Onze missie is een sterke Europese industrie op te bouwen, ook buiten de ruimtevaartsector. bescherm innovaties, ideeën en merken

Transcriptie

1 Amerikaans octrooirecht Post Grant Review procedures Merkenfans Welke strategie het beste te volgen Valuing IP De waardering van Intellectueel Eigendom (IE) Brave New IP World Een kijk op één octrooi voor Europa bescherm innovaties, ideeën en merken nr. 3 jaargang 2 zomer 2015 aude de clercq technology transfer programme office, esa Onze missie is een sterke Europese industrie op te bouwen, ook buiten de ruimtevaartsector

2 2015. Het jaar van de verhuizing. Na een voorbereiding van ruim 2 ½ jaar heeft in maart de daadwerkelijke move plaatsgevonden van ons hoofdkantoor naar New Babylon, een mo derne kantooromgeving in het bruisende hart van Den Haag. Wij zijn trots. Trots op ons nieuwe kantoor en trots op iedereen die de handen uit de mouwen heeft gestoken om dit mogelijk te maken. Het getuigt van teamwork, flexibiliteit en doelgericht heid. Ook kwaliteiten die mede hebben geresulteerd in het winnen van MIP s Dutch Patent Prosecution IP Firm of the Year Award 2015 voor NLO, die wij in maart kregen uitgereikt in Londen. En dat terwijl NLO Shieldmark vorig jaar al MIP s Benelux Trademark Prosecution Firm of the Year 2014 in ontvangst mocht nemen. Wij zijn dan ook vereerd met deze awards, die vooral een teken van waardering zijn van onze klanten. De toekomst tegemoet Onze klanten kunnen natuurlijk blijven rekenen op een continue ontwikkeling van NLO en NLO Shieldmark. Op alle aspecten van onze dienstverlening zodat deze ook in de toekomst blijft aansluiten bij de behoeften van onze klanten. Mede daarom heeft NLO zich de komende jaren gecommitteerd aan een aantal opeenvolgende klanttevredenheidsonderzoeken. In eerste instantie onder een selectieklanten van NLO; eenzelfde onderzoek onder de klanten van NLO Shieldmark zit in de planning. De resultaten hiervan geven ons handvatten bij het verder ontwikkelen van onze dienstverlening want: een optimale samenwerking leidt tot het beste resultaat. NLO gaat vol vertrouwen de toekomst tegemoet. En de verhuizing van ons hoofdkantoor geeft een positieve impuls voor ontwikkelingen in de toekomst. Wij bieden u graag de derde editie aan van ons relatiemagazine Fortify, en wij nodigen u van harte uit ons te bezoeken op ons nieuwe kantoor in den Haag, of op een van onze andere kantoren in Amsterdam, Ede en Eindhoven. Herman de Haan CEO 2

3 inhoud Mis de kans niet, wees proactief zie pagina 10 4 Trend in de markt Interview met Aude de Clercq over ESA s missie om een sterke Europese industrie op te bouwen, in de ruimtevaartsector en daarbuiten. 10 Opinie Afname van oppositieprocedures: Proactief of een gemiste kans? 11 Updates uit de IE-praktijk Verschillende artikelen waaronder Herzieningsprocedures na toekenning, Verdrag van Boedapest en Merkenfans. 16 Interview Speels ondernemen met serious games. 19 Gastcolumn Jozias van Aartsen, burgemeester van Den Haag, over de ambitie van Den Haag om de Europese IE-hoofdstad te worden. 20 Rondetafel Een discussie over het waarderen van IE. 24 Jong talent Netics. Innovation engineers met een passie voor bagger. 28 Actueel Kort nieuws: meer over oorsprong en merken, verwachte ontwikkelingen op St. Maarten en het merkdepot te kwader trouw. 30 Over de grens Octrooiering DNA in de Verenigde Staten: de huidige stand. 34 Inzoomen Brave New IP World. Een kijk op één octrooi voor Europa. 36 Uitgelicht Hoe stel je een octrooistrategie vast? NLO adviseert. Colofon Fortify, het relatiemagazine van NLO en NLO Shieldmark, verschijnt twee keer per jaar en wordt gratis toegezonden aan relaties. Redactie Caroline Pallard (editorin-chief), Kees van Balen, Marion Bruin, Harm van der Heijden, Loes Scheffer, Sabrina Thoen, Sophie Gauquier en Madelon de Wit. Aan dit nummer werkten mee Jeroen Kerkhof (Cijfers&Letters), Paul Clarkson, Peter ten Haaft, Catherine Shultz, Sophie Gauquier, Loes Scheffer, Bart ten Doeschate, Daan Wijnnobel en Yvonne Noorlander. Fotografie and illustraties Jeroen Bouwman, Ferry Verhey Photography, Anneke Le Floch (ESA) en viervier strategisch ontwerp Design viervier strategisch ontwerp In 2013 publiceerde NLO ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan de jubileumbundel Beschermd innoveren heeft de toekomst?. Vraag uw gratis exemplaar aan via een mail naar pr@nlo.nl Redactieadres NLO Afdeling Communicatie Postbus LS Den Haag T E pr@nlo.nl Artikelen uit Fortify verschijnen ook op (nieuws en publicaties). Wilt u een exemplaar van Fortify opvragen of u aanmelden voor een gratis abonnement? Stuur een naar de redactie NLO. Alle rechten voorbehouden. Fortify is een geregistreerd merk. 3

