Startnotitie. Een Next Generation Accessnetwork (NGA) voor elk huishouden in Fryslân

Transcriptie

1 Startnotitie Een Next Generation Accessnetwork (NGA) voor elk huishouden in Fryslân Op 29 juni 2011 is in de Commissie Boarger & Mienskip onze startnotitie Scenariokeuze voor de totstandkoming van een hoogwaardige, toekomstvaste en open breedbandinfrastructuur voor particulieren in Fryslân besproken. Naar aanleiding van deze bespreking verzocht u ons het voorstel op onderdelen aan te passen. In de afgelopen periode hebben wij, op basis van uw reacties, ons oorspronkelijke voorstel nadrukkelijk onder de loep genomen. Wij hebben kritisch gekeken naar onze ambitie, de rol die wij ons als provincie op dit dossier toedichten, en naar de juridische en financiële mogelijkheden om aan deze rol invulling te kunnen geven. Tevens hebben wij de afgelopen maanden verschillende gesprekken gevoerd met andere provincies die ook zeer actief op het breedbanddossier zijn (Overijssel, Noord-Brabant, Gelderland), het ministerie van EL&I, de Europese Commissie, gemeenten (de F4-gemeenten (Leeuwarden, Smallingerland, Heerenveen en Sudwest Fryslân), Dongeradeel, Dantumadiel, Achtkarspelen, Kollumerland, Tytsjerksteradiel, Ooststellingwerf) en marktpartijen (NL Kabel, Kabel Noord, Ziggo, UPC, CIF, Reggefiber, Iipen/Opennet) om tot een nieuw voorstel te komen dat kan rekenen op steun van deze partijen. Het voorgaande heeft geleid tot voorliggende nieuwe, aangepaste startnotitie. Deze startnotitie is eveneens voor inhoudelijke feedback voorgelegd aan de voornoemde marktpartijen. Hun reacties zijn zo goed mogelijk in dit stuk verwerkt. De brieven zijn bijgevoegd als bijlage (het CIF heeft mondeling gereageerd op de startnotitie). Wij beginnen deze notitie met de beschrijving van de beleidskaders die aan deze startnotitie ten grondslag liggen en de beleidsdoelen die wij beogen. Hierna zullen wij eerst kort de huidige situatie ten aanzien van de breedbandinfrastructuur naar huishoudens in Fryslân schetsen. Wij maken daarbij onderscheid tussen de kwantiteit en de kwaliteit van de infrastructuur. Op basis hiervan beschrijven wij vervolgens de door ons gewenste situatie en de beïnvloedingsmogelijkheden die wij als Provincie hebben om e.e.a. te realiseren. Daarna doen wij een voorstel voor een provinciale aanpak en beschrijven wij de rollen die wij in dat kader voor onszelf zien. Tevens geven wij u een eerste globale inschatting van de verwachte investering en mogelijke financieringsvormen. We sluiten deze startnotitie af met de beoogde werkzaamheden in de volgende fase en de uitgangspunten en randvoorwaarden die wij daarbij zullen hanteren. 1. Doel Wij vinden het vanuit sociaal-maatschappelijk én economisch oogpunt van groot belang dat ieder huishouden in Fryslân toegang heeft tot een zeker basisniveau aan (maatschappelijke) digitale diensten, onder meer op het gebied van Zorg en Onderwijs. In ons Coalitieakkoord zeggen wij hierover het volgende: De mogelijkheden van de digitale snelweg zijn voor bereikbaarheid van voorzieningen, leefbaarheid, sociale samenhang en economische groei steeds belangrijker. Digitalisering biedt ook nieuwe kansen voor werkgelegenheid op het platteland. Wij stimuleren daarom de voltooiing van die digitale snelweg, en het aanbod van diensten dat die snelweg de moeite waard maakt. ( ) Resultaat in 2015: Er is aanzienlijke voortgang geboekt met totstandkoming van de digitale snelweg in Fryslân. (Coalitieakkoord , pagina 15 De digitale snelweg ) Om het voornoemde beleidsdoel te realiseren zien wij dus een rol voor onszelf weggelegd op twee sporen: 1

2 1. De digitale infrastructuur 2. Digitale diensten Samen vormen beide sporen de inhoud van de Digitale Agenda Fryslân. Deze startnotitie geeft nader invulling aan het eerste spoor. Wij richten ons hierbij op de digitale infrastructuur naar huishoudens. Ten aanzien van de digitale infrastructuur voor de zakelijke markt, wordt al sinds 2006 met succes een aanpak gehanteerd waarin wij als provincie nauw samenwerken met de Coöperatie Fryslân Ring en breedbandaanbieders als KPN, Ziggo, UPC, Eurofiber en Kabel Noord. In de PS-vergadering van 7 november 2012 zijn twee moties ingediend en door ons aangenomen die raken aan het onderwerp van deze startnotitie: motie 2. (PVDA, Christen Unie, D66 en Friese Koers) betreft de aansluiting van basisscholen en middelbare scholen op een adequate breedbandverbinding; motie 15. (VVD en PVV) verzocht om het opstellen van een stimuleringsprogramma voor Wifi voor 1 juli Beide moties vragen nog het nodige aanvullende onderzoek. Enerzijds om de exacte problematiek scherp te krijgen, anderzijds om tot een plan van aanpak te komen en onze provinciale rol nader te definiëren. Daarom kiezen wij ervoor om t.b.v. de uitvoering van beide moties aparte trajecten op te starten. Wij komen hierop in separate documenten bij u terug. Wij wijzen er overigens op dat wij wel de scholen