2. Lessuggesties en activiteiten op klasniveau

Transcriptie

1 2. Lessuggesties en activiteiten op klasniveau 2.9. Wateronderzoek Een speurtocht naar de waterkwaliteit en het leven in en aan het water maakt kinderen bewust van het belang van zuiver water. Voor je op onderzoek uittrekt, moet je natuurlijk goed voorbereid zijn. Een paar laarzen en stevige kledij zijn geen overbodige luxe. Een rugzak is handig om je onderzoeksmateriaal in op de bergen. Wat heb je zeker nodig: Verrekijker, Een loepje Een glazen potje Een schepnetje (eventueel zelfgemaakt, zie verder) Waterdiertjes zoeken en determineren Doel: de kwaliteit van het water bepaalt het leven erin en errond. Bij toenemende verontreiniging van het water verdwijnen de soorten afhankelijk van hun gevoeligheid voor vervuiling. Omdat steenvliegen zeer gevoelig zijn voor vervuiling, staan ze bekend als indicatorsoort voor een goede waterkwaliteit. Wetenschappers hebben vastgesteld dat ongewervelden die met het blote oog zichtbaar zijn bij toenemende vervuiling verdwijnen in deze volgorde: steenvliegen > haften > kokerjuffers > vlokreeften > pissebedden > muggenlarven > wormen. Een onderwaterkijker (eventueel zelfgemaakt, zie verder) Een vouwmeter van 1 meter Een fototoestel Een schepje of een lepel Een doosje (om gevonden voorwerpen in te bewaren) Zoekkaarten voor waterdieren Zoekkaarten voor waterplanten Helderheidsschijf ph-strookjes Tijdmeter 1

2 Maak je eigen schepnet Een stevige metalen draad (of metalen klerenhanger) Nijptang Touw of waterbestendige plakband Bezemsteel of bamboestok Boormachine Een restje vitrage (glasgordijn) van ongeveer 100 bij 30 cm Naald en draad Boor een gaatje aan het eind van de stok. Steek de ijzerdraad door het gaatje in de stok. Buig de draad in een vorm. Buig de uiteinden met een nijptang zodat ze plat tegen elkaar passen. Bind met een stuk touw of plakband de afgebogen eindjes ijzerdraad tegen de stok. Hang het gaas om de ring van ijzerdraad. Knip het gaas op de gewenste lengte. Naai het gaas aan de zijkant en onderaan dicht. Hang de rand van de zak die je nu hebt opnieuw om de ijzerdraad. Bevestig die met speldjes en naai alles vast. Je schepnet is klaar. 2

3 Aan de slag met je schepnet en onderwaterkijker Verzamel diertjes in en om het water. Beroer met het schepnet zowel de bodem als de oeverzone. Zet de gevangen diertjes zo vlug mogelijk in een met water gevuld opvangbakje. Zoek de naam van de gevangen dieren op a.d.h.v. een determinatietabel of zoekkaart. Tel het aantal gedetermineerde soorten en noteer alles. Breng als je klaar bent alle beestjes terug naar het water. Op basis van het voorkomen van ongewervelden kun je de biotische index van het water bepalen. Organismen verdwijnen in een bepaalde volgorde uit water naargelang hun gevoeligheid voor verontreiniging. Omcirkel alle diertjes die je hebt gevonden. Het meest linkse diertje bepaalt de waterkwaliteit. niet verontreinigd zwak verontreinigd verontreinigd ernstig verontreinigd steenvlieglarve platworm zoetwatervlokkreeft kokerjuffers rode muggenlarve halftenlarve bloedzuiger waterjufferlarve posthoornslak slingerworm zoetwaterpissebed eendagslarve melkwitte platworm duikerswantsen wapenvlieglarve rattenstaartlarve schaatsenrijder zoetwaterpissebed kokerjufferlarve muggenlarve rattenstaartlarve schijfhoornslak 3

