Kempen Insight. The World We Live In

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kempen Insight. The World We Live In"

Transcriptie

1 utlook 01 Kempen Insight The World We Live In Langetermijnscenarioanalyses China vs Verenigde Staten Duitsland vs de periferie Het risico van beleidsfouten Rendementsverwachtingen

2 Voorwoord De wereld waar wij als beleggers in leven, is er de afgelopen jaren niet saaier op geworden. Het vraagstuk of wij worden beloond voor de risico s die we lopen lijkt dan ook relevanter dan ooit. De wereldeconomie staat voor enorme uitdagingen, zoals een vergrijzende beroepsbevolking en het herstellen van mondiale en intra-europese onevenwichtigheden. In deze jaarlijkse scenariostudie schetsen wij de huidige economische omgeving en formuleren wij onze langetermijnbeleggingsvisie. De kunst is om je tijdens dit proces niet te veel te laten leiden door de waan van de dag. Toch zijn ook de huidige marktdrijfveren wel degelijk belangrijk voor toekomstige economische groei. Wat betreft Europa zijn de uitdagingen enorm. De regeringsleiders stralen met de besluiten van eind oktober voor het eerst enige sense of urgency uit. Dat wil echter niet zeggen dat het sein 'brandmeester' gegeven kan worden. De deleveraging van overheids- en bankbalansen zal nog lang een negatief effect hebben op de groei. Voor de VS en China richten we ons op de benodigde aanpassingen om hun groei duurzaam te maken. We verwachten dat het balansherstel doorzet in de VS hetgeen tot zeer beperkte consumptiegroei zal leiden. Aan de andere kant zal in China de groei juist van de consument moeten komen. Beide aanpassingstrajecten zullen moeizaam verlopen. De onzekerheid in de wereldeconomie blijft enorm. Zowel deflatie als inflatie behoren de komende jaren tot de mogelijkheden. Risicomanagement op basis van historische modellen is daarvoor ontoereikend. Scenario-analyses op basis van gezond verstand blijven dus onontbeerlijk. Lars Dijkstra

3 Samenvatting Om de onevenwichtigheden in de wereldeconomie te duiden, delen wij de wereld op in vier kwadranten: creditor versus debtor landen met flexibele of vaste wisselkoersen. Binnen dit spectrum analyseren we ten eerste de demografische verschuivingen voor de verschillende landen. Daarnaast speelt balansherstel van zowel de publieke als de private sector een cruciale rol in onze analyse. Wij richten ons op het aanpassingsproces van deze mondiale onevenwichtigheden en de impact hiervan op structurele groei en inflatie. De vergrijzende beroepsbevolking is een fenomeen dat voornamelijk plaatsvindt in de ontwikkelde wereld. Deze trend zal in deze landen zorgen voor een lagere economische groei op de lange termijn. Opkomende economieën, behalve China, hebben relatief weinig te maken met dit probleem en kunnen langer van een groeiende beroepsbevolking profiteren. De twee belangrijkste economische onevenwichtigheden bestaan aan de ene kant tussen de VS en China en aan de andere kant tussen de Europese kernlanden ten opzichte van de periferie. De VS is een debtor land met een flexibele wisselkoers en China is een creditor land met een vaste wisselkoers. Deze karakteristieken zorgen voor een aanpassingstraject waarin de VS lagere groei en inflatie ervaren door het benodigde balansherstel. China zal een transitie maken van investeringsgedreven groei naar consumptiegedreven groei. Verder zal het vaste wisselkoersbeleid van China een opwaartse druk op inflatie en groei leggen. periferie een lange periode van balansherstel door met flink lagere economische groei en deflatie. De ECB zal mede hierdoor het monetaire beleid relatief ruim moeten houden; een extra stimulans voor de creditor kernlanden. De verwachting dat de eurozone in ons centrale scenario intact blijft, impliceert dus ten opzichte van de periferie een relatief hoge groei en inflatie voor de kernlanden. In de deflatie- en inflatiescenario s analyseren wij de impact van potentiële beleidsfouten op groei en inflatie. In het deflatiescenario ontbeert het aan gecoördineerd economisch beleid, waardoor aanpassingstrajecten veel moeilijker en pijnlijker worden. De angstbeelden van Japan dan wel de Grote Depressie in de jaren 30 zullen dan werkelijkheid worden. Aan de andere kant wordt het inflatiescenario werkelijkheid als het reflatiebeleid doorschiet. Voor de ontwikkelde wereld gaat inflatie dan niet gepaard met hogere groei; een reëel verlies in welvaart. De structureel toegenomen onzekerheid is in het centrale scenario op drie manieren meegenomen. Ten eerste gaan we in het centrale scenario uit van een structureel lagere economische groei in de ontwikkelde wereld. Ten tweede gaan we uit van conservatieve aannames met betrekking tot credit spreads, default rates, winstmarges en koers-winstverhoudingen. Ten derde eisen we een hogere risicopremie dan normaal. Ondanks deze aanpassingen geven onze waarderingsmodellen aan dat het nemen van risico meer dan voldoende wordt beloond. Daarbij gaan we er wel vanuit dat de euro overeind blijft en dat het gezonde verstand binnen Europa uiteindelijk overheerst. Door intra-europese verschillen in concurrentievermogen is binnen Europa een grote onevenwichtigheid tussen de betalingsbalansen van lidstaten ontstaan. Hierdoor moeten de debtor landen in de

4 utlook 01 Kempen Insight

5 The world we live in. De grootste uitdaging bij het maken van een langetermijnscenarioanalyse is het loslaten van de laatste conjuncturele ontwikkelingen, de waan van de dag en jezelf te concentreren op de langetermijntrends. Dit jaar lijkt dat lastiger dan ooit. De financiële markten leven van weekend naar weekend. De conjunctuur heeft last van zorgen over Europa en balansherstel en die thema s vloeien voort uit langetermijntrends. In onze scenario analyse draait het echter niet om de conjuncturele impact van balansherstel maar om de impact op structurele groei en inflatie. Wij richten ons daarbij op het proces waarin mondiale onevenwichtigheden naar onze verwachting zullen worden gecorrigeerd. Daarnaast zullen we nagaan of we belangrijke trendwijzigingen zien optreden die aanleiding geven tot aanpassing van onze scenario s.