in de witte gebieden in de nu voorliggende aanpak meenemen (zie onder 4.). Ten aanzien van de invulling van het eerste spoor, onderscheiden wij een kwantitatief en een kwalitatief aspect: Kwantitatief: Het realiseren van ons doel vereist de brede beschikbaarheid van een digitale basisinfrastructuur met bepaalde technische kenmerken. Voor een dergelijke digitale basisinfrastructuur, die op middellange termijn in het verwachte gebruik kan voorzien, gebruikt de Europese Commissie de term Next Generation Accessnetwork (NGA, zie ook kader). Wij streven ernaar om elk huishouden de beschikking te geven over een aansluiting op minimaal 1 Next Generation Accessnetwork (NGA). Wat verstaan we onder een Next Generation Accessnetwork (NGA)? Het Ministerie van EL&I en de Europese Commissie richten zich in hun beleid ook op NGA s. De Europese Commissie geeft hiervan de volgende definitie: Toegangsnetwerken van de nieuwe generatie (NGA s): bekabelde toegangsnetwerken die geheel of gedeeltelijk bestaan uit optische elementen die in staat zijn om breedbandtoegangsdiensten te leveren met verbeterde kenmerken (zoals hogere doorvoercapaciteit) in vergelijking met diensten die via reeds bestaande kopernetwerken worden geleverd. (Aanbeveling van de Europese Commissie over gereglementeerde toegang tot toegangsnetwerken van de nieuwe generatie (NGA) netwerken ( (2010/572/EU)) In de praktijk betekent dit dat glasvezel (Fiber to the Home; FttH) én het traditionele kabeltelevisienetwerk (Hybrid Fiber-Coax (HFC)) op dit moment als NGA te beschouwen zijn. De toegangsnetwerken op basis van deze technologieën lijken in ieder geval nog minimaal jaar de sterk groeiende vraag aan te kunnen. Bestaande netwerken gebaseerd op andere technologieën (zoals ADSL) hebben beperktere mogelijkheden en zullen, ondanks het gebruik van technieken die het mogelijk maken om steeds meer informatie over dezelfde aansluiting te verzenden, waarschijnlijk binnen 5 jaar niet meer in de toenemende behoefte kunnen voorzien (zie hiervoor ook de bijgevoegde grafiek). Kwalitatief: Dit aspect betreft de (technische) kenmerken van de beoogde digitale basisinfrastructuur. Ons uitgangspunt hierbij is dat het aanwezige NGA de eindgebruiker toegang moet verschaffen tot een breed scala aan (maatschappelijke) digitale diensten. 2

3 Om voor een periode van minimaal 10 jaar aan onze doelstelling te kunnen (blijven) voldoen, moet aan beide aspecten worden voldaan. In het vervolg van deze notitie schetsen wij t.a.v. beide aspecten de huidige situatie in Fryslân, welke veranderingen/verbeteringen daarin, op basis van onze doelstelling, op korte termijn wenselijk zijn, en welke rol wij daarbij voor ons als provincie zien. 2. Huidige situatie in Fryslân Kwantitatief Op basis van de beschikbaarheid van NGA s onderscheiden we in Fryslân drie soorten gebieden: Zwarte gebieden (ca huishoudens) (23%): gebieden waar huishoudens binnen nu en drie jaar de beschikking hebben over twee of meer NGA s, zowel kabel/coax als glasvezel; Grijze gebieden (ca huishoudens) (65%): gebieden waar huishoudens binnen nu en drie jaar de beschikking hebben over één NGA, in de praktijk betekent dit veelal een HFC-aansluiting. Tevens bestaat er een gerede kans dat de markt hier de komende jaren een tweede NGA (glasvezel) zal gaan realiseren; Witte gebieden (ca huishoudens) (12%): gebieden waar huishoudens binnen nu en drie jaar geen beschikking krijgen over een NGA. Dit zijn veelal percelen in het buitengebied. Deze inschatting van de omvang van de verschillende gebieden is gebaseerd op marktinzichten en een beproefd statistisch model van het adviesbureau Dialogic, dat dit model eveneens heeft gehanteerd in vergelijkbare besluitvormingsprocessen over dit dossier in andere provincies (Overijssel en Noord-Brabant). Zie voor een nadere toelichting op dit model de bijlage. Op basis van het voorgaande is de verwachting dat in een groot deel van het grijze gebied tussen een tweede NGA (glasvezel) wordt gerealiseerd door de markt. Voor een klein deel wordt dit niet op deze middellange termijn verwacht. Vanuit de businessmodellen die marktpartijen hanteren, is het voor hen niet financieel haalbaar om in de witte gebieden een NGA aan te leggen. Naar verwachting zal er in deze gebieden tot 2020 dan ook geen NGA door de markt gerealiseerd worden. Wij zien dus dat nog niet overal in Fryslân de door ons beoogde digitale basisinfrastructuur van één NGA aanwezig is of binnen afzienbare tijd beschikbaar zal komen. Dit zorgt voor een digitale tweedeling in onze provincie waardoor een deel van de Friese bevolking de komende jaren verstoken blijft van het brede scala aan mogelijkheden die de digitale snelweg ons nu al biedt en ons in de toekomst nog zal bieden. Een ongewenste situatie. Kwalitatief In de grijze en zwarte gebieden zijn op dit moment respectievelijk één en twee NGA s aanwezig. Mede door de wetgeving op het gebied van netneutraliteit is openheid op het internet gewaarborgd (zie het kader hieronder). Echter, als we kijken naar het aanbod en de afname van digitale maatschappelijke diensten dan is dit nog relatief beperkt. Netneutraliteit De Eerste Kamer heeft op 8 mei 2012 ingestemd met de nieuwe Telecomwet. In deze gewijzigde wet wordt vrije toegang tot het internet gegarandeerd en is het verboden nieuwe diensten zoals WhatsApp, Viber en Skype te blokkeren. Daarmee wordt de zogeheten Netneutraliteit wettelijk vastgelegd. 3

