VERSLAG WERKSESSIE NATUURCOMBINATIES WIND OP ZEE 19 NOVEMBER 2014

Transcriptie

1 VERSLAG WERKSESSIE NATUURCOMBINATIES WIND OP ZEE 19 NOVEMBER 2014 Datum 19 november 2014 Aan Kees Vlak, Eeke Landman Van Mariëlle de Sain, Maarten Jaspers Faijer, Joppe Veul Betreft Verslagvormgeven natuurcombinaties wind op zee Projectnummer Inleiding Eeke Landman van het ministerie van Economische Zaken heet iedereen welkom en gaat in op de context van de bijeenkomst. Ze vertelt dat naast klassiek natuurbeleid van beschermen en behouden, het beleid gericht is op het zoeken naar de meerwaarde en kansen van het combineren van functies. In de Rijksnatuurvisie is dit aangeduid als natuurcombinaties. De werksessie van vandaag is bedoeld om te inventariseren welke kansen er zijn voor natuurcombinaties met windparken op zee, welke richtingen en concrete voorbeelden er zijn. De sessie volgende week gaat over ontwerpen vanuit natuur voor alle functies op de Noordzee. De centrale vraag vandaag is: Zijn offshore windparken te benaderen als zogenaamde natuurcombinaties en hoe kunnen dergelijke combinaties er uit zien? Natuurcombinaties zijn initiatieven die de natuur versterken en tegelijkertijd van waarde zijn voor andere maatschappelijke functies, zoals recreëren, infrastructuur, waterveiligheid en energieproductie (Rijksnatuurvisie 2014 Natuurlijk verder, Ministerie van Economische Zaken). Er zijn verschillende doelen te benoemen in relatie tot de bijdrage aan de natuur: Het versterken van ecosystemen (al dan niet bestaand); Aanbrengen van tijdelijke / nieuwe natuur; Aanwenden van een educatieve/recreatieve functie. Leeswijzer verslag Hieronder is eerst een samenvatting van de belangrijkste punten gegeven. Daarna worden op drie niveaus de mogelijkheden en aandachtspunten gegeven: regionaal niveau, niveau windpark en niveau windturbine. Er is gekeken naar de verschillende fasen van een windpark: de locatiekeuze en verkaveling, de ontwikkel- en aanlegfase, de exploitatie- en beheerfase en de fase van ontmanteling. Aan de werksessie hebben personen van verschillende organisaties deelgenomen (zie tabel 1). Hun achtergrond varieert van inhoudelijk ecologie, visserij, van beleid, tot belangenorganisatie en ontwikkelaar. 1