6 1. Het centrale scenario Reële economische groei is op de lange termijn een functie van bevolkingsgroei en productiviteitsgroei. Verschillende ontwikkelingen hebben invloed op onze verwachtingen voor deze twee groeifactoren. 1.1 Impact demografische ontwikkelingen In de ontwikkelde wereld is de groei van de beroepsbevolking lager dan de totale bevolkingsgroei als gevolg van de vergrijzing. Dit zal grote gevolgen hebben voor de economische groei, de inflatie en de financiële markten. De politieke uitdaging lijkt echter nog de grootste. Regeringen van democratische landen zullen moeten laveren tussen het verhogen van de pensioenleeftijd en het verhogen van belastingen. Uiteindelijk is het aan de politiek te beslissen waarin zij haar beperkte middelen wil investeren. Een generatiestrijd doemt in een slecht scenario al snel op. Hier ligt een risico. Op het gebied van de economische groei zullen overheden in de ontwikkelde wereld te maken krijgen met toenemende ouderdomgerelateerde kosten. De enige mitigerende factor daarin is de trend dat mensen langer door zullen werken, gedwongen of vrijwillig. Toch zal de druk op overheidsfinanciën toenemen en zal de economische groei worden afgeremd. Ook zijn demografische verschuivingen belangrijk vanuit het perspectief van mondiale onevenwichtigheden. Waar ontwikkelde landen uitgaven zullen moeten doen om pensioenen en gezondheidszorg op peil te houden, kunnen opkomende landen dit geld besteden aan het ontwikkelen van de economie. Dit zal de welvaartsverschillen tussen de ontwikkelde en opkomende landen doen afnemen. 1. Impact onevenwichtigheden: creditor versus debtor landen De wereld waarin we leven is een complex geheel van landen met grote onderlinge economische en culturele verschillen. Om dit overzichtelijk in kaart te brengen delen wij de landen op in vier kwadranten (die ook veelvuldig door Bridgewater wordt gebruikt): creditor versus debtor landen met flexibele of vaste wisselkoersen. Uiteraard is dit een vereenvoudigde weergave, maar deze indeling weerspiegelt wel de belangrijkste economische onevenwichtigheden die de wereld de komende jaren weg moet werken. De twee meest relevante onevenwichtigheden in de wereldeconomie bespreken we hieronder De VS versus China De VS is een debtor land met een flexibele wisselkoers, terwijl China daarentegen een creditor land is dat een goedkope vaste wisselkoers heeft. Waar de VS gebukt gaat onder ruim tien jaar onverantwoorde kredietexpansie, brandt China haar vingers aan economische oververhitting. Een grote tegenstelling die veel onderlinge spanning veroorzaakt, terwijl de twee landen elkaar eigenlijk hard nodig hebben. Ze zijn in die zin goede vertegenwoordigers van de ontwikkelde en opkomende wereld. De ontwikkelde wereld voorziet in een groot gedeelte van de vraag naar producten uit de opkomende wereld. De opkomende wereld genereert een groot gedeelte van de economische groei die de ontwikkelde wereld nodig heeft om er weer bovenop te komen. Dit resulteert in grote onevenwichtigheden op de betalingsbalansen zoals weergegeven in figuur 1 (zie pagina ). Desondanks zitten deze regio s elkaar veelvuldig in de weg. Het expansieve monetaire beleid in de ontwikkelde wereld zorgt voor inflatie in de opkomende wereld. Tegelijkertijd houdt het vaste wisselkoersbeleid van Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011 3

7 China de consument klein en ondermijnt een dergelijk 1.. Duitsland versus de periferie wisselkoersbeleid het wegwerken van onevenwichtigheden in de wereldhandel. Binnen Europa is een onevenwichtigheid tussen de betalingsbalans van de kernlanden en die van de periferie De wereld lijkt hierdoor gevangen in een prisoner s dilemma waarbij creditor landen spelen tegen debtor landen. Als ze samen zouden werken, zou een optimale oplossing bereikt kunnen worden. Creditor landen maken in dat geval hun vaste wisselkoersen flexibel en heroriënteren hun groei van de exportsector naar de consument. Als bonus kunnen ze dan met behulp van een onafhankelijk monetair beleid de inflatiedruk te bestrijden. In debtor landen leeft in reactie hierop de exportsector weer op en kan het monetaire beleid worden genormaliseerd. Als er echter niet wordt samengewerkt en de VS en China proberen hun eigen winstpotentieel te maximaliseren wordt een suboptimale oplossing bereikt. Creditor landen gaan dan door met hun op export georiënteerde groeibeleid. Wisselkoersen worden laag gehouden en valuta-reserves worden verder opgebouwd. Debtor landen zullen in dat geval hun monetaire beleid uitzonderlijk ruim houden en hun groei tot zeer lage niveaus zien dalen. Het eindresultaat is oplopende inflatie voor creditor landen door uitstralingseffecten vanuit het ruime monetaire beleid van debtor landen. ontstaan. Bij de start van de euro waren deze onevenwichtigheden klein door flexibele wisselkoersen en een onafhankelijk monetair beleid. Met het toetreden tot de euro kwamen beide zaken echter te vervallen en veranderde de situatie. Een belangrijke reden hiervoor was dat de periferie met het toetreden tot de euro toegang kreeg tot de lage rentes van Duitsland. De investeringsgolf en toename in de consumentenbestedingen die hieruit voortvloeiden hadden direct een verslechtering van de betalingsbalans (zie figuur ) tot gevolg. Tegelijkertijd voerde de ECB slechts één monetair beleid met één nominale rente. De ECB moest een gulden middenweg bewandelen en kon dus geen adequaat monetair tegenwicht geven aan de verslechtering van de betalingsbalans in de periferie. Overheden hadden hier op fiscaal gebied tegenwicht kunnen bieden maar helaas gebeurde het tegenovergestelde. Als gevolg nam de overheidsschuld toe in de periferie en werd het stabiliteits- en groeipact (SGP) door zowel de kernlanden als de periferie geschonden. Het suboptimale ontwerp van het Europese fiscale raamwerk creëerde een free riders paradijs. Figuur 1 Onevenwichtigheden in betalingsbalans VS versus China (in % bbp) Figuur Onevenwichtigheden in betalingsbalansen Europa (in % bbp) % % % % Verenigde Staten China Kernlanden Periferie Bron: Datastream / Kempen Capital Management Bron: Datastream / Kempen Capital Management Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011

8 1.3 Conclusie van het centrale scenario Het op orde brengen van de balansen in debtor landen zoals de VS en de Europese periferie gaat nog jaren duren. Balansherstel dat voor een nieuw duurzaam evenwicht benodigd is, zal in de private sector in de VS waarschijnlijk nog ongeveer 3 tot 5 jaar in beslag nemen. In figuur 3 is de route naar balansherstel van banken, consumenten en overheden in de VS weergegeven. Vooral de overheden hebben nog een lange weg te gaan. Voor opkomende creditor landen met vaste wisselkoersen betekent een nieuw duurzaam evenwicht dat de binnenlandse consument de groei moet gaan dragen. Flexibele wisselkoersen zijn hiervoor op de lange termijn noodzakelijk. Totdat stappen in deze richting worden genomen, zijn creditor landen met vaste wisselkoersen erg gevoelig voor heftige boom-bust cycli in groei en inflatie. Per saldo zal voor deze landen voornamelijk de inflatie maar ook de groei hoger liggen door het geïmporteerde ruime monetaire beleid. euro een vast wisselkoersbeleid hebben. Dat maakt het corrigeren van de opgebouwde onevenwichtigheden een stuk moeilijker en pijnlijker. Ervan uitgaande dat de euro in het centrale scenario overeind blijft, verwachten we voor de creditor kernlanden op termijn een hogere groei en inflatie vanwege het ruime monetaire beleid en het ontbreken van de noodzaak tot balansherstel. Voor de debtor landen in de periferie verwachten we een flink lagere groei en deflatie veroorzaakt door de eurocrisis en het noodzakelijke balansherstel. Zolang er geen euro-obligatie wordt ingevoerd (of via het noodfonds, EFSF, op grote schaal financiering wordt vrijgemaakt) en het begrotingsbeleid binnen Europa niet volledig wordt geïntegreerd, zal de relatief superieure kredietwaardigheid en de bijbehorende status van veilige haven de rente van de kernlanden laag houden. Naar verwachting zal de rente in de kernlanden gemiddeld 1% onder de nominale economische groei liggen. De bandbreedte die wij voor deze rente aanhouden is,0% tot,0% en is weergegeven in figuur. Figuur Bandbreedte 10-jaarsrente centraal scenario Herstel balansen in de VS kost tijd en groei Figuur 3 % % 5 5 Banken? 3 3 Consumenten? 1 1 Overheid? jaars Duitse rente Balansherstel Centraal scenario Bron: Datastream / Kempen Capital Management Bron: Kempen Capital Management Voor de opkomende creditor landen met flexibele wisselkoersen zoals Brazilië zijn de onevenwichtigheden kleiner. Ze Binnen Europa heeft de afgelopen tien jaar een vergelijkbare ontwikkeling plaatsgevonden als tussen de VS en China, met het belangrijkste verschil dat alle Europese landen via de hebben beschikking over een onafhankelijk monetair beleid, waardoor ze oplopende inflatie en economische oververhitting proactief kunnen bestrijden. Daarnaast zorgen bewe- Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011 5

