorstaan. De voorzieningen zijn onberispelijk, het eten is heerlijk en de mensen buitengewoon vriendelijk. Er is comfortabel vervoer tussen de plaatsen die u bezoekt. De natuur is er overal aanwezig. Als u bij het oversteken van het kanaal moet wachten op een boot, die door de sluis gesleept wordt kunt u een concert horen van brulapen in het nabije bos, of een luiaard zien die vanuit de boom op u neerkijkt. Panama is zich bewust van de bijzondere betekenis van haar natuur. Veel ervan wordt beschermd in nationale parken en reservaten. Er is zelfs een gemeenschappelijk grensoverschrijdend park met Costa Rica. Je vindt er nevelwouden met hun weelderige plantengroei, bloemen en vogels. Haaksnavel kolibri Bij het bezoeken van de parken en reservaten zijn lokale gidsen onmisbaar. Zij kennen hun soorten uitstekend en nemen je mee naar de beste plekken om bijzondere dieren te zien, zoals als de geheimzinnige Quetzal. Een van de mooiste nevelwouden is 30 jaar geleden ontwikkeld op verlaten landbouwgrond. Het is er prachtig en het laat zien dat regenwoud kan herstellen. Een natuur- en vogelreis reis brengt u naar de mooiste plaatsen, kustgebieden, regenwouden, bergboslandschap Panama nevelwouden, bergbossen waarin we veel van de bijna 1000 soorten vogels van Panama kunnen zien. Er zijn torens die tot boven de boomkronen van het regenwoud reiken om de vogels te zien, die niet gewend zijn naar de bosbodem te gaan. Ook rond hotel of lodge kan men volop genieten van de veelheid van vogels, maar ook de agouti s, apen, neusbeertjes, luiaards enzovoorts. Op veel plaatsen zijn wervelende zwermen kolibries. Het is een prachtige sport om er zoveel mogelijk soorten te herkennen. Naast het vogelen moeten we niet vergeten dat dit ook het land is van het Panamakanaal. Er zijn mogelijkheden om zowel de huidige situatie als de geschiedenis te leren kennen. Kortom een onvergetelijke reis in een bijzonder land met een bijzonder karakter. Taiwan, Onbekend maakt onbemind Onbekend maakt onbemind is het gezegde. Dat geldt zeker voor Taiwan als vogeleiland. Taiwan ligt voor de oostkust van China. De vroegere naam Formosa kreeg het van de Portugezen die het voor de westerse wereld ontdekten: Ilha formosa, wat niet minder betekent dan prachtig eiland. De naam is nu weg maar de schoonheid is gebleven. Kleiner dan Nederland met meer dan 23 miljoen inwoners en dan gaaf en ongerept. Kan dat? Dat kan omdat vrijwel de gehele bevolking in de kustvlakten woont. De steile en hoge bergketen, met vele toppen die boven de 3000 meter komen, doorsnijdt Taiwan van noord tot zuid en is zeer dun bevolkt. Het zijn adembenemend prachtige landschappen. De bergen zijn vol wild stromende beken en rivieren, geheimzinnige diepe kloven, steile hellingen en bossen. Het geeft zelfs oorspronkelijke bewoners ruimte om in bossen van de natuur te leven. De hoogteverschillen hebben tot gevolg dat kustvlakten, mangrovebossen, tropisch laaglandbos, gematigd bergbos en naaldbos en alpentoppen op slechts korte afstand van elkaar te vinden zijn en snel te bereiken. Daarnaast is er ook veel cultuurland met kleine