4 4

5 trend in de markt esa technology transfer: De vruchten van ruimteonderzoek in het dagelijks leven Wat hebben Zweedse staalarbeiders, een Duitse fabrikant van verpakkingsmachines voor chips en een apparaat dat het hartritme bewaakt tijdens een openhartoperatie met elkaar gemeen? Ze gebruiken allemaal technologie die ontwikkeld is onder toezicht van ESA, het Europees Ruimteagentschap, en die oorspronkelijk bestemd was voor haar ruimtemissies. Het Technology Transfer Programme Office (TTPO) van ESA in Noordwijk draagt er zorg voor dat deze technologie en de systemen en kennis ook buiten de ruimtevaart kunnen worden toegepast. 5

6 trend in de markt We willen een sterke Europese industrie opbouwen; dat is onze missie en een kernmotief binnen ESA. Op het gebied van ruimtevaart natuurlijk, maar net zo goed daarbuiten, legt Aude de Clercq van het TTPO uit. We kijken hoe haar bureau actief ESA-ruimtevaarttechnologie uitdraagt voor onverwacht, en vaak zeer origineel gebruik in dagelijkse toepassingen. Alles begint natuurlijk bij de ruimtemissies van ESA. Daarvan is de meest spectaculaire waarschijnlijk de bouw en lancering van het ruimtevaartuig Rosetta. Na een reis van tien jaar waarin het ruimtevaartuig meer dan 6,4 miljard kilometers aflegde, landde de Philae-lander in 2014 op de komeet 67P/Tsoerjoemov-Gerasimenko, het hoogtepunt van de Rosetta-missie. De opzet van een dergelijke missie is het uitgangspunt voor ESA s inkoopbeleid. Alle technologie die nodig is voor de uitvoering van de missie valt hieronder. ESA geeft de hele missie vorm en voert de missie uit, maar de sector ontwikkelt en bouwt de meeste technologie en hardware die nodig is om de missie tot stand te brengen. Wij plaatsen contracten bij bedrijven in onze lidstaten en dat is de belangrijkste manier waarop wij de Europese ruimtevaartsector versterken. Wat ruimtevaarttoepassingen betreft mag de industrie onze IE gebruiken zonder een vergoeding te betalen Ook ESA s beleid met betrekking tot het intellectuele eigendom dat ontstaat bij dit gecontracteerde werk richt zich op het bevoordelen van de sector. In 95 procent van de gevallen blijft nieuwe IE in handen van het bedrijf dat het gecreëerd heeft. We willen hen op deze manier helpen om hun concurrentievermogen te vergroten en we willen hun de mogelijkheid geven om onafhankelijk van ESA met de resultaten hun voordeel te doen. Geen vergoeding Maar Aude de Clercq benadrukt dat ESA meer is dan alleen een inkoper. We beschikken over een grote groep technische experts die eigen uitvindingen en oplossingen aandragen wanneer zij bezig zijn onze missies vorm te geven en problemen proberen op te lossen. Wanneer dit leidt tot nieuwe IE, houden we zelf de rechten en proberen we ze te exploiteren. Het doel van het beleid om dit intern voortgebrachte IE te exploiteren is een spiegeling van ESA s beleid voor de bedrijfstak. Wat ruimtevaarttoepassingen betreft, mag de sector onze IE gebruiken zonder een vergoeding te betalen. Ook hier is de reden dat we willen dat de Europese ruimtevaartsector een voorsprong ontwikkelt op onze concurrenten, voornamelijk andere ruimtevaartlanden. Voor toepassingen van de ESA-technologie buiten de ruimtevaart is de motivatie in wezen hetzelfde, maar breder: Hier zijn onze sleutelwoorden het creëren van banen, stimuleren van de lokale economie en, in essentie, ervoor zorgen dat de lidstaten die ons financieren rendement behalen. Bij toepassingen buiten de ruimtevaart kunnen we wel commerciëler handelen en licentievergoedingen vragen voor het gebruik van onze octrooien. Zelfs iedereen buiten de lidstaten heeft toegang tot dit