4 Zuurtegraad van het water bepalen Doel dieren en planten zijn in uiteenlopende mate gevoelig voor de zuurgraad van het water. De zuurgraad kan variëren tussen 0 en is uiterst zuur en 14 uiterst basisch. Bij ph 7 is een vloeistof chemisch neutraal. Maak je eigen watermonsterbeker Touw Bezemsteel of bamboestok Boormachine 2 brikpakken van verschillend formaat zodat ze in elkaar passen Steentjes Knip de brikverpakkingen open. Vul de bodem van de grootste met steentjes. Schuif de kleinste brikverpakking in de grootste. Vul verder aan met steentjes tot je een combinatie krijgt die zinkt. Boor gaatjes bovenaan de brikverpakkingen. Naai de rand dicht. Maak een verbindingstouw tussen stok en brikverpakkingen. Vergelijk kraantjeswater met slootwater Schenk het slootwater door een fi lterzakje in een glas. De kinderen kijken wat er in de fi lterzak is achtergebleven. Ze vergelijken het kraantjeswater met het gefi lterde slootwater. Het gefi lterde slootwater is nog steeds niet zo klaar als het kraantjeswater. Terug in de klas laat je de glazen met water enkele dagen op de vensterbank staan. Het kraantjeswater blijft helder. Het slootwater wordt groen vanwege de algen die in voedselrijk water groeien. Maak je eigen onderwater-kijker De onderwaterkijker werkt als een duikbril. Je steekt hem voor de helft onder het wateroppervlak. Daardoor heb je geen last van de rimpelingen van het water. Je kunt waterdieren en -planten bekijken, zonder ze te storen. Een lege plastic fl es of andere buis Een schaar of mesje Een stevige plakband Een doorzichtige plastiekfolie (huishoudfolie) Een kaars en een aansteker Knip of snijd de bodem en de hals van de fles weg. Verwarm de scherpe randjes even in de vlam van een kaars zodat ze even smelten en de scherpe randen weg zijn. Maak de doorzichtige folie met de plakband vast aan de koker en je onderwaterkijker is klaar. 4

5 Helderheid van het water meten Doel de helderheid van het water bepaalt hoe diep zonlicht kan doordringen. Bij troebel water kan zonlicht minder diep doordringen dan bij helder water. Helder water is belangrijk voor dieren en waterplanten. Een snoek heeft bijvoorbeeld twee meter zicht nodig om te kunnen jagen. Alleen bij voldoende zonlicht kunnen waterplanten degelijk groeien en voor zuurstofproductie zorgen. De helderheid geeft je geen informatie over de vervuilingsgraad van water. Troebel water kan vervuild zijn, maar is dat niet noodzakelijk, en helder water is niet altijd proper! Maak je eigen helderheidsschijf Schijf van ong. 15 cm diameter (oude grammofoonplaat) Waterbestendige verf Touw Een gewicht (waterbestendig en zwaarder dan water) Lijm Zorg voor een cirkel met een diameter van 15 cm. Verdeel de schijf in acht gelijke delen en verf ze afwisselend in het zwart en in het wit. Boor op 2 cm afstand van de rand drie gaten. Knoop aan elk gat een koord van ong. 60 cm. Bind dan de koorden aan elkaar vast. Aan de onderzijde van de schijf plak of bind je een gewicht. Maak de samengebonden koorden vast aan een lange koord. In dit lange koord leg je om de 5 cm een knoop en je helderheidsschijf is klaar. Aan de slag met je helderheidsschijf Je laat de helderheidschijf in het water zakken totdat je de vlakken net niet meer ziet. Dan tel je het aantal knopen dat onder water is. Vermenigvuldig deze afstand met twee. Waarom vermenigvuldigen met twee? Je kunt de schijf zien doordat de zonnestralen op de schijf weerkaatsen. De zonnestralen leggen dus twee keer de afstand in het water af, eerst naar de schijf en dan weer omhoog naar je ogen. 5

6 Temperatuur van het water meten Doel de temperatuur van het water beïnvloedt mee het zuurstofgehalte. Hoe hoger de temperatuur, hoe minder zuurstof er zich in het water bevindt. Temperatuur speelt dus een grote rol voor de organismen die in het water leven. Maak je eigen waterthermometer Thermometer Waterbestendige verf Stok Touwtje Maak een schaalverdeling (om de 5 cm) op de stok met witte en zwarte verf Bevestig met een touwtje de thermometer onderaan de stok en klaar is je waterthermometer Aan de slag met je waterthermometer Bepaal de temperatuur van het water op verschillende dieptes met behulp van een stok met schaalverdeling waarop een thermometer is bevestigd. Even terzijde- In water vanaf 21 C komen sommige kokerjuffers niet meer tot verpoppen. De kokerjuffers gaan niet dood, maar blijven in dit stadium. In de lente daarentegen kan je vaststellen dat kikkervisjes zich verzamelen op de ondiepe plaatsen van het water om ten volle van de warmte te profiteren. 6