akkers, advertentie thee- en rijstveldjes en boomgaarden. Die worden zo zorgvuldig beheerd dat de boeren hun vruchten apart verpakken terwijl ze nog aan de boom zitten. Hellingen lijken soms helemaal witgespikkeld door de vele witte zakjes. Taiwan rijk aan unieke soorten, prachtige vogels zoals mikado fazant, Swinhoes fazant, de Formosa kitta, Taiwan blauwstaart en veel meer. Deze vier behoren tot 15 soorten, die zelfs uitsluitend op Taiwan voorkomen. Daarnaast komen nog 60 ondersoorten van andere vogels uitsluitend op Taiwan voor, zoals de Chinese bamboepatrijs en Taiwan baardvogel. Er zijn zoveel meer vogelsoorten te zien, dat een vogelreis naar Taiwan gewoon een feest is. White-vented plumeteer In Taipei zijn vele musea en prachtige tempels. Ook is het bezoeken van de night market een belevenis op zich. Dit is China op zijn westers, met het wezenlijke verschil dat reizen hier door de goede infrastructuur en goede verbindingen supersnel gaat. De hoge snelheidstrein, verbindt het zuiden van het land in een uur met de hoofdstad Taipei in het noorden. Ook voor wandel- of fietsliefhebbers is Taiwan een aanrader. De Taiwanese keuken is verrassend en zeer gevarieerd. Tot slot: nergens vind je een vriendelijker en hulpvaardiger volk als de Taiwanezen. Blue Elephant, vogel- en natuurreizen, C R U I S I N G I N S T Y L E voor uw ultieme cruisevakantie Vraag onze fraaie brochure aan via Of laat u deskundig adviseren door onze travelconsultants tel

10 Samen op stap naar bijzondere bestemmingen Ga mee met de beste reisleiders en ontdek meer over culturen wereldwijd Vesterålen en Lofoten Cruise per Hurtigruten Vikingmuseum in Borg Wandeling door de natuur van de Lofoten 8 dagen 1898 Azerbeidzjan en Georgië Karavaanroute Azerbeidzjan Baku en Tbilisi Veel UNESCO werelderfgoed Adembenemende vergezichten op de Kaukasus 15 dagen 2098 Van Kiev tot Moskou Holenklooster in Kiev Uitgebreid bezoek Gouden Ring Tolstojs landgoed in Toela Kremlin in Moskou 13 dagen 1798 Baskenland Pamplona en San Sebastián Guggenheimmuseum Bilbao Kloosters van Loyola en Aránzazu 8 dagen 1198 Oost-Turkije Excursie naar de berg Nemrud Urfa en Harran Oostelijk Anatolië Klooster Mor Gabriel 15 dagen 1279 Israel Oude en nieuwe stad Jeruzalem Bethlehem en Jericho Safed, Akko en Haifa Massada, Qumran en Dode Zee 8 dagen 1298 Namibië Wandeling en overnachting Namibwoestijn Uitgebreid bezoek Etosha NP Deadvlei en Sossusvlei Verblijf op een game farm 21 dagen 3798 Peru, Bolivia en Chili Incahoofdstad Cuzco en Titicacameer Incacitadel Machu Picchu Arica en Arequipa Lauca nationaal park 21 dagen 4298 Zuid-China en Tibet Stenen Woud en Bos van Tienduizend Pieken Ontmoetingen met kleurrijke minderheidsgroeperingen Het verborgen paradijs Shangri-La 21 dagen 3398 Deze SRC-cultuurvakanties zijn inclusief: vlucht/bus/treinreis vervoer ter plaatse luchthavenbelastingen en heffingen verblijf in een 2-persoonskamer o.b.v. LO/HP/VP compleet excursieprogramma deskundige Nederlandssprekende reisleider Onze reisleiders brengen cultuur tot leven src-cultuurvakanties.nl Boek ons nieuwe zomeraanbod online!

