Jaarverslag Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics

Transcriptie

1 Jaarverslag 2013 Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics Datum rapport 22 mei 2014 Nummer/versie Definitief Auteur TKP Pensioen B.V. Telefoon

2 Inhoudsopgave Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen 3 Bestuursverslag 5 1 Woord van de voorzitter 6 2 Algemene informatie Juridische structuur Doelstelling Personalia per 31 december Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Beleid en beleidskeuzes Risicobeheer 20 4 Beleggingen Marktontwikkelingen Resultaten beleggingsportefeuille Aandelen en Private Equity Vastrentende waarden Vastgoedbeleggingen Belegd vermogen voor risico deelnemers 27 5 Pensioenen Inleiding Pensioencommunicatie Pensioenadministratie Uitvoeringskosten Pensioenregeling Nieuwe wetgeving 35 6 Actuariële analyse 36 7 Besturing en naleving wet- en regelgeving Algemeen Bestuursaangelegenheden Goed Pensioenfondsbestuur Verslag verantwoordingsorgaan Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM Deskundigheids- en integriteitstoets en opleiding Gedragscodes Geschillencommissie Organisatie en uitvoering Statutenwijziging 45 8 Verwachte gang van zaken 47 1

3 Jaarrekening 48 9 Jaarrekening Balans (na bestemming van het saldo van baten en lasten) Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening 52 Overige gegevens Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten Actuariële verklaring Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 95 Bijlagen 97 Bijlage 1 Deelnemersbestand 98 Bijlage 2 Begrippenlijst 99 2

4 Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen (Bedragen in 1.000) Aantal verzekerden (per eind van het jaar) Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Pensioenen Kostendekkende premie Gedempte premie Feitelijke premie - jaarpremie - bijstortingsverplichting Uitvoeringskosten Uitkeringen Toeslagverlening Reguliere toeslagverlening (per 1 januari) Actieve deelnemers 0,84% 1,88% 1,35% 0,80% 2,20% Gewezen deelnemers en ingegane pensioenen 2,45% 0,00% 0,00% 1,58% 3,44%* *inclusief inhaaltoeslagen Verleende inhaaltoeslagen (per 1 januari) Actieve deelnemers 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Gewezen deelnemers en ingegane pensioenen 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 3,06% Vermogen en solvabiliteit Aanwezig eigen vermogen Minimaal vereist eigen vermogen (PW art. 131) Vereist eigen vermogen (PW art. 132) Technische voorzieningen * Dekkingsgraad in %* 113,9% 101,8% 95,4% 107,8% 111,3 % Gemiddelde duration 17,0 17,7 18,2 17,6 16,6 Rekenrente 2,8% 2,5% 2,9% 3,8% 3,9% 3

5 (Bedragen in 1.000) Beleggingen Balanswaarde ** Beleggingsopbrengsten Beleggingsrendement (exclusief deelvermogens) Jaarrendement portefeuille 7,5% 13,6% -4,1% 7,7% 12,4 % Kernratio s kostentransparantie Pensioenuitvoeringskosten in euro per deelnemer (actieven en uitkeringsgerechtigden) Pensioenuitvoeringskosten in euro per deelnemer (actieven, uitkeringsgerechtigden en slapers) Kosten vermogensbeheer als percentage van het gemiddeld belegd vermogen 0,43% 0,41% 0,38% 0,27% - Standen zijn per het einde van het genoemde jaar; stromen betreffen de gehele verslagperiode. * De overige technische voorziening is inbegrepen in de technische voorzieningen en met ingang van 2010 in de berekening van de dekkingsgraad. Vóór 2010 werd de dekkingsgraad exclusief de overige technische voorzieningen berekend. ** De balanswaarde van de beleggingen bestaat uit de beleggingen voor risico pensioenfonds en de liquiditeiten. De schuldpositie inzake derivaten en schulden inzake beleggingen worden onder de passiva gepresenteerd. 4

6 Bestuursverslag 5

7 1 Woord van de voorzitter Het afgelopen jaar heeft in het teken gestaan van de opzegging van de uitvoeringsovereenkomst per 31 december Het pensioenfonds is daarom sinds het begin van 2014 formeel een premievrij ofwel slapend fonds geworden. Dit betekent dat de meeste deelnemers van het pensioenfonds per definitie gewezen deelnemers zijn geworden Ter voorbereiding op de nieuwe pensioenregeling heeft het bestuur in 2013 intensief samengewerkt met het bestuur van SPF en de werkgever om vast te stellen wat de effecten zijn van de nieuwe pensioenregeling op de rechten van de (gewezen) deelnemers en gepensioneerden van beide pensioenfondsen. De sociale partners hebben vervolgens een akkoord gesloten over de nieuwe pensioenregeling. Tevens heeft de werkgever eind 2013 een akkoord bereikt met SPF over het uitvoeren van de regeling bij hun pensioenfonds. Om uiteindelijk het gezamenlijke doel te bereiken dat alle pensioenrechten van SABIC in één fonds komen dient er nog het nodige te gebeuren. Een gezamenlijk fonds veronderstelt een collectieve waardeoverdracht van ons pensioenfonds naar het nieuwe pensioenfonds. Hiervoor is belangrijk om vast te stellen wat o.a. de kansen op korten van de pensioenen zijn en de kans op indexatie bij het nieuwe pensioenfonds versus ons huidige pensioenfonds. Daarnaast hebben de sociale partners bepaald dat er een nieuw pensioenfonds komt waarbij het pensioenfonds van SPF als vehikel zal worden gebruikt. Om dit plan uit te voeren dienen het pensioenfonds en SPF onder andere akkoord te gaan over de inrichting van het nieuwe pensioenfonds. Het bestuur van ons pensioenfonds zal zich er van vergewissen dat het ontvangende fonds de nieuwe regeling en de overgedragen pensioenrechten op een deugdelijke wijze kan en zal beheren. Inmiddels heeft ons pensioenfonds samen met SPF en de werkgever een communicatie commissie opgericht om op een juiste en consistente wijze alle deelnemers en gewezen deelnemers en gepensioneerden te informeren. Tevens is een technische commissie opgericht om de effecten van het opzeggen van de uitvoeringsovereenkomst te bepalen op alle regelingen en rechten die binnen ons pensioenfonds gelden en ook om de voorgestelde wijzigingen en overgangsbepalingen, zoals door de sociale partners overeengekomen, voor te bereiden. Voor het opmaken van de jaarrekening en het uitsturen van de definitieve premie naar de werkgever is een akkoord bereikt door het bestuur van ons pensioenfonds en de werkgever. Ons pensioenfonds heeft in overleg met de werkgever een arbitragezaak gestart over de uitloopverplichting van de uitvoeringsovereenkomst. De arbiters hebben op 9 mei jongstleden hun finale uitspraak gedaan. De uitspraak houdt in dat de premieafrekening over 2013 op de reguliere wijze zal geschieden en dat er vervolgens geen verdere verplichting meer bestaat voor SABIC IP tot het doen van herstelbetalingen na 31 december Het bestuur zal het beleid van het pensioenfonds heroverwegen in verband met het feit dat het pensioenfonds een slapend fonds is geworden en daar waar nodig aanpassen Binnenkort gaan de werkgroepen over de collectieve waardeoverdracht en de governance van het nieuwe pensioenfonds van start. Daarnaast gaat het bestuur van ons pensioenfonds zich voorbereiden op het effect van het mogelijk omzetten van de pensioenrechten binnen ons pensioenfonds naar de pensioenrechten van het ontvangende fonds. Het bestuur van ons pensioenfonds bereidt zich intensief voor op de onderhandelingen en het veranderingstraject dat hieruit voortkomt en zal alle deelnemers en stakeholders op regelmatige basis blijven informeren over de relevante ontwikkelingen. 6