9 Tabel 1 Aanpassingstraject naar een nieuw duurzaam evenwicht Creditor landen Debtor landen Flexibele wisselkoers Brazilië groei: + inflatie: 0/+ Verenigde Staten India groei: -/0 inflatie: -/0 Vaste wisselkoers Kernlanden Europa China groei: 0/+ inflatie: + Europese periferie groei: - inflatie: - Deze tabel is geïnspireerd op analyses van Bridgewater. Bron: Kempen Capital Management Tabel Economische verwachtingen centraal scenario (in %) 01-0 VS Kernlanden Europa Japan Azië Emerging markts Productiviteitsgroei 1,5,0 1,5,0 1,5,0 3,5,5 3,0,0 Beroepsbevolkingsgroei 0,0 0,5-0,5 0,0-1,0-0,5 0,5 1,5 0,5 1,5 Reële bbp-groei 1,5,5 1,0,0 0,5 1,5,0,0 3,5 5,5 Inflatie 1,5,5,0 3,0 0,0 1,0 3,5,5,0 5,0 Nominale economische groei 3,0 5,0 3,0 5,0 0,5,5 7,5 10,5 7,5 10,5 10-jaarsstaatsrente 3,0 5,0,0,0 0,5,5,0 8,0 7,0 9,0 Bron: Kempen Capital Management gingen in de wisselkoers ervoor dat onevenwichtigheden niet al te groot worden. Toch hebben ook deze landen last van onevenwichtigheden. De voornaamste daarvan zijn inflatiedruk, economische oververhitting en bubbels als gevolg van kapitaalinstroom. Renteverhogingen om de economie in reactie daarop af te koelen trekken alleen maar meer kapitaal aan. Dat belemmert het monetair beleid. Ook voor de opkomende creditor landen zal de groei en inflatie gedurende het aanpassingstraject hoger liggen, alleen ligt de nadruk hier meer op groei. In tabel 1 is de impact van het hiervoor beschreven aanpassingsproces op groei en inflatie in het centrale scenario weergegeven. In tabel vindt u hiervan de weerslag per regio. Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011

10 . Het risico van beleidsfouten: deflatie- en inflatiescenario s.1 Deflatie: Japanse toekomst of Grote Depressie. Inflatie: Doorschieten van het reflatiebeleid De deflatoire problemen van Japan over de afgelopen decennia en de Grote Depressie in de VS in de jaren dertig hebben het belang van goed en daadkrachtig monetair beleid voor alle centrale banken bewezen. Dit was een belangrijke drijfveer voor de agressieve monetaire verruiming na de kredietcrisis. In Japan gebeurde dit destijds te laat en te voorzichtig. Hiermee lijkt een belangrijke beleidsfout door de ontwikkelde wereld te zijn vermeden. Dat hoeft echter niet zo te zijn. In het deflatiescenario gaan centrale banken in debtor landen te vroeg over tot het terugschroeven van liquiditeit en stagneert de groei. Een tweede grote beleidsfout die zowel tijdens de Grote Depressie als in Japan is gemaakt, is een te vroege verkrapping van het begrotingsbeleid. In het deflatiescenario geven de debtor landen aan deze druk toe, voordat hun exportsector is hersteld. Een derde beleidsfout is dat creditor landen zoals China en Noord-Europa hun binnenlandse economieën onvoldoende stimuleren om de deflatie in de debtor landen te compenseren. Kortom, een belangrijke karaktereigenschap van het deflatiescenario is het ontbreken van een gecoördineerd economisch beleid. Als gevolg hiervan nemen de bestaande onevenwichtigheden tussen debtor en creditor landen verder toe, terwijl de aanpassingstrajecten steeds langer en pijnlijker worden. Protectionisme steekt de kop op in de vorm van handelsrestricties en competitieve devaluaties, wereldhandel neemt af en globalisering wordt afgeremd. In de eurozone zijn hiervan momenteel al de eerste tekenen zichtbaar in de vorm van een nationalistisch anti-europa-sentiment. Wanneer deze sentimenten de overhand krijgen en de euro uit elkaar valt zal, zeker voor Europa maar waarschijnlijk ook voor de rest van de wereld, een deflatie of zelfs een depressiescenario werkelijkheid worden. Ook aan de inflatoire kant bevinden zich risico s en dan met name wanneer het zeer expansieve monetaire beleid van debtor landen ter bestrijding van deflatie te lang aanhoudt. Het doel van dit beleid is het aanpassingstraject naar een nieuw duurzaam evenwicht te faciliteren door de rente- en afbetalingen terug te brengen naar een lager niveau en de economische groei te ondersteunen. Er wordt op deze wijze gepoogd de negatieve spiraal van balansherstel te doorbreken via de zogenaamde reflatie van die sectoren die nog wel kunnen consumeren en investeren. Maar dit reflatiebeleid kan ook doorschieten en dat is wat in het inflatiescenario gebeurt. Een tweede inflatoir risico is cost-push inflatie als gevolg van geopolitieke onrust. Onrust zoals we momenteel in het Midden-Oosten zien, drijft in een dergelijk geval de grondstofprijzen op. Het gevolg is hogere inputprijzen en uiteindelijk hogere consumentenprijzen. Belangrijk is dat er voor deze vorm van inflatie geen achterliggende economische reden is. Een derde inflatoir risico is demand-pull inflatie. Dit is een andere en fundamenteel gezondere vorm van inflatie, omdat het een weerspiegeling is van hogere vraag en economische groei. In ons inflatiescenario is de groei van opkomende landen een bron van demand-pull inflatie via grondstofprijzen en loonstijgingen. Creditor landen met een flexibele wisselkoers hebben een automatische stabilisator in hun valuta en kunnen deze vorm van inflatie via hun monetaire beleid bestrijden. Creditor landen met een vaste wisselkoers missen beide elementen en komen hierdoor onder steeds meer inflatiedruk te staan. Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011 7

11 .3 Conclusies Op de korte termijn liggen de risico s wereldwijd duidelijk aan de deflatoire kant. Alleen opkomende creditor landen hebben her en der last van inflatie. De overwegend deflatoire risico s staan echter niet op zichzelf. De reactie op een dergelijke uitkomst doet de risico s aan de andere kant van het spectrum namelijk flink toenemen. Met andere woorden, deflatie zaait toekomstige inflatie en inflatie zaait toekomstige deflatie. Hoewel wij veronderstellen dat de deflatoire krachten de komende jaren relatief groot zijn, verwachten wij niet dat het deflatiescenario daadwerkelijk zal intreden. In ons centrale scenario blijft de eurozone bestaan in de huidige samenstelling. Gezond verstand zal bij Europese beleidsmakers uiteindelijk overheersen. Het zal Europa echter nog jaren kosten om de huidige onevenwichtigheden weg te werken waardoor de economische groei laag zal zijn. Sociale onrust is daarbij een belangrijk risico. Wij verwachten niet dat de Amerikaanse economie in het Japanscenario belandt. Ten eerste is de onvoorwaardelijkheid waarmee de Fed de economie stimuleert een stuk indrukwekkender dan die van de Bank of Japan 0 jaar geleden. Bovendien heeft de Fed nog een aantal onbenutte beleidsopties, zoals verdere kwantitatieve verruiming en het herstructureren van de Amerikaanse hypotheekschulden. Ook de Amerikaanse overheid draagt bij door een groot deel van de giftige bezittingen uit de markt te halen en zo een potentiële rem op toekomstige groei weg te nemen. Wij verwachten niet dat de Amerikaanse overheid een grote fiscale consolidatie doorvoert zonder dat de economische omgeving dit toelaat. Ten slotte zien wij de aanhoudende groei van creditor land China als een blijvende groeimotor. De rek is nog zeker niet uit deze economie en de beweging naar een consumptiegedreven economie zal significant bijdragen aan een lange periode van mondiale economische groei. In figuur 5 geven wij aan dat de risico s met betrekking tot beide stress-scenario s nog steeds een stuk groter zijn dan voor de kredietcrisis. De dikke staarten zorgen voor een structureel hogere onzekerheid in de wereldeconomie. Figuur 5 Waarschijnlijkheidsverdeling voor de verschillende scenario s Deflatie Centraal Normaalverdeling voor de crisis Na de crisis Inflatie Bron: Kempen Capital Management 8 Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011