11 De geesten van Samye Tekst: Munda de la Marre Het centrum van Lhasa is een middeleeuwse sensatie: gefascineerd staar ik naar de bloedende karkassen van de yaks bij de slager op de Bejingstraat. De yak is voor de Tibetanen het meest nuttige dier, zij spreken graag over hun koe, je kunt hem tot soep maken, hij geeft melk voor kaas en hij kan extreme koude doorstaan. Op het centrale plein bij de Jokhang tempel werpen de Tibetaanse burgers zich, met inmiddels vuile kleren, op de grond. Waarom werpt iedereen zich in het stof? Maar dit zijn niet slechts een paar fanaten, maar honderden burgers die duizenden prosternaties (moeizame religieuze oefening) doen. En dan te bedenken dat velen onder hen dit honderden kilometers lang volhouden vanaf hun woonplaats tot aan de Jokhang tempel. Ik blijf lang kijken. Later loop ik samen met mijn Tibetaanse tolk Kompo naar de familie Lobsa. Hij vertelt onderweg de Tibetaanse nieuwtjes. De laatste zomers wordt het warmer in Lhasa, met een gemiddelde temperatuur van 25 graden, vroeger was het gemiddeld 17 graden. Deze temperatuursverhoging is aangenaam voor de toeristen, maar de boeren en nomaden zijn verontrust want er valt te weinig regen. De Chinezen kappen nog steeds teveel bomen waardoor zij een ecologisch probleem creëren in Tibet, zij luisteren niet naar de tips van de boeren. Dat gebeurde ook bij het bouwen van de populaire nieuwe sneltreinverbinding van Golmud naar Lhasa. De boeren waarschuwden de Chinezen: Jullie moeten een hoge muur bouwen. Maar de Chinezen sloegen deze raadgevingen in de wind. Nu sterven er ieder jaar honderden yaks, want zij springen over de lage muur en komen op de rails terecht, maar zij kunnen er niet meer uitkomen. En dan komt de trein. Ik luister en bewonder de rust in de stem van de gids, terwijl hij uitweidt over de stommiteit van de Chinese spoorwegen. De geesten van Samye Met lokale boeren trekken we te paard van de kloosterstad Ganden (veertig km. ten oosten van Lhasa op een hoogte van 4300 meter), naar Samye. Dit is een vijfdaagse pelgrimstocht en het toppunt van de reis is de bereiking van een hoog bergplateau met vruchtbare grasgrond (7500 meter). Een Tibetaanse jonge man galoppeert in felrood kostuum, op een zwart paard aan de rand van het bergplateau. Als hij stilstaat, zie ik hem bellen met een mobiele telefoon. Nomadenfamilies zwaaien ons toe in traditioneel kostuum. Honden zo groot als kalveren, komen ons blaffend verwelkomen. De nomaden staan voor hun bruine tenten met schoorstenen, waaruit rookwolken opstijgen. En hoe koken zij hun water? Zoals veel boeren in Tibet, buiten, op ijzerkleurige kookplaten die werken op zonne-energie. We reizen verder per tractor met aanhangwagen. De opzittende Tibetaanse reizigers lachen maar spreken niet, terwijl het vruchtbare dal langzaam maar zeker overgaat in de uitgestrekte zandvlakten van Samye. De weg is hobbelig en het is heet. Jonge monniken Lhasa In de verte doemen kleurrijke stoepa s op: rood, zwart, groen en wit met op de achtergrond zachtgele steenbergen. Het Samye klooster is een mandalarepresentatie van het boeddhistische universum. Het model is gebaseerd op de Odantapuri-tempel van Bihar in India. Er ligt een asfaltweg met brede trottoirs voor de goudkleurige kloosterpoort. De tractor rijdt in volle vaart door de poort van de ommuurde kloosterstad. Het is wezensvreemd, de sfeer binnen de muren. We zien imposante gebouwen afgewisseld met slecht onderhouden, geruïneerde tempels. Veel tempels zijn slordig afgewerkt, als ik in de duisternis van een mooie tempel omhoog kijk zie ik: kippengaas. Samye is eeuwenlang opgebouwd en weer afgebroken. De laatste afbraak vond plaats tijdens de culturele revolutie. Er staat een schaap voor de ingang van de grote stoepa. Er liggen