8 Uitruil ouderdomspensioen in ouderdoms- en nabestaandenpensioen Tot 31 december 2013 waren alle deelnemers verzekerd voor een nabestaandenpensioen op basis van een risicoherverzekering. Het nabestaandenpensioen werd dus niet opgebouwd. Omdat het deelnemerschap eindigt en er wel het nabestaandenpensioen verzekerd moet zijn voor de deelnemers met een partner heeft er per 1 januari jongstleden een uitruil plaatsgevonden van het opgebouwde ouderdomspensioen in een ouderdoms- en nabestaandenpensioen. Het ouderdomspensioen is verlaagd ten gunste van een nabestaandenpensioen voor degene die per 31 december 2013 een partner volgens het pensioenreglement hadden. Financiële toestand van het fonds 2013 was een goed jaar. De dekkingsgraad is gestegen van 102% naar 113,9%. Dit komt omdat enerzijds de waarde van de bezittingen met 12% steeg van 868 miljoen naar 973 miljoen, anderzijds daalde de waarde van de verplichtingen van 853 miljoen naar 852 miljoen, terwijl er wel pensioenrechten in 2013 zijn ingekocht. Tevens werd bij de berekening van de voorziening voor de pensioenverplichtingen, rekening gehouden met nieuwe, wederom zwaardere, sterftetafels. Organisatie In 2013 heeft Arthur Smit, directeur van het pensioenfonds, zijn baan opgezegd om te gaan werken voor de pensioencommissie van SABIC onder leiding van Debbie Hameetman. Per 1 mei heeft Clemens Heijne zijn taken overgenomen. Inmiddels is het bestuursbureau versterkt met Veronique van den Eeden als beleidsmedewerkster. Het bestuur bestond vorig jaar nog uit acht bestuursleden. Echter doordat Theo Dekkers zijn functie heeft neergelegd en omdat er nog een vacature bestond heeft het bestuur besloten om terug te gaan naar zes bestuursleden. Als laatste wil ik alle betrokkenen bij ons pensioenfonds hartelijk bedanken voor hun geweldige inzet in het afgelopen jaar. Er is bijzonder veel werk verzet en de soms moeilijke discussies met belanghebbenden hebben op een goede en constructieve wijze plaatsgevonden, waardoor ons pensioenfonds de noodzakelijke stappen heeft kunnen zetten. Bergen op Zoom, 22 mei 2014 Frank Mortier, voorzitter 7

9 2 Algemene informatie 2.1 Juridische structuur Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics, statutair gevestigd te Bergen op Zoom, is opgericht op 14 december Het pensioenfonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics is een ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds voert de pensioenregeling uit voor de medewerkers van SABIC Innovative Plastics BV en SABIC Innovative Plastics IP BV (huidige naam: SABIC Global Technologies BV). De basispensioenregeling is een (voorwaardelijk) geïndexeerde opbouwregeling, ook wel middelloonregeling genoemd. De regeling op basis van het middelloonsysteem wordt in de Pensioenwet gekarakteriseerd als een uitkeringsovereenkomst. De premies voor de basispensioenregeling worden ingebracht door de werkgever en de werknemers. De vrijwillige bijspaarregeling Gesave wordt gekarakteriseerd als een premieovereenkomst, ook wel beschikbare premieregeling genoemd. De premies hiervoor worden ingebracht door de deelnemers aan de regeling. Ultimo boekjaar had het pensioenfonds deelnemers en pensioengerechtigden met een belegd vermogen van 958 miljoen. De uitvoering van de pensioenadministratie heeft het bestuur uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP). De custodian is de Nederlandse vestiging van State Street Corporation. De individuele pensioenspaarregelingen (Gesave en Geflex) worden uitgevoerd door Robeco. Het vermogensbeheer is uitbesteed aan: GE Asset Management (GEAM) voor aandelen BlackRock, GEAM en Russell voor de vastrentende portefeuille TKP Investments BV voor het beheer van indirect vastgoed en aan BNP Paribas voor het beheer van beursgenoteerde vastgoedfondsen De controle van de jaarrekening vindt plaats door Mercer als waarmerkend actuaris en KPMG als accountant. Het bestuur is conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Het bestuur laat zich terzijde staan door de volgende externe adviseurs, te weten: Towers Watson B.V. als adviserend actuaris, Onno Blom advocaten als juridisch adviseur, Russell Investments als beleggingsadviseur, First Pensions voor het opstellen van de risicorapportage. 2.2 Doelstelling Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de pensioenovereenkomst gedefinieerde pensioenregelingen voor deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden, in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. Met ingang van 1 januari 2014 kent het fonds alleen gewezen deelnemers en gepensioneerden. Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics heeft ten doel om binnen de grenzen van zijn middelen de deelnemers, gewezen deelnemers en hun nabestaanden te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Het fonds voorziet hiertoe in het op lange termijn verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten en streeft hierbij naar het waardevast houden van de opgebouwde pensioenen, de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. De toeslag- 8

10 verlening op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers was onvoorwaardelijk tot 31 december Op de opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers en de ingegane pensioenen wordt voorwaardelijk toeslag verleend. Dit wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is en dat het niet zeker is of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Het fonds heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen en communicatie om de genoemde doelstellingen te bereiken. Het fonds draagt zorg voor duidelijke en klantgerichte communicatie met alle belanghebbenden. Het beleid is vastgelegd in diverse documenten, waarvan de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN) het belangrijkste is. Op 9 februari 2012 is de ABTN opnieuw geactualiseerd en vastgesteld. 2.3 Personalia per 31 december 2013 Benoemd namens de werkgever (SABIC Innovative Plastics BV) Naam Functie in bestuur Bestuurslid Bestuurslid Functie/in dienst van vanaf tot dr.ir. J.G.M. van Gisbergen plaatsvervangend secretaris SABIC-IP IP BV mr. F.R.E. Mortier voorzitter per SABIC Capital BV mw. mr. H.G.I.M. Peters RBA lid Hedwig Peters Consulting Benoemd namens de deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden Naam Functie in bestuur Bestuurslid Bestuurslid Functie/in dienst van vanaf tot J.L. Boot lid SABIC Innovative Plastics BV ir. W. Grin plaatsvervangend voorzitter ing. L.J.M. de Smet secretaris Bestuursbureau Stichting Pensioenfonds SABIC Innovative Plastics drs. C.A. Heijne RA CPC (pensioendirecteur) mw. V. van den Eeden LLM (stafmedewerker) Dagelijks Bestuur mr. F.R.E. Mortier (voorzitter) ir. W. Grin toehoorder drs. C.A. Heijne RA CPC Beleggingscommissie ir. W. Grin (voorzitter) mr. F.R.E. Mortier mw. mr. H.G.I.M. Peters drs. C.A. Heijne RA CPC Adviseur F. Kabbaj (namens Russell Investments) 9