12 3. Consequenties voor de rendementsverwachtingen Voor de structureel hogere onzekerheid willen wij als beleggers gecompenseerd worden in de vorm van hogere risicopremies. De afgelopen drie jaar hebben wij in het centrale scenario al rekening gehouden met deze risico s door groei-, inflatie- en renteverwachtingen neerwaarts aan te passen. Daarnaast gaan we er onverminderd vanuit dat de credit spreads en default rates in de toekomst op hogere niveaus zullen liggen dan in het verleden. Dit geldt zowel voor investment grade als voor high yield bedrijfsobligaties in de VS en Europa. Voor aandelenmarkten gaan we in de ontwikkelde wereld uit van zowel lager dan gemiddelde winstmarges als lagere koers-winstverhoudingen (P/E). Voor Europa (13) verwachten wij een lagere P/E dan voor de VS (1). Voor Azië en emerging markets gaan we uit van een iets hogere koers-winstverhouding van 15. Dit is lager dan het historische gemiddelde, maar hoger dan onze verwachtingen voor de ontwikkelde wereld. Hierdoor wordt naar onze mening het hogere groeipotentieel van Azië en de emerging markets beter gereflecteerd in de rendementsverwachtingen. In tabel 3 zijn de rendementsverwachting op lange termijn en verwachte risicopremies per vermogenscategorie weergegeven. Ten opzichte van vorig jaar zijn Duitse en Nederlandse staatsobligaties nog duurder geworden en zijn credits en aandelen aantrekkelijk. Binnen aandelen valt op dat Azië (ex-japan) en global emerging markets strategisch zeer interessant blijven. Tabel 3 Strategische rendementsverwachtingen (01-0): Centraal scenario Datum: Rendementsverwachtingen Verwachte risicopremie (in lokale valuta) (%) Risicomijdend Liquiditeiten 1,5% nvt Duitse Staatsobligaties 1,5% nvt EMU Staatsobligaties 3,0% nvt Amerikaanse Staatsobligaties 1,5% nvt Europese Inflation Linked Staatsobligaties 3,0% 1,5% Amerikaanse Inflation Linked Staatsobligaties,5% 1,0% Europese IG Credits,5% 3,0% Amerikaanse IG Credits 3,5%,0% Risicodragend Europese Largecap Aandelen 10,5% 9,0% Europese Smallcap Aandelen 7,0% 5,5% Amerikaanse Largecap Aandelen 7,0% 5,5% Amerikaanse Smallcap Aandelen 3,5%,0% Azië (ex Japan) Largecap Aandelen 1,0% 9,5% Global Emerging Market Aandelen 1,0% 9,5% Japanse Largecap Aandelen,0% 3,0% Japanse Smallcap Aandelen 3,0%,0% Amerikaans High Yield 5,0% 3,5% Europees High Yield,5% 5,0% Emerging Market Debt (genoteerd in $) 5,0% 3,5% Emerging Market Debt (lokale valuta),5% 5,0% Nederlands Direct Onroerend Goed (woningen) 3,0% 1,5% Europees Genoteerd Onroerend Goed 9,0% 7,5% Grondstoffen 5,5%,0% Alternatieve beleggingen Diversified Fund of Funds,5% 5,0% Conservative Fund of Funds,5% 1,0% duur goedkoop normaal Bron: Kempen Capital Management Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011 9

13 Gegeven de grote onzekerheden op korte termijn hebben we in tabel weergegeven wat de potentiële koersdalingen en stijgingen zouden kunnen zijn van de belangrijkste beleggingscategorieën. Geanalyseerd zijn de risico s wanneer de stress-scenario s in de komende twee jaar werkelijkheid worden. Tabel Potentiële koersdalingen en -stijgingen op een horizon van twee jaar (jaarlijkse rendementen) Deflatie Centraal Inflatie Duitse Staatsobligaties 5% -3% -1% Europese IG Credits % % -3% Europese Largecap Aandelen -3% 5% 5% Amerikaanse Largecap Aandelen -3% 11% -9% Global Emerging Market Aandelen -1% 3% 19% Genoteerd Europees Onroerend Goed -1% 8% 13% Grondstoffen -9% 0% 10% Bron: Kempen Capital Management gemiddelde beleggingsportefeuille (0% obligaties, 0% aandelen, 0% alternatieve beleggingen) sinds eind 005. Daarbij gaan we er wel vanuit dat de euro overeind blijft en het gezonde verstand binnen Europa uiteindelijk overheerst. Onze waarderingsmodellen geven aan dat het nemen van risico meer dan voldoende wordt beloond, ondanks de structureel toegenomen onzekerheden in de wereld. Figuur Verwachte extra rendement van een gemiddelde portefeuille versus cash (in % per jaar) Het centrale onderdeel van onze beleggingsfilosofie is de Dec 05 Jun 0 Dec 0 Jun 07 Dec 07 Jun 08 Dec 08 Jun 09 Dec 09 Jun 10 Dec 10 Jun 11 vraag of we als langetermijnbeleggers voldoende beloond goedkoop duur worden voor het risico dat we nemen. De verwachte risicopremie (forward looking, scenario based) van een beleggings- Bron: Kempen Capital Management categorie versus staatsobligaties is dus de belangrijkste waarderingsvariabele. Hoe hoger de verwachte risicopremie, des te goedkoper is de beleggingscategorie en andersom. De structureel hoge onzekerheid van beide stress-scenario s zijn in het centrale scenario op drie manieren meegenomen. Ten eerste gaan we in het centrale scenario uit van een structureel lagere economische groei in de ontwikkelde wereld. Ten tweede gaan we uit van conservatieve aannames met betrekking tot credit spreads, default rates, winstmarges en koers-winstverhoudingen. Ten derde eisen we een hogere risicopremie dan normaal. Desondanks blijkt dat voor een aantal beleggingscategorieën de verwachte risicopremie voor de komende 10 jaar aantrekkelijk is. In figuur is het verloop te zien van onze inschatting van de verwachte langetermijnrisicopremie van een 10 Outlook 01 Kempen Insight nr 13 Oktober 011

14 Mocht u geïnteresseerd zijn in de uitgebreidere versie van dit document, dan kunt u hiervoor een verzoek sturen naar Sjoerd Lont: sjoerd.lont@kempen.nl.

15 Kempen Insight Redactieadres Kempen Capital Management t.a.v. Secretariaat KCM Postbus AR Amsterdam Telefoon Auteurs Lars Dijkstra Wouter Sturkenboom Ivo Kuiper Teun van der Velden Kempen Capital Management N.V. (KCM) is een beleggingsonderneming en heeft in die hoedanigheid een vergunning. KCM staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Deze informatie mag niet worden opgevat als een aanbod en biedt onvoldoende basis voor een beleggingsbeslissing.