7 Stroomsnelheid van het water bepalen Doel de stroomsnelheid van het water in een rivier of beek heeft invloed op de temperatuur en het zuurstofgehalte van het water en dus ook op het leven in en om het water. De stroomsnelheid van het water bepaalt ook het materiaal op de bodem en dus ook de fauna en flora in de beek. Dieren rond het water Aan de slag met je chronometer Bepaal met je meter een traject van 10 meter in het water. Iemand legt voor het begin van het traject een blokje hout of een plastic fles in het midden van het water. Iemand anders meet de tijd die het blokje nodig heeft om het traject van 10 meter af te leggen. Druk de chronometer pas in wanneer het blokje de startlijn passeert. Deze meting kun je enkele malen na elkaar uitvoeren. Hierna bereken je de gemiddelde stroomsnelheid. Ga aan de hand van de waargenomen stroomsnelheid de structuur van het bodemmateriaal in het water na. Wedstrijdje Kleinere kinderen kunnen een wedstrijdje houden met zelfgemaakte bootjes. Aandacht voor de oeverplanten Wees alert voor de aanwezige oeverplanten. Wijs de kinderen op de aanwezigheid van de typische flora. Observeren van de dieren zelf Behalve kleine beestjes vind je aan het water ook dieren, zoals insecten, watervogels en zoogdieren, die voor hun voedsel deels afhankelijk zijn van de plas of sloot. Sommige van hen laten zich niet vlug zien met een grote groep mensen in de buurt. Maar echte natuurliefhebbers kunnen zich een hele tijd stil en bijna onzichtbaar maken, om zo het leven rond het water z n gewone gang te laten gaan. Een schuilhut bouwen, onopvallende kledij dragen, tegen de wind in lopen, zachtjes lopen en niet praten. Het zijn allemaal middeltjes om het observeren van dieren mogelijk te maken. Verzamel hun sporen Zie je uiteindelijk niet veel dieren dan kun je nog altijd een speurtocht houden naar hun sporen. Pootafdrukken, veren, uitwerpselen, etensresten, kun je verzamelen in een doos. 7

8 Je kunt ook een gipsen pootafdruk maken. Hiervoor snij je een gerecycleerde PVC-buis in stroken van ongeveer 8 cm. Maak vooraf plastic zakjes met gips klaar. Test uit hoeveel water erbij moet om een goed (niet te vloeibaar) mengsel te bekomen. Vul telkens één plastic flesje met die maat. Op het terrein hoef je dan enkel het water in de plastic zak met gips te gieten. De zak goed kneden en de vloeibare gips (zoals een slagroomspuit) in de vormpjes uitknijpen. Roer met een stok (of je vinger) onmiddellijk in de vloeibare gips, dan loopt het gips mooi in de pootafdruk. Neem na een half uurtje de ring met gips op en wikkel hem in krantenpapier. Dit zorgt voor veilig transport in je rugzak. Laat rustig uitharden en maak de dag nadien de plastic ring los. Met een droog afwasborsteltje kan je nu ook probleemloos alle droge zandresten verwijderen. Met dit (negatieve) gipsmodel kun je nu in nat zand terug echte sporen maken! Verwerking in de klas Het waterdieren-dominospel is leuk en leerrijk om nadien in de klas te spelen. (Je kunt het spel downloaden via de MOSwebsite.) Los een waterdierenkruiswoordraadsel op. Knutsel een waterdierenkijkkast (in een schoendoos bijvoorbeeld) Maak een voedselpiramide van waterdiertjes. Maak een tentoonstelling voor de andere klassen of voor de ouders. Weet je zelf niet zo goed hoe je aan de slag kunt? Neem dan eens een kijkje in de andere fiches van deze bundel: verschillende schakels begeleiden klassen bij wateronderzoek. lespakket Duik eens in een poel van WWF 8