11 Commissie Deskundigheid en Functioneren dr.ir. J.G.M. van Gisbergen (voorzitter) drs. C.A. Heijne RA CPC Commissie Fondsdocumenten mr. F.R.E. Mortier (voorzitter) dr.ir. J. van Gisbergen mw. mr. H.G.I.M. Peters drs. C.A. Heijne RA CPC Communicatie Commissie J.L. Boot mw. G. Bekendam (TKP) ing. L.J.M. de Smet (voorzitter) drs. C.A. Heijne RA CPC Redactie PensioenPraat J.L. Boot mw. C. Ligtenberg mw. G. Bekendam (TKP) ing. L.J.M. de Smet (voorzitter) drs. C.A. Heijne RA CPC P. van Tilburg (deelnemersraad) Risicocommissie J.L. Boot ir. W. Grin (voorzitter) ing. L.J.M. de Smet drs. C.A. Heijne RA CPC Deelnemersraad H. van den Durpel P.J.M. Eijsbouts (voorzitter) J. van Es (secretaris) B. Jonker O. Tant P. van Tilburg (plaatsvervangend secretaris) E. Schlarmann A. van Valen Verantwoordingsorgaan Namens de werkgever: ir. P. Broers (voorzitter) en J. Castelijn Namens de deelnemersraad: J. van Es (secretaris) en H. van den Durpel Namens de pensioengerechtigden: B.A. Klazema en J.W. Tillema Compliance officer mr. M. Mandemaker Pensioenadministratie TKP Pensioen BV 10

12 Certificeerders KPMG Accountants NV, externe accountant Mercer Certificering BV, certificerend actuaris Adviseurs Towers Watson BV, adviserend actuaris Russell Investments, beleggingsadviseur Onno Blom Advocaten, juridisch adviseur Vermogensbeheerders GE Asset Management Limited, London/Stamford (V.S.) (GEAM) BlackRock (Netherlands) BV, Amsterdam TKP Investments BV (TKP Pensioen Real Estate Fonds), Groningen BNP Paribas Investments Partners Netherlands NV, Amsterdam Russell Investments, Amsterdam Robeco Investment Solutions, Rotterdam (Geflex, Gesave) Visitatiecommissie mr. G.J. Heeres (voorzitter) prof. dr. D.M. Swagerman L.J.M. Roodbol AAG 11

13 3 Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Dekkingsgraad De dekkingsgraad geeft het pensioenvermogen als percentage van de contante waarde van de pensioenverplichtingen weer en is een belangrijke maatstaf voor de financiële positie van een pensioenfonds. De dekkingsgraad kan wijzigen door diverse factoren, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de marktrente. De ontwikkeling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds gedurende het jaar wordt hieronder weergegeven: Dekkingsgraad 1 januari 101,8% 95,4% Effect premies 0,9% 1,2% Effect toeslagverlening 0,1% 1,3% Effect beleggingsresultaat 7,4% 9,9% Effect rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen 3,6% -6,1% Effect aanpassing levensverwachting -0,8% -0,9% Effect toename excassovoorziening 0,0% -2,7% Effect overige oorzaken -0,2% 0,6% Voorlopige dekkingsgraad 31 december 112,8% 98,7% Effect aanvullende vermogensdotatie op basis van de dekkingsgraad per 31 december 1,1% 3,1% Dekkingsgraad 31 december 113,9% 101,8% Effect premies / effect aanvullende vermogensdotaties Vanwege de financiële positie ultimo 2012 is in de premiestelling voor 2013 rekening gehouden met een herstelpremie. Het bestuur heeft de voorlopige herstelpremie vastgesteld op een bedrag van 6,6 miljoen, overeenkomstig het herstelplan. Na afloop van het boekjaar bleek dat de dekkingsgraad voldoende was toegenomen en lag boven het minimaal vereist eigen vermogen. Er werd een nieuwe berekening gemaakt in verband met het lange termijn herstelplan waaruit bleek dat de herstelpremie 9,7 miljoen bedroeg. (inclusief de voorlopige herstelpremie van 6,6 mln.). Het positief effect van de herstelpremie op de dekkingsgraad is totaal 1,1%. Effect toeslagverlening De toeslagverlening wordt volledig uit de premie betaald. Het effect toeslagverlening is het gevolg van verschillen in de grondslagen van de berekening van de gedempte premie en berekening van de zuivere kostendekkende premie. Effect beleggingsresultaat Het rendement op de beleggingen was positief en droeg daarom positief bij aan de dekkingsgraad. In paragraaf 4.2 (resultaten beleggingsportefeuille) wordt dit nader toegelicht. Effect rentetermijnstructuur De mutatie in de marktrente (RTS) heeft invloed op de hoogte van de voorziening pensioenverplichtingen. De rente is in 2013 is gestegen, waardoor de VPV is gedaald. Het rente-effect op de dekkingsgraad is 3,6%. 12