Kempen Insight. utlook 2013. Terugkeer naar evenwicht?

Kempen Insight. utlook 2013. Terugkeer naar evenwicht? utlook 213 Kempen Insight Terugkeer naar evenwicht? Langetermijnscenarioanalyse Afnemende onevenwichtigheden debtors vs creditors Game changers voor afnemende onevenwichtigheden Overgeleverd aan de beleidsmakers:

Nadere informatie

Kempeninsight VOORWOORD. Een analyse van de langetermijnscenario s voor de wereldeconomie en financiële markten

Kempeninsight VOORWOORD. Een analyse van de langetermijnscenario s voor de wereldeconomie en financiële markten Kempeninsight OKTOBER 2009, nr. 8 VOORWOORD Namens Kempen Capital Management heb ik het genoegen u de 8e editie (jaargang 3) van Kempeninsight aan te bieden. Meerdere keren per jaar kunt u langs deze weg

Nadere informatie

Bericht 3 e kwartaal September 2014

Bericht 3 e kwartaal September 2014 Bericht 3 e kwartaal September 2014 Providence Capital NV is geregistreerd als beleggingsonderneming bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en legt zich onder meer toe op het verrichten van vermogensbeheer

Nadere informatie

Beleggingsthema s 2016. What a difference a day makes (1975), Dinah Washington

Beleggingsthema s 2016. What a difference a day makes (1975), Dinah Washington Beleggingsthema s 2016 What a difference a day makes (1975), Dinah Washington Inleiding De dagen die in 2015 het verschil maakten, zijn de dagen waarop centrale bankiers uitspraken deden, what a difference

Nadere informatie

Visie Van Lanschot 2012. BeterBusiness. Haarlem, 19 april 2012

Visie Van Lanschot 2012. BeterBusiness. Haarlem, 19 april 2012 Visie Van Lanschot 2012 BeterBusiness Haarlem, 19 april 2012 Welkom Frank Olde Agterhuis Directeur Van Lanschot Bankiers Haarlem Programma 16.40 tot 17.30 uur Visie Van Lanschot 2012 Slechte economie,

Nadere informatie

Welkom bij het webinar over de beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI in het derde kwartaal van 2015

Welkom bij het webinar over de beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI in het derde kwartaal van 2015 Welkom bij het webinar over de beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI in het derde kwartaal van 2015 Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Marktontwikkelingen derde kwartaal 2015 Geen renteverhoging

Nadere informatie

Rendement in een laagrentende omgeving

Rendement in een laagrentende omgeving Rendement in een laagrentende omgeving FIN bijeenkomst, 9 april 2015 Hendrik Zonnenberg (Multifund B.V.) Inhoud Lage verwachte lange termijn rendementen 3 Implicaties laag renderende omgeving 6 Impact

Nadere informatie

Bericht 3 e kwartaal 2015 Oktober 2015

Bericht 3 e kwartaal 2015 Oktober 2015 Bericht 3 e kwartaal 2015 Oktober 2015 Providence Capital NV is geregistreerd als beleggingsonderneming bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en legt zich onder meer toe op het verrichten van vermogensbeheer

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Marjon Brandenbarg 27 september 2012 www.ingim.com Agenda Mandaat ING Markt en Performance Vooruitzichten 2 2011: Mandaat ING Door het Bestuur

Nadere informatie

DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN

DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DECEMBER 2014 1. Economie VS blijg anker Het IMF verwacht een wereldwijde economische groei van 3,8% in 2015 Met een verwachte economische

Nadere informatie

Expected Returns. Lukas Daalder, CIO Robeco Investment Solutions Amsterdam November 2015

Expected Returns. Lukas Daalder, CIO Robeco Investment Solutions Amsterdam November 2015 Expected Returns Lukas Daalder, CIO Amsterdam November 2015 Sophisticated model ontwikkeld voor voorspelling rendement aandelen Geannualiseerd rendement eerste twee jaar : +13,0%... Werkwijze 5 jaars outlook

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht mei 2018

Terugblik. Maandbericht mei 2018 Maandbericht mei 2018 Terugblik Crisis Italië had weinig vat op aandelen in mei, veilige havens floreren Ondanks de politieke onrust in Italië zijn alle modelportefeuilles met een positief rendement geëindigd

Nadere informatie

Als de Centrale Banken het podium verlaten

Als de Centrale Banken het podium verlaten Als de Centrale Banken het podium verlaten Als de centrale banken het toneel verlaten 1. Zichtbaar economisch herstel 2. Het restprobleem 3. Onbekend terrein 4. Wat betekent dit voor asset allocatie? Zichtbaar

Nadere informatie

27 april 2010 Emerging Markets Monthly Report

27 april 2010 Emerging Markets Monthly Report 27 april 2010 Emerging Markets Monthly Report Door Wim-Hein Pals, Head Robeco Emerging Markets Equities Vanwege hogere economische groei en sterkere financiële balansen, zijn de opkomende markten aantrekkelijker

Nadere informatie

Pensioenen en Financiële planning. Congres "Grip op je vermogen" 20 april 2012 Den Haag

Pensioenen en Financiële planning. Congres Grip op je vermogen 20 april 2012 Den Haag Pensioenen en Financiële planning Tom Steenkamp Congres "Grip op je vermogen" 20 april 2012 Den Haag Wat is belangrijk voor beleggen voor uw pensioen? 1. Keuzes moeten simpel zijn, er moeten er niet te

Nadere informatie

Perspectief Mid Year Update Economie & Beleggingsstrategie Ineke Valke

Perspectief Mid Year Update Economie & Beleggingsstrategie Ineke Valke Perspectief Mid Year Update Economie & Beleggingsstrategie Ineke Valke Serious Money. Taken Seriously. Actuele stand van zaken Repressie houdt aan Verbeteringen en verslechteringen in Zuid-Europa Regelingen

Nadere informatie

Beleggingsvisie 2016. 15 december 2015

Beleggingsvisie 2016. 15 december 2015 Beleggingsvisie 2016 15 december 2015 Onze onderscheidende kracht Financiële onafhankelijkheid als drijfveer Dick van Rhee 15 december 2015 Wat is het onderscheidend vermogen van de Rabobank? Wat is het

Nadere informatie

Obligatie. helpdesk SANDRA CROWL OLAF VAN DEN HEUVEL LARS DIJKSTRA SANDOR STEVERINK TRENDS

Obligatie. helpdesk SANDRA CROWL OLAF VAN DEN HEUVEL LARS DIJKSTRA SANDOR STEVERINK TRENDS Obligatie helpdesk Ze zijn de hoeksteen van vrijwel iedere beleggingsportefeuille: obligaties. Terecht, want vastrentende beleggingen hebben een fantastische bullmarkt beleefd. Maar wat gebeurt er met

Nadere informatie

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur : Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden

Nadere informatie

Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s

Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie

Nadere informatie

Asset Allocatie; Beleggen in een onzekere wereld. Robert Jan van der Mark Jeroen van Wilgenburg

Asset Allocatie; Beleggen in een onzekere wereld. Robert Jan van der Mark Jeroen van Wilgenburg Asset Allocatie; Beleggen in een onzekere wereld Robert Jan van der Mark Jeroen van Wilgenburg Nieuwegein, 6 oktober 2016 Agenda Stand van de wereldeconomie Globale divergentie en transities Portefeuille

Nadere informatie

Maandbericht Beleggen November 2015

Maandbericht Beleggen November 2015 ING Investment Office Publicatiedatum: 21 oktober 2015 Maandbericht Beleggen November 2015 Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie Noord-Amerika

Nadere informatie

ABN AMRO. verzekeringen. Marktontwikkelingen & vooruitzichten. Portefeuilleverdeling & fondsselectie. Rendement. Profielfonds 3. Tweede kwartaal 2012

ABN AMRO. verzekeringen. Marktontwikkelingen & vooruitzichten. Portefeuilleverdeling & fondsselectie. Rendement. Profielfonds 3. Tweede kwartaal 2012 ABN AMRO verzekeringen Profielfonds 3 Tweede kwartaal 2012 Marktontwikkelingen & vooruitzichten Volgens recente signalen vertoont de mondiale economie tekenen van verzwakking. Tegelijkertijd nemen de risico

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 105,7% naar 110,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Waar liggen de kansen?