2 Tabel 1 Deelnemerslijst Nr. Naam Organisatie 1-2 Rob Gerits, Aylin Erkman, RWS Zee en Delta 3-5 Saa Henry Kabuta, Kees Vlak, Joop Bakker RWS Water, Verkeer en Leefomgeving 6-7 Ralf Albus, Eeke Landman Ministerie EZ 8 Johan Dekkers Eneco 9 Jonna van Ulzen Vogelbescherming 10 Jan Willem Wijnstroom Sportvisserij Nederland 11 Martijn de Jong Coalitie Wadden Natuurlijk 12 Wouter Gotje WUR Maarten Jaspers Faijer, Mariëlle de Sain, Eric Arends Pondera Consult 16 Joppe Veul H+N+S landschapsarchitecten 2. Samenvatting De grootste winst is te behalen in beheerfase door uit het windpark functies met negatieve effecten voor natuur te weren en het open te stellen voor positieve functies met weinig effecten, en gericht op beleving. Er wordt aangegeven dat het van belang is om in een vroege fase te beginnen en nu zaken in te steken (ook al rijdt de trein). Dit om zaken niet te veel vooruit te schuiven en zo veel mogelijk te leren voor het volgende windpark te leren. Maak keuzes, combineer niet alles en Hollandse Kust is een ander gebied dan Borssele. Dit leidt tot andere functiecombinaties, zo lijkt Hollandse Kust meer geschikt voor Intensief recreatief gebruik, gezien de aard van het gebied (minder aanwezig). Een van de meest genoemde punten is het creëren van een refugium door het gebied van het windpark alleen open te stellen voor niet schadelijke vormen van medegebruik. Dit komt vooral neer op het beperken van bepaalde vormen van visserij. Hierdoor ontstaat er een grotere soortenrijkdom, een beter opbouw van de populatie (vissen) en biodiversiteit. Hierbij kan ook ingezet worden op indicatoren van de Kaderrichtlijn mariene strategie (KRM), waaronder zeebodemintegriteit. Maatregelen in het verlengde van het refugium zijn het verbeteren van de omstandigheden voor een aantal onder druk staande soorten zoals haaien en roggen en het aanbrengen van scourprotection en hard substraat. Een belangrijk punt hierbij is het afwegen van het beleid van visserij waarbij vooral staandwant visserij een belangrijk vraagstuk is. Denk aan het instellen voor zones voor visserij. Er wordt aangegeven dat het selectief afsluiten ook positief kan zijn voor visserij omdat aan de randen meer vis komt. Voor vogels wordt als belangrijke vooral voor mitigatie - kans genoemd het maken van corridors voor trekvogels, die deels aanwezig zijn door zones kabels en platforms TenneT. Dit in combinatie met het goed zichtbaar maken van de turbines voor vogels en het toepassen van een andere kleur obstakelverlichting. Een andere mitigerende maatregel is het plaatsen van zo groot mogelijke windturbines om de aanvaringskansen en barrièrewerking te minimaliseren. Over aqua-/maricultuur wordt aangegeven dat steeds ter plekke gekeken moet worden welke kansen en combinaties er zijn. Specifiek voor mosselen wordt gezegd dat het vooral gaat om de 2

3 implementatie van de afspraken met mosselkwekerijen en het wegnemen van (vermeende) barrières door langjarige zekerheid te bieden. Figuur 1 Samenvattende illustratie natuurcombinaties Ter ondersteuning of vergroting van de kansen is internationale samenwerking van belang, bijvoorbeeld afspraken met België over het sluiten van het gebied zodat één aanpak mogelijk is. Een ander flankerend punt is het invullen van de missende kennis. Dit is deels in gang gezet, o.a. met het platform voor international marine spatial planning. Hierbij hoort het ontwikkelen en/of combineren tools voor meten van effecten op sea basin level (is nu een black box) en modellen die kunnen omgaan met kansen. Er liggen diverse kansen voor gericht onderzoek, het inzetten op metingen, experimenten en monitoring in combinatie met adaptief beheer zodat innovaties en monitoringsresultaten in andere gebieden snel toegepast kunnen worden. Dit in combinatie met de doelstellingen en acties voor de KRM. Hieronder vallen ook het idee van een zee-laboratorium en het verkrijgen van kennis over de effecten van verschillende soorten substraat. Voor het kavelbesluit Borssele geldt: ruimte geven voor toepassen van nieuwste technieken (heien, substraat etc.) en inpluggen van monitoren van natuurwaarden Voor de fase van tenders wordt aanbevolen om er een schoonheidswedstrijd van te maken waarin kwaliteit (gekoppeld aan innovatie) ook een rol speelt. Kwaliteit niet apart neerzetten omdat het anders geen rol speelt, wel een knip aanbrengen in de prijsaanbieding zodat financiering voor kwaliteit eventueel op andere wijze kan plaatsvinden dan via de kwh-prijs. Gerelateerd aan de kosten is het vergroten van de maatschappelijke meerwaarde van windparken en natuur op zee. Laat duidelijk zien (bijvoorbeeld met MKBA) wat functiecombinaties opleveren als gewicht in kostendiscussie. 3