14 Onderstaande tabel geeft het verloop van de dekkingsgraad over de laatste vijf jaar weer. Ter illustratie zijn daarbij ook het behaalde beleggingsrendement en de gemiddelde rente behorende bij de gemiddelde looptijd van de verplichtingen vermeld: Dekkingsgraad 113,9% 101,8% 95,4% 107,8% 111,3% Beleggingsrendement 7,5% 13,6% -4,1% 7,7% 12,4% Gemiddelde rente 2,8% 2,5% 2,9% 3,8% 3,9% Effect aanpassing levensverwachting Voor mannen en vrouwen is gebruik gemaakt van AG Prognosetafel AG Het fonds heeft deze tafel ingevoerd op 31 december De premie 2013 en de resultatenanalyse 2013 is gebaseerd op deze prognosetafel waarbij de sterftekansen zijn aangepast door toepassing van ervaringssterfte door Mercer. De correctiefactoren zijn gebaseerd op inkomende klasse Midden/Hoog Ultimo 2013 zijn de correctiefactoren gebaseerd op de inkomensklassen Midden/Hoog die zijn vastgesteld per Vermogenspositie Het Minimaal Vereist Eigen Vermogen (MVEV) moet worden aangehouden ter dekking van algemene risico s zoals beleggingsrisico s, overlijdensrisico s en arbeidsongeschiktheidsrisico s. Indien een fonds niet over dit vermogen beschikt is er sprake van een dekkingstekort en moet het een kortetermijnherstelplan indienen bij de toezichthouder. De dekkingsgraad behorend bij het MVEV bedraagt 104,5%. Het Vereist Eigen Vermogen (VEV) is de omvang van het eigen vermogen waarover een fonds minimaal moet beschikken. Indien een fonds niet over dit vermogen beschikt is er sprake van een reservetekort en moet het een langetermijnherstelplan indienen bij de toezichthouder. De dekkingsgraad ultimo jaar (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: Dekkingsgraad in % 113,9% 101,8% 95,4% 107,8% 111,3% Beoogde dekkingsgraad volgens het herstelplan 116,2% 111,8% 110,4% 106,4% 100,0% Minimaal vereiste dekkingsgraad 104,5% 104,4% 104,4% 105,0% 105,0% Vereiste dekkingsgraad 125,4% 124,3% 124,6% 128,3% 127,4% De vereiste dekkingsgraad zoals die voortvloeit uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet en het risicoprofiel van het fonds bedraagt 125,4% (2012: 124,3%). Ultimo 2013 en was er sprake van een reservetekort. In 2012 was er sprake van een reserve- en dekkingstekort. Hiervoor zijn in 2009 een korte en lange termijnherstelplan ingediend Ontwikkelingen herstelplan Het ingediende en goedgekeurde kortetermijnherstelplan van 2009 eindigde eind Uitgaande van dit herstelplan zou de dekkingsgraad ultimo ,2% moeten zijn. De belangrijkste kenmerken zijn: Voor het kortetermijnherstel wordt een periode van vijf jaar gehanteerd. Het bestuur heeft besloten het rendementspercentage in 2009 op 0% te stellen. Bovendien is voor de daar opvolgende jaren een rendement gehanteerd dat gemiddeld 0,5% lager is dan het maximum dat door DNB is toegestaan. In de uitvoeringsovereenkomst tussen het pensioenfonds en de werkgever zijn afspraken gemaakt dat de werkgever bij een dekkings- of reservetekort de verschuldigde pensioenpremie verhoogt. Voor het jaar 13

15 2013 heeft de werkgever reeds een extra premie gestort van 6,6 miljoen. Uit het berekende vereist eigen vermogen ultimo 2013 volgt een aanvullende herstelbijdrage van 3,1 miljoen die voortvloeit uit het lange termijn herstelplan. Toeslagverlening aan gewezen deelnemers en pensioengerechtigden is voorwaardelijk (afhankelijk van de financiële positie van het fonds) en wordt gefinancierd uit de premie. Het bestuur neemt ieder jaar een besluit over de toeslagverlening. Zolang de dekkingsgraad lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen (104,5%) worden geen toeslagen toegekend aan gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Daarnaast mag door het verlenen van een toeslag de dekkingsgraad niet lager worden dan het minimaal vereist vermogen. Indien in enig jaar geen toeslag is verleend aan de gewezen deelnemers en pensioengerechtigden, kan het bestuur besluiten om in latere jaren over te gaan tot inhaalindexatie. Het beleggingsbeleid gedurende de herstelperiode is zodanig dat er geen sprake is van toename van het fondsrisico. De evaluatie van het herstelplan ziet erop toe dat de dekkingsgraad per eind 2013 (einde kortetermijnherstelperiode) minimaal 104,5% bedraagt en dat deze per eind 2023 (einde langetermijnherstelperiode) minimaal 125,3% bedraagt. In het oorspronkelijke herstelplan wordt voor eind 2013 een dekkingsgraad verwacht van 116,2%. De werkelijke dekkingsgraad ultimo 2013 bedraagt 113,9%. Het pensioenfonds loopt daarmee achter op het verwachte herstel zoals geformuleerd in het herstelplan. In onderstaand overzicht worden de verwachte en werkelijke ontwikkeling van de dekkingsgraad weergegeven. Verwacht (in%) Werkelijk (in%) Dekkingsgraad per 31 december ,8% 101,8% Sturingsmiddelen Premie 2,5% 2,0% Toeslagverlening -1,4% 0,1% Beleggingen 2,4% 7,4% Overige Effect van uitkeringen, kosten, kanssystemen en waardeoverdrachten 0,6% -1,0% Effect rentetermijnstructuur 0,3% 3,6% Dekkingsgraad per 31 december ,2% 113,9% De dekkingsgraad ligt eind 2013 boven het minimaal vereist vermogen, maar onder het vereist eigen vermogen. Hierdoor is er geen dekkingstekort, maar wel een reservetekort. De twee grootste verschillen ten opzichte van het herstelplan was het verschil in beleggingsrendement en het effect van de rentetermijnstructuur. Beiden waren in werkelijkheid beter dan verwacht. Het behaalde beleggingsrendement in 2013 bedroeg 7,4%, terwijl het herstelplan uitging van een rendement van 2,4%. De stijging van de rentetermijnstructuur in 2013 zorgde voor een toename van de dekkingsgraad van 3,6% in In het herstelplan was ervan uitgegaan dat de ontwikkeling van de rente een effect van 0,3% zou hebben op de dekkingsgraad in Door het bestuur is de voorgeschreven jaarlijkse evaluatie van het herstelplan uitgevoerd. Deze evaluatie heeft niet geleid tot bijstelling van de oorspronkelijke uitgangspunten van het herstelplan. Op grond van de huidige situatie voorziet het herstelplan herstel binnen de daarvoor geldende termijnen. 14

16 3.2 Beleid en beleidskeuzes Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden evenwichtig afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenovereenkomst zoals die in de CAO is vastgelegd. Pensioenovereenkomst Financiële positie Beleggingsbeleid Toeslagbeleid Financieringsbeleid Toeslagbeleid Volgens de toeslagenmatrix van DNB viel het toeslagbeleid van het pensioenfonds ten aanzien van de actieve deelnemers onder categorie F2 tot 31 december Dit betekent dat de opgebouwde aanspraken van deze deelnemers jaarlijks onvoorwaardelijk worden aangepast aan de ontwikkeling van de CBS-CAO-lonen per uur inclusief bijzondere beloningen voor particuliere bedrijven. Deze toeslagverlening is onvoorwaardelijk en wordt gefinancierd uit de premie. Het toeslagbeleid van het pensioenfonds ten aanzien van de gewezen deelnemers en de pensioengerechtigden viel onder categorie D2 van de toeslagmatrix van DNB tot 31 december Ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken van gewezen deelnemers en pensioengerechtigden kunnen worden aangepast aan de ontwikkeling van de CBS-prijsindex voor alle huishoudens. Deze toeslagverlening is voorwaardelijk (afhankelijk van de financiële positie van het fonds) en wordt gefinancierd uit de premie. De toeslagverlening vindt in ieder geval niet plaats indien het vermogen na toeslagverlening kleiner is dan het minimaal vereist eigen vermogen. Het bestuur neemt ieder jaar een besluit over de toeslagverlening. 15