4 Nederland is met deze wetswijziging één van de eerste landen in de wereld, die de vrije toegang tot internet wettelijk garandeert. De belangrijkste punten uit de wet zijn: De consument moet beter worden geïnformeerd als er bestandjes -zogenaamde cookies- op zijn computer worden geplaatst. De gebruiker moet daarvoor zelf toestemming geven. De Tweede Kamer heeft bij de behandeling van de wet deze bepaling aangescherpt. Wanneer je klantgegevens op straat komen te liggen, dienen de providers dit zo snel mogelijk te melden. Voor gehandicapten komt onder meer een beeldbemiddelingsdienst en een tekstbemiddelingsdienst, zodat zij eenvoudiger kunnen communiceren met bedrijven en overheden. De meeste wijzigingen in de Telecommunicatiewet zijn op 5 juni 2012 in werking getreden. Dit houdt in dat telecombedrijven vanaf die dag de nieuwe wet ook dienen na te leven. Meer gedetailleerde informatie over het dossier Netneutraliteit is te lezen op: 3. Wenselijke situatie en beïnvloedingsmogelijkheden Kwantitatief In de zwarte en grijze gebieden is momenteel minimaal één NGA aanwezig. De toegang tot een basisniveau aan (maatschappelijke) digitale diensten is daarmee geborgd, evenals ons doel om elk huishouden de beschikking te geven over een aansluiting op minimaal 1 Next Generation Accessnetwork (NGA) (zie onder 1.). Bovendien bestaat er een gerede kans dat de markt in deze gebieden de komende jaren een tweede NGA (glasvezel) zal aanbieden waar dit nog niet aanwezig is. Op basis hiervan zien we op dit moment dan ook geen beleidsmatige aanleiding om in deze gebieden in te grijpen. Tevens zien wij geen aanleiding om proactief te gaan investeren in de aanleg van een tweede NGA, zijnde glasvezel, in de grijze gebieden (in de zwarte gebieden zijn al twee NGA s aanwezig op dit moment). Hiervoor kunnen verschillende argumenten genoemd worden. In de eerste plaats is de noodzaak hiervoor niet aanwezig als we kijken naar de beleidsdoelen die wij met deze startnotitie nastreven zoals hiervoor en onder 1. beschreven (er is geen beleidsmatige aanleiding). Daarnaast is het de verwachting dat marktpartijen in de grijze gebieden de komende jaren zelf een tweede NGA zullen gaan uitrollen. Bovendien is er vorig jaar rondom de behandeling van de vorige startnotitie in de Commissie Boarger & Mienskip, de nodige reuring ontstaan en hebben marktpartijen zich toen hevig verzet tegen een investerende rol van de Provincie in zwarte en grijze gebieden. Immers, wanneer de provincie zich als een particulier investeerder zou gedragen (om ongeoorloofde staatssteun te voorkomen) is zij daarmee een directe concurrent van de marktpartijen. Ook dit heeft gemaakt dat wij nu hiervoor niet meer kiezen. Een proactieve investerende rol in grijze gebieden, door het oprichten van een eigen netwerkbedrijf, zal opnieuw weerstand van marktpartijen oproepen, waardoor zij ook niet meer zullen meerwerken aan de uitvoering van onze aanpak in de witte gebieden, waardoor er in Fryslân helemaal niets meer zal gebeuren en wij onze doelen niet zullen bereiken. In de witte gebieden is nog geen enkel NGA aanwezig. Er zijn ook geen aanwijzingen dat de markt in deze gebieden alsnog op korte termijn zelfstandig een NGA zal realiseren. Dit 4

5 wordt bevestigd door de verschillende marktpartijen. Er is hier dus sprake van aantoonbaar marktfalen. Gelet op bovengenoemd beleidsdoel zien wij hier wel een nadrukkelijk beleidsmatige aanleiding om in deze gebieden in te grijpen. De Europese richtsnoeren bieden ons daarvoor in deze witte gebieden ook de ruimte. Kwalitatief Als wij als provincie een actieve rol gaat spelen in (het ondersteunen van) de realisatie van een NGA in de witte gebieden, zoals hiervoor aangegeven, dan kunnen wij ook rechtstreeks en vergaand directe invloed uitoefenen op het kwalitatieve aspect ervan. Hierdoor kan het aanbod van en de vraag naar digitale (maatschappelijke) diensten proactief worden gestimuleerd en gefaciliteerd (zie verder onder 4.). In zwarte en grijze gebieden hebben wij als provincie geen directe mogelijkheden om de kwaliteit van NGA s te beïnvloeden, omdat wij er niet voor kiezen een investerende rol in deze gebieden op ons te nemen zoals hiervoor onder Kwantitatief geschetst. Echter: als wij door onze investerende rol in de witte gebieden aldaar een NGA kunnen realiseren dat in hoge mate voldoet aan onze kwaliteitseisen, dan kan dit ook een indirect effect hebben op de situatie in de