Voortgang IBA beleid in beeld

Transcriptie

1 REKENKAMERCOMMISSIE ZZL Definitief rapport Voortgang IBA beleid in beeld mei 2010 Rekenkamercommissie Waterschap Zuiderzeeland mei

2 Voortgang IBA beleid in beeld Rekenkamercommissie ZZL Rekenkamercommissie Waterschap Zuiderzeeland mei 2010

3 INHOUD BLAD 1 INLEIDING Aanleiding voor een rekenkameronderzoek naar het IBA-beleid Doelstelling Centrale vragen Afbakening en focus van het onderzoek Het toetsingskader Onderzoeksverantwoording Leeswijzer 5 2 WETTELIJK KADER IBA BELEID Inleiding Landelijke wet- en regelgeving Wet milieubeheer Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater Besluit lozing afvalwater huishoudens Beleidsontwikkeling integrale planmatige aanpak c.q. verbrede zorgplicht De rol van gemeenten bij het afvalwater in het buitengebied Rol Zuiderzeeland volgens Gebiedsgericht IBA-Beleid Waterwet 11 3 TOTSTANDKOMING GEBIEDSGERICHT IBA-BELEID Inleiding Zuiveringsrendement IBA-systemen Gezamenlijke verkenning tot Plan van Aanpak Rioleren/Ibatiseren buitengebied Flevoland Rapport IBAtiseren van gemeenten Keuzes van waterschap Zuiderzeeland ( ) Ontwikkelingen na vaststelling IBA-beleid Totstandkoming en inhoud Bestuursovereenkomsten 28 4 STAND VAN ZAKEN Inleiding Nakoming afspraken uit Bestuursovereenkomsten Aantal aangelegde IBA-systemen en ontzorgde locaties Milieurendement Investeringskosten van het IBA-beleid Exploitatiekosten 38 5 IBA-BELEID ELDERS EN TOEKOMSTPERSPECTIEF Inleiding Landelijke trend huishoudelijk afvalwater in het buitengebied IBA-beleid in vergelijkend perspectief 40 6 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Conclusies en aanbevelingen 42 7 COLOFON

4 1. INLEIDING 1.1 Aanleiding voor een rekenkameronderzoek naar het IBA-beleid Op grond van het Lozingenbesluit Wet verontreiniging oppervlaktewateren (Wvo) huishoudelijk afvalwater is het per 1 januari 2005 wettelijk verplicht om het huishoudelijk afvalwater te zuiveren voordat het geloosd mag worden. In dit kader dienen in beginsel alle nog niet gerioleerde percelen in het buitengebied van Flevoland vóór 1 januari 2005 te zijn aangesloten op de riolering, of te zijn voorzien van een IBA-systeem. IBA staat voor Individuele Behandeling van Afvalwater en betreft een kleinschalig systeem om afvalwater te zuiveren. Op grond van de geldende wetgeving behoort de aanleg van riolering binnen het gemeentelijk gebied tot de zorgplicht van de gemeente. Gemeenten zijn aldus verplicht de riolering voor de inzameling en het transport van afvalwater aan te leggen. Omdat het aanleggen van riolering in het buitengebied soms duur is, zijn er regels opgesteld waarbij gemeenten van de provincie ontheffing kunnen krijgen van die plicht. Als er door de gemeente geen riolering wordt aangelegd zal er een andere voorziening, in beginsel minimaal een 6 m3 septic tank, moeten komen. Op basis van het Lozingsbesluit Wvo zal de lozer deze andere voorziening moeten (laten) aanleggen. Waterkwaliteitsbeheerders kunnen in gebieden met bepaalde waterkwaliteitsdoelstellingen op grond van het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater een IBA-systeem met een hoger zuiveringsrendement eisen. In het beheersgebied van waterschap Zuiderzeeland lagen in percelen die niet waren aangesloten op de riolering. Om het huishoudelijke afvalwater te zuiveren was in beginsel de aanleg van een 6 m3 septic tank de minimale eis. Voor Flevoland betekende dit het aanleggen van 4165 septic tanks voor Het waterschap heeft in 2004 besloten om in plaats van deze 6 m3 septic tanks, onder meer vanwege het beperkte zuiveringsrendement, tot IBA Klasse II systemen aan te leggen in gebieden met kwetsbaar water, die het huishoudelijk afvalwater voor meer dan 90% zuiveren. Kern van het hiervoor opgestelde gebiedsgerichte IBA-beleid is dat het waterschap deze zuiveringssystemen betaalt, aanlegt, beheert en onderhoudt. Door de Algemene Vergadering zijn, mede in het licht van de onder druk staande waterschapslasten, vragen gesteld over de adequaatheid van het gebiedsgerichte IBA-beleid. De unieke keuze die waterschap Zuiderzeeland heeft gemaakt ten aanzien van haar rol in het IBA-beleid leidt er immers toe dat het waterschap tot in lengte van dagen de financiële consequenties van het IBA-beleid draagt. De Rekenkamercommissie van Waterschap Zuiderzeeland heeft daarom besloten een onderzoek uit te voeren naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het gevoerde beleid. 1.2 Doelstelling De taak van de Rekenkamercommissie is het toetsen van het door het bestuur van Waterschap Zuiderzeeland gevoerde bestuur op de onderdelen doelmatigheid en doeltreffendheid. Het doel van de door de Rekenkamercommissie uit te voeren onderzoeken is het versterken van de controlerende rol van de Algemene Vergadering en het versterken van het lerend vermogen van Waterschap Zuiderzeeland. De onderzoeken dienen dan ook inzicht te bieden in de prestaties van het waterschap en het, waar nodig. formuleren van aanbevelingen voor de toekomst. In dit kader wordt het doel van dit onderzoek als volgt geformuleerd: - 2 -