17 Toeslagbesluit per 31 december 2013 betreffende jaarlijkse toeslag In de reglementen van het pensioenfonds is vastgelegd dat het pensioenfonds ieder jaar probeert het pensioen te verhogen met het consumenten prijsindexcijfer alle huishoudens over de periode 1 oktober van het voorafgaande jaar tot en met 30 september van het jaar waarover de verhoging plaatsvindt, zoals gepubliceerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Het bestuur beslist jaarlijks of de opgebouwde aanspraken voor gewezen deelnemers en de pensioenrechten van pensioengerechtigden worden verhoogd. Voor deze voorwaardelijke verhoging is en wordt geen reserve gevormd. Het bestuur heeft besloten om per 31 december 2013 een toeslag te verlenen over de opgebouwde aanspraken van de gewezen deelnemers en de ingegane pensioenuitkeringen. De reden voor dit besluit is dat het pensioenfonds over voldoende middelen beschikt om deze rechten te kunnen verhogen. Net als bij veel andere pensioenfondsen is de dekkingsgraad van het pensioenfonds gestegen. Voor Pensioenfonds SABIC- IP is per eind 2013 vastgesteld dat de dekkingsgraad hoger is dan de minimaal vereiste dekkingsgraad (afgerond 104,5%). Op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers is per 31 december 2013 een toeslag verleend van 0,84% (ontwikkeling CBS-CAO-lonen per uur inclusief bijzondere beloningen voor particuliere bedrijven). Op de opgebouwde aanspraken van de niet actieve deelnemers is per 31 december 2013 een toeslag verleend van 2,45% (ontwikkeling prijsindex CBS alle huishoudens). Het bestuur is van mening dat op basis van het premie- en toeslagbeleid een evenwichtige belangenafweging is gemaakt tussen alle belanghebbenden, zijnde de (gewezen) deelnemers, de pensioengerechtigden en de werkgever Financieringsbeleid Financieringssysteem en ABTN Voor het premie- en toeslagbeleid is een aantal vermogensposities van belang. De volgende grenzen worden onderscheiden: minimaal vereist eigen vermogen: de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen is gelijk aan 104,5% van de voorziening pensioenverplichtingen; vereist eigen vermogen: het vereist eigen vermogen is het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat binnen een jaar het eigen vermogen negatief wordt; gewenst eigen vermogen: het gewenst eigen vermogen is het vermogen dat boven de voorziening pensioenverplichtingen nodig is om de toeslagambitie op de lange termijn na te kunnen komen. 16

18 Voor 2013 gelden de volgende waarden: Vermogensposities 170,0% 160,0% 150,0% 140,0% 130,0% 120,0% 110,0% 100,0% 90,0% 80,0% 104,5% Minimaal vereist eigen vermogen 125,4% Vereist eigen vermogen 158,0% Gewenst eigen vermogen Bij de berekening van het vereiste eigen vermogen worden buffers berekend volgens het standaardmodel van DNB dat is gebaseerd op de allocatie van de beleggingen. Bij de berekening van het gewenste eigen vermogen wordt daarenboven rekening gehouden met inflatiecorrectie (volledige toeslagverlening). Het bestuur volgt het standaardmodel. De gehanteerde premieberekeningssystematiek zorgt ervoor dat de actuele vermogenspositie direct tot uiting komt in het premiepercentage. Indien de dekkingsgraad beneden de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen komt (104,5%), wordt SABIC Innovative Plastics een extra bijdrage in rekening gebracht. Het pensioenfonds kan in deze situatie geen toeslagen verlenen. Ultimo 2013 bevindt Pensioenfonds SABIC-IP zich niet meer in deze situatie. Voor de ontwikkeling van het herstel verwijzen we naar paragraaf 3.1. Een tekort waarbij de dekkingsgraad ligt tussen de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen (104,5%) en de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen (125,4%) leidt tot een hogere solvabiliteitspremie, (gedeeltelijke) toeslagverlening (afhankelijk van een bestuursbesluit) en een herstelplan met het oogmerk van herstel van het tekort binnen vijftien jaar. Kostendekkende premie De ontvangen premie wordt actuarieel berekend conform de ABTN en in rekening gebracht conform de uitvoeringsovereenkomst. Uitgangspunt daarbij is dat de opgebouwde rechten steeds zijn afgefinancierd. De verhoging van de aanspraken als gevolg van toeslagverlening wordt afgefinancierd door middel van koopsommen. Naast deze premie worden voor de dekking van de partnerpensioenen op risicobasis en de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen risicopremies voldaan. Tevens bevat de premie een solvabiliteitsopslag die is bestemd voor het herstellen c.q. op peil houden van de dekkingsgraad. Er worden drie soorten premies onderscheiden: de feitelijke premie die daadwerkelijk is ontvangen; de kostendekkende premie die wordt berekend op basis van de rentetermijnstructuur; de gedempte premie: het fonds hanteert een rekenrente voor de berekening van de premie die het gemiddelde is van de rts van de laatste drie jaren. De feitelijke premie bedraagt 57,3 miljoen inclusief herstelbijdrage, afrekening 2012 en koopsom FVP (2012: 66,7 miljoen). De kostendekkende premie bedraagt 49,4 miljoen (2012: 50,3 miljoen). De gedempte premie bedraagt 47,8 miljoen (2012: 44,1 miljoen). 17