zwarte en grijze gebieden. Het is namelijk goed mogelijk dat hierdoor een situatie ontstaat waarbij het NGA in de witte gebieden kwalitatief hoogwaardiger is en een breder scala aan (maatschappelijke) digitale diensten biedt, dan die in delen van de grijze gebieden in Fryslân. In de zwarte en grijze gebieden zullen eindgebruikers dan naar verwachting een beroep doen op marktpartijen om dezelfde kwaliteit en digitale diensten te leveren als in de witte gebieden. Netwerkaanbieders zouden op een dergelijke vraag moeten inspelen en wij gaan er vanuit dat zij dit zullen gaan doen. Doen zij dit echter aantoonbaar niet, dan kan er sprake zijn van marktfalen. Dit zou aanleiding voor nieuw provinciaal beleid kunnen vormen, aangezien Europese richtlijnen in dat geval ook in deze gebieden een actievere rol van de provincie toestaan. 4. Voorgestelde aanpak en invulling van de provinciale rol Tijdens de vergadering van de Commissie Boarger & Mienskip van 29 juni 2011, hebben wij u vorig jaar een aantal scenario s voorgelegd om te komen tot de realisatie van een hoogwaardige, toekomstvaste en open breedbandinfrastructuur voor particulieren in Fryslân. Deze scenario s kwamen voort uit het adviesrapport Strategische opties voor hoogwaardig breedband voor Friese huishoudens van de externe adviesbureaus Dialogic en Stratix. Op hoofdlijnen ging het om de volgende vier scenario s: Scenario 1. Eenmalige impuls voor Fryslân. In dit scenario geeft de Provincie een eenmalige impuls aan de breedbandmarkt door: a. in zwart en grijs gebied de aanleg van de door haar beoogde breedbandinfrastructuur te stimuleren, en b. in lichtgrijs en wit gebied de aanleg ervan te subsidiëren. Scenario 2. Investeren in Fryslân. In dit scenario investeert de Provincie Fryslân mee in een bedrijf dat breedbandige aansluitnetwerken in heel Fryslân aanlegt en in beheer heeft. Een eigen netwerkbedrijf dus, dat de concurrentie met andere breedbandaanbieders aangaat. Andere deelnemers in een dergelijk bedrijf zouden gemeenten, netwerkaanbieders, banken of andere marktpartijen kunnen zijn. Scenario 3. Glasvezel in rendabele gebieden. In dit scenario focust de Provincie op de rendabele gebieden (zwart en grijs). Zij probeert de uitrol van open FttH daar te versnellen door de aanleg te stimuleren. In de onrendabele 5

6 gebieden (lichtgrijs en wit) neemt de Provincie geen actie: er wordt niet in netwerken geïnvesteerd en er worden geen subsidies toegekend. Scenario 4. Breedband voor iedereen. Dit scenario richt zich op de ongeveer 12% van Fryslân dat nog helemaal geen toegang heeft tot een NGA: de witte gebieden. De Provincie start een subsidietraject waarbij subsidie aan marktpartijen wordt verstrekt om in deze gebieden de uitrol van glasvezel te bewerkstelligen. Daarnaast stimuleert zij de aanleg van de door haar beoogde breedbandinfrastructuur in zwart en grijs gebied. Wij hebben toen onze voorkeur uitgesproken voor scenario 2 Investeren in Fryslân. Op basis van voortschrijdend inzicht als gevolg van de uitkomsten van de behandeling van dit onderwerp in de Commissie Boarger & Mienskip op 29 juni 2011, gesprekken met marktpartijen en gemeenten, alsmede ontwikkelingen in Europees beleid en wetgeving, zijn wij tot de conclusie gekomen dat de voornoemde scenario s niet (meer) voldoende aansluiten bij de door ons gewenste situatie en de beïnvloedingsmogelijkheden die wij daarbij zien, zoals geschetst onder 3. Wij hebben derhalve besloten niet voor één van deze scenario s te kiezen, maar stellen nu de volgende aanpak voor: Een investerende rol in witte gebieden We stellen voor te investeren in de realisatie van een NGA in de witte gebieden. Wij richten ons daarbij op de passieve infrastructuur (de buizen en kabels: de zogenaamde Laag 1 ). Wij zien geen rol voor ons als operator (laag 2) of dienstenaanbieder (laag 3). Op basis van gesprekken met marktpartijen lijkt het op dit moment het meest voor de hand te liggen dat dit NGA een glasvezelnetwerk zal zijn. Wij sluiten echter andere infrastructuren, die op dit moment als NGA worden aangemerkt (HFC) of in de nabije toekomst wellicht dit predikaat nog krijgen, en die eveneens op een kostenefficiënte en effectieve wijze aan onze ambitie, doelen en uitgangspunten invulling kunnen geven, op voorhand niet uit. Met een dergelijk vast netwerk kunnen wij naar verwachting zo n 90% van het witte gebied aansluiten. Draadloze verbindingen zijn voor deze huishoudens niet de meest geschikte optie. Deze verbindingen worden niet aangemerkt als NGA, zijn kwalitatief inferieur aan glasvezel (de beschikbaarheid en de capaciteit zijn lager) en kennen hier geen kostenvoordeel. De overige circa 10% van de witte huishoudens is dusdanig perifeer gelegen dat de aanleg van een vast glasvezelnetwerk, met de huidige stand der techniek, extreem duur wordt. In deze gevallen ligt het voor de hand om voor een andere technische oplossing, zoals bijvoorbeeld draadloos, te