5 Inzicht verkrijgen in de doeltreffendheid en doelmatigheid van het door Waterschap Zuiderzeeland gevoerde gebiedsgerichte IBA-beleid in de periode , zodat een doorkijk gemaakt kan worden naar de consequenties van het gevoerde beleid in de nabije toekomst. 1.3 Centrale vragen In het licht van bovenstaande doelstelling staan de volgende vijf onderzoeksvragen centraal: 1. Wat waren de uitgangspunten en veronderstellingen die aan het gebiedsgerichte IBA beleid ten grondslag lagen op basis waarvan de Algemene Vergadering het beleid heeft vastgesteld? 2. Welke doelen en uitgangspunten zijn in het gebiedsgerichte IBA beleid verwoord en welk milieurendement c.q. welke milieueffecten werden hiermee beoogd? 3. Tot welke resultaten heeft het gebiedsgerichte IBA beleid tot op heden geleid en is dit conform het vastgestelde beleid? 4. Op welke wijze is de Algemene Vergadering in staat gesteld haar kaderstellende en controlerende rol te vervullen (informatievoorziening)? 5. Welke consequenties heeft voortzetting van het huidige gebiedsgerichte IBA beleid voor de nabije toekomst? 1.4 Afbakening en focus van het onderzoek Het gebiedsgerichte IBA-beleid richt zich op beperkte lozingen (tot 10 vervuilingseenheden - verder v.e.) van huishoudelijk afvalwater buiten 40 meter van de riolering waarvoor de gemeente ontheffing heeft gekregen. Verder betreft het bestaande lozingen van vóór 1 maart Uitgangspunt van het gebiedsgerichte IBA-beleid is dat de huidige lozingssituatie in gebieden zonder kwetsbaar water kan blijven bestaan mits lozingen plaatsvinden via een septic tank die goed functioneert en goed wordt beheerd. In gebieden met kwetsbaar water worden vanuit het gebiedsgerichte IBA beleid door het waterschap IBA-systemen klasse II aangelegd. Het onderzoek richt zich op de onderbouwing van de uitgangspunten, de veronderstellingen die daaraan ten grondslag liggen en de resultaten waartoe dat heeft geleid. Daarbij worden het milieurendement en de effecten in beeld gebracht voor zover hierover informatie bij het waterschap aanwezig is. Met betrekking tot de kostenontwikkeling en veranderende aannames wordt nagegaan wat voortzetting van het huidige beleid voor de nabije toekomst betekent. 1.5 Het toetsingskader Op basis van de onderzoeksvragen zoals geformuleerd in paragraaf 1.3 zijn de normen van het toetsingskader ingedeeld naar de volgende aspecten: beleidsuitgangspunten en veronderstellingen, beleidsdoelen, monitoring en informatievoorziening richting Algemene Vergadering. Het toetsingskader is gebaseerd op de landelijke wet- en regelgeving (o.m. Lozingbesluit/regeling Wvo, Wet milieubeheer), landelijk beleid en beleid van waterschap Zuiderzeeland. Beleidsuitgangspunten en veronderstellingen Beleidskeuzes zijn op basis van volledige en juiste informatie (onderbouwingen en analyses), afgezet tegen de landelijke wet- en regelgeving, met inzicht in de consequenties (risico s, alternatieven, financiële gevolgen) transparant gemaakt; - 3 -

6 Het vastgestelde beleid voldoet aan de landelijke wet- en regelgeving en aan gemeentelijk en provinciaal beleid; Beleidsdoelen De doelstellingen van het gebiedsgerichte IBA-beleid zijn duidelijk en afrekenbaar opgenomen in het beleid; Het waterschap hanteert een strategie ten einde tenminste de landelijke doelstellingen c.q. eisen van sanering van het afvalwater in het buitengebied te behalen; De beleidsdoelen hebben een eenduidige doorvertaling gekregen in de met gemeenten afgesloten Bestuursovereenkomsten; Monitoring De kwantitatieve en kwalitatieve doelen en effecten van het IBA-beleid worden door Waterschap Zuiderzeeland structureel gemonitord (er is zicht op de mate waarin het beoogde milieurendement wordt gehaald); Waterschap Zuiderzeeland voert het gebiedsgerichte IBA beleid uit conform de door de Algemene Vergadering vastgestelde doelen en kaders; De uitvoering van het IBA-beleid verloopt conform de planning en kostenontwikkeling (voor de burger) zoals die door de Algemene Vergadering is vastgelegd; Waterschap Zuiderzeeland geeft de uitvoering vorm volgens de afspraken zoals die zijn vastgelegd in de Bestuursovereenkomsten met de gemeenten; Bij de uitvoering van beleid wordt waar nodig enerzijds op basis van monitoringsgegevens en anderzijds op basis van een eventuele veranderende beleidscontext (regelgeving, milieurendementen) het beleid bijgestuurd; Informatievoorziening richting AV De Algemene Vergadering heeft op basis van volledige en juiste informatie besloten over het gebiedsgerichte IBA-beleid (kaderstellende rol); De Algemene Vergadering wordt volledig, tijdig en juist geïnformeerd over de voortgang (realiseren van doelen, besteding van middelen, risico s) van het IBA-beleid en wordt daarmee in staat gesteld waar nodig tijdig bij te sturen (controlerende rol). 1.6 Onderzoeksverantwoording Deze Nota van Bevindingen is tot stand gekomen op basis van documentenstudie (zie bijlage 1) en interviews op ambtelijk en bestuurlijk niveau binnen het waterschap Zuiderzeeland (zie bijlage 2). Op basis van de documentenstudie is de totstandkoming en beleidsmatige vaststelling van het gebiedsgerichte IBAbeleid feitelijk in beeld gebracht en is een eerste beeld verkregen van de voortgang van het beleid. Tevens is op basis hiervan het toetsingskader verder uitgewerkt (zie paragraaf 1.5). Gebaseerd op de uitkomsten van de documentenstudie is een interviewguide opgesteld. De uitkomsten van de documentenstudie en de interviewguide zijn besproken met de Rekenkamercommissie. Vervolgens zijn binnen het waterschap 7 interviews gehouden. Interviews hebben plaatsgevonden met de dijkgraaf, de verantwoordelijk heemraad en met bij het beleid betrokken beleidsmedewerkers, projectleiders en uitvoerders (zie voor een volledig overzicht bijlage 2). Van alle interviews zijn gespreksverslagen gemaakt die ter verificatie van de feitelijkheden zijn voorgelegd aan de geïnterviewden. Naar aanleiding hiervan zijn daar waar nodig nog aanvullingen in de verslagen doorgevoerd. De interviews hadden tot doel de bevindingen uit de documentenstudie te toetsen, witte vlekken in te vullen en na te gaan in hoeverre de uitvoering conform beleid heeft plaatsgevonden en welke knelpunten c.q. uitdagingen resteren. De informatie uit de - 4 -

7 documentenstudie en de interviews is in onderlinge samenhang en in het licht van de centrale doelstelling van dit onderzoek geanalyseerd. De bevindingen zijn in deze Nota van Bevindingen verwoord. 1.7 Leeswijzer Volgend op deze inleiding wordt in hoofdstuk 2 het beleidskader van het gebiedsgerichte IBA-beleid geschetst. Daarin wordt op hoofdlijnen ingegaan op de landelijke wet- en regelgeving, de provinciale kaders en de rol van gemeenten en waterschap Zuiderzeeland ten aanzien van de omgang met huishoudelijk afvalwater in het buitengebied. Hoofdstuk 3 gaat in op de totstandkoming van het IBA-beleid in de periode In dit hoofdstuk zijn onder meer de afwegingen en keuzes die in het gebiedsgerichte IBA-beleid zijn gemaakt verwoord en is aangegeven welke besluitvorming hierover door het college van Dijkgraaf en Hoogheemraden (verder DenH) en de Algemene Vergadering heeft plaatsgevonden. De stand van zaken van het beleid anno 2010 (organisatie, aangelegde IBA's, milieurendement en kostenontwikkeling) komt aan de orde in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 beschrijft kort welke landelijke trend ten aanzien van de behandeling van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied onderscheiden kan worden en hoe hier op hoofdlijnen elders mee omgegaan wordt. Ten slotte zijn in hoofdstuk 6 de belangrijkste overall conclusies en aanbevelingen beschreven ten aanzien het door waterschap Zuiderzeeland uitgevoerde gebiedsgerichte IBA-beleid (nu nog pm)