4 Windenergiegebied Borssele Specifiek voor Borssele worden de volgende zaken benadrukt en benoemd: Gebruik maken van de natuurlijke dynamiek voor mogelijkheden rif en/of zandbank. Borssele is een (zeer) dynamisch gebied. Positieve cumulatie (voor o.a. bescherming soorten) door combinatie te maken met Vlakte van Raan en Voordelta. Aanbrengen extra hard substraat bij scourprotection Juist Borssele leent zich voor 0-optie en refugium door natuurlijke omstandigheden en oppervlakte, zeker samen met Belgische windparken: weinig doen, gebied afsluiten voor diverse vormen medegebruik (diverse vormen visserij, zandwinning en dergelijke). Zones visserij in gebied rondom Borssele. Experimenten aquacultuur, eventueel verbinden ontlasten wadden van mosselkweek Veel trekvogels passeren Borssele: windturbines betere zichtbaarheid en stilzetten in korte periode, maken van een corridor voor vogels (lijkt al aanwezig door afstand Belgische windparken en kabels. Minder en grotere turbines i.p.v. meerdere kleinere. Windenergiegebied Hollandse Kust Specifiek voor eindenergiegebied Hollandse Kust zijn benadrukt en benoemd: Creëren van nieuwe natuurfunctie is mogelijk omdat er nu weinig aanwezig is. Aanbrengen van hard substraat. Deel als refugium. Combinatie met toegankelijker maken gebied voor beleving / educatieve functie. 4

5 3. Kansen op regionaal niveau Figuur 2 Stepping stones windparken - natuurgebieden In de onderstaande tabel zijn de kansen opgenomen die zijn genoemd voor natuurcombinaties op regionaal niveau. Hiermee is bedoeld het niveau van (delen van) de Noordzee. Voor de benoemde kansen van stepping stones natuurgebieden en windparken en het maken van een refugium in relatie tot de Delta zijn illustraties opgenomen. Tabel 2 Kansen natuurcombinaties regionaal Nummer Onderwerp 1 Bescherming gebieden door (deels) afsluiten windpark (refugium, windpark als ecosysteem) 2 Gecontroleerde visserij 3 Kansen voor optimale ligging locaties zijn er vooral na 2023, tot 2023 is het al bepaald 4 Elke windturbine met natuurcombinatie is winst als je elders minder effecten hebt (verplaatsen mosselkweek Waddenzee) 5 Concentratie gebieden gunstig om bepaalde natuurdoelstellingen te versterken. Bijvoorbeeld Doggersbank (bruinvissen). KRM descriptor 6 bodemintegriteit 6 Zeehonden voor hele NCP, vooral in Delta extra rustplaatsen creëren door platen en voorzieningen aan turbines 7 Combinatie met klimaatadaptatie en kustveiligheid 8 Bepaalde omvang windparken (groter dan huidige) positief 9 Ontwikkeling van habitats, specifiek voor soorten die onder druk staan: vogels en vissen Bepaalde oppervlakte, tijd, structuur, stepping stone, beheer en monitoring mogelijk in windpark 10 Combineren met duurzame visserij. Betekent ook bepaalde vormen visserij (boomkor en staandwant) niet toestaan in windpark 11 Keuzes: niet alles willen combineren, goed kijken naar gebieden en aansluiten natuurlijke 5

6 dynamiek 12 Combinaties met duiken en sportvisserij 13 Naast intrinsieke waarde, beleving van natuur Noordzee vergroten 14 Met windparken automatisch monitoren natuurwaarde Figuur 3 Refugium in relatie tot de Delta 6