kiezen. Uiteraard zullen wij ten aanzien van deze alternatieven een zorgvuldige afweging maken van de voors en tegens van deze technologieën (bijvoorbeeld gezondheidsrisico s) en uiteindelijk kiezen voor de technologie die de mogelijkheden van glasvezel zoveel mogelijk benadert. De primaire doelgroep waarop wij ons hierbij richten zijn de Friese huishoudens, maar bij de uitrol van de beoogde infrastructuur stellen we voor ook bruggen, sluizen, scholen, zorginstellingen, detailhandel, dorpshuizen, kleine bedrijven in het witte gebied die op dit moment eveneens nog niet op een NGA zijn aangesloten, mee te nemen. Bovendien zullen door de overlap van huishoudens en bedrijven- denk aan veel agrarische bedrijven- veel aansluitingen zowel zakelijk als particulier gebruikt worden. Doordat wij gaan investeren in de realisatie van een NGA in de witte gebieden, zoals hiervoor aangegeven, kunnen wij daar ook rechtstreeks en vergaand invloed uitoefenen op het kwalitatieve aspect ervan. Wij kunnen immers aan onze financiering voorwaarden verbinden die ertoe bijdragen dat het aanbod van en de vraag naar digitale (maatschappelijke) diensten proactief worden gestimuleerd en gefaciliteerd. Gesprekken met marktpartijen en financiers wijzen uit dat er verschillende modellen mogelijk zijn om aan deze rol vorm en inhoud te geven. Wij hebben ervoor gekozen om in deze fase van het proces nog geen model te kiezen. Op basis van de kaders en uitgangspunten van deze startnotitie die nu ter besluitvorming voorliggen, zullen wij in de volgende fase het model bepalen dat het beste invulling kan geven aan onze ambitie. 6

7 Een faciliterende c.q. stimulerende rol in grijze gebieden Wij zien geen investerende rol voor onszelf weggelegd in de realisatie van nieuwe NGA s in de zwarte en grijze gebieden. De zwarte gebieden beschikken op initiatief van marktpartijen inmiddels al over twee NGA-netwerken (coax/kabel en glasvezel). Het is daarnaast de verwachting dat in de voor marktpartijen commercieel interessante delen van de grijze gebieden (ook wel aangemerkt als donkergrijze gebieden ) de komende jaren eveneens door de markt een tweede NGA-netwerk (glasvezel) zal worden aangelegd. Wij hebben echter nog wel onze zorgen ten aanzien van de uitrol van glasvezel (een tweede NGA) in de lichtgrijze gebieden. Er zijn sterke signalen dat deze gebieden straks als laatste aan bod komen als we e.e.a. aan de markt overlaten. Om de markt ook in deze gebieden te verleiden versneld in beweging te komen t.a.v. de verdere uitrol van glasvezel naar huishoudens, zien wij een belangrijke stimulerende en faciliterende rol weggelegd voor gemeenten en Provincie. Een model voor een dergelijke rol van gemeenten in de (licht)grijze gebieden wordt op dit moment door de F4-gemeenten uitgewerkt. Het is uiteraard belangrijk dat een dergelijk model onderscheidend en voldoende aantrekkelijk is voor marktpartijen, en kan rekenen op hun instemming en medewerking. Maximale transparantie en open communicatie met marktpartijen is in dit opzicht een must. Een mogelijke rol van gemeenten zou onder meer kunnen liggen op het vlak van leges, precariovrijstelling, vergunningverlening, vraagbundeling en het optimaal faciliteren van de uitvoering. Op ambtelijk en bestuurlijk niveau is hierover tussen ons en de F4-gemeenten regelmatig afstemming. Enerzijds om te borgen dat het traject van de F4-gemeenten t.a.v. het grijze gebied en dat van ons richting het witte gebied, naadloos op elkaar aansluiten en elkaar wederzijds versterken, zowel inhoudelijk als in de tijd. Anderzijds om te bepalen welke rol wij als Provincie, in stimulerende c.q. faciliterende zin, nog aanvullend op die van gemeenten zouden kunnen spelen in de (licht)grijze gebieden. In dit kader zou bijvoorbeeld gedacht kunnen worden aan activiteiten op het gebied van coördinatie, vraagbundeling, informatie en bewustmaking. E.e.a. uiteraard binnen de juridische kaders die hiervoor gelden. Waarom geen Universal Service Obligation (USO) voor breedbanduitrol? In Nederland en ook daarbuiten is in het verleden in de wetgeving een universal service obligation (USO) voor vaste telefoonlijnen opgenomen. In Nederland kende PTT (nu KPN) een aansluitplicht. We hebben er in Nederland voor gekozen om onze nutsbedrijven in deze sector (PTT, Nuon, Essent, et cetera) te privatiseren en de markt te liberaliseren. Als het gaat om breedbandinternet, dan zien we dat de markt de afgelopen jaren goed gewerkt heeft. Nederland kent op dit moment een van de hoogste penetraties van breedbandinternet ter wereld. Bovendien kent circa 90% van de Nederlandse huishoudens de beschikking over één (of meer) aansluitingen op een NGA-netwerk, in concreto: kabel of glasvezel. Concurrentie tussen (beursgenoteerde) bedrijven en infrastructuren heeft hier sterk aan bijgedragen. Gezien de huidige dekking van NGA-netwerken, lijkt het niet voor de hand te liggen om een nieuw NGA-netwerk te realiseren met een volledige dekking. Het is vanuit maatschappelijk, economisch, juridisch en bestuurlijk oogpunt echter wel te verantwoorden om inspanningen te leveren om de huishoudens zonder NGA aan (te laten) sluiten op een dergelijk netwerk. Indien we uitsluitend voor dit gebied- een USO zouden willen opleggen, dan stuiten we onder meer op de volgende problemen: Het is economisch niet efficiënt om de USO aan meerdere partijen op leggen, maar het is buitenproportioneel om slechts één van de concurrerende partijen deze zeer 7