8 2 WETTELIJK KADER IBA BELEID 2.1 Inleiding In de navolgende paragrafen wordt de wet- en regelgeving omtrent het IBA-beleid beschreven. Aan de orde komen de landelijke wet- en regelgeving (paragraaf 2.2), de rol van gemeenten bij afvalwater in het buitengebied (paragraaf 2.3) en de rol van waterschap Zuiderzeeland in het gebiedsgericht IBA-beleid (paragraaf 2.4). Paragraaf 2.5 gaat kort in op de nieuwe Waterwet en de rol van gemeenten en waterschappen. Het hoofdstuk bevat een feitelijke weergave van de wet- en regelgeving en het vastgestelde beleid. De manier waarop waterschap Zuiderzeeland binnen dit wettelijke kader invulling heeft gegeven aan het IBA-beleid komt naast paragraaf 2.4 uitgebreid aan de orde in hoofdstuk 3 en Landelijke wet- en regelgeving Het wettelijke kader voor het IBA-beleid, zoals vormgegeven door waterschap Zuiderzeeland, wordt voornamelijk gevormd door: Wet milieubeheer; Besluit en regeling lozing afvalwater huishoudens (Wvo besluit en regeling); Regeling lozing afvalwater huishoudens; Beleidsontwikkeling integrale planmatige aanpak c.q. verbrede zorgplicht. Onderstaand worden de belangrijkste elementen per wet- en regelgeving afzonderlijk besproken. Slechts die elementen worden besproken voorzover ze van belang zijn voor het IBA-beleid van het waterschap. Indien zich in de periode 2004-heden voor het onderzoek relevante wijzigingen hebben voorgedaan, wordt hier in de tekst op gewezen. Sinds eind 2009 is ook de Waterwet in werking getreden, maar deze wet is niet van invloed geweest bij de totstandkoming van het gebiedsgerichte beleid door waterschap Zuiderzeeland. Daarom, en vanwege het feit dat in de Waterwet niet expliciet wordt ingegaan op lozingen van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied, wordt hier maar kort op ingegaan in paragraaf Wet milieubeheer Artikel lid 1 van de Wet milieubeheer verplicht gemeenten te zorgen voor de inzameling en het transport van afvalwater dat vrijkomt bij de binnen hun grondgebied gelegen percelen. Kort gezegd komt het eerste lid er op neer dat gemeenten moeten rioleren. Deze verplichting staat bekend als de rioleringszorgplicht. Door het van kracht worden van de Wet gemeentelijk watertaken (Wgw) per 1 januari 2008 is het zorgplichtartikel enigszins gewijzigd en heeft het afvalwater nog slechts betrekking op stedelijk afvalwater. Het tweede lid van hetzelfde artikel bepaalt dat naast riolering ook andere systemen zijn toegestaan dan riolering (bijvoorbeeld een IBA) en dat de gemeente ontheffing kan krijgen van de zorgplicht door een aanvraag voor ontheffing hiervan aan te vragen bij Gedeputeerde Staten (zie paragraaf 2.4). GS kunnen, rekening houdend met milieuoverwegingen, vanuit het oogpunt van doelmatigheid van het beheer van afvalwater (kosten), aan gemeenten ontheffing verlenen van de rioleringszorgplicht. Gedeputeerde Staten stellen daartoe beleidsregels op om inzicht te verschaffen welk beleid ze hanteert met betrekking tot het verlenen van de ontheffingen. Op het moment dat een gemeente ontheffing heeft gekregen van de zorgplicht dan hoeft de gemeente in beginsel niets meer te doen en is de burger zelf verantwoordelijk

9 2.2.2 Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater Het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater 1, in werking getreden op 1 maart 1997, richtte zich rechtstreeks tot de burger (lozer) en gaat uitsluitend in op afvalwater uit huishoudens. In het besluit is de lozing op oppervlaktewater geregeld. Opgenomen is dat wanneer sprake is van bestaande beperkte lozingen (minder dan 10 inwonersequivalenten) binnen 40 meter van het riool, aansluiting op het riool moet plaatsvinden (art. 5 Beperkt lozen is verboden, indien de afstand tot de dichtstbijzijnde riolering 40 meter of minder bedraagt ). Wanneer sprake is van beperkte lozingen op een afstand van meer dan 40 meter van het riool moet een IBA worden aangelegd waarbij een overgangstermijn tot 1 januari 2005 gold (art. 6 lid 1 Indien bij bestaand beperkt lozen de afstand tot de dichtstbijzijnde riolering meer dan 40 meter bedraagt, wordt het huishoudelijk afvalwater door een voorziening voor de individuele behandeling van afvalwater geleid, waarmee de nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater zoveel mogelijk worden voorkomen.). Aangegeven is verder dat de minister voorschriften stelt ten aanzien van de uitvoering van de septic tank. Deze voorschriften werden opgenomen in de Regeling Wvo septic tank van Daarin werd onder meer aangegeven: Indien huishoudelijk afvalwater met een vervuilingswaarde van 1 en minder dan 6 inwonersequivalenten wordt geloosd, bedraagt de inhoud van de septic tank ten minste 6 m3 (art. 1 lid 1a). Verder is in het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater aangegeven dat in afwijking van de voorschriften kan worden volstaan met een voorziening die wat het zuiveringsrendement ten minste gelijkwaardig is aan een voorziening als bedoeld (6 m3), indien wordt voldaan aan door de waterkwaliteitsbeheerder te stellen nadere eisen ten aanzien van het zuiveringsrendement dan wel de doelmatigheid, het gebruik of het onderhoud van de voorziening (art. 7 lid 5). Verder is opgenomen dat de waterkwaliteitsbeheerder als nadere eis een bepaalde IBA-voorziening kan voorschrijven, indien het oppervlaktewater in een plan op grond van de Wet op de waterhuishouding een bijzondere functie of waterkwaliteitsdoelstelling is toegekend. Het gaat dan om lozingen binnen de zogenaamde kwetsbare en zeer kwetsbare gebieden (art. 6 lid 2) Besluit lozing afvalwater huishoudens Op 1 januari 2008 is het Besluit lozing afvalwater huishoudens in werking getreden die binnenkort onder meer het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater vervangt (zie voetnoot 1). In lijn met het Lozingenbesluiten stelt het besluit dat huishoudelijk afvalwater niet op of in de bodem of op het oppervlaktewater mag worden geloosd als er binnen 40 meter een openbaar vuilwaterriool of ander zuiveringtechnisch werk ligt en aansluiting hierop mogelijk is. In het geval dat er wel geloosd kan worden op of in de bodem of op het oppervlaktewater, moet het afvalwater door een zuiveringsvoorziening (IBA) worden geleid. Waaraan die zuiveringsvoorziening moet voldoen is bepaald in de bijbehorende Regeling lozing afvalwater huishoudens (vervangt de Regeling Wvo septic tank ). Daarin is opgenomen dat een zuiveringsvoorziening bestaat uit een septic tank met een nominale inhoud van ten minste 6 m3 (art. 1a). Het is op grond van het besluit toegestaan een andere voorziening te plaatsen als deze tenminste gelijkwaardig is. 1 Voorheen werden de lozingen vanuit huishoudens geregeld met het Besluit lozingsvoorschriften niet-inrichtingen, het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater en het Lozingenbesluit bodembescherming. Deze drie besluiten zijn niet meer van toepassing op lozingen vanuit particuliere huishoudens, maar ze zijn nog niet ingetrokken. Dat zal gebeuren als de gehele vernieuwing van de afvalwaterregelgeving is gerealiseerd, met de vernieuwde regels voor agrarische activiteiten in het Activiteitenbesluit en het toekomstig Besluit lozen buiten inrichtingen