7 4. Kansen op het niveau windpark In de onderstaande tabel zijn de kansen opgenomen die zijn genoemd voor natuurcombinaties op het niveau van een windpark. Voor de benoemde kansen van een corridor voor vogels en het (deels) afsluiten of zoneren van een windpark zijn illustraties opgenomen. Figuur 4 Corridor voor vogels Tabel 3 Kansen natuurcombinaties niveau windpark Nummer Onderwerp 1 Combinatie met aquacultuur (eventueel in combinatie met hard substraat) 2 Optimale visgroei 3 Bodem maatregelen om natuur te stimuleren: hard substraat, zand, rif, ondieptes, x-blokken 4 Combinatie met energieopslag (valmeer, Plan Lievens) 5 Windpark kan gezien worden als industriepark (link met 1 in tabel 3) 6 Multifunctionele eilanden, meest gunstige plek Doggersbank en Borssele. Nut eiland alleen bij combinatie energieopslag 7 Vogels: kunnen windparken gebruiken (bijv. voor zwemvogels een vrijwaringszone), kunnen er aan wennen of gaan windparken mijden. Voor deze laatste: windparken in clusters en corridors 8 Detectie en afweersystemen en zichtbaarheid voor vogels en vleermuizen 9 Toevoegen nieuwe tijdelijke natuur (kleiner schaalniveau) 10 Vissen: paaiplaats en kinderkamer 11 Ontwerp en inrichting: langer dan 20 jaar functie windpark en/of functie energie-natuur 12 Aanleg: andere technieken die minder geluid produceren 13 Aanleg: meeliften met vervoer, afbraak olie- en gasplatforms 14 Aanleg: gecoördineerde uitrol 15 Borssele is goede pilot 7

8 Figuur 5 (Deels) afsluiten of zoneren van gebieden 8

9 5. Kansen op niveau windturbine Figuur 6 Benutten scourprotection In de onderstaande tabel zijn de kansen opgenomen die zijn genoemd voor natuurcombinaties op het niveau van een winturbine. Voor de benoemde kansen van combinatie met aqua-/ maricultuur en het benutten van scourprotection zijn illustraties opgenomen. Tabel 4 Kansen natuurcombinaties niveau windturbine Nummer Onderwerp 1 Windparken en als objecten op zee waar bepaalde soorten profijt van hebben 2 Drijvende windturbines met aquacultuur 3 Vogels: rustplaats mest substraat 4 Putten voor roggen en haaien 5 Gebruik maken scourprotection 6 Verlichting: diverse opties 7 Coating om microleven te stimuleren aangroei: protecting with nature 8 Fundatie-ontwerp voorzieningen aquacultuur 9 Hogere windturbines of andere rotoren om vogel en vleermuisaanvaringen te voorkomen 9

10 Figuur 7 Combinatie met aqua-/ maricultuur 10

11 6. Toelichting op een aantal onderdelen Intrinsieke mogelijkheden van een windpark Een windmolenpark geeft controle over een klein deel van de zee, dit kan benut worden en vanuit deze optiek dient natuur-inclusief bouwen dan ook te worden benaderd. Met andere woorden: bekijk het vanuit de kernfunctie van een windpark Een offshore windpark is tevens te bezien als een industriegebied maar dit vraagt duidelijke keuzes en voordeel voor natuur is dan vooral het clusteren van activiteiten waardoor andere gebieden hiervan gevrijwaard blijven. Dit gebied kan voor sommige soorten goed, dan wel minder goed toeven zijn. Vooral voor onderwaterleven i.r.t. hard substraat kan het een positieve bijdrage leveren, voor vogels is dit niet het geval (aanvaringen). De Aalscholver is dan weer een uitzondering; een voorbeeld waarin positief gebruik wordt gemaakt van het windpark (stepping stone). Afgevraagd kan worden of een dergelijk effect gewenst is met het oog op het effect van aanvaringsslachtoffers. De zee-eenden kunnen weer voordeel ondervinden van de veiligheidszone om een windpark, dat als voedselrijk foerageergebied gebruikt kan worden. In België wordt bij een windpark een rustplaats voor zeehonden gecreëerd. Gelet op de eigenschappen van de zeehonden hoeft dit niet per se relevant te zijn. De migratie en verspreidingspatronen zijn zo groot dat een rustplaats dichtbij de kust niet altijd een grote meerwaarde zal hebben. Echter, er is ook sprake van een hoge scheepvaartintensiteit, waardoor een rustplaats wel degelijk een toegevoegde waarde kan hebben. Toevoeging hard substraat Door Lindenboom (WUR) is beweerd dat de omvang van offshore windparken te klein is om een bijdrage te kunnen leveren aan het ecosysteem van de Noordzee (en in het bijzonder het NCP deel). Tijdens de werksessie wordt aangegeven dat er een test is gedaan met kraamkamerfuncties voor haring met een oppervlakte van 1km 2, hieruit bleek dat wel degelijk een positief effect op een groter oppervlakte kan worden bewerkstelligd. Daarnaast zijn de bestaande windparken veel kleiner dan het zoekgebied Borssele. Echter: dit alleen toepassen daar waar het nut heeft. In zeer dynamische gebieden heeft een gerichte toevoeging (extra scourprotection / hard substraat) weinig toegevoegde waarde. In rustigere gebieden, en vooral met een lage natuurlijke status, kan een toevoeging meerwaarde opleveren. Ook is het benutten van het materiaal van een oud boorplatform genoemd als goedkope optie om hard substraat toe te voegen. Bijdrage richten op bedreigde soorten Gevraagd wordt of het mogelijk is om de mogelijke natuurlijke / ecologische bijdrage van een windpark te richten op de soorten die onder druk staan. Zijnde een reddingsboei voor bedreigde soorten. Hierbij wordt vooral gedacht aan Haaien en Roggen. Door bodemmanipulatie (bijvoorbeeld het aanleggen van putten) kan bijvoorbeeld een habitat worden gecreëerd voor roggen. 11