8 zware verplichting op te leggen. Op landelijk niveau gaat het immers om investeringen van meer dan 1 miljard. Er ontstaat een complexe vraag wie gaat de kosten dragen van de USO. Alle opties (de aandeelhouders, de klanten van deze aanbieder of de overheid / belastingbetaler) kennen grote nadelen in dit concurrerende speelveld. Het opleggen van een USO is een zeer zwaar middel. Het is de verwachting dat dit op de regionale, landelijke en Europese bestuurslagen op flinke weerstand kan rekenen. Bovendien is het aannemelijk dat er juridische beperkingen zijn. Het is niet waarschijnlijk dat een USO snel tot stand kan komen. Concluderend kunnen we stellen dat het efficiënter is om concurrerende marktpartijen te verleiden hun NGA ook in het witte gebied uit te rollen. Dit kent lagere maatschappelijke kosten en is gezien de bestaande kaders veel sneller en eenvoudiger te realiseren. Mocht de grote marktpartijen het niet oppakken, dan blijkt in de praktijk dat lokale coöperaties deze rol nemen. In deze startnotitie wordt exact dit voorgesteld. 5. Inschatting omvang investering en financiering van de voorgestelde aanpak Hierboven onder punt 2. gaven wij reeds aan dat het in de witte gebieden in Fryslân om in totaal zo n huishoudens gaat. Daarnaast zijn er ongeveer bedrijven in de witte gebieden: 720 agrarische bedrijven en 380 overige bedrijven/organisaties (i.e. scholen, zorginstellingen, detailhandel, dorpshuizen en kleine bedrijven in het witte gebied die op dit moment eveneens nog niet op een NGA zijn aangesloten). In deze witte gebieden bevinden zich naar schatting ongeveer agrarische bedrijven en ongeveer overige bedrijven. In veel gevallen echter zullen deze bedrijven een locatie en dus een NGA delen met een huishouden. In heel Nederland kent 75% van de bedrijven één of twee werknemers en dat zal in deze gebieden waarschijnlijk nog wat hoger liggen. Denk bijvoorbeeld aan agrarische bedrijven, maar ook aan talloze personen met een kantoor of een winkel aan huis. Er is dus een beperkt aantal zakelijke afnemers dat een sterk afgezonderd perceel heeft. We schatten in dat dit geldt voor ongeveer 20% van de zakelijke afnemers. Dit komt neer op circa 720 agrarische bedrijven en 380 overige bedrijven in wit gebied. Dit is inclusief kleine bedrijventerreinen in witte gebieden. Voor de gemiddelde aansluitkosten per huishouden (homes connected) en bedrijf in wit gebied hanteren wij een prijs van Willen we alle huishoudens en bedrijven aansluiten, dan hebben we het dus over unieke percelen. De totale investeringskosten hiervoor bedragen ( x 3.200) ruim 110 miljoen euro. Voor deze investering zal het overgrote deel (+/- 90 %) van de huishoudens en bedrijven in witte gebieden een NGA-netwerk (glasvezel) tot zijn beschikking krijgen. Voor een klein deel van de bedrijven en huishoudens (zo n 10%) is het aanleggen van een NGA-netwerk uitzonderlijk duur, met de huidige stand der techniek. Deze bedrijven en huishoudens liggen dusdanig perifeer, dat vele kilometers gegraven moet worden om er glasvezel naar toe te krijgen. Vanwege de grote afstand die moet worden overbrugd, en het daarmee gemoeide 1 Deze prijs is gebaseerd op verschillende bronnen (o.a. de plannen van de Provincies Overijssel en Brabant, aanbiedingen van marktpartijen). Omdat Fryslân een kenmerkende geografische situatie heeft met relatief veel water, hanteren we een iets hogere ( ten opzichte van 3.000) kostenstructuur dan we voor andere provincies gebruikten. Het gaat hier overigens om de gemiddelde aansluitkosten per huishouden en bedrijf in wit gebied. De aansluitkosten per huishouden kunnen per gebied verschillen, e.e.a. afhankelijk van het deelnamepercentage. Een dergelijk deelnamepercentage is weer afhankelijk van de bijdrage (eenmalig en maandelijks) die uiteindelijk per gebied van burgers gevraagd zal worden. 8