IE, maar natuurlijk zijn er wel regelingen voor controle op de uitvoer van toepassing. Bij de beslissing welke IE in welk land beschermd wordt, volgt ESA in wezen een zakelijke benadering. We moeten kosteneffectief werken; daarom beschermen we hoofdzakelijk in de landen waar de belangrijkste spelers uit onze sector zich bevinden. Afhankelijk van het technisch domein zijn dat in Europa meestal drie tot vijf landen. Buiten Europa beschermt de ESA het grootste deel van haar IE in de VS, Japan en Rusland, terwijl China en India op dit gebied in beeld komen. Ook een aantal tactische elementen van ESA s IE-beleid zijn zakelijk verantwoord. We willen er zeker van zijn dat anderen onze programma s niet kunnen belemmeren. Daarom kijken we ook naar onderlinge licentieverlening bij het opbouwen van onze IE-portfolio. We proberen op bepaalde gebieden clusters van uitvindingen samen te stellen, zodat onze sector niet afhankelijk wordt van technologie die uit andere ruimtevaartlanden komt. Brandwerend ondergoed Begin 2014 droeg de juridische afdeling in Parijs het management van ESA s octrooiportfolio over aan het TTPO in Noordwijk. Het management en de exploitatie van het portfolio zijn nu onder één dak, dichtbij de plek waar de meeste uitvinders zitten. Hierdoor is het mogelijk het bevorderen van het gebruik van ruimtevaarttechnologie beter te coördineren en dynamischer aan te pakken. Het TTPO beheert nu een IEportfolio met 135 uitvindingen waarop 450 octrooien rusten, en met één merk, ESA Space Solution (andere merken en beeldrechten worden beheerd door de juridische afdeling van ESA in Parijs). De octrooien hebben betrekking op een enorm technologisch gebied; ESA deelt ze in technologiedomeinen in met namen als Automation, Telepresence and Robotics, Spacecraft Electrical Power 6

7 trend in the market en Ground Station Systems and Networking. Met een actieve en gestructureerde aanpak wordt dit allemaal onder de aandacht van de industrie gebracht. In 2009 zijn we begonnen met de exploitatie van onze octrooiportfolio. Voor die tijd bestond hier geen systematische procedure voor en nam niemand binnen ESA de verantwoordelijkheid ervoor. Beetje bij beetje hebben we het opgebouwd en begonnen we de eerste licenties uit te geven. Doel is ten minste 15 technologieoverdrachten per jaar Dat lijkt al lang geleden. ESA s technologieoverdrachtprogramma rust nu stevig op een aantal pijlers. De eerste daarvan is het beheer van de octrooiportfolio. De tweede pijler is een makelaarsnetwerk dat momenteel 14 makelaars telt voor 21 lidstaten. Deze makelaars zijn eigenlijk onze poort naar de sectoren buiten de ruimtevaart. Ik noem ze meestal onze koppelaars: zij zoeken actief naar technologische behoeften buiten de ruimtevaart en proberen die behoeften te koppelen aan oplossingen die uit ons ruimtevaartonderzoek komen, en ze bieden ondersteuning bij de daadwerkelijke overdracht van de technologie. ESA financiert deze dienstverlening en we leveren zonder kosten aan de industrie. Via dit netwerk van makelaars vond de Zweedse Vereniging van Staalproducenten een oplossing voor haar medewerkers die soms verwondingen opliepen als hun katoenen ondergoed in brand vloog onder hun beschermende kleding. In 2014 lanceerde het bedrijf Björn Borg haar Thunderwearlijn van beschermend brandwerend ondergoed, gemaakt van een stof die ook gebruikt werd in de pakken van de astronauten van ESA, NASA en andere ruimtevaartorganisaties. Het doel is ten minste 15 van deze technologieoverdrachten per jaar, waarvan elk meer dan 40 duizend euro aan licentievergoedingen of particuliere investeringen waard is. 7