10 In artikel 11.4 van het Besluit lozing afvalwater huishoudens is nog opgenomen dat het bevoegd gezag (waterschap), indien het belang van de bescherming van een oppervlaktewaterlichaam zich daartegen niet verzet, op aanvraag (van de lozer), voor een door hem vast te stellen termijn, het lozen kan toestaan door middel van een minder vergaande zuiveringsvoorziening (bv. een 3 m3 septic tank) of zonder zuiveringsvoorziening (toestemming voor de laatst genoemde optie blijft achterwege indien niet binnen een afzienbare periode alsnog op het vuilwaterriool of een zuiveringstechnisch werk wordt aangesloten). Een dergelijke mogelijkheid werd niet geboden in het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater van Opgemerkt wordt dat met het Besluit lozing afvalwater huishoudens dus de mogelijkheid wordt geboden aan waterschappen om op aanvraag van lozers een minder vergaande zuiveringsvoorziening dan de 6 m3 tank toe te staan. Op basis van artikel 7.5 van het Lozingenbesluit Wvo huishoudelijk afvalwater was dit niet mogelijk, hoewel dit artikel in de praktijk regelmatig anders werd geïnterpreteerd (wat betekent dat in den lande regelmatig 1,5 en 3 m3 tanks gelijkwaardig werden verklaard aan 6 m3 tanks). Tussentijdse bevinding rekenkamercommissie De rekenkamercommissie merkt op dat het sinds de inwerkingtreding van het Besluit lozing afvalwater huishoudens (1 januari 2008) het voor het waterschap mogelijk is op aanvraag van de lozer, lozingen via een 1,5 of 3 m3 tank toe te staan wanneer de bescherming van het oppervlaktewaterlichaam zich daartegen niet verzet Beleidsontwikkeling integrale planmatige aanpak c.q. verbrede zorgplicht De opstelling van de centrale overheid (ministerie van VROM) ten aanzien van het lozen van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied heeft vanaf eind jaren negentig een ontwikkeling doorgemaakt. In het algemeen overleg van 30 november 2000 met de vaste commissie van VROM heeft de Tweede Kamer gevraagd om de mogelijkheden voor een meer integrale aanpak van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied nader te verkennen. Bij brief van 4 maart 2002 heeft VROM de ideeën rondom een vernieuwde aanpak van het buitengebied voorgelegd. In september 2004 zijn de ideeën verder uitgewerkt en gepubliceerd in de Handreiking Afvalwater Buitengebied. Met de Handreiking wordt de bij de afvalwaterproblematiek betrokken overheden de mogelijkheid geboden om in (delen van) de nog niet gerioleerde gebieden als alternatief voor de aanleg van riolering te kiezen voor het individueel zuiveren van afvalwater waarbij de overheid de zorg van de burger voor het zuiveren overneemt. Het betreft hier dus geen wettelijke verplichting, In de notitie en de handreiking staat beschreven dat het voordeel van de regulering door het Lozingenbesluit en de Lozingregeling is dat eenieder weet waar hij aan toe is: een 6 m3 septic tank of in een beperkt aantal gevallen een verdergaande voorziening. Nadeel is echter dat het Lozingenbesluit zich richt tot de individuele lozer, waardoor kansen voor doelmatiger oplossingen niet worden benut en de vervanging van bestaande tanks door 6 m3 tanks op veel weerstand van de inwoners stuit. In antwoord hierop heeft VROM in de notitie en handreiking aan overheden de mogelijkheid geboden om met een meer integrale planmatige aanpak (ook wel verbrede zorgplicht ) de afvalwaterproblematiek in het buitengebied aan te pakken. Sanering van het afvalwaterprobleem kan op een planmatige wijze worden uitgevoerd onder regie van de gemeente. Dit moet leiden tot lokaal/regionaal maatwerk en een bevordering van de doelmatigheid. De overheden zijn blijkens de notitie niet verplicht om deze verbrede zorgplicht op zich te nemen. Indien de gemeente niet kiest voor de aanpak via de verbrede zorgplicht, dient de sanering van het buitengebeid - 8 -

11 te verlopen via de bestaande regelingen: provinciale ontheffingverlening voor de aanleg van gemeentelijke riolering gevolgd door het treffen van maatregelen volgens de Lozingenbesluiten door de lozers zelf. Indien de gemeente wel vrijwillig de zorgplicht op zich neemt zal er overeenstemming bereikt moeten worden tussen alle regionaal betrokken partijen (provincie, waterschap, gemeente en lozers). De VROM notitie en handreiking hebben niet de status van wetgeving. In de aanbiedingsbrief bij de beleidsnotitie is aangekondigd dat er naar zou worden gestreefd de verbrede zorgplicht op termijn in de wetgeving te verankeren. Hieraan is destijds nog geen invulling gegeven in afwachting van besluitvorming rondom een algehele herziening van de Wet milieubeheer. De handreiking heeft dan ook alleen betrekking op een vrijwillige verbrede zorgplicht. Per 1 januari 2008 is de keuze voor de verbrede zorgplicht in de Wet milieubeheer opgenomen. 2.3 De rol van gemeenten bij het afvalwater in het buitengebied Uit de bovenstaande uiteenzetting van de wet- en regelgeving en zoals uiteengezet in de Handreiking afvalwater buitengebied volgt dat de rol van gemeente bij het afvalwater in het buitengebied tweeledig kan zijn. In de eerste plaats is het mogelijk dat de gemeente vrijwillig op principiële gronden (het ontzorgen van haar burgers) of n.a.v. een ambtelijke verkenning de verbrede zorgplicht op zich neemt en de consequenties van deze keuze accepteert. In grote lijnen zijn deze consequenties: zorg nemen voor een integrale oplossing van het afvalwater in het buitengebied door de regie te nemen, komen met een planmatige oplossing die de instemming heeft van alle betrokken partijen, uitvoering van het plan door of namens de gemeente, beheer geregeld en zoveel mogelijk een gelijke behandeling van de lozer ongeacht of deze via een IBA of via riolering loost. Indien de gemeente niet kiest voor de verbrede zorgplicht, dan dient de gemeente in haar GRP vast te leggen welke afweging is gemaakt voor doelmatige riolering en welke keuzes voor alternatieve systemen is gemaakt. Zoals gezegd kan de gemeente in het belang van doelmatig afvalwaterbeheer ontheffing aanvragen bij GS waardoor de lozer vervolgens zelf aan zet is om, al dan niet met nadere eis, te voldoen aan hetgeen is geregeld in het Lozingenbesluit en de regeling. In de Handreiking afvalwater buitengebied is aangegeven dat, in geval van ontheffing, het Rijk van de bevoegde instantie verwacht dat zij haar inwoners bijstaat in het realiseren van de voorzieningen. Tussentijdse bevinding rekenkamercommissie In eerste aanleg lag de verantwoordelijkheid voor het lozen van huishoudelijk afvalwater via een 6 m3 septic tank conform het Lozingenbesluit, bij de lozer (burger). In tweede aanleg werd via de VROM notitie uit 2002 aan gemeenten de mogelijkheid geboden de verbrede zorgplicht op zich te nemen waarmee zij de zorg voor het lozen van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied van lozers overneemt. Kiest de gemeente niet voor het op zich nemen van de verbrede zorgplicht dan is de lozer hier zelf verantwoordelijk voor conform het Lozingenbesluit. Het Rijk verwacht dan van de bevoegde instantie (in eerste aanleg de gemeente) dat zij haar inwoners bijstaat in het realiseren van de voorzieningen. Het waterschap hoeft hier geen rol in te vervullen. 2.4 Rol Zuiderzeeland volgens Gebiedsgericht IBA-Beleid Op basis van de VROM beleidsnotitie uit 2002 en bijbehorende kamervragen (Tweede Kamerstukken Rioleringen (nr. 23, maart 2002 en nr. 24, 16 oktober 2002) concludeert het waterschap in de beleidsnotitie IBA-beleid ZZL, gebiedsgericht (december 2003) dat het waterschap de regierol op zich kan nemen in het kader van gebiedsgericht beleid. Mocht de gemeente de regierol niet oppakken dan kan het - 9 -

12 waterschap in overleg met de gemeente deze rol ook vervullen (Tweede Kamer, vergaderjaar , 19826, nr. 23). Tot 2003 was het landelijk gebruikelijk dat gemeenten deze regierol op zich nemen. De VROM beleidsnotitie geeft aan dat bij gebiedsgericht beleid niet alle huishoudelijke lozingen in het niet gerioleerde buitengebied van een 6 m3 septic tank te hoeven worden voorzien. Daarbij hanteert waterschap Zuiderzeeland dat een voorwaarde hierbij is dat het milieurendement (=verminderde belasting van de bodem of het oppervlaktewater) over het totale beheersgebied van Zuiderzeeland gelijk is aan het milieurendement over het totale gebied in het geval van de aanleg van 6 m3 septic tanks. Met betrekking tot het milieurendement is in de VROM notitie (19826, nr. 23, vergaderjaar ) opgenomen: De oplossing moet, voor wat het milieurendement betreft (bijvoorbeeld een gebiedsgerichte emissie reductie), tenminste gelijkwaardig zijn aan en voor wat betreft de jaarlijkse lasten goedkoper zijn dan de oplossing gestoeld op het provinciale ontheffingenbeleid en/of de DUIV brief 2 en moet de instemming hebben van alle betrokken partijen. In de VROM notitie behorende bij de brief van VROM van 26 november 2001 (MPV/ /B) is opgenomen: De oplossing moet voor wat betreft het milieurendement (bijvoorbeeld een gebiedsgerichte emissie reductie) tenminste gelijkwaardig en voor wat betreft de jaarlijkse lasten goedkoper zijn dan de oplossing bij ongewijzigd beleid en moet de instemming hebben van alle betrokken partijen. Ten aanzien van de toepassing van het gebiedsgericht beleid over het hele beheersgebied van waterschap Zuiderzeeland zijn in de VROM-notitie geen specifieke uitspraken gedaan. In de notitie is aangegeven: De gemeente gaat de centrale regierol vervullen voor de sanering van het afvalwater in het buitengebied. In de notitie wordt tevens de mogelijkheid open gelaten dat waterschappen de regierol gaan vervullen. Over het dan te hanteren beheergebied worden geen uitspraken gedaan. Blijkens de beleidsnotitie IBA-beleid ZZL, gebiedsgericht houdt de regierol van het waterschap bij gebiedsgericht IBA-beleid in dat voor de sanering van het afvalwater in het buitengebied het waterschap initiatiefnemer is en de regie heeft bij de planvorming, planrealisatie, het beheer en onderhoud van de IBA s en het vaststellen en innen van de benodigde geldstromen. Bij de opstelling van het plan maken gemeente en waterschap de afweging of er riolering wordt aangelegd (op te nemen in het gemeentelijk rioleringsplan) of dat er IBA s worden geplaatst (in IBA-plan, te relateren aan door de waterbeheerder aan te wijzen gebieden met kwetsbaar water). Het waterschap draagt vervolgens zorg voor de uitvoering van het IBA plan. Bij ibatisering sluit het waterschap met de lozers overeenkomsten over plaatsing, toegankelijkheid, betreden van het terrein en over het beheer en onderhoud van de installatie (het zakelijk recht). Met iedere gemeente wordt blijkens de beleidsnotitie IBA-beleid ZZL, gebiedsgericht overleg gevoerd over financiële participatie in de uitvoering van het IBA-plan (Bestuursovereenkomsten). Het gebiedsgerichte IBA-beleid van Zuiderzeeland is aan de provincie Flevoland bekend gemaakt en door haar onderschreven middels de brief van 10 mei 2005 (MPV/ /A). Ook is het beleid telefonisch bekend gemaakt aan het ministerie van VROM. Uit een mailwisseling uit april 2004 wordt duidelijk dat het waterschap haar beleid ook bij VROM bekend heeft gemaakt (beleid is in bijlage bij de mail verwoord en telefonisch met VROM besproken). In een mail van VROM, ter bevestiging van het telefoongesprek, is aangegeven dat VROM niet de intentie heeft om regionaal overeengekomen beleid gebaseerd op de uitgangspunten van de brief van Pronk nog een keer inhoudelijk te gaan toetsen. 2 De DUIV-brief bevat aanbevelingen die een oplossing moeten bieden in die situaties waar tussen provincie, waterschap en gemeente nog geen overeenstemming is over het te voeren ontheffingenbeleid en de te hanteren uitgangspunten bij de sanering van ongezuiverde lozingen in het buitengebied. Het betreft een gezamenlijke brief van de Unie van waterschappen, IPO en VNG

13 Tussentijdse bevinding rekenkamercommissie Het waterschap heeft op basis van de mogelijkheid die in de VROM notitie is geboden ervoor gekozen de regierol voor een gebiedsgericht IBA-beleid op zich te nemen. Daarbij is de in de notitie opgenomen voorwaarde voor een gelijk milieurendement voor het beheergebied van de gemeente vertaald naar het totale beheergebied van Zuiderzeeland. Daarmee wordt de afweging voor een gelijkblijvend milieurendement op een hoger schaalniveau gemaakt, waardoor het milieurendement binnen gemeentegrenzen (positief of negatief) kan afwijken. 2.5 Waterwet De Waterwet, die per 22 december 2009 van kracht is geworden, zorgt voor een duidelijke afbakening met de Wet milieubeheer. In de tegenstelling tot zijn voorganger de Wvo, is de Waterwet nergens van toepassing op indirecte lozingen: lozingen op rioolstelsels, vuilwaterriolen, hemelwaterriolen en ontwateringstelsels. De Waterwet is van toepassing op lozingen die direct in het oppervlaktewater plaatsvinden en lozingen direct op de RWZI. Alle overige lozingen vallen onder de Wet milieubeheer en in sommige gevallen nog onder de Wet Bodembescherming, via het Lozingenbesluit bodembescherming. Dit laatste betreft bijvoorbeeld de agrarische lozingen in of op de bodem. De Waterwet gaat niet expliciet in op lozingen van huishoudelijk afvalwater op het oppervlaktewater in het buitengebied. Wel wordt in artikel 3.8 aangegeven dat waterschappen en gemeenten zorgdragen voor de, met het oog op een doelmatig en samenhangend waterbeheer, benodigde afstemming van taken en bevoegdheden, waaronder het zelfstandig beheer van inname, inzameling en zuivering van afvalwater

14 3 TOTSTANDKOMING GEBIEDSGERICHT IBA-BELEID 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de wijze waarop het gebiedsgerichte IBA-beleid van waterschap Zuiderzeeland tot stand is gekomen gekoppeld aan de landelijke ontwikkelingen rond het IBA-beleid. Ingegaan wordt op hoe de provincie Flevoland, de zes gemeenten en het waterschap Zuiderzeeland in de periode hebben samengewerkt en welke keuzes het Waterschap Zuiderzeeland ten aanzien van haar rol in het gebiedsgerichte IBA-beleid heeft gemaakt. Tevens wordt de wijze waarop de Algemene Vergadering hierover is geïnformeerd behandeld. Voorafgaand aan de beschrijving van de totstandkoming van het gebiedsgerichte IBA-beleid wordt kort stil gestaan bij het zuiveringsrendement van de verschillende afvalwaterzuiveringssystemen. Dit omdat zij een belangrijke grondslag vormen voor de gevoerde discussies en het uiteindelijk vastgestelde beleid. Daarnaast wordt opgemerkt dat gedurende de voorbereiding van het gebiedsgerichte IBA-beleid de berekeningen rond het aantal lozingen en benodigde IBA s steeds nauwkeuriger zijn geworden. In onderstaand hoofdstuk verschillen de aantallen dan ook nog door de tijd (in bijlage 7 is hier een overzicht van opgenomen). 3.2 Zuiveringsrendement IBA-systemen Tijdens de totstandkoming van de wet- en regelgeving en de VROM notitie Afvalwater Buitengebied (2002) zijn landelijk geen uitgangspunten vastgelegd ten aanzien van de zuiveringsrendementen van de verschillende IBA-systemen. Dit is opmerkelijk gezien het feit dat in de VROM-notitie het uitgangspunt van een gelijkblijvend milieurendement is verwoord (t.o.v. overal 6 m3 septic tanks). In onderstaande tabel zijn de zuiveringsrendementen opgenomen zoals die door Zuiderzeeland zijn gehanteerd bij de uiteindelijke vaststelling van het beleid. Deze zijn afgezet tegen de zuiveringsrendementen zoals die uit landelijk onderzoek naar voren komen, waarbij het rapport Individuele Behandeling van afvalwater IBA-systemen, opgesteld door de Commissie Integraal Waterbeheer in januari 1999, het leidende kader is. Opgemerkt wordt dat de berekende zuiveringsrendementen betrekking hebben op het Chemisch Zuurstofverbuik (CZV) en sterk afhankelijk zijn van het influent (de aannames hierin zijn onder de tabel opgenomen). Type systeem Door ZZL gehanteerd zuiveringsrendement* Landelijk gehanteerd zuiveringsrendement** Septic tank 1,5 m3 17,3% -*** Septic tank 3 m3 Septic tank 6 m3 40% 13% 33% IBA klasse II 90% 70% 85% 80% 95% * bron: afdeling EWK waterschap Zuiderzeeland, oktober 2003 (zie ook bijlage 5) ** bron: Rapport Individuele Behandeling van afvalwater IBA-systemen, commissie Integraal Waterbeheer, CUWVO, januari Hierin wordt uitgegaan van een CZV influent van mg/l en een effluent voor een septic tank 6 m3 (klasse I) van 750 mg/l en voor een IBA klasse II van mg/l. Opgemerkt wordt dat landelijk de te hanteren zuiveringsrendementen (mede in het kader van de VROM notitie Afvalwater Buitengebied) niet zijn vastgelegd. *** De landelijke IBA-helpdesk gaat uit van een zuiveringsrendement (CVS) van 30% bij goed functionerende 1,5 en 3 m3 tanks

15 Tussentijdse bevinding rekenkamercommissie De zuiveringsrendementen die door het waterschap worden gehanteerd liggen voor wat betreft de 6 m3 septic tank hoger dan wat toen der tijd uit landelijk onderzoek naar voren kwam. Het gehanteerde zuiveringsrendement voor de IBA klasse II valt binnen de marge die uit landelijk onderzoek naar voren komt. 3.3 Gezamenlijke verkenning tot 2001 In de periode tot 2001 werd door de gezamenlijke overheden in Flevoland, onder regie van de provincie, al enkele jaren gesproken over hoe met de wettelijke plicht uit het Lozingenbesluit omgegaan kon worden. Tijdens de interviews met medewerkers van het waterschap is aangegeven dat het algemene beeld van de gezamenlijke overheden was dat de verplichte aanleg van de 6 m3 tanks geen kwaliteitsslag zou opleveren en mede daardoor niet verstandig was. Met de nieuwe tanks werd immers slechts een zeer beperkt milieurendement behaald terwijl de maatschappelijke kosten hoog waren. In de periode werd daarom door de gezamenlijke overheden in Flevoland een kwaliteitsslag nagestreefd. Het motto daarbij was: als er dan toch geïnvesteerd moet worden, kan het geld beter aan zuiveringssystemen met een hoog milieurendement (> 90%) worden uitgegeven dan aan een nieuwe 6 m3 septic tank zonder een wezenlijk extra milieurendement t.o.v. de liggende kleinere tanks. Dit betekende de aanleg van zo n 4000 IBA-plus systemen in het gehele niet gerioleerde buitengebied van Flevoland (Notitie IBA-Beleid waterschap Zuiderzeeland, juni 2003, deel 2) wat leidde tot commotie onder bewoners en discussie in de politiek van gemeenten en waterschap. Bewoners stuurden in 2001 brieven naar de Tweede Kamer. Ook de gezamenlijke overheden hebben een gemeenschappelijke brief aan de minister van VROM gestuurd met het verzoek om duidelijkheid over de eisen omtrent de lozingen van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied. Mede naar aanleiding hiervan verscheen op aandringen van de Tweede Kamer in het voorjaar van 2002 de VROM-notitie Afvalwater buitengebied (deze notitie heeft geen wettelijke status, zie ook paragraaf 2.2.3). De minister maakte daarin de weg vrij voor een gebiedsgericht beleid onder de voorwaarde dat de gemeente vrijwillig de verbrede zorgplicht op zich neemt. 3.4 Plan van Aanpak Rioleren/Ibatiseren buitengebied Flevoland 2002 Naar aanleiding van de VROM notitie zijn de gemeenschappelijke overheden in Flevoland opnieuw in gesprek gegaan waarbij zij het voor het gebiedsgerichte beleid geldende uitgangspunt hanteren dat het milieurendement uiteindelijk gelijk moet zijn aan de aanleg van overal (4165x) 6 m3 tanks. Tijdens de interviews met medewerkers van het waterschap is aangegeven dat de gemeenschappelijke overheden verder de volgende vierledige denklijn volgden: 1. Gebiedsgericht beleid is de verstandigste manier voor de omgang met de wettelijke plicht ( verstandig omgaan met onverstandig beleid ); 2. Gestreefd dient te worden naar de oplossing met zo laag mogelijke maatschappelijke kosten; 3. Aan het gebiedsgericht beleid dient invulling gegeven te worden door juist díe gebieden te saneren waar het milieurendement het hoogst is; 4. De meest logische overheid dient trekker van het gebiedsgericht beleid te zijn