19 Het pensioenfonds hanteert een gedempte premie. De Pensioenwet eist dat minimaal de gedempte premie in rekening wordt gebracht. De feitelijke premie is bij het fonds hoger dan de gedempte premie. De wijze van demping is toegestaan onder de Pensioenwet. Hiermee is aan de eisen van de Pensioenwet voldaan. De gedempte premie wordt berekend met de gemiddelde rentevoet van ultimo december 2010, ultimo december 2011 en ultimo december De kostendekkende premie wordt berekend met de rentevoet van ultimo december De feitelijke premie exclusief herstelbijdrage is bepaald volgens de individuele methode op basis van de gedempte premie, waar de eventuele herstelpremie en toeslagkoopsommen worden bijgeteld. De kostendekkende premie, met uitzondering van de toeslagverlening per 1 januari 2014, wordt berekend met de rentetermijnstructuur van 31 december De toeslagverlening per 1 januari 2014 in de kostendekkende premie is berekend met de rentetermijnstructuur van 31 december Het verschil tussen de feitelijke premie en de kostendekkende premie wordt veroorzaakt door het interestverschil en de betaalde herstelpremie. Premiebeleid De jaarlijkse premie is in ieder geval gelijk aan de kostendekkende premie op basis van de wettelijke voorschriften en de uitvoeringsovereenkomst. In de uitvoeringsovereenkomst is vastgelegd dat in geval van een dekkings- of reservetekort de verschuldigde premie wordt verhoogd. Vanaf 2009 is de premie verhoogd. Premies en grensbedragen Voor 2013 golden de volgende premies en grensbedragen: pensioenpremie: wordt individueel bepaald voor de pensioenopbouw in 2013 over het salaris onder aftrek van de franchise ( ). premie WIA-excedent: 2,75% van de verzekerde uitkering Verloop bijstorting pensioenpremie De afgelopen vijf jaar hebben de herstelpremies zich als volgt ontwikkeld: Bijstorting * Met ingang van 1 januari 2014 vindt opbouw van de actieve deelnemers plaats bij Stichting Pensioenfonds SABIC (SPF) Beleggingsbeleid Gedurende de afgelopen jaren werd steeds duidelijker dat door de lage rentestanden er behoefte is aan het verhogen van rendement om aan de verplichtingen te voldoen. Voorwaarde hierbij is dat het risico slechts zeer beperkt toeneemt. Door een andere mix van verschillende beleggingsstijlen toe te passen is deze strategie in 2013 geïmplementeerd. Nadat het bestuur een keuze gemaakt heeft van een vermogensbeheerder kan pas na een paar jaar op een betrouwbare wijze worden gemeten of de vermogensbeheerder voldoet aan onze eisen. Voor een paar mandaten heeft dat ertoe geleid dat we in het afgelopen jaar afscheid hebben genomen. In juli zijn de posities in het China fonds en het emerging market fonds, beide van GEAM verkocht. Vervolgens zijn deze gelden 18

20 belegd in een Emerging markets fonds van Vanguard. In oktober werd het vastrentende mandaat van GEAM verkocht en herbelegd in een absolute return fund, een Global high yield fund, emerging markets debt fund en Global bond portefeuille. Met deze inrichting werd ook een voorschot genomen op de situatie vanaf 1 januari In 2014 zal door een gewijzigde verhouding met de sponsor wel worden overgegaan tot het afdekken van renterisico middels hedge strategieën. Deze strategieën worden geïmplementeerd door het gebruik van derivaten. Verscherpte wet- en regelgeving maken dat in tegenstelling tot de pre- Lehman periode veel aandacht moet zijn voor het collaterale management. Aanspraken, die men over en weer heeft als gevolg van de waardeontwikkeling van derivaten, worden zeker gesteld door onderpand dat ook feitelijk aan elkaar geleverd wordt. Dit is echter alleen uitvoerbaar als er voldoende liquide onderpand in de portefeuille aanwezig is. Met de inrichting is hier rekening mee gehouden. 19

21 Portefeuille verdeling per 31 december ,5% 1,3% 8,0% 2,1% 1,7% 28,9% Vastrentende waarde Aandelen Absolute return bond fund Direct en indirect vastgoed beleggingen 48,5% Global high yield Emerging markets debt Liquiditeiten Op de ontwikkeling per beleggingscategorie wordt in hoofdstuk 4 nader ingegaan. 3.3 Risicobeheer Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN). Voor een nadere toelichting op de risico s en het beheersingsbeleid wordt verwezen naar de risicoparagraaf in de jaarrekening (paragraaf 9.4.3). Onderstaand wordt een nadere toelichting gegeven op de voornaamste risico s die door het bestuur zijn onderkend, alsmede op het beleid van het bestuur voor het mitigeren van deze risico s. In het risicobeheersingsdocument van het bestuur worden de risico s nader benoemd Solvabiliteitsrisico Een belangrijk risico is dat een fonds niet beschikt over voldoende vermogen om de pensioenverplichtingen na te kunnen komen, ook wel het solvabiliteitsrisico genoemd. Als de solvabiliteit zich negatief ontwikkelt, zal het pensioenfonds de premie verhogen en is er geen of minder ruimte voor toeslagverlening. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds de verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen (afstempelen). De solvabiliteit van een pensioenfonds wordt gemeten op basis van de hoogte van de dekkingsgraad van het fonds. De dekkingsgraad is een maatstaf voor de financiële positie van een pensioenfonds, het betreft het pensioenvermogen als percentage van de contante waarde van de pensioenverplichtingen. De dekkingsgraad kan wijzigen door talrijke invloeden, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de marktrente. In overleg met de werkgever is besloten om dit risico niet nader te mitigeren. 20

22 3.3.2 Beleggingsrisico s De belangrijkste beleggingsrisico s betreffen het markt-, krediet- en liquiditeitsrisico. Het marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. Marktrisico wordt gelopen op de verschillende beleggingsmarkten waarin het pensioenfonds op basis van het vastgestelde beleggingsbeleid actief is. Het marktrisico wordt beheerst doordat met de externe vermogensbeheerders duidelijke beleggingsmandaten zijn overeengekomen, waarin specifieke randvoorwaarden zijn opgenomen, bijvoorbeeld betreffende de kwaliteit van de effecten waarin wordt belegd. De beleggingsmandaten worden goedgekeurd door het bestuur en periodiek geëvalueerd en eventueel aangepast. Het strategische beleid, zoals in 2009 geformuleerd, is ook dit jaar van kracht gebleven. Binnen de kaders van het strategische beleid stelt het bestuur jaarlijks een beleggingsplan vast. In het verslagjaar werd binnen het mandaat Vastrentende waarden de benchmark gewijzigd teneinde het tegenpartijrisico op de perifere eurolanden te verkleinen. Renterisico Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de waarde van de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van ongunstige veranderingen in de marktrente. Maatstaf voor het meten van rentegevoeligheid is de netto duration van het pensioenfonds. De netto duration is de duration van de verplichtingen gecorrigeerd voor de duration van de obligatieportefeuille. Duration is de gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren van de kasstromen en geeft de rentegevoeligheid weer. Daarnaast is er een tweede renterisico: een lagere rente betekent dat voor dezelfde inkoop van pensioenaanspraken een hogere premie moet worden gerekend. In overleg met de werkgever is besloten om dit risico niet nader te mitigeren. Valutarisico De waarde van beleggingen in aandelen en vastrentende waarden wordt beïnvloed door de ontwikkelingen van de valutakoersen waarin de betreffende beleggingen luiden. Ten aanzien van beleggingen in vreemde valuta zijn door het bestuur aan de vermogensbeheerders beperkingen opgelegd. Het fonds heeft het valutarisico voor aandelen gedeeltelijk afgedekt via het sluiten van valutatermijncontracten door de custodian, State Street Bank. Tenminste 65% van de aan de beursgenoteerde aandelen dient in euro s te worden belegd dan wel naar euro te worden afgedekt. Minstens 90% van de vastrentende waarden moet worden belegd in euro s. Indien er minder dan 90% van de vastrentende waarden wordt belegd in euro s, dient het verschil door de vermogensbeheerder te worden afgedekt. Prijsrisico Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen waardewijzigingen plaatsvinden. Dit wordt veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Door spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) wordt het prijsrisico gedempt. Diversificatie betreft niet alleen spreiding binnen een portefeuille naar sectoren, geografie en debiteuren, maar ook tussen de verschillende beleggingsportefeuilles. Teneinde onnodige risico s te vermijden, sluit het beleggingsbeleid van het fonds het beleggen met geleend geld uit, evenals het verkopen van waardepapieren die het fonds niet bezit. Evenmin staat het beleggingsbeleid het gebruik van derivaten toe binnen de bestaande beleggingsmandaten, tenzij hiervoor door het bestuur specifiek schriftelijke goedkeuring is verleend en mag in dat geval alleen dienen tot afdekking van bestaande risicoposities. 21