12 Mosselkweek In de Waddenzee vindt momenteel veel mosselkweek plaats. Gelet op de natuurwaarde van dit gebied, is dit niet overal even gewenst. Afspraak met de sector is dat gekeken wordt naar geschikte locaties in de Noordzee. Offshore Windparken lijken zich goed te kunnen lenen voor een functiecombinatie met mosselkweek. Hierbij zit de natuurwinst in de koppeling met de mosselkweek in de Waddenzee; indien locaties op de Noordzee gevonden worden, worden de locaties in de Waddenzee opgeheven. Vanuit dit perspectief wordt de volgende stelling geponeerd: Elke windturbine in het nearshore gebied is natuurwinst. Oesterbanken De Oesterbanken op het NCP zijn door grootschalige visserij in enkele decennia verdwenen. Zo ook in andere landen, bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Hier worden miljoenen geïnvesteerd om deze banken terug te krijgen. De toevoeging van hardsubstraat door windparken en het uitsluiten van medegebruik voor grootschalige visserij (incl. staand want) biedt kansen om deze oesterbanken terug te krijgen. Dit dient echter wel een maatregel voor langere tijd te zijn (15 tot 20 jaar). Educatieve functie De aanwas van biodiversiteit in windparken op zee kan een aantrekkende functie krijgen voor recreatie en educatie. Er kunnen segmenten van het windpark worden opengesteld voor sportvisserij, duikers en voor rondleidingen per boot. Fases Tijdens de ontwerp- en tenderfase moeten dergelijke toevoegingen duidelijk zijn, mits het initiatief bij de markt wordt gelaten. Dergelijke aanpassingen hebben impact op de kostprijs. Dit maakt dat tijdig en integraal gekeken moet worden naar de toepassing van dergelijke maatregelen. Ingrijpende maatregelen (met het oog op ontwerp en constructie) voor Borssele moeten snel meegegeven worden, omdat het anders te laat is met oog op de uitrol van de eerste kavels in Borssele. Indien het gewenst is om het in andere kavels op te nemen, moet nu onderzocht worden welke stappen nodig zijn om dit tijdig te kunnen incorporeren. Regulering Zet een apart vergunningensysteem op voor het medegebruik, zodat een beheersysteem voor de ecologische meerwaarde kan ontstaan. Hierbij is uitsluitsel van medegebruik voor grootschalige visserij van belang, vooral bodemberoerende visserij, maar ook het medegebruik van staandwant visserij moet kritisch worden bekeken. Bijdragen onderzoek Op het punt van het invullen van missende kennis gebeuren verschillende zaken. Zo is IMARES in samenwerking met IenM bezig tools te ontwikkelen die inzicht kunnen geven in effecten op sea basin level. 12