9 dure graafwerk, variëren de kosten van dergelijke perifere aansluitingen al gauw tussen de In deze gevallen ligt het voor de hand om voor een andere technische oplossing, zoals bijvoorbeeld draadloos, te kiezen. De aansluitkosten van dergelijke oplossingen voor de perifere aansluitingen liggen eveneens rond de 3.000,-. Dit zijn weliswaar geen NGA-netwerken maar desalniettemin een aanzienlijke kwalitatieve verbetering ten opzichte van hun huidige aansluiting. Onderzoek in het kader van de planvorming in de Provincies Overijssel en Noord-Brabant, alsmede voorstellen van marktpartijen t.a.v. de aanleg van een NGA in witte gebieden, tonen aan dat van marktpartijen verwacht kan worden dat zij 1/3 van het totale investeringsbedrag van 110 miljoen (in dit geval zo n ruime 36,5 miljoen in totaal of circa per huishouden) voor hun rekening zullen nemen. Het resterende bedrag van ruim 73 miljoen zal gefinancierd kunnen worden door (een mix van) een provinciale bijdrage, commerciële leningen aan eindgebruikers (via banken of de Europese Commissie/Europese Investerings Bank (vanaf 2014)), Europese subsidies, of vrijwillige bijdragen in natura van eindgebruikers (denk bijvoorbeeld aan zelf graven). Hoe de financieringsconstructie er uiteindelijk uit zal komen te zien, en wat onze provinciale bijdrage daarin zal zijn, zal moeten blijken in de volgende fase. Onze inzet zal hierbij zijn om de provinciale bijdrage aan de totale investering zo beperkt mogelijk te houden. De voornoemde bedragen en de verdeling daarvan over verschillende financiers zijn gebaseerd op aannames en ervaringen in andere provincies. In de volgende projectfase, de uitwerking van een investeringsplan (zie hiervoor onder 6.), zal aan de uiteindelijke financieringsconstructie voor dit project invulling worden gegeven. Voor een dergelijke financieringsconstructie zijn verschillende modellen denkbaar. Hierop willen wij in deze startnotitie echter nog niet vooruitlopen. De invulling van de uiteindelijke financieringsconstructie wordt namelijk bepaald door verschillende variabelen en afhankelijkheden (van andere financiers en hun eisen en wensen). Ook de keuze voor de vanuit de provincie in te zetten financieringsinstrumenten zal in de volgende fase worden gemaakt. In dit kader sluiten we subsidies in ieder geval uit. Leningen, participaties of garantstellingen behoren daarentegen wat ons betreft wel tot de mogelijkheden. Uitgangspunt daarbij is dat we streven naar een investering die na jaar in zijn geheel terugvloeit. De uiteindelijke kosten bestaan daarmee uit de rendementsderving op het investeringsbedrag, de eventuele kosten die gepaard gaan met het afdekken van eventuele risico s alsmede de kosten die gemoeid zijn met de uitvoering van het project. De omvang van dit bedrag moet in de volgende fase nader bepaald worden, maar ligt in elk geval veel lager dan het investeringsbedrag. Gemeenten zullen naar verwachting niet mee investeren. Hun proactieve medewerking aan de uitvoering van het project is absoluut gewenst, maar hun rol ligt meer op het faciliterende vlak, bijvoorbeeld op het gebied van civieltechnische aangelegenheden, leges, vergunningverlening en communicatie. Echter, indien gemeenten financieel willen deelnemen aan projecten in hun eigen gebied dan is dit zeker niet uitgesloten. De bovenstaande gegevens zijn gebaseerd op een doorrekening door het adviesbureau Dialogic. Dit rekenmodel is ook gehanteerd bij de planvorming in de Provincies Overijssel en Noord-Brabant. 6. Werkzaamheden volgende fase Op basis van het voorgaande dient in de volgende fase een investeringsplan voor de witte gebieden in Fryslân te worden uitgewerkt. De totstandkoming van een dergelijk investeringsplan zal plaatsvinden via een open proces waarin intensief wordt opgetrokken met gemeenten, marktpartijen en andere relevante stakeholders. 9

10 In de eerste plaats zal in deze fase een gedetailleerde uitvraag aan marktpartijen worden gedaan om inzicht te krijgen in waar zij hun netwerken hebben liggen om zodoende tot een scherpe afbakening van de witte gebieden in Fryslân te kunnen komen. Dit is cruciaal voor een betrouwbaar investeringsplan. In de huidige fase zijn deze partijen ook om deze informatie gevraagd maar deze hebben toen aangegeven vanwege strategische overwegingen deze informatie (nog) niet met ons te willen delen. Naar onze informatie zijn zij wel bereid dit in de volgende fase te doen. Enerzijds om actief bij het opstellen van het investeringsplan en de uiteindelijke tenuitvoerlegging daarvan te worden betrokken. Anderzijds omdat het niet communiceren van deze gegevens uitgelegd kan worden als marktfalen dat ingrijpen van de overheid kan legitimeren. Daarna zal op basis van deze gegevens het feitelijke investeringsplan worden opgesteld waarin zaken als de feitelijke uitvoerende werkzaamheden, rol- en taakverdeling van de verschillende stakeholders (Provincie, gemeenten, marktpartijen en (coöperaties van) eindgebruikers), de organisatie van de uitvoering, risicobeheersing en governance, projectplanning, het uiteindelijke investeringsbedrag voor de Provincie en de financieringsconstructie zullen worden uitgewerkt. Ons streven is dit plan zo kostenefficiënt en effectief mogelijk vorm te geven. Ten behoeve van het opstellen van een dergelijk investeringsplan zullen wij een projectgroep samenstellen waarin alle benodigde interne en externe kennis en expertise is geborgd. Voor de uitvoering van de werkzaamheden in deze volgende fase hebben