Waar liggen de kansen? Grip op je vermogen Waar liggen de kansen? Bob Homan ING Investment Office 20 april 2012 Welke economie is het snelst gegroeid na invoering van de euro?* a) Zwitserland b) Duitsland c) VS d) Griekenland

Nadere informatie

ING Investment Office

ING Investment Office ING Investment Office Publicatiedatum: 26 augustus 2014 Rentevisie Update augustus 2014 Door Simon Wiersma, Investment Manager van het ING Investment Office Tegenvallende groei in de VS in het eerste kwartaal,

Nadere informatie

Welkom bij webinar over beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI over het eerste kwartaal 2016

Welkom bij webinar over beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI over het eerste kwartaal 2016 Welkom bij webinar over beleggingsresultaten van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI over het eerste kwartaal 2016 Bas Endlich Jacob Vijverberg Lex Solleveld 1 Marktontwikkelingen eerste kwartaal 2016

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,6% naar 116,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Kwartaalbericht Q2 2016. The beat goes on (1967), Sonny & Cher

Kwartaalbericht Q2 2016. The beat goes on (1967), Sonny & Cher The beat goes on (1967), Sonny & Cher Inleiding Zorgen over de houdbaarheid van de economische groei dicteerden de financiële markten in het eerste kwartaal van 2016. Wederom kwamen centrale banken met

Nadere informatie

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?

QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese

Nadere informatie

De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015.

De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015. Kwartaalbericht 2015 Samenvatting De marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2015 was 135,1%. Dit is een toename van 5,7% ten opzichte van 31 maart 2015. De reële dekkingsgraad ultimo tweede kwartaal was

Nadere informatie

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's IP/11/565 Brussel, 13 mei 2011 Voorjaarsprognoses 2011-2012: Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's Het geleidelijke herstel van de EU-economie zet door, zo blijkt uit de vooruitzichten voor

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam

Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam Deelnemersvergadering Arthur van der Wal Nieuwegein, 28 september 2006 Agenda < Huidig Mandaat bij ING IM < Performance, Beleid en Vooruitzichten < Financieel Toetsingskader

Nadere informatie

Update Rentevisie. Door Simon Wiersma, Investment Manager van het ING Investment Office

Update Rentevisie. Door Simon Wiersma, Investment Manager van het ING Investment Office ING Investment Office Publicatiedatum: 14 april 2015 Update Rentevisie Door Simon Wiersma, Investment Manager van het ING Investment Office Na een voor obligatiebeleggers heel goed 2014 zijn de eerste

Nadere informatie

SMALL-CAPS: EEN FACTOR VAN BELANG. Masterclass presentatie Fondsevent, 27 september 2015

SMALL-CAPS: EEN FACTOR VAN BELANG. Masterclass presentatie Fondsevent, 27 september 2015 SMALL-CAPS: EEN FACTOR VAN BELANG Masterclass presentatie Fondsevent, 27 september 2015 SMALL-CAPS: OVER WELKE THEMA S KRIJG JE DE MEESTE VRAGEN IN DE PRAKTIJK? A B C D Rendement vs Risico Timing Liquiditeit

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind maart 2017 is 112,6% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Visie ING Investment Office Oktober 2017

Visie ING Investment Office Oktober 2017 Visie ING Investment Office Oktober 2017 Bob Homan 21 september 2017 Kernfactoren die financiële markten bepalen 3 pijlers + sentiment Economie Sentiment Waardering Liquiditeit Hoe staat de economie ervoor?

Nadere informatie

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk oktober 2015

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk oktober 2015 Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk oktober 2015 Welkom Wij heten u van harte welkom in Van der Valk Hotel 2 Programma 19.00 uur Ontvangst 19.30 uur Opening 19.40 uur Chinese groeivertraging 20.00

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Vraag en antwoord: waarom beleggen in staatsobligaties?

Vraag en antwoord: waarom beleggen in staatsobligaties? ING Investment Office Publicatiedatum: 13 maart 2014 Vraag en antwoord: waarom beleggen in staatsobligaties? In onze beleggingsvisie op 2014 ( Visie 2014: minder crisis, meer groei ) kunt u lezen dat we

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht april 2018

Terugblik. Maandbericht april 2018 Maandbericht april 2018 Terugblik Aandelenbeurzen lopen in april groot deel van verlies in De keuzes die we voor u maakten in de portefeuilles - we zijn overwogen in aandelen en vastgoed ten koste van

Nadere informatie

De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei

De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei Jan Van Hove Chief Economist, KBC Group NV Bolero Tips & Trends 2016 10 september 2016 Globalization presumes sustained economic growth. Otherwise, the

Nadere informatie

Wijs & van Oostveen VISIE Robert Schuckink Kool Hoofd Beleggingsstrategie. drs. Martijn Meijer Hoofd Vermogensbeheer

Wijs & van Oostveen VISIE Robert Schuckink Kool Hoofd Beleggingsstrategie. drs. Martijn Meijer Hoofd Vermogensbeheer Wijs & van Oostveen VISIE 2014 Robert Schuckink Kool Hoofd Beleggingsstrategie drs. Martijn Meijer Hoofd Vermogensbeheer Driebergen - Rijsenburg, 22 januari 2014 Programma Visie 2013 - Programma Robert

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht maart 2018

Terugblik. Maandbericht maart 2018 Maandbericht maart 2018 Terugblik Aandelenbeurzen onder druk, veilige havens worden gezocht De economie draait op volle toeren, maar beleggers zijn terughoudend. De ontwikkelingen in het handelsconflict

Nadere informatie

Economische voorjaarsprognoses 2015: herstel wint aan kracht dankzij economische rugwind

Economische voorjaarsprognoses 2015: herstel wint aan kracht dankzij economische rugwind Europese Commissie - Persbericht Economische voorjaarsprognoses 2015: herstel wint aan kracht dankzij economische rugwind Brussel, 05 mei 2015 De economie in de Europese Unie profiteert dit jaar van een

Nadere informatie

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011 Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 3 oktober Grote Recessie was geen Grote Depressie Wereldhandel Aandelenmarkt 9 8 7 8 VS - S&P-5 vergelijking met crash 99 Wereld industriële

Nadere informatie

Risico pariteit -1- 1 Aandelen Wereldwijd Ontwikkelde Markten - MSCI World Index MSCI Daily Net TR World Euro, Aandelen Wereldwijd

Risico pariteit -1- 1 Aandelen Wereldwijd Ontwikkelde Markten - MSCI World Index MSCI Daily Net TR World Euro, Aandelen Wereldwijd Risico pariteit Risico pariteit is een techniek die wordt ingezet om de risico s in een beleggingsportefeuille te reduceren. Sinds 2008 heeft risico pariteit om drie redenen veel aandacht gekregen: 1.