23 Kredietrisico Kredietrisico is het risico op financiële verliezen voor het fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het fonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan de aangesloten onderneming, partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito s worden geplaatst en marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico s is het settlementrisico. Dit houdt het risico in dat partijen waarmee het fonds transacties is aangegaan, niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor het fonds financiële verliezen kan lijden. Ter beperking van het kredietrisico gelden binnen het fonds restricties voor de samenstelling van de vastrentende portefeuilles met betrekking tot geografische spreiding (alleen OECD landen zijn toegestaan), verdeling over verschillende debiteurencategorieën, de minimale kwaliteit van de debiteur ( rating door rating agencies ) en de omvang van de beleggingen per debiteur. Monitoring vindt plaats door de analyse van het bestuur op compliance rapportage van State Street Corporation Concentratierisico Concentratierisico kan optreden als gevolg van het ontbreken van een adequate spreiding van activa en passiva, bijvoorbeeld bij een concentratie van de portefeuille in regio s, economische sectoren of tegenpartijen. Het concentratierisico wordt onderzocht in de ALM-studie, waarbij beleggingscategorieën met elkaar worden gecombineerd om tot een strategische beleggingsmix te komen. Om de concentratierisico s te beheersen, is de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds in hoge mate gediversifieerd. De custodian, State Street Corporation, rapporteert eventuele concentraties die desondanks ontstaan door combinaties van diverse vermogensbeheerders. De beleggingscommissie evalueert deze concentraties en zorgt voor bijsturing/aanpassing in de portefeuille Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet en/of niet tijdig tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Het liquiditeitsrisico wordt door het fonds beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor de liquiditeitsposities Verzekeringstechnische risico s Het verzekeringstechnisch risico is het risico dat voortvloeit uit mogelijke afwijkingen van actuariële inschattingen die worden gebruikt voor de vaststelling van de technische voorzieningen en de hoogte van de premie. In de actuariële analyse worden de afwijkingen geanalyseerd. Gezien de omvang van het fonds wordt het verzekeringstechnisch risico slechts gedeeltelijk herverzekerd door een groot eigen risico aan te houden. De belangrijkste actuariële risico s zijn het langlevenrisico, het overlijdensrisico (kortleven) en het arbeidsongeschiktheidsrisico. Langlevenrisico Langlevenrisico is het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen en bij de vaststelling van de premie die nodig is voor de verwachte pensioenopbouw. Als gevolg hiervan volstaat de opbouw van het pensioenvermogen mogelijk niet voor de uitkering van de pensioenverplichting aan deze langer levende deelnemers. Op 10 september 2012 heeft het Actuarieel Genootschap de nieuwe AG-prognosetafel gepubliceerd. De gebruikte correctie 22

24 factoren, salarisklasse midden/hoog vastgesteld door Mercer in 2010, zijn per ultimo boekjaar 2013 vervangen door de correctiefactoren salarisklasse midden/hoog vastgesteld door Mercer in Dit op basis van een onderzoek door Mercer in Vervolgens heeft het bestuur besloten de pensioenverplichtingen te waarderen volgens de prognosetafel na toepassing van deze leeftijdsafhankelijke correctiefactoren De voorziening is voor het eerst per 31 december 2013 op basis van deze nieuwe grondslagen vastgesteld. Het pensioenfonds heeft als beleid dat aanpassingen van de prognosetafels terstond worden verwerkt. Overlijdensrisico Het overlijdensrisico houdt in dat het pensioenfonds in geval van overlijden mogelijk eerder dan verwacht een nabestaandenpensioen moet toekennen, waarvoor door het pensioenfonds geen voorzieningen zijn getroffen. Arbeidsongeschiktheidsrisico Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het pensioenfonds meer voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij invaliditeit en voor het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen dan was verwacht. De risico s uit hoofde van nabestaandenpensioen, arbeidsongeschiktheidspensioen en vrijstelling van premiebetaling bij arbeidsongeschiktheid zijn, voor zover die vallen buiten het eigen behoud van het fonds, op stop-loss basis herverzekerd bij Zwitserleven. Deze herverzekering is eind 2011 opnieuw afgesloten bij Zwitserleven en is geëindigd 31 december Toeslagrisico Het bestuur van het pensioenfonds heeft de ambitie toeslagen op de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken te verlenen. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is afhankelijk van de financiële positie van het fonds. Uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat toeslagverlening op de ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken voorwaardelijk is en afhankelijk van de hiervoor genoemde financiële positie. Daarmee wordt dit risico (geen toeslagverlening in geval van dekkingstekort) in feite gedragen door deze deelnemers van het fonds en vormt geen risico voor het fonds. Het risico wordt meegenomen in de afweging van de belangen van de diverse groepen van belanghebbenden van het fonds. Aangezien toeslagverlening wordt gefinancierd uit de premie heeft toekenning van toeslagverlening evenmin een risico ten gevolge voor het fonds. Op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers wordt jaarlijks onvoorwaardelijk toeslag verleend. Deze wordt eveneens uit premie gefinancierd en vormt dus geen risico voor het pensioenfonds. Voor de toeslagverlening van de opgebouwde aanspraken voor ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken wordt eveneens premie betaald. Afhankelijk van de financiële situatie van het fonds wordt de toeslag verleend. Feitelijk wordt het risico in deze situatie door de deelnemer gedragen Niet-financiële risico s Naast financiële risico s loopt het pensioenfonds ook niet-financiële risico s die het behalen van de doelstellingen kunnen bedreigen. Deze risico s kunnen uiteindelijk ook een financiële impact hebben. De belangrijkste niet-financiële risico s zijn: Operationeel risico Uitbestedingsrisico Systeemrisico 23