8 trend in de markt Aude de Clercq bij het gebouw van BepiColombo, de eerste keer dat ESA een planetaire sonde tot dicht naar de zon zendt. Het zal de samenstelling, geofysica, atmosfeer, magnetosfeer en geschiedenis van Mercurius, de minst onderzochte binnenplaneet van de zon, onderzoeken en ontrafelen. De ballistische baan van chips Mijn persoonlijke favoriet betreft een Duitse fabrikant van verpakkingsmachines voor chips. Het doel is duidelijk: de zakken zo snel mogelijk vullen, maar wel met grote, hele, knapperige chips. Onze Duitse makelaar vond een oplossing op grond van een studie naar het in de atmosfeer terugkeren van een object. Door berekening van de patronen van de ballistische trajecten vonden zij de optimale inpaksnelheid voor de chips. Dit is een van onze eerste overdrachten, en het betrokken bedrijf is nog altijd marktleider. Sommige van onze overdrachten lijken logisch, maar hier zou je nooit zelf op komen. Hier hadden we dus echte toegevoegde waarde, omdat we de juiste mensen bij elkaar plaatsten en stimuleerden om buiten de gebaande paden te treden. Business Incubator Centres Een andere pijler bestaat uit de ESA Business Incubator Centres. Na de start van de eerste incubator in 2003, intern in Noordwijk, bleef deze groeien. In eerste instantie geleidelijk, maar nu zijn er 11 centra en alle lidstaten staan in de rij om meer toe te voegen, zo zegt Aude de Clercq. Tot nu toe hebben ESA s incubators de oprichting van meer dan 300 bedrijven ondersteund. Dit jaar worden 100 nieuwe bedrijven verwacht, volgend jaar veel meer. ESA heeft maar een klein financieel aandeel in de incubators. Het meeste werk wordt gedaan door onze lokale partners. Dit heeft onze voorkeur, want we willen ervoor zorgen dat de regio dit echt oppakt en erin gelooft. Dat betekent helemaal niet dat ESA niet betrokken is bij het succes van de incubators. We onderscheiden ons heel erg van andere incubators doordat 8