Nadere informatie

Maandbericht Beleggen December 2015

Maandbericht Beleggen December 2015 ING Investment Office Publicatiedatum: 25 november 2015 Maandbericht Beleggen December 2015 Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie Noord-Amerika

Nadere informatie

Op zoek naar rendement? Zoek niet langer

Op zoek naar rendement? Zoek niet langer Op zoek naar rendement? Zoek niet langer High-yield en opkomende markten Juni 2014 Uitsluitend voor professionele beleggers De rente op staatsobligaties blijft nog lang laag. In het nauw gedreven door

Nadere informatie

Maandbericht Beleggen April 2015

Maandbericht Beleggen April 2015 ING Investment Office Publicatiedatum: 22 april 2015 Maandbericht Beleggen April 2015 maart april + Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie Noord-Amerika

Nadere informatie

Hoofdstuk 24 Valutamarkt

Hoofdstuk 24 Valutamarkt Hoofdstuk 24 Valutamarkt Open vragen 24.1 Een valutahandelaar van een bank die in dollars handelt, krijgt op een gegeven moment de volgende gegevens op zijn beeldscherm (we gaan ervan uit dat het verschil

Nadere informatie

ING Maandbericht Beleggen feb/mrt

ING Maandbericht Beleggen feb/mrt Publicatiedatum: 16 februari 2011 ING Investment Office ING Maandbericht Beleggen feb/mrt Kernpunten Goede vooruitzichten volwassen economieën Inflatie vooral zorg voor opkomende markten Opkomende markten

Nadere informatie

BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/2015. Macro & Markten, strategie. 1. Rente en conjunctuur : EUROPA

BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/2015. Macro & Markten, strategie. 1. Rente en conjunctuur : EUROPA BEHEERSVERSLAG TRANSPARANTINVEST 4/3/15 Macro & Markten, strategie 1. Rente en conjunctuur : EUROPA De Europese rentevoeten zijn historisch laag, zowel op het korte als op het lange einde, en geven de

Nadere informatie

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 3 e kwartaal Bron: Reuters

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 3 e kwartaal Bron: Reuters In onze eerste nieuwsbrief nieuwe stijl willen wij terugblikken op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en uiteraard geven wij onze visie op de financiële markten. Terugblik

Nadere informatie

Go with the flow. 2 April 2015

Go with the flow. 2 April 2015 2 April 2015 Go with the flow De financiële markten hebben een bewogen 1 e kwartaal achter de rug. Met name Centrale Bank acties hebben grote geldstromen ( flows ) op gang gebracht die tot sterke marktbewegingen

Nadere informatie

Jaarbericht ABC 2013

Jaarbericht ABC 2013 Jaarbericht ABC 2013 Terugblik De wereldeconomie maakte zich in 2013 op voor de tweede fase van groeiherstel na de crisis van 2008-2010. De groei van de wereldeconomie bedroeg over 2013 circa 3%, vergelijkbaar

Nadere informatie

NN First Class Balanced Return Fund

NN First Class Balanced Return Fund NN First Class Balanced Return Fund Alle Fonds onder de loep cijfers zijn per 31/03/015 Het NN First Class Balanced Return Fonds won in het eerste kwartaal 8,9% Zeer sterke performances van aandelen en

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%

Nadere informatie

Met het kompas op 2015

Met het kompas op 2015 17 December 2014 Met het kompas op 2015 Begin december hebben we het risico in de portefeuilles verder verlaagd. We zien toegenomen onzekerheid omdat er geen einde lijkt te komen aan de daling van de olieprijs.

Nadere informatie

CEP 2009 Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis

CEP 2009 Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis Persconferentie CEP CEP Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis Coen Teulings Opzet Persconferentie CEP I II III Oorzaken en gevolgen kredietcrisis Gevolgen voor NL Wat betekent dit voor beleid? Persconferentie

Nadere informatie

Maandbericht Beleggen Maart 2015

Maandbericht Beleggen Maart 2015 ING Investment Office Publicatiedatum: 25 maart 2015 Maandbericht Beleggen Maart 2015 februari maart + Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie Ongewijzigde

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

Presentatie beleggingsresultaten over het jaar 2016 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg Lex Solleveld 1

Presentatie beleggingsresultaten over het jaar 2016 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg Lex Solleveld 1 Presentatie beleggingsresultaten over het jaar 2016 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI Bas Endlich Jacob Vijverberg Lex Solleveld 1 Agenda Financiële markten Resultaten Vooruitzichten Bron: Bloomberg,

Nadere informatie

De Europese schuldencrisis heeft aangetoond dat een zeer hoog niveau

De Europese schuldencrisis heeft aangetoond dat een zeer hoog niveau Chapter 6 Samenvatting (Dutch summary) De Europese schuldencrisis heeft aangetoond dat een zeer hoog niveau van de staatsschuld kan leiden tot oplopende rentelasten die economisch herstel tegengaan. In

Nadere informatie

NN First Class Return Fund

NN First Class Return Fund NN First Class Return Fund Fonds onder de loep Alle cijfers zijn per 30/09/015 Het NN First Class Return Fund verloor in het derde kwartaal 9,6% Het kwartaal werd gekenmerkt door winstnemingen na een positieve

Nadere informatie

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013).

Marktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013). Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2014 129,5%, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 31 maart 2014. Over de eerste zes maanden steeg de marktwaardedekkingsgraad

Nadere informatie

Economische najaarsprognoses 2013: geleidelijk herstel, externe risico's

Economische najaarsprognoses 2013: geleidelijk herstel, externe risico's EUROPESE COMMISSIE PERSBERICHT Brussel, 5 november 2013 Economische najaarsprognoses 2013: geleidelijk herstel, externe risico's In de afgelopen maanden zijn er een aantal bemoedigende signalen geweest

Nadere informatie

ING Investment Office

ING Investment Office ING Investment Office Publicatiedatum: 16 november 2016, 12.00 uur Oktober November Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie Noord-Amerika Europa

Nadere informatie

Waarom onze beleggingsstrategie staat als een huis

Waarom onze beleggingsstrategie staat als een huis Waarom onze beleggingsstrategie staat als een huis Het strategisch beleggingsplan van ABP is stapsgewijs opgebouwd. De strategie is gebaseerd op vier pijlers: 1) de doelstelling van ABP 2) beleggingsovertuigingen

Nadere informatie

10-jaars rente Duitsland. 10-jaars rente VS. Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 4 e kwartaal 2017

10-jaars rente Duitsland. 10-jaars rente VS. Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 4 e kwartaal 2017 In onze tweede nieuwsbrief nieuwe stijl blikken wij terug op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor het komende kwartaal.