25 Operationeel risico Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van het pensioen- en vermogensbeheer, bestuursondersteuning en de integrale advisering van het pensioenfonds inzake het beleid op communicatie-, juridisch, fiscaal, actuarieel en beleggingsterrein. Dit heeft betrekking op de continuïteit, integriteit en kwaliteit van de dienstverlening. Het pensioenfonds heeft het vermogensbeheer en de pensioenuitvoeringsactiviteiten uitbesteed en zoveel mogelijk via Service Level Agreements getracht dit risico te verkleinen. Dit wordt waar mogelijk door SSAE-16 of ISAE 3402 verklaringen van de uitbestedingspartners getoetst. Het pensioenfonds heeft van alle partijen waaraan ze werkzaamheden heeft uitbesteed ISAE 3402 verklaringen ontvangen. Alle rapportages zijn doorgenomen en beoordeeld. Hieruit kwamen geen zaken naar voren die het vermelden in de jaarrekening waard zijn. Zie ook de paragraaf uitbestedingsrisico. Uitbestedingsrisico Uitbestedingsrisico is het risico dat de continuïteit, integriteit en/of kwaliteit van de aan derden uitbestede werkzaamheden, dan wel door deze derden ter beschikking gestelde apparatuur en personeel worden geschaad. Het uitbestedingsrisico wordt gemitigeerd door de afspraken (kwaliteitseisen) in de uitvoeringsovereenkomst en de daaraan verbonden Service Level Agreement (SLA). Monitoring van de uitvoering door het bestuur vindt plaats op basis van de periodieke rapportages van de uitbestedingspartners over de uitgevoerde werkzaamheden. Tevens ontvangt het pensioenfonds van TKP een ISAE 3402 type IIrapport. Deze rapportage geeft inzicht in de wijze van beheersing van de operationele risico s en geeft aan of de uitvoerder in control is. PricewaterhouseCoopers Accountants NV certificeert de ISAE 3402-rapportage van TKP. De strekking van de accountantsmededeling is dat de interne beheersing van TKP op 31 december 2013 voldoet aan de daaraan te stellen eisen: de beschreven en aanwezige beheersmaatregelen zijn toereikend om te controledoelstellingen te bereiken. Het vermogensbeheer is uitbesteed aan GEAM, BlackRock, BNP Paribas, Russell, TKPI en Delta Lloyd Bank N.V. Vanaf december 2013 heeft Robeco de uitvoering van GESAVE/GEFLEX op zich genomen in plaats van Delta Lloyd. De Nederlandse vestiging van State Street Corporation is aangesteld als custodian door het pensioenfonds. Met de vermogensbeheerders zijn vermogensbeheerovereenkomsten gesloten. In de vermogensbeheerovereenkomsten zijn beleggingsrestricties uitgewerkt. De vermogensbeheerders bewaken middels hun risicomanagementsystemen de mandaten, zodat deze steeds voldoen aan bedoelde restricties. De beleggingscommissie (Het bestuur) van het fonds toetst op basis van de rapportages van de vermogensbeheerders en de custodian of voldaan wordt aan de overeengekomen beleggingsrestricties. De custodian toetst dagelijks of de beheerders zich aan hun restricties houden door middel van compliance monitoring. Hierover wordt maandelijks een rapport uitgebracht. Het bestuur bewaakt, via de custodian, tevens of aan relevante wet- en regelgeving wordt voldaan. Tevens ontvangt het pensioenfonds een ISAE 3402 type II rapport van State Street Corporation, die door een externe accountant gecertificeerd wordt. State Street Corporation heeft over de resterende periode van 2013 (1 oktober 2013 tot en met 31 december 2013) een comfortletter afgegeven. BlackRock heeft eveneens een gebroken boekjaar en heeft een Comfort Letter verstrekt over het gedeelte van het jaar dat nog niet wordt bestreken door haar ISAE 3402 rapport. BNP Paribas heeft een ISAE 3402 type II rapport verstrekt over Systeemrisico Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het fonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen is dit risico voor het fonds niet beheersbaar. 24

26 4 Beleggingen 4.1 Marktontwikkelingen Evenals voortgaande jaren was ook 2013 een bewogen beleggingsjaar. Rentemarkten waren weer volop in beroering. Gedurende het jaar nam de verwachting van beleggers toe dat de FED het maandelijkse aankoopprogramma van USD 85 miljard langzaam zou afbouwen. Het idee hierachter was dat de economie in de VS verbeterd was. Beleggers verkochten obligaties in Europa om te herbeleggen in de VS. Door meer aanbod dan vraag van obligaties daalden de prijzen in Europa waardoor de rente steeg. In mei verlaagde de ECB de rente van 0,75% naar 0,5%. De korte rente daalde en de lange rente steeg. In september kondigde de FED aan voorlopig nog niet te stoppen met het Quantative Easing programma. Beleggers keerden weer terug naar Europa. Er ontstond meer vraag dan aanbod met als gevolg hogere prijzen hetgeen een lagere rente betekent. In november verraste de ECB vriend en vijand met een tweede renteverlaging van 0,25%. Als gevolg hiervan sloten we in de Eurozone het jaar af met een extreem steile yieldcurve. Het verschil tussen rente korter dan één jaar en rente op 16 jaar bedraagt ongeveer 2,3%. Gedurende het hele jaar daalde de inflatie waardoor de reële rente verbeterde. Bron: Risicorapportage december 2013 First Pensions Als gevolg van de renteverlaging in Europa in combinatie met het vooruitzicht van een aantrekkende economische groei in de VS was 2013 voor aandelenbeurzen een goed jaar. Beleggers besloten om drie redenen hun belang in aandelen uit te bouwen: het beleggen in obligaties leverde te weinig rendement, daarom wordt er meer in andere beleggingscategorieën belegd; de algemene verwachting is dat door de aantrekkende economie ook de bedrijfswinsten zullen verbeteren. Dit rechtvaardigt koersstijging; uitgaande van het strategische beleggingsplan hebben veel beleggers te weinig in aandelen belegd. Zij moeten op enig moment dit belang ophogen om weer aan de strategische plannen te voldoen. De MSCI Europe steeg met 23,4% en MSCI World met 17,5%. Voor de Emerging markten was het een slecht jaar. De reden dat de opkomende markten slecht presteerden komt door een combinatie van factoren. Gaandeweg het jaar werd duidelijk dat grote landen zoals China toch met een afnemende groei geconfronteerd worden. Voor een dergelijke economie kunnen lagere groeicijfers voor veel sociale onrust zorgen. De slechte economische vooruitzichten in de VS en Europa na 2008 waren aanleiding voor beleggers hun gelden in deze markten te beleggen. Nu de situatie in de VS verbetert en in Europa uit lijkt te bodemen is hier geen reden meer voor. De andere reden is dat de tekorten in landen zoals Brazilië, Indonesië, India, Zuid Afrika, Turkije (the fragile five), Argentinië, Chili, Venezuela fors oplopen. De valuta s in deze landen zijn onnatuurlijk hoog en vormen een risico voor een belegger in deze markten. 25