9 we veel technische ondersteuning geven aan de starters, tegen de 80 uur, kosteloos. En hoewel ESA geen aandelen neemt in een startend bedrijf, geeft zij subsidies aan bedrijven waarmee zij een prototype kunnen ontwikkelen of hun IE-rechten kunnen veiligstellen. Ook hier geldt dat het beleid voortvloeit uit ESA s missie om de Europese industrie te versterken: Mijn baas beschrijft ons als de leuke oom met wat geld op de bank. We zijn er echt om de eindgebruikers van onze technologie van dienst te zijn. Maar zelfs met deze welwillende houding is omzetting van ruimtevaarttechnologie naar commercieel gebruik niet altijd ongecompliceerd, legt De Clercq uit. Want als je het hebt over ruimtevaarttechnologie is het niet makkelijk om de boodschap over te brengen; je moet je publiek echt onderwijzen. Ze heeft het over de gebruikelijke misvatting dat, door de grote omvang en de lange doorlooptijd van ruimtevaartprogramma s, aan ruimtevaarttechnologie altijd veel risico s kleven. Maar echt, wat deze spin-offs doen, lijkt in de verste verte niet op ruimtevaart. Ze maken alleen maar gebruik van technologie die al ontwikkeld is en al beter is geworden van alle investeringen, alle expertise, alle hoogwaardige testen. Om het bruikbaar te maken in de ruimte zijn de grenzen al zo ver verlegd dat er bij toepassing hier op aarde geen risico s meer zijn. De ruimte is dichterbij dan we denken De ambities van het TTPO eindigen niet bij de huidige pijlers. De activiteiten zullen verder worden uitgebreid en geïntegreerd. We voeren momenteel besprekingen met een aantal grote bedrijven in de ruimtevaartsector. We willen dat zij meewerken aan onze incubators. Zij zouden heel interessante partners zijn. Qua investeringen is het einddoel om een netwerk van durfkapitaalverstrekkers en business angels rond de verschillende incubators op te zetten, want de meeste investeringen zijn nog lokaal. Integratie van de verschillende activiteiten in de centra voor ruimtevaartoplossingen in de ESA-lidstaten is de volgende stap die Aude de Clercq voorziet. Een één-loketfunctie waar bedrijven alle diensten en ondersteuning kunnen halen die het TTPO aanbiedt. Natuurlijk moet ruimtevaartonderzoek uitgevoerd worden vanwege haar eigen waarde en voor onze missies, maar we zijn altijd ook op zoek naar andere toepassingen. De Rosetta-missie heeft ongeveer twintig jaar gekost vanaf het idee tot de daadwerkelijke landing vorig jaar op de komeet. Een aantal instrumenten aan boord heeft al een nieuw leven gevonden in nieuwe toepassingen op aarde. We kunnen er hiermee hopelijk voor zorgen dat mensen zich gaan realiseren dat de ruimte eigenlijk veel dichter bij hun levens staat dan ze denken. aude de clercq Aude de Clercq heeft Bedrijfsrecht en Juridisch vertalen ge studeerd in Parijs, een master in Public Management behaald aan de Indiana University Bloomington in de VS en heeft zich, na terugkeer in Frankrijk, verder gespecialiseerd in inter nationaal publiek recht. In 2003 heeft zij stage gelopen bij de juridische afdeling van ESA in Parijs en werkte aan het dagelijks beheer van ESA s octrooi- en merkportfolio. Vervolgens werd zij aangenomen om mee te werken aan de oprichting en het beheer van Histar Solutions, een start-up ondergebracht bij ESTEC, het Europees centrum voor onderzoek en technologieontwikkeling op ruimtevaartgebied in Noordwijk. Aan het einde van Histars incubatietijd in 2006 bleef De Clercq in Noordwijk en ging werken voor ESA s TTPO. wat is de belangrijkste les die u geleerd heeft uit het opzetten van een succesvol programma voor techno logieoverdracht? bestaat er een geheim ingrediënt? Als eerste: We willen het wiel niet opnieuw uitvinden, dus we proberen te gebruiken wat elders al aanwezig is en voegen er een ruimtesmaakje aan toe. Ten tweede geldt in ieder geval voor ons dat er niet één benadering bestaat die voor elke regio voldoet. We hebben geleerd dat we ons aan moeten passen aan lokale behoeften en lokale initiatieven moeten omarmen. Dat helpt om ons programma op lange termijn duurzaam te maken; de lokale partners moeten echt gemotiveerd en geïnteresseerd zijn en het niet alleen zien als mogelijkheid om publieke middelen te verkrijgen. wat was de grootste horde voor het opzetten van het huidige programma en om resultaten te behalen? In de incubators hebben we te maken met ondernemers die duidelijke technologische behoeften of ideeën hebben waarmee wij kunnen helpen. Het echte werk met hen kan vrijwel direct beginnen. Maar bij de exploitatie van onze octrooi portfolio en het onderhandelen kan het twee tot vijf jaar duren voordat we een volledige overdracht met licentie overeenkomst rond hebben. Vooral bij de grotere bedrijven kan dit tijd kosten. Ook al hebben wij geen commerciële belangen en willen we alleen helpen, je moet toch vertrouwen opbouwen en de aanvankelijke terughoudendheid van sommige bedrijven om niet te veel prijs te geven overwinnen. Bovendien is het op zichzelf een uitdaging om een match te vinden tussen de specifieke tech nologische behoeften van een bedrijf en de enorme reikwijdte van ons onderzoek. welke plannen heeft u voor verdere uitbreiding van het huidige programma? Een prioriteit voor mij dit jaar is om de ruimtevaartsector te laten zien wat wij te bieden hebben door vaker contact met ze te leggen, conferenties te organiseren, meer direct contact te zoeken met IEmanagers. Ook is het belangrijk om onze uitvinders de voordelen van exploitatie van hun uitvindingen uit te leