Inspiratiedag Geworteld. Zaterdag 5 februari Werkwinkel Gesprekstechnieken

Transcriptie

1 Inspiratiedag Gewrteld Zaterdag 5 februari 2011 Werkwinkel Gesprekstechnieken De rl van gesprekken Gesprekken hebben altijd en veral plaats. Jngeren denken veel na en hebben veel te vertellen en willen k veel vertellen. Ok in de pluswerking wrdt veel gebabbeld en praat iedereen vrtdurend met elkaar. In de pluswerking ligt er dan k veel nadruk p gesprek. Het is aan de begeleiding van plussers m de jngeren p verschillende manieren te stimuleren m ver allerhande thema s na te denken en te praten, maar k m hen in te tmen. Dit is niet altijd gemakkelijk. Werkvrmen kunnen je daarbij helpen. Werkvrmen Waarm werkvrmen? Zrgen vr creativiteit bij iedereen Laten we het vandaag eens hebben ver getuigt niet van erg veel creativiteit. Het kmt drg ver en je valt met de deur in huis. Bvendien mag je niet verwachten dat iemand zmaar ineens zijn gedachten f gevelens kan verwrden. Zeker wanneer het ver gevelens gaat, met elk grepslid de tijd krijgen even tt zichzelf te kmen. Geven huvast Wanneer je eerst de tijd hebt gekregen m iets p papier te zetten, iets te tekenen, een prent te kiezen, dan heb je iets m handen. Je kunt vertellen wat je hebt pgeschreven, wat je hebt getekend, welke prent je hebt gekzen, en waarm. Je hebt iets vast en van daaruit kun je vertellen. Richten de aandacht en de gevelens Het vraagt altijd even tijd m in een nderwerp thuis te kmen. Een prent kiezen, iets betseren, een aantal wrden pschrijven, iets tekenen, richt je aandacht p het nderwerp, je gedachten kunnen de vrije lp nemen. Structureren het gesprek Het gesprek achteraf hangt af van de gekzen werkvrm. Drdat iedereen een prent heeft gekzen, iets heeft gebetseerd, een aantal gedachten heeft pgeschreven, iets heeft getekend, is het gemakkelijker m iedereen aan het wrd te laten. Iedereen met immers zijn vrwerp, kaart f tekening uitleggen. Zeker wanneer je je ng niet z zeker velt in het leiden van een grepsgesprek, i s het eenvudiger m elke persn zijn tekening, te laten telichten en daarbij dan verdere vragen te stellen. Welke werkvrmen? Belangrijk is dat je steeds achter je gekzen methdiek f werkvrm staat. He meer je erachter staat, he enthusiaster je deze werkvrm kunt vrstellen en he meer kans je hebt p een geslaagd gesprek. Afwisseling is erg belangrijk. Wees creatief en wissel vldende van werkvrm. Vr smmige grepen is het ndig m geregeld een andere methdiek aan te bieden. Je kunt k variëren met een discussie in grte grep, een bespreking in kleinere grepjes, Je kunt je werkvrm best aanpassen aan: het begde del: kennismaking, mening vrmen, iets psteken de grtte van de grep de aard van de grep: vltte babbelaars, eerder geslten grep, speels,

2 Enkele vrbeelden van werkvrmen Kiezen Kies uit de vlgende teksten ver relaties diegene die ju het meest aanspreekt en waarm. Kies uit de vlgende uitspraken ver leven en dd diegene die het meest aansluit bij juw mening. Vertel achteraf waarm deze mening z aansluit bij je eigen visie. Vrwerpenkffer. Kies een vrwerp dat vr ju iets zegt ver verdriet. Luisterlied. Haal uit dit lied één zin die je het meest aanspreekt en waarm. Kun je daar k een gevel pplakken? Een kleur? (pdrachten stapsgewijs aanbieden. Laat hen eerst een zin zeken, dan pas het gevel.) Tekenen, kleien, knutselen, Over elke creatieve pdracht kan achteraf iets in de grep wrden gezegd. Bijvrbeeld: symbliseer jezelf in klei. Als iedereen klaar is, vraag je het kleiwerk een naam te geven. Elke deelnemer kan dan iets zeggen f ver de naam die het kunstwerk heeft f ver de symbliek die hij er heeft in gelegd. Schrijven Stel: je zit p een zinkend schip. Welke gedachte wil je meegeven aan de wereld? Schrijf één wrd bij vlgende zinnen, gedachten, Flappengesprek. Je schrijft 1 wrd centraal p een grt blad. Bijvrbeeld: afscheid. Iedereen kan de stift nemen en er wrden, gedachten, zinnen, bijschrijven. Achteraf wrdt de flap besprken. Rangschikken De een brainstrm p een flap ver waarden. Selecteer er 10 beiende. Schrijf die p aparte briefjes en laat elke grepslid die rangschikken vlgens belangrijkheid. Srteer deze vijf rzaken van slechte cmmunicatie vlgens belangrijkheid. Samenwerkingspdracht Naar aanleiding van een samenwerkingspdracht is een gesprek mgelijk ver de verhudingen binnen de grep. Stellingenspel, debat Let erp dat de stellingen f de uitgangsvragen beiend geneg zijn, alleen z zullen ze zich er in vast bijten en stevig argumenteren. Je kunt het actiever maken dr hen aan de crrespnderende kant van de kamer te laten gaan staan, bvb. links vr akkrd en rechts vr niet akkrd. Thermmeter: teken een thermmeter p de grnd, p die manier kan iemand genuanceerder aangeven he hij ten pzichte van een stelling staat. De rechtbank: Een stelling wrdt gepneerd en besprken in de rechtbank, waarbij twee grepen een tegengestelde psitie innemen. Je kunt ervr kiezen m hen zelf in grepen te verdelen f hen zelf te laten kiezen. Zet enkele tafels ver elkaar je hebt vlgende rllen: rechter, schuldige, aanklager, verdediging, griffier, bijzitter, pers, publiek. Vragen Waarm stel je vragen? Je stelt een vraag mdat je iets wilt weten. Maar de ene vraag is de andere niet. Je met eerst bedenken wat het del van je vraag is. Als je een mening wilt hren en wilt weten welke emties er leven, is een vraag die met Wat vind je van begint altijd het beste. Als je cncrete infrmatie ndig hebt, kun je de vraag met een ander vraagwrd beginnen (wanneer, heveel, waar, ). He dan k, je stelt een vraag mdat je wilt luisteren naar de ander(en).

3 Een gesprek beginnen Met vragen pen je een gesprek. Bijna elk gesprek begint met een vraag waarin je de andere uitndigt te gaan vertellen. Een gesprek sturen Dr vragen te stellen, neem je de leiding in het gesprek. Je geeft daarmee aan dat jij het nderwerp bepaalt. Je kunt een vraag ver een nieuw nderwerp stellen m ervr te zrgen dat je gesprekspartners niet te lang bij hetzelfde blijven hangen. Z hud je lijn in het gesprek en kun je het thema aanhuden. Je beïnvledt z de lp van het gesprek. Infrmatie helder krijgen Als je gesprekspartner vaag blijft en je wilt een duidelijk antwrd, stel je een vraag waarmee je hem dwingt cncreet te zijn. Bijvrbeeld Je zegt dat de vlag er de laatste tijd niet z vrlijk bij hangt in je grep. Wat bedel je daar precies mee? Emties bespreekbaar maken Je ziet dat een deelnemer zich anders dan anders gedraagt en je wilt steun bieden maar je weet niet ged wat er is. Ik heb de indruk dat je je niet ged velt. Wat vel je? Z n vraag heeft wat intrductie ndig. Je kunt de ander niet met z n vraag vervallen. Een ander aan het denken zetten Sms is het antwrd p een vraag vr degene die hem met beantwrden belangrijker dan vr ju. Stel dat iemand een prbleem heeft en hij kmt bij ju vr een plssing, maar jij denkt dat hij het k zelf zu kunnen plssen, als hij de gede richting te pakken heeft. Dan stel je een vraag waarmee je zijn hersens aan het werk zet. Wat heb je de vrige keer gedaan ten dit gebeurde? Vral in thema gerichte gesprekken stel je heel veel vragen waarmee je de deelnemers prbeert te helpen hun eigen gedachten, wensen en gevelens p een rij te zetten. Dr vervlgens ged te luisteren en dr te vragen, kan de ander zijn mening bepalen. Alles wat hij zelf verzint, zal hij met meer verantwrdelijkheidsgevel en mtivatie integreren. He leid ik een gesprek? Rustig maken Tip: 100 ntspannings- en cncentratiespelen (uit te lenen in het dcumentatiecentrum) Enkele vrbeelden: Werknemers (p 19), nweer (p 24), bevriezen (p 33) Aandacht krijgen en huden Sms krijg je znder meer de aandacht van de leden. Sms met je daar meite vr den. Repen werkt nit. Wat helpt wel? Op een vriendelijke manier de aandacht vragen: p een ntspannen manier, znder je stem te verheffen, met een pen en eerlijke lichaamshuding (lachen en handpalmen tnen) Je kunt in je handen klappen als er teveel lawaai is f afspreken m een ander geluidsignaal te geven tt het stil is. Ogcntact hudt de aandacht vast. Energie uitstralen dr rechtp te staan. Niet ter plekke te blijven. Barrières (een tafel tussen ju en de grep,..) vermijden. Ondersteunende gebaren gebruiken.

4 Technieken m duidelijk te maken wie het wrd heeft Je kunt iedereen gewn aan het wrd laten waarbij je als mderatr diegene aanduidt die iets mag zeggen. Je kunt mensen aan het wrd laten dr eenvudig verzek met handpsteking. Je kunt de verschillende deelnemers een bal geven met de regel dat enkel diegene die de bal heeft aan het wrd mag zijn. Je kunt iedereen 4 kaartjes geven, waarbij 2 rde en 2 grene. Met een gren kaartje kunnen ze reageren p een bepaalde stelling en met een rd kunnen ze reageren p een reactie die iemand gegeven heeft p een bepaalde stelling. Z kun je ervr zrgen dat de grte sprekers slechts beperkt aan bd kmen dat de zwijgers bijna verplicht zijn k hun kans te wagen. Je legt een stk in het midden, de persn die het wrd heeft, hudt de stk vast. Als hij/zij klaar is, wrdt de stk terug in het midden gelegd. De vlgende herhaalt eerst even krt wat de vrige gezegd heeft en legt er zijn mening er dan naast. Je werkt met een aanwijsrad f fles. De persn naar wie het wijst, is 1 minuut aan het wrd (f krter als hij niet weet wat te zeggen). D s and dn ts vrdat je aan een gesprek begint Vrdat er een gerganiseerd gesprek plaats heeft met de grep f met enkele individuen tijdens een activiteit met de deelnemers f de begeleiders nderling, zu je met enkele zaken rekening meten huden. Als je een nderwerp f thema vrschtelt aan de grep, kan er een gesprek uit ntstaan. Dit kan leuk zijn en ged werken en makkelijk te begeleiden zijn, maar het lgische gevlg is dat iedereen de rl speelt die hij/zij in veel (greps)gesprekken pneemt. Zwijgers blijven zwijgen, lawaaimakers blijven lawaai prduceren, praters blijven praten, luisteraars blijven luisteren. Een werkvrm f gesprekstechniek kan ervr zrgen dat iedereen meer tt zijn recht kmt. Hu rekening met de vertruwdheid van de grep. Een heel persnlijk thema in een grep die mekaar nauwelijks f niet kent kan te bedreigend zijn. Vlgens een therie uit de grepsdynamica is twaalf deelnemers het maximum aantal vr (vertruwelijke) grepsgesprekken. Besef dat de grtte van je grep effect heeft p je gesprek. He meer mensen in de grep, he minder spreektijd per individu, waardr een strijd ntstaat m aan het wrd te kmen en te blijven. Als het aantal deelnemers in een grep beperkt is, zullen de zwijgers meer kansen krijgen en nemen m iets te zeggen. Het is zeker niet verkeerd m vraf cmmunicatieafspraken te maken met je grep. Bijvrbeeld: Ik verwacht respect: namelijk dat jullie naar elkaar luisteren en dat hetgeen hier wrdt gezegd k in deze grep blijft. Spreek dit af samen met de deelnemers. Als een grep heel wat persnlijke dingen heeft verteld, kan je hen bedanken vr hun penheid. Luisteren en spreken Een gesprek begeleiden is inspannend werk. Je kunt de deelnemers één vr één aan het wrd laten. Dan gaat je energie vrnamelijk naar gecncentreerd luisteren, iemands gedachte helder naar vr helpen krijgen, veralgemeningen en vrnderstellingen in vraag stellen, verduidelijking te vragen vr zichzelf en de anderen, Bij een grepsdiscussie de je hetzelfde, maar daar kmt ng eens bvenp dat jij ervr met zrgen dat iedereen aan bd kan kmen en dat er naar elkaar wrdt geluisterd. He dan k, bij het begeleiden van een gesprek is luisteren het sleutelwrd. Ok als je zelf aan het wrd bent, is het zaak pen te staan vr de inbreng van anderen. Let p lichaamstaal, reacties en signalen. Pauzeer even als iemand wil nderbreken. Tn belangstelling vr de vragen die gesteld wrden. Vraag eventueel naar de diepere achtergrnd van de vraag. Neem de vragen serieus, neem ze mee in de lp van het gesprek. In een gesprek kun je laten blijken dat je luistert dr terug te kmen p wat eerder dr de deelnemers is gezegd.

5 Wat hr je zal en he speel je daarp in? Laat de ander altijd uitspreken, nderbreek niet. Luister naar het centrale thema, niet alleen naar de feiten. Heel wat mensen zeggen ge, k als ze het ver zichzelf hebben. Bijvrbeeld, en dan velt ge u z pgelucht, hè. Ndig hen steeds uit m met ik te spreken (ik-bdschappen). Je kunt dan reageren met: Was jij pgelucht? Zeg dan gerust ik. Of: Het gaat ver ju, zeg dan k maar ik (bemedigende tn). In het begin kmt dat misschien wat vreemd f nwennig ver, maar het is gewn veel sterker wanneer je iets vertelt vanuit de ik-persn (de lading is anders), bvendien is het minder verwarrend. Jaag de ander niet p, geef ruimte. Wanneer mensen elkaar feedback geven, gaan ze zich dikwijls tt de begeleiding wenden in plaats van tt de persn in kwestie. Bijvrbeeld: Ik vind dat hij/zij/pieter/lies gede ideeën heeft. Ndig uit m met gij/jij te spreken. Het kmt veel sterker ver wanneer iemand zegt: Jij hebt gede ideeën. Bvendien zit Pieter daar, je heft niet óver hem te spreken. Veralgemeningen. Bijvrbeeld: Ik denk dat iedereen dat heeft, Iedereen vindt tch dat. Je kunt reageren met Ik weet niet wat iedereen vindt, maar ik wil wel graag weten wat jij denkt. Enerzijds vraag je daardr een persnlijk standpunt in te nemen, hij kan zich niet verstppen achter iedereen. Anderzijds kan z n statement bedreigend zijn vr de anderen. Bijvrbeeld Het is tch nrmaal dat ge p uw 16 met iemand naar bed gaat. Vraag m met ik te spreken (en niet te veralgemenen), p die manier ntzenuw je z n uitspraak en bescherm je diegenen die er anders ver denken. Deelnemers die niet graag kleur bekennen. Bijvrbeeld: Ja, bij mij t zelfde als hetgeen er al gezegd is. Ndig hen vriendelijk uit tch iets vr zichzelf te zeggen. Dit kan bijvrbeeld dr te zeggen: Kun je met juw wrden tch eens zeggen he het vr ju was?. Wees nbevrrdeeld. Denk vruit. Luisterfuten Wat je niet met den Iemands zinnen afmaken Iemand in de rede vallen, bijvrbeeld met ja, maar Een gesprek snel van nderwerp veranderen. Dat det me denken aan Drvragen en aanmedigen m te spreken en de grenzen Met luisteren alleen km je er niet, sms met je vragen stellen f tussenkmen. Waarm drvragen? Vaagheden wegwerken Ordening in het antwrd brengen Met tegenstrijdigheden cnfrnteren Hier vlgen een aantal tips, maar weet dat je daarin kan efenen en dat dit vr iedereen aandachtspunten blijven. Stel pen vragen. Op de vraag ben je daardr ngelukkig?, kan iemand alleen ng maar ja f nee antwrden. Of: ja want, ja maar, als het een mndig iemand is. En he vel je je nu? is een pen vraag. De andere wrdt uitgendigd m meteen veel meer te vertellen en bvendien geef je ruimte aan elk gevel (respect vr elk gevel, bv. smmige mensen zijn sms pgelucht als iemand sterft en niet per se drevig). Smmige mensen hebben een kleine aanmediging ndig m verder te vertellen. He bedel je? Wat betekent dat vr ju precies? De laatste wrden herhalen dat det je nadenken kan het vertellen weer vlt trekken. Durf drvragen. Als iemand zegt als er thuis ruzie is dan lp ik naar m n kamer. Een valkuil is het dan m te denken dat dit vr zich spreekt. Niet iedereen zit p dezelfde manier in mekaar. X lpt naar z n kamer m even alleen te zijn, Y lpt wel weg maar hpt dat er

6 iemand achter hem aankmt. Dus als X iets zegt wat vr iedereen evident lijkt, kan het tch interessant zijn m dr te vragen. Jij hebt als mderatr het gesprek in handen! Laat de zaken niet p hun belp! Als je vindt dat iemand te lang drgaat, km dan tactvl tussen. Ok als iemand naast de zaak zit, te weinig zegt, als er niet naar elkaar wrdt geluisterd, als er ngepast wrdt gereageerd Luisteren betekent k samenvatten, prbeer regelmatig de inhud van wat iemand gezegd heeft samen te vatten in je eigen wrden. Dit m enerzijds een beeld te krijgen van wat iemand gezegd heeft en anderzijds m het vr de anderen ng eens te herhalen met eigen wrden. Als je het idee hebt dat je geneg infrmatie hebt verzameld, is het tijd m samen te vatten en te reflecteren. Je herhaalt ng eens de belangrijkste punten zdat je ze bijvrbeeld kunt vastleggen. Valkuilen bij drvragen Subjectief te werk gaan Richting geven aan antwrden, interpreteren wat de ander heeft gezegd, suggereren van een bepaald antwrd, de ander bekritiseren. Prbeer niet in te vullen wat de ander met vinden. Dit geldt k vr het stellen van pen vragen. Laat ruimte vr elk gevel. Niet afbakenen Drvragen p zijpaden waardr het eigenlijke nderwerp ndergeschven raakt en het gesprek alle kanten pgaat. Onduidelijke vragen Op wllige f meilijke vragen kmt drgaans geen antwrd. Dat is k z als het temp te hg ligt, f er meerdere vragen tegelijk wrden gesteld. Heb respect vr ieders temp. Smmigen kmen traag p gang, een kleine bemediging f uitndiging kan helpen. Anderen gien er zich nmiddellijk en vlledig in. Persnen die zeer snel heel persnlijke dingen beginnen te vertellen, met je kunnen en durven afremmen. Dit heeft verschillende redenen: smmige mensen snakken z naar het eens te kunnen zeggen dat ze er ttaal niet p letten f dit het juiste mment is en f de grep wel veilig geneg is. Drdat iemand z pen is velen smmigen zich verplicht m k zaken te vertellen die ze eigenlijk niet willen vertellen. Onvldende afstemmen Niet peuteren. Je mag dingen vragen, maar steeds ged pletten dat je niet te ver gaat. Als je niet zeker bent, kun je het er gewn bijzeggen. Je heft er niet p te antwrden, maar ik vreg me af f. Of: vel je vrij m datgene te vertellen wat je wil. Dit gebeurt wel eens wanneer een stille jngere iets zegt en de begeleider van dat mment gebruik maakt m alle aandacht naar de jngere te te lichten. Slechte vragen Geslten Ja-nee-vragen Half geslten Of-f-vragen (multiple chice) Suggestief Als vragensteller ben je zeer expliciet in wat je zelf vindt Gevlgen Irritatie Onbegrepen velen Zich dm velen Suggestie wrdt gevlgd Fute infrmatie

7 Open vragen Ze geven de ander ruimte m het antwrd precies z in te richten als hij/zij zelf wil. Gede pen vragen vlden aan een aantal eisen: Neutraal He krter, he beter Kies het juiste vraagwrd Wie Wat Waar Wanneer He Let p met waarm Kan als een verwijt klinken Uitndigende tn Ondersteun met lichaamstaal Samenvatting Luisteren Spreek in de Ik-vrm Niet veralgemenen Stel pen vragen Medig aan m te vertellen Durf drvragen Respecteer ieders temp Hud het gesprek in handen Afrnden van een gesprek f discussie Het is erg belangrijk m tt een gede afsluiting van een gesprek te kmen. De deelnemers mgen namelijk niet het gevel hebben maar wat in het wilde weg te hebben zitten praten. Overlp daarm ng eens de verschillende elementen uit het gesprek. Kernvragen bij de afrnding: Wat is er nu duidelijk gewrden? Den we daar verder ng wat mee? (bij prbleemplssende discussie) De eindcnclusie kan verschillende vrmen hebben: We zijn het allemaal eens ver Er wrdt heel verschillend gedacht ver Argumenten vr en tegen dit standpunt zijn In nze grep leven verschillende verwachtingen ver namelijk We hebben het vral gehad ver Het is k zinvl m het gespreksverlp te evalueren dr middel van vragen als He heb je dit gesprek ervaren? Heb je kunnen zeggen wat je wu zeggen? Heb je het gevel dat er is gehrd wat je wu zeggen? Heb je het gevel dat er naar je is geluisterd? Waren er strende f stimulerende factren? Is je eigen mening veranderd? Op welke manier kan het gesprek vr ju beter?

8 Nn-verbale cmmunicatie Het belang van nn-verbale cmmunicatie Slechts 35% van de infrmatie die een persn ntvangt, is afkmstig van verbale cmmunicatie; de verige 65% is dus het direct gevlg van nn-verbale cmmunicatie! Als begeleider is het erg belangrijk m lichaamstaal en andere nn-verbale signalen bij leden te herkennen en daarp te reageren. Het is even belangrijk dat een begeleider zich bewust is van zijn eigen nn-verbale gedrag. Dr middel van je nn-verbale gedrag cmmuniceer je immers k, al zijn we ns daar niet altijd even bewust van. De belangrijkste nn-verbale cmmunicatiemethden Een geheugensteuntje vr actief luisteren tijdens een persnlijk gesprek = SOFTEN Smile: Lach! Het spreekt vr zich dat je rekening hudt met het nderwerp. (eerder een beminnelijke glimlach). Open psture: een pen huding ndigt uit m te vertellen. Frward lean: leun wat vrver, z tn je betrkkenheid. Tuch: af en te een gepaste aanraking bevrdert het gesprek. Let er wel p dat je de persnlijke grenzen van de ander respecteert. Smmige mensen velen zich niet prettig bij aanrakingen en dan kan dit eerder in het nadeel van een ged gesprek werken. Eyecntact: maak gcntact zdat je betrkkenheid en interesse aangeeft. Nd: knik af en te zdat de andere weet dat je luistert. Op die manier geef je k blijk dat je hem/haar begrijpt. Let p: smmige mensen interpreteren dit als een signaal dat je hen gelijk geeft. Bij het bserveren van mensen kan je heel veel pmaken ver hun gemedstestand en hun nderlinge relatie aan de hand van de manier van lichamelijk cntact ende aan- f afwezigheid ervan de mate van afstand tussen verschillende persnen de nderlinge psitie die mensen tegenver elkaar innemen (zie verder enkele vrbeelden) de huding (zie verder enkele cncrete vrbeelden) de gemaakte gebaren de gezichtsuitdrukking de hfdbewegingen het gcntact Lichamelijk cntact Om de nderlinge band te verstevigen, ter benadrukking van de hiërarchie f ter afbakening van het territrium gebruiken mensen lichamelijk cntact. Vrbeelden zijn aanraken, vasthuden, handen schudden, mhelzen, kussen, slaan, duwen, etc. Nabijheid De mate van afstand nemen tt een ander hangt af van de interactie, de relatie maar k van de sciale klasse en de cultuur. Z zal je tussen ju en je directie f leerkracht steeds een grtere afstand bewaren, dan tussen jezelf en een klasgent. Het gebruik van de nderlinge ruimte tussen persnen is nit tevallig. Het wrdt pas duidelijk als iemand deze regels vertreedt. In het algemeen geldt: he kleiner de ngedwngen, bewust gekzen afstand tt de ander, he intiemer de band.

9 De intieme zne Grens is de armlengte afstand. In deze zne kunnen persnen p vertruwelijke tn met elkaar spreken, emtineel gedrag uitwisselen zals: tederheid, trst, bescherming en dergelijke. Dr elkaar te te laten in die zne tnt men wederzijds vertruwen in elkaar. Wanneer we ndgedwngen andere persnen in deze ruimte meten telaten, bijvrbeeld in een bus f lift, laten we meestal met nn-verbale signalen weten dat we geen intimiteit willen, bijvrbeeld dr het hfd af te wenden, in de verte te staren f ijzig te kijken. Deze zne vrmt een buffer m ns heen waaruit we nbekenden zveel mgelijk prberen te weren. De Persnlijke zne Grens ligt tussen 50 tt 150 cm. Dit is de gespreksafstand. Binnen deze cirkel kunnen we met nrmaal gespreksvlume met elkaar praten. Men kan bij de gesprekspartner ng ged letten p het gedrag en de gezichtsuitdrukkingen en het is tch persnlijk geneg m een gesprek vertruwd te maken. Buiten deze zne een gesprek willen veren, wrdt als afstandelijk ervaren. De sciale zne Grens is de afstand van 1,5 tt 3 meter. Het is de zne van sciale cntacten zals p feestjes,vergaderingen, aan tafel, bij cnsulten, etc. In deze zne is verbale cmmunicatie mgelijk znder intiem te wrden. Deze zne wrdt dr iedereen in acht genmen, die in een sciale situatie met een ander wil cmmuniceren ver iets niet al te persnlijks, maar waarvan je niet wil dat iedereen het kan verstaan. Als iemand zich ngewenst in deze zne bevindt, is het meilijk hem te negeren. Als men een gesprek begint, tnt men vaak tekenen van nbehagen en wrdt het vertrek van de ander ervaren als een pluchting. Tekenen zijn: zitten f staan in een gespannen huding, de blik afgewend, dr huding en gebaar cmmunicerend dat men geen gesprek wenst. De publieke zne Tussen 3 tt 8 meter: In de schlklas, tijdens grepsbijeenkmsten f in trainingssituaties. De cmmunicatie blijft beperkt tt het ratinele niveau. De nderlinge relatie is vrijblijvend. Verder dan 8 meter: Lezing, theater en dergelijke. De betrkkenen zijn teschuwer en passieve tehrders. Onderlinge psitie en huding Psitie Hiermee bedelt men de hek die persnen ten pzichte van elkaar innemen, waarbij vral de riëntatie van het lichaam belangrijk is. Als je in een hek van 90 bij elkaar zit, is dat een ideale situatie m per twee te verleggen. Je kunt immers samen p één blad kijken en de ander heeft ng geneg ruimte m zijn/haar blik af te wenden. Als je tegenver elkaar zit, wrdt dit meilijker. Huding Hier wrdt de lichaamshuding mee bedeld. Lichamelijk huding is afhankelijk van cnventies, gewnten, van de situatie (frmeel f infrmeel), emties, etc. Tch wrdt de lichaamshuding ng het meest bepaald dr de relatie die men tt de andere persn heeft f wenst te hebben. Huding en gebaren die tussen persnen p elkaar lijken wijzen p vereenstemming, terwijl grte verschillen wijzen p nenigheid f gebrek aan belangstelling. In een grep bepaalt de lichaamshuding de kwaliteit van de interactie. Staan ze dicht bij elkaar en hun lichamen naar elkaar gewend dan bevrdert dat de interactie. Wanneer een buitenstaander dr het grepje heen lpt, zal hij zich verntschuldigen vr het schenden van deze territriumgrenzen (bijv. als je p café in een kringetje staat te praten en iemand met passeren).

10 Gebaren Gebaren wrden vral gemaakt dr de handen en in mindere mate met het hfd en de veten. Gebaren zijn vaak illustratief: ze begeleiden de gesprken taal en geven een aanvulling, wanneer wrden tekrt schieten. Ze kunnen een vervanging zijn van de geschreven taal f van lichamelijk cntact. Ze kunnen aanwijzingen geven ver de emtinele testand. Bv.: ballen van de vuist bij kwaadheid, vastklampen bij angst, vrtdurend spelen met vrwerpen bij gespannenheid. Een aantal gebaren is autmatisch: men stelt een gebaar znder de bedeling daarmee iets te zeggen, maar wel m zichzelf p je gemak te stellen. Het kunnen gebaren zijn m niet te heven tegeven aan andere emties. Een vrbeeld van z n gebaar is het nbewust jezelf heen en weer wiegen. Een ander vrbeeld: je bent zenuwachtig mdat je vr een grep met spreken en je zekt iets m mee te prutsen (krijtje in je hand draaien). Gezichtsuitdrukkingen Het gezicht is een belangrijke brn van nn-verbale signalen, mdat het z rijk aan expressie is. Emties Het gezicht tnt iemands emtinele testand, k al prbeert hij dat te verbergen. Bv.: blijdschap, verdriet, angst, verbazing, wede, minachting. Betrkkenheid Ok interpersnlijke attitudes, die gevelsmatig gekleurd zijn, maar geen emtie zijn in de strikte zin zijn af te lezen aan het gezicht. Bijvrbeeld: sympathie, antipathie, seksuele aantrekking, dminantie en nderwerping. Persnlijkheidskenmerken Persnlijkheidskenmerken kunnen sms wrden afgelezen van een gezicht. Bijvrbeeld het dragen van make-up zegt iets ver he iemand zich wil presenteren. Dr het zien van iemands gezicht kan men tt een redelijk betruwbaar rdeel kmen ver de leeftijd, sekse, bevlkingsgrep en in mindere mate de sciale klasse. De mimiek kan sms aanwijzingen geven ver de expressiviteit. Reacties p interacties Via het gezicht geven gesprekspartners vrtdurend reacties p elkaar met betrekking tt wat ze wel f niet begrijpen f mee eens zijn, etc. Gedurende het gesprek is er een vrtdurende snelle afwisseling van gezichtssignalen, waarmee de partners elkaar psitief f negatief bekrachtigen dr instemming f afkeuring. Een leerling die een vragend gezicht trekt, laat merken dat de leerstf nduidelijk is en de leerkracht kan hierp inspelen. Als de leerlingen ja knikken, zal de leerkracht verdergaan met zijn uitleg. Een leerkracht kan een grepje babbelende leerlingen nn-verbaal tt de rde repen (dr bijvrbeeld kwaad te kijken). Dus: een teken van nbegrip zal snel leiden tt een verdere uitleg, een teken van instemming zal leiden tt verdergaan, een teken van dminantie tt het leiden van tekens van nderwerpingen f cmpetitieve dminantie. Metacmmunicatie Ten sltte kunnen gezichtsuitdrukkingen gebruikt wrden, m te vertellen he de verbale bdschap met wrden pgenmen. Bv. serieus f als grap, "ja" zeggen maar "nee" bedelen. Het nee bedelen wrdt als sterkste signaal aanvaard!! Hfdbewegingen en gcntact Hfdbewegingen Ja knikken met het hfd heeft een dubbele functie in het gesprek: geeft testemming m dr te gaan geeft aan dat men aandachtig luistert en het eens is met de spreker. Het nee schudden heeft het mgekeerde effect: je geeft aan dat je het niet eens bent met de spreker. Vaak gaat dit gepaard met niet meer aandachtig luisteren mdat je je eigen argumentatie pbuwt in je hfd.

11 Persnen in een leidende rl hebben het hfd vaker pgeheven, terwijl persnen in een vlgende rl het hfd vaker neer gebgen hebben. Het hfd pzij buigen gebruikt men m aandacht p een derde persn te richten f m gcntact met de spreker te vermijden. In het algemeen wrden hfdbewegingen gecmbineerd met andere bewegingen en gebaren. Ogcntact Visuele interactie via gcntact en de nderbrekingen daarin spelen een belangrijke rl in de cmmunicatie. Niet alleen mdat via het gcntact mgelijk is meer te weten te kmen van de emtinele testand van de ander, maar k mdat men daarmee het gespreksverlp beter begrijpt. Regulatie gespreksverlp Wanneer een spreker klaar is, zal hij meestal de tehrder aankijken, alsf hij de leiding van het gesprek verdraagt. Wanneer de teschuwer begint te spreken, zal hij tijdelijk zijn blik afwenden. Niet alleen de richting van de blik maar k de richting van het hfd speelt een rl, alsmede de intnatie, wijzigingen in stemvlume, tnhgte en bepaalde gebaren met het hfd en de armen. Gedurende het verlp van het gesprek blijft er een verband tussen spreken en kijken. Men kijkt de ander veel vaker en langer aan wanneer men aan het luisteren is (± 75 % van de tijd) dan wanneer men aan het wrd is (± 40 % van de tijd). De spreker kijkt niet vrtdurend, maar vral p mmenten, dat hij benieuwd is naar de reacties bij de partner. Op het mment van aarzeling kijkt hij niet naar zijn gesprekspartner, mdat dit hem teveel in verwarring zu brengen. De synchrnisatie tijdens het verlp in het gesprek en de nderlinge afstemming verlpt via het uitwisselen van blikken: He men iemand aankijkt speelt een belangrijke rl tijdens het leggen van cntacten en het pbuwen van een bepaald srt relatie. Wanneer men met iemand cntact wil aanknpen, zal men die ander eerst aankijken; men zal langer kijken naarmate men nauwer cntact wenst. Pas wanneer de ander terug kijkt, is er sprake van gcntact. Ok de taal zelf heeft enkele nn-verbale aspecten: Fnetische kenmerken: vral tnhgte, intensiteit en timbre. Klankvrming met bijgeluiden van de ademhaling, verslikken, snikken, ingehuden lach en dergelijke. Spreekfuten, herhalingen van bepaalde tussenklanken, weglatingen en versprekingen. De intnatie en het leggen van de klemtn,.a. het dialect. De timing: het ritme en het gebruik van pauzes. Functies van de nn-verbale cmmunicatie In de cmmunicatietherie wrden zeven functies van de nn-verbale cmmunicatie nderscheiden: 1. Herhaling van hetgeen verbaal is medegedeeld (tegelijkertijd ja zeggen en knikken, de weg uitleggen en wijzen). 2. Vervanging van de verbale cmmunicatie (ja knikken, nee schudden, vragende gezichtsuitdrukking, v-teken maken). 3. Tegenspreken van de verbale cmmunicatie (iets bevestigen maar daarbij twijfelend het hfd schudden f de schuders phalen). 4. Affectieve (gevelsmatige) ndersteuning van het gesprken wrd (bezrgde frns f bemedigend schuderklpje). 5. Infrmatie ver de nderlinge relatie (glimlachen, gcntact, aanraken, afstand, lichaamshuding). 6. Beklemtnen van de verbale cmmunicatie (wijzen met een priemende vinger in de lucht als je een beschuldiging uit f met luide tn verwijten maken en driftig p tafel slaan). 7. Structureren en reguleren van de verbale cmmunicatie (de punten en kmma's van de gesprken zinnen: hummen, aankijken en wegkijken, spreekpauzes en ndersteunende handgebaren).

12 Spiegelen Als je iemand zijn huding en bewegingen nadet, ervaart de ander vereenstemming. Hij velt dat je met hem p één lijn zit en k dat je hem aardig vindt. Het gevlg daarvan is dat hij ju k aardig zal vinden. Dat gebeurt vaak nbewust, maar je kan het k bewust in juw vrdeel gebruiken. Spiegelen kan p verschillende manieren: Direct spiegelen Hier ver je de hudingen en bewegingen spiegelbeeldig uit. De ander kijkt letterlijk in de spiegel. Nabtsen Je det precies wat de ander det. Valt minder p dan spiegelen. Uitgesteld spiegelen Naden van een bepaalde huding f beweging maar dan later. Gede techniek bij actief luisteren. Je herhaalt iemands wrden m blijk te geven dat je hem hebt begrepen en je gebruikt dezelfde bewegingen m te laten zien dat je k de gevelslading hebt begrepen. Als je dezelfde huding aanneemt als je gesprekspartner zal hij dat meestal niet merken. Jij kunt vlgen. Lastiger met gebaren, die staan vaak in direct verband met hetgeen iemand zegt. Overlangs spiegelen Je laat een bewegingspatrn zien dat dezelfde gevelslading dekt. Minder pvallend mdat je niet precies de hudingen en bewegingen nabtst. Half spiegelen Dr te spiegelen bereik je afstemming met betrekking tt het gevel van de ander. Sms wil je dat helemaal niet! Een verkper die te maken heeft met een weerstandige klant die achterver leunt met zijn armen ver elkaar, verkpt weinig als hij deze - negatieve- huding van zijn klant spiegelt. Hij krijgt dan wel dezelfde (weerstandige) gedachtenlijn, maar dat is nu net niet wat hij wilde bereiken. Gaat hij daarentegen met pen armen enthusiast gebarend verder met zijn verhaal, dan bereikt hij geen afstemming. Wat hij hier zu kunnen den is half spiegelen. Dit zu je kunnen zien als het tegenvergestelde van verlangs spiegelen. Bij verlangs spiegelen de je iets anders waarmee eenzelfde gevelslading bereikt. Bij half spiegelen prbeer je dr een gelijksrtige huding een andere gevelslading ver te brengen. Accentueren Bij deze vrm van spiegelen de je de ander k na, maar nu wel met de bedeling dat hij f zij het merkt. Hierbij verdrijf je de huding, gebaren f mimiek en zet als het ware een karikatuur van de ander neer. Vaak wrdt dit in een krtdurend mment gedaan, m de ander een reflectie te geven van he jij hem ziet. Om dit succesvl te gebruiken is het meestal wel ndzakelijk dat je elkaar kent en k een bepaalde verstandhuding hebt pgebuwd. Als accentueren verkeerd wrdt tegepast kan het zelfs als kwetsend wrden ervaren. Mismatchen Dit is eigenlijk het tegenvergestelde van spiegelen. Hierbij prbeer je niet af te stemmen - te matchen - p de ander, maar wil je juist het tegenvergestelde bereiken. Je spiegelt hier dus niet, maar det juist precies iets anders.

13 Mismatchen kan een gede manier zijn m aan iemand, die maar dr blijft praten, te laten weten dat jij het gesprek wel wilt beëindigen. Spiegelen van mimiek, ademhaling, gknipperen Een meester in het luisteren weet dat je k dr spiegelen van de mimiek aan de ander kunt laten merken dat je zijn gevelsbelevingen kunt vlgen. Fijne afstemming p de ander kun je bereiken dr k het temp en de diepte van zijn ademhaling te vlgen. Tensltte kun je het temp waarmee iemand met zijn gen knippert vlgen m fijne afstemming te bereiken. Het knipperen van iemands gen vlgt zijn denkpatrn. Vr de zekerheid Let p wat je spiegelt. Bij spiegelen is het belangrijk m in de gaten te huden wat je precies spiegelt. Een negatieve pstelling kun je beter niet spiegelen mdat je deze dan versterkt. Als je gesprekspartner een ngebruikelijke huding aanneemt, bijvrbeeld het puntje van zijn neus vasthudt terwijl hij nadenkt, kun je dit vanwege de pvallendheid beter niet spiegelen. Als je de techniek van het spiegelen ng niet eerder hebt tegepast kun je je er misschien tch wat ngemakkelijk bij velen en het idee hebben dat je gesprekspartner het zal merken. Om wat meer zekerheid te krijgen en zelf te ervaren dat anderen zich niet bewust zijn van juw imitaties, is het ged eerst wat efenen in je familie f vriendenkring. Brnnen Cursus animatr IJD Daelmans, R. e.a., SPREEKUUR, WEGWIJZER IN MONDELINGE VAARDIGHEDEN, Deurne, 1997, p16-20; Krusshe, Helmut, NEEM HET WOORD, ZELFVERZEKERD SPREKEN IN HET OPENBAAR, Baarn, 1984, p Van Marwijk, Frank, HANDLEIDING VAN EEN LEVENDIGE PRESENTATIE, 24 augustus Met handen en veten uit: KLASSE VOOR LEERKRACHTEN 87 (21/09/1998), p