16 Deze denklijnen volgen niet uit de notulen van het POW overleg 3 van 4 juli De notulen beschrijft dat de gemeenten in principe het ambitieniveau ondersteunen, maar een nadere uitwerking van nut en noodzaak, afgewogen tegen de investeringskosten, wensen. Daarbij is er behoefte aan inzicht in de kwetsbare en niet-kwetsbare gebieden. De notulen beschrijft verder dat gemeenten terughoudend zijn met betrekking tot de zorgplicht en zeer grote kostenstijgingen voor de burger zien. Uiteindelijk wordt geconcludeerd dat partijen er op dat moment niet met elkaar uitkomen en dat de provincie daarom zal gaan werken aan de kaart met kwetsbare gebieden en aan het ontheffingenbeleid. Op basis van de verschenen VROM-notitie komen alle gemeenten, het waterschap, de provincie en NLTO in een ambtelijke werkgroep (op verzoek van het provinciale Portefeuillehoudersoverleg water (POW)) tot een gezamenlijk plan van aanpak Rioleren/ibatiseren buitengebied Flevoland (juli 2002). In het plan van aanpak wordt ambtelijke overeenstemming bereikt dat, om aan het beleid van VROM te voldoen, de volgende maatregelen genomen moeten worden: In Flevoland dienen 1000 IBA plus-systemen te worden aangelegd; Gelijktijdig hoeft op de andere 3000 locaties de burger niets te doen en volstaat de bestaande septic tank (1,5 of 3 m3); Dit alles mits de gemeente de verbrede zorgplicht op zich neemt. Het aantal van 1000 IBA-plus systemen is daarbij rekenkundig bepaald (zie voor een indicatie van de berekening bijlage 5 waarin de berekening is opgenomen zoals die later in oktober 2003 door het waterschap is opgesteld) uitgaande van hetgeen in de VROM notitie is opgenomen dat het gebiedsgerichte beleid tot een zelfde milieurendement moet leiden als het overal (op 4165 locaties) aanleggen van 6 m3 septic tanks 4. Op bestuurlijk niveau is dit plan van aanpak door gemeenten afgewezen. Zij waren onder meer vanwege de daaraan verbonden kosten niet bereid de verbrede zorgplicht op zich te nemen. In deze periode werd ook door GS de beleidsregel Ontheffing gemeentelijke Vaststelling Beleidsregel Ontheffingen gemeentelijke zorgplicht zorgplicht afvalwater vastgesteld afvalwater (mei 2003) (zie nevenstaand tekstkader). Op 27 mei 2003 stelt GS de ontwerp beleidsregel ontheffingen Tijdens de interviews is gemeentelijke zorgplicht afvalwater vast. Met deze beleidsregel verschaft aangegeven dat de provincie het de provincie inzicht in het beleid dat zij hanteert met betrekking tot het verhogen van het verlenen van ontheffing van de zorgplicht aan een gemeente op grond van ontheffingsbedrag/omslagpunt niet wilde bespreken. Mogelijkerwijs had dit kunnen leiden tot extra riolering van percelen in het buitengebied. De provincie heeft de landelijke norm (DUIV-brief) gehanteerd (zie kader). de Wet milieubeheer. Voor de afweging tussen de aanleg van riolering of IBA s wordt in de beleidsregel aangesloten bij de landelijke systematiek van omslagbedragen. Door VROM/DGM, IPO, Unie van Waterschappen en VNG zijn in 2000 adviesbedragen vastgesteld voor de hoogte van de omslagpunten. In de beleidsregel wordt het geadviseerde bedrag voor niet of nauwelijks kwetsbare gebieden van ongeveer fl ( 6.806,70) exclusief BTW gehanteerd. 3 Er zijn geen andere verslagen van het POW overleg waarin over het gebiedsgerichte IBA-beleid wordt gesproken. 4 VROM notitie (19826, nr. 23, vergaderjaar ): De oplossing moet voor wat het milieurendement betreft (bijvoorbeeld een gebiedsgerichte emissie reductie) tenminste gelijkwaardig zijn aan en voor wat betreft de jaarlijkse lasten goedkoper zijn dan de oplossing gestoeld op het provinciale ontheffingenbeleid en/of de DUIV brief en moet de instemming hebben van alle betrokken partijen