Nadere informatie

De economische omgeving. Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa

De economische omgeving. Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa De economische omgeving Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa Inhoud Wereldeconomie Traag herstel Verengde Staten Europa Nederland Ook 2017 een conjunctureel goed jaar Ons land staat er heel goed

Nadere informatie

Outlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7

Outlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7 Outlook 2016 Inleiding 2016 is in China het jaar van de aap. Apen zijn de genieën van de Chinese dierenriem. Ze leven in groepen, zijn intelligent en geestig. Niets is voor hen te moeilijk. Als het wel

Nadere informatie

Rapportage derde kwartaal 2015 Volendam, 16 oktober 2015

Rapportage derde kwartaal 2015 Volendam, 16 oktober 2015 Rapportage derde kwartaal 2015 Volendam, 16 oktober 2015 Samenvatting Hoofdpunten In het derde kwartaal zorgden twijfels over de houdbaarheid van de economische groei in China voor onrust op de financiële

Nadere informatie

Maandbericht Beleggen Maart 2016

Maandbericht Beleggen Maart 2016 ING Investment Office Publicatiedatum: 17 februari 2016 Maandbericht Beleggen Maart 2016 Februari Maart + Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie

Nadere informatie

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 1 e kwartaal 2019

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 1 e kwartaal 2019 In deze nieuwsbrief blikken wij terug op het afgelopen jaar, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor de komende periode. Terugblik 2018 Voordat

Nadere informatie

Rapportage 2e kwartaal 2016

Rapportage 2e kwartaal 2016 Rapportage 2e kwartaal 2016 Economische ontwikkelingen Inleiding Markten worden geregeerd door de uitkomst van het referendum in Groot Brittannië (VK) eind juni. De keuze om de Europese Unie te verlaten

Nadere informatie

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Agenda Financiële markten Resultaten Vooruitzichten Bron: Bloomberg,

Nadere informatie

ING Maandbericht Beleggen April 2014

ING Maandbericht Beleggen April 2014 ING Investment Office Publicatiedatum: 23 april 2014 ING Maandbericht Beleggen April 2014 Maart April + Assetallocatie Aandelen Vastgoed Grondstoffen Alternatieve beleggingen Obligaties Regioallocatie

Nadere informatie

Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis

Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis Peter Vlaar Hoofd ALM modellering APG VBA ALM congres 5 november 2009 Agenda Karakteristieken van de kredietcrisis? Hoe kunnen we

Nadere informatie

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1

Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI. Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Presentatie beleggingsresultaten over eerste kwartaal van 2017 van de Life Cycle Fondsen van Aegon PPI Bas Endlich Jacob Vijverberg 1 Agenda Financiële markten Resultaten Vooruitzichten Bron: Bloomberg,

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015. Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2015-1 april 2015 t/m 30 juni 2015 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is fors gestegen van 105,7% naar 115,4%. Dit komt

Nadere informatie

De macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan

De macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Economie en onderneming De macro-economische vooruitzichten 2006-2012 voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Meyermans, E. & Van Brusselen, P. (2006).

Nadere informatie

Visie 2016 BNG Vermogensbeheer. Ronald Balk 12 november 2015 Muntgebouw Utrecht

Visie 2016 BNG Vermogensbeheer. Ronald Balk 12 november 2015 Muntgebouw Utrecht Visie 2016 BNG Vermogensbeheer Ronald Balk 12 november 2015 Muntgebouw Utrecht Het beeld van 2015: de beurzen Het is niet altijd wat het lijkt -43% van top naar bodem 2 de schandalen Het is niet altijd

Nadere informatie

CPB Notitie. Economierapportage maart De wereldeconomie. Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken

CPB Notitie. Economierapportage maart De wereldeconomie. Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken CPB Notitie Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage maart 2003 1 De Nederlandse economie blijft ondermaats presteren. Dit geldt zelfs indien door een voorspoedig

Nadere informatie

ASR Europees Vastgoed Basisfonds

ASR Europees Vastgoed Basisfonds ASR Europees Vastgoed Basisfonds Marktontwikkelingen Aan het begin van 2014 ontnamen incidentele factoren in verschillende regio s (m.n. het weer in de VS, geopolitieke onrust in Europa en Chinees nieuwjaar)

Nadere informatie

INFORMATIE BELEGGINGSFONDSEN (NETTO) WERKNEMERS PENSIOEN

INFORMATIE BELEGGINGSFONDSEN (NETTO) WERKNEMERS PENSIOEN INFORMATIE BELEGGINGSFONDSEN (NETTO) WERKNEMERS PENSIOEN Informatie voor werkgevers Ingangsdatum 1 januari 2016 Als uw werknemer niet kiest voor een gegarandeerde uitkering wordt zijn premie belegd. Dit

Nadere informatie

Europa in crisis. George Gelauff. Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering

Europa in crisis. George Gelauff. Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering Europa in crisis George Gelauff Rijksacademie voor Financiën, Economie en Bedrijfsvoering Opzet Baten en kosten van Europa Banken en overheden Muntunie en schulden Conclusie 2 Europa in crisis Europa veruit

Nadere informatie

Oerend hard. 16 juni 2015

Oerend hard. 16 juni 2015 16 juni 2015 Oerend hard De laatste weken is de obligatierente in Europa en de VS hard op weg naar normaal. De lage rentegevoeligheid van de portefeuilles heeft de verliezen van obligaties beperkt gehouden

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014. Samenvatting: dalende rente Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Tweede kwartaal 2014-1 april 2014 t/m 30 juni 2014 Samenvatting: dalende rente Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,6% naar 123,7% Reële dekkingsgraad

Nadere informatie

Economie en financiële markten

Economie en financiële markten Economie en financiële markten Bob Homan ING Investment Office Den Haag, 11 oktober 2013 Vraag 1: Begraafplaats Margraten gesloten vanwege. 1. Bezuinigen bij de Nederlandse overheid 2. Op last van Europese

Nadere informatie

Markten in greep ruim geldbeleid. Syntrus Achmea Investment Letter. Beleggingsomgeving. Marktontwikkelingen. Vooruitzichten.

Markten in greep ruim geldbeleid. Syntrus Achmea Investment Letter. Beleggingsomgeving. Marktontwikkelingen. Vooruitzichten. Syntrus Achmea Investment Letter 7 Juni 2013 Markten in greep ruim geldbeleid Beleggingsomgeving Monetair beleid op volle toeren 2 4 5 6 Marktontwikkelingen Zoektocht naar rendement houdt aan Vooruitzichten

Nadere informatie

Update opkomende markten

Update opkomende markten ING Investment Office Publicatiedatum: 7 april 2014 Update opkomende markten Door Simon Wiersma, Investment Manager van het ING Investment Office De beleggingsregio opkomende markten is de afgelopen maanden

Nadere informatie

Rentestijging: wat kunnen/zullen we hebben?

Rentestijging: wat kunnen/zullen we hebben? Economisch Bureau Rentestijging: wat kunnen/zullen we hebben? Han de Jong, Chief Economist 25 september 2018 De rente is uitzonderlijk laag Rente 10-jaars staatsleningen, % 16 12 8 4 0 1540 1590 1640 1690

Nadere informatie

Achmea life cycle beleggingen

Achmea life cycle beleggingen Achmea life cycle beleggingen Scheiden. Uw pensioengeld in vertrouwde handen Wat betekent dat voor uw ouderdomspensioen? Interpolis. Glashelder Achmea life cycle beleggingen Als pensioenverzekeraar beleggen

Nadere informatie

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren

Nadere informatie

KEMPEN INSIGHT. Onderweg naar gematigde groei

KEMPEN INSIGHT. Onderweg naar gematigde groei KEMPEN INSIGHT Outlook Onderweg naar gematigde groei RENTE LANGZAAM TERUG NAAR TREND Inflatie of deflatie? De woorden van 2014 WAARDERING 4 Centraal scenario Onderweg naar gematigde groei In ons strategische

Nadere informatie

Robeco Life Cycle Funds. Kwartaalbericht Q3 2017

Robeco Life Cycle Funds. Kwartaalbericht Q3 2017 Robeco Life Cycle Funds Kwartaalbericht Q3 2017 Kwartaalbericht Q3 2017 Inleiding In dit kwartaalbericht voor de Robeco Life Cycle fondsen vindt u de resultaten over het derde kwartaal van 2017. Het beeld

Nadere informatie

Economische vooruitgang

Economische vooruitgang #EURoad2Sibiu Economische vooruitgang Mei 219 NAAR EEN MEER VERENIGDE, STERKERE EN DEMOCRATISCHERE UNIE De ambitieuze EU-agenda voor banen, groei en investeringen en de versterking van de eengemaakte markt

Nadere informatie