wij in onze vergadering van 29 januari jl. een bedrag van ,- aan procesgeld vrijgemaakt uit de Agenda Economie, onderdeel Structuurversterking. Wij stellen voor om bij de uitwerking van een dergelijk investeringsplan de volgende uitgangspunten te hanteren: We doorlopen een open proces van intensieve afstemming met de marktpartijen die in Fryslân actief zijn of daartoe plannen hebben, gemeenten en andere stakeholders zoals bijvoorbeeld woningcorporaties, nutsbedrijven en eindgebruikers; Daar waar mogelijk wordt uitgegaan van zogenaamd slim graafwerk. Aangezien het graafwerk verreweg de grootste kostenpost is in het totale investeringsbedrag, valt hier zeker nog de nodige kostenbesparing te behalen. Onder slim graafwerk verstaan wij het volgende: o Het slim combineren van de aanleg van nieuwe breedbandinfrastructuur met andere geplande infrastructuur-, woningbouw- of civieltechnische projecten van de provincie, gemeenten en nutsbedrijven, waarbij eveneens gegraven moet worden. Dit voorkomt dat er op bepaalde locaties dubbel gegraven moet worden, en dus dubbele kosten voor graafwerk gemaakt moeten worden. Zo wordt op dit moment een dergelijke slimme combinatie al geïmplementeerd in het kader van het project De Centrale As ; o Ook zal in dit verband worden onderzocht of gebruik gemaakt kan worden van reeds bestaande infrastructuren naar percelen in de witte gebieden. Zo wordt op dit moment een technologie uitgetest die het mogelijk zou kunnen maken om glasvezel door het drukriool te leggen. In juli 2012 is hiermee op kleine schaal in Fryslân (Luxwoude) geëxperimenteerd, maar ook wordt er op dit moment door Reggefiber in Lonneker een netwerk aangelegd voor 50 woningen via drukriool; o Daar waar in Fryslân al delen van de beoogde infrastructuur in de grond aanwezig zijn, zal hierop zoveel mogelijk aansluiting worden gezocht; De processtappen die in de volgende fase worden genomen, alsook het uiteindelijke investeringsplan, dienen te voldoen aan nationale en Europese wet- en regelgeving en onze eigen financiële en beleidskaders. In dat kader zullen wij uitgebreid juridisch advies inwinnen, alvorens een nieuwe processtap wordt gemaakt. Indien gewenst, zullen wij eveneens zaken rechtstreeks toetsen bij organisaties als Europa 10

11 Decentraal, de Europese Commissie en de OPTA. Wij zullen er in dit kader uiteraard voor zorgen dat wij altijd op de hoogte zijn van de laatste juridische stand van zaken. Hierbij is nadrukkelijke betrokkenheid van onze interne juridische en financiële deskundigen, alsmede (indien noodzakelijk) externe juridische deskundigen, onontbeerlijk. Op deze wijze proberen wij te borgen dat alleen juridisch verantwoorde en toelaatbare stappen worden genomen, en worden marktverstoring, concurrentievervalsing en juridische procedures van marktpartijen voorkomen; Daarnaast zullen wij ook de ontwikkelingen binnen de Digitale Agenda Europa van Eurocommissaris Kroes (DG Communications Networks, Content and Technology) nauwlettend blijven volgen en daar waar deze van belang zijn voor de Friese breedbandplannen of hiervoor nadrukkelijk kansen bieden, zullen wij hierop actie ondernemen. Breedbandinfrastructuur is namelijk één van de onderwerpen van deze Agenda; Cofinancieringsmogelijkheden (o.a. subsidie en lenings-/kredietfaciliteiten) van de Europese Unie zullen daar waar mogelijk worden benut voor het project. Zo is er de Connecting Europe Facility (CEF) ( ) een financieringsinstrument van de Europese Investeringsbank voor investeringen in breedbandinfrastructuur (totale omvang 9,2 miljard). Daarnaast zal er naar verwachting ook binnen de Europese Structuurfondsen (EFRO) en de nieuwe regionale programma s voor ruimte worden gecreëerd voor financiering van regionale breedbandinvesteringen. Wij proberen dit in ons nieuwe noordelijke regionale programma te verankeren. Wij zullen ons inspannen om, binnen de daarvoor geldende juridische kaders, het werk zoveel mogelijk in de provincie Fryslân te houden en de werkgelegenheidskansen van een dergelijk project zo optimaal mogelijk te benutten. Het opgestelde investeringsplan zal vervolgens opnieuw ter besluitvorming aan PS worden aangeboden. Dat is dan het formele go/no-go-moment waarop definitief besloten wordt of wordt overgegaan tot het ten uitvoer leggen van het opgestelde investeringsplan en de middelen die de provincie daarvoor beschikbaar stelt. Ten aanzien van het voorgaande denken wij aan de volgende tijdsplanning: Maart 2013 september 2013: Uitwerking investeringsplan Najaar 2013: Besluitvorming over het investeringsplan Q1 en Q2 2014: Voorbereiding uitvoering van het investeringsplan Q3 2014: Start uitvoering investeringsplan Wij merken hierbij nadrukkelijk op, dat wij bij het realiseren van deze tijdsplanning in belangrijke mate afhankelijk zijn van de medewerking van een breed scala aan stakeholders (marktpartijen, gemeenten, eindgebruikers, financiers, externe adviseurs). 11