17 3.5 Rapport IBAtiseren van gemeenten 2003 Nadat gemeenten het Plan van Aanpak Rioleren/IBAtiseren buitengebied Flevoland hadden afgewezen hebben zij het rapport IBAtiseren opgesteld (19 februari 2003). Waterschap, provincie en NLTO zijn niet bij de totstandkoming van dit rapport betrokken geweest. In juni 2003 is dit rapport in het POW besproken. Doel van het rapport was de bestuurders van de gemeenten te informeren over de financieel en juridisch verantwoorde mogelijkheden voor het IBAtiseren van het buitengebied vanuit een gemeentelijk perspectief, na het verschijnen van de VROM notitie (in het rapport wordt verwezen naar de notitie van Pronk van 21 september 2001 (BLW/ )). Het rapport berekent dat, voor een gelijk milieurendement van overal 6 m3 tanks, één van de 4,3 huishoudelijke lozingen moet worden vervangen door een IBA II. Voorwaarden voor de gebiedsgerichte aanpak zijn op basis van de Pronk notitie (zie ook bijlage 3): de gebiedsgerichte aanpak moet de oplossing zijn met de laagste/minste maatschappelijke kosten; het milieurendement van de gebiedsgerichte aanpak moet minimaal gelijk zijn aan die van de 6 m3 septic tank; elke lozer binnen de gemeentegrenzen levert een gelijke inspanning/betaalt hetzelfde voor de behandeling van zijn afvalwater (IBA s onder zorgplicht en gelijk tarief); alle partijen moeten bij de gebiedsgerichte aanpak vrijwillig meewerken (burgers, gemeenten, provincie en waterschap); de gemeente heeft de regie, beheert en organiseert 5 (IBA s onder de zorgplicht). Het rapport merkt op dat uit berekeningen blijkt dat niet de gebiedsgerichte aanpak onder zorgplicht, maar juist een gebiedsgerichte aanpak niet onder zorgplicht tot de laagste maatschappelijke kosten leidt 6. De gebiedsgerichte aanpak mag volgens de notitie Pronk echter alleen onder zorgplicht plaatsvinden. Ten tijde van het rapport was de aanleg van de 6 m3 septic tanks, niet onder zorgplicht, de toegestane oplossing met de laagste maatschappelijke kosten. Op basis van de notitie van Pronk concludeerden de gemeenten dat het niet verstandig was de problemen met de lozingen in het buitengebied op te lossen middels een gebiedsgerichte aanpak waarbij de voorzieningen onder de zorgplicht van gemeenten worden gebracht omdat: het niet de oplossing is met de laagste maatschappelijke kosten; Huishoudelijke lozingen bezien in breder kader Daarnaast wordt in het rapport IBAtiseren de aanpak van de huishoudelijke lozingen in een groter kader bezien. De totale omvang van de huishoudelijke lozingen in het buitengebied (3 v.e., 3%) is namelijk zeer beperkt ten opzichte van de erfafspoeling (80 v.e.). En het effluent van alle septic tanks in Flevoland is slechts 2% van de totale emissie in Flevoland (kwel, depositie, puntlozingen, etc.). Er wordt eigenlijk gewerkt aan het lekkende leertje terwijl de kraan volop stroomt. Daarbij werd aangegeven dat deze kennis de medewerking van alle betrokken partijen niet zou bevorderen. 5 In de Pronk notitie is als voorwaarde voor de integrale oplossing opgenomen dat een overheidsinstantie de centrale regie voert. Daarbij is aangegeven: Het waterschap zou een optie kunnen zijn gelet op haar collectieve zuiveringstaak. Het feit dat de sanering van afvalwater in het buitengebied slechts zo n 2 à 3 procent van de totale bebouwing in ons land betreft en dat de gemeente ook de rioleringstaak in het buitengebied verzorgt, is logischerwijze de gemeente de aangewezen instantie voor de centrale regie. Daarnaast is de gemeente er het beste toe in staat zorg te dragen voor een gelijke behandeling van in de gemeente wonende burgers. 6 Als verklaring hiervoor wordt gegeven dat: a) het beheer en onderhoud tot een minimum beperkt is, b) de overhead tot een minimum beperkt is, c) er geen beleid hoeft te worden opgesteld, d) het aantal aan te leggen voorzieningen (investeringen) tot een minimum beperkt is

18 verwacht wordt dat dit veel weerstand oplevert bij de lozers en er geen basis is voor een algehele vrijwillige medewerking van alle partijen; de gemeente onvoldoende juridische middelen heeft de voorzieningen onder de zorgplicht te brengen en de lozingen te handhaven (pijnpunten voor de gemeenten waren de benodigde stijging van het rioolrecht en de extra verantwoordelijkheden die de gemeente naar zich toe zou trekken zonder juridische basis). Hierdoor kunnen we als gemeente niet voldoen aan de voorwaarden die in de notitie Pronk zijn gesteld en daarom mogen we zelfs niet overgaan tot een gebiedsgerichte aanpak (Rapport IBAtiseren, 19 februari 2003). Tussentijdse bevinding rekenkamercommissie Opmerkelijk is dat het waterschap uiteindelijk wel de regierol voor het gebiedsgerichte IBA-beleid naar zich toetrekt waarbij de hierboven genoemde overwegingen, met name ten aanzien van het ontbreken van een juridische basis en de weerstand van de lozers, niet aan de AV worden meegegeven terwijl zij evengoed op het waterschap van toepassingen zijn. Ontevreden met deze uitkomst hebben de gemeenten besloten te onderzoeken of er alternatieven zijn om te komen tot de IBAtisering van het buitengebied, op een door de gemeenten aanvaardbare manier. De volgende vier mogelijkheden werden verkend: 1. nadere eis aan lozingen in het kader van de Wvo; hierbij werd aangegeven dat het waterschap aan de lozers in de zogenaamde nog vast te stellen kwetsbare gebieden aanvullende voorwaarden zou kunnen opleggen bij oppervlaktewaterlozingen op grond van het Lozingenbesluit huishoudelijk afvalwater. Het kwetsbare gebied zou dan zodanig opgerekt kunnen worden dat circa een vierde deel van de percelen in het buitengebied als kwetsbaar wordt aangemerkt, zodat de gebiedsgerichte aanpak niet onder zorgplicht gerealiseerd zou kunnen worden. Het waterschap zou lozers dan kunnen verplichten tot de aanleg en het onderhoud van een IBA systeem met een hoger zuiveringsrendement dan een 6 m3 septic tank. Dit betekent dat de bewoners van het kwetsbare gebied een extra financiële inspanning moeten leveren. Door het geven van een financiële vergoeding zouden bezwaren bij lozers kunnen worden weggenomen. Het waterschap zou de kosten kunnen verrekenen via de zuiveringslasten en de provincie zou een bijdrage kunnen leveren. Door deze aanpak ontstond een juridisch jasje waardoor deze aanpak mogelijk kan worden afgedwongen en gehandhaafd. 2. Subsidiëring: door het verschil in aanschafkosten tussen de IBA II en de 6 m3 septic tank te subsidiëren kan de IBA II voor lozers in het buitengebied mogelijk aantrekkelijk worden gemaakt; 3. Stimuleren collectief aankoop/aanleg: door de omvang van het aantal percelen dat kan worden voorzien van een IBA II is het misschien mogelijk een flinke korting te bedingen bij de leveranciers van deze systemen en de aannemers. Voorwaarde was dat de voorzieningen collectief op de markt gezet zouden worden. Gemeenten of waterschap zouden daarbij het voortouw moeten nemen. 4. Bevorderen onderzoek: het via een prijsvraag duidelijk maken wie het goedkoopste systeem heeft en het ontwikkelen van goedkopere systemen bevorderen (Rapport IBAtiseren, 19 februari 2003). Ten aanzien van deze alternatieven werd geconstateerd dat de oplossing met de meeste kans van slagen de subsidiëring van de aanleg van de IBA II voorzieningen was gecombineerd met het stimuleren van onderzoek en of de collectieve aanleg van de IBA II systemen. Bij deze oplossing werd wel de kanttekening geplaatst dat een groot gedeelte van de kosten voor de kwaliteitsslag wordt afgewenteld op de lozer. De gebiedsgerichte aanpak, via een verbreding van het begrip kwetsbare gebieden (ad. 1), werd daarentegen als een lozer vriendelijke oplossing gezien waarbij er circa 1000 IBA II zouden worden geplaatst. Helaas wordt via deze aanpak de kwaliteitslag, vanwege de torenhoge kosten, voor de overheden onbereikbaar (Rapport IBAtiseren, 19 februari 2003)