betonnen rioolpijpen aan de rand van het terrein. De kloosterstad Samye (775 AD) werd groots opgezet door Koning Trisong Detsen. De koning kreeg problemen tijdens de bouw van het klooster. Samye was een plek bestemd voor een Boeddha, maar daar waar een Boeddha zich kan manifesteren verschijnen ook de boze geesten. Iedere nacht werd afgebroken wat tijdens de dag werd opgebouwd. Hoe kwam dat? De mondelinge overlevering verhaalt dat de meerderheid aan het hof bestond uit Bon-gelovigen die streden tegen het opkomende Boeddhisme middels hun nachtelijke, zwarte magiepraktijken. Koning Trisong Detsen loste het probleem destijds op door de tantrische meester Padmasambhava (Guru Rinpoche) uit India uit te nodigen. Padmasambhava vloog met zijn ziel een cirkel langs het bouwterrein, daar waar de huidige kloostermuur ligt, om de kwaadaardige geesten buiten te sluiten. Bovendien trouwde hij met een belangrijke vrouwelijke geest en daarmee had hij de kwaadaardige geesten onder controle. Deze actie stond symbool voor de overwinning van het Boeddhisme over het Bon- establishment van Tibet. De meditatiegrotten bij Samye Chimpu Vanuit Samye bestijgen wij de berg naast het Chimpu ravijn. Ik concentreer mij, tijdens de klim, tien minuten lang op mijn ademhaling. Ik rust nahijgend uit, kijk naar beneden en vraag mij af of de kluizenaars van Chimpu die jarenlang mediteren in grotten, een rustgevende invloed uitoefenen op de wind, het water en de dieren in dit smalle dal. Ik kijk omhoog. Wie staat mij daar voor zijn grot op te wachten? Jambaishi, hij zwaait. Deze toegewijde aanhanger van de Nyingmatraditie is 40 jaar, hij verloor zijn ouders in zijn kinderjaren. Hij startte op zijn 21e jaar als pelgrim en reisde te voet langs de kloosters van Tibet. Jambaishi bedelde om te overleven. Toen hij in Chimpu aankwam stond de mooiste grot van Padmasambhava, de grondlegger van Samye, toevallig leeg. Hij hoopt dat het hem gegeven is, om zijn levenlang in deze grot te mogen wonen. Dit valt te betwijfelen want later blijkt dat zijn buren, een tante en haar neef, in een grot naast hem nog extra woonruimte zoeken. Zij zijn dol op hun grot, met balkon en bloemen op het zuiden, maar uitbreiding zou deze familie zeer welkom zijn. Ik krijg de indruk dat tussen de monniken in Chimpu een woningstrijd gaande is. Kunt u eraan werken via uw jarenlange meditaties om een grote lama te worden? Nee, dat is onmogelijk. Je wordt uitsluitend lama door reïncarnatie, antwoordt Jambaishi. Ik had hoge verwachtingen van de meditatiediscipline van de mannen in de grotten. Ik had verwacht dat zij nachtenlang konden mediteren. Maar dergelijke hoogstandjes beheerst Jambaishi niet. Hij wordt zelfs boos als ik doorvraag. Dat zijn de machttrucs van de mensen van het oude Bon-geloof. Niemand op deze berg beoefent macht in de geesteswereld. Wij van de Nyingmatraditie beoefenen uitsluitend de compassie voor onze medemens. Wij mediteren niet om zelf slimmer en krachtiger te worden. Wij bidden hier voor andere mensen en dieren. De bedoeling is dat zij gelukkig worden. Ik meen ineens te begrijpen waarom dochter Pema, in de Chinese gevangenis, nooit steun zocht in haar geloof. In de halfduistere grot fluistert Jambaishi: Aan Boeddha denk je om andere mensen gelukkig te maken. Meer info: advertentie Ontdek zélf de wereld met Bijzondere reizen op maat >Latijns-Amerika >Midden-Oosten >Afrika >Azië beurs amsterdam: yakultzaal stand 8 B r o c h u r e? > > > B e l > > > W W W. VA M O N O S. N L

12 Djoser Junior Groepsrondreizen wereldwijd voor ouders met kinderen Djoser Wandel & Fiets Djoser rondreizen Actieve groepsrondreizen naar alle continenten AZIË AFRIKA MIDDE N-OOST EN LATIJN S-AMER IKA OCEAN IË Wandel- en fietsreizen wereldwijd E? R U H C BRO L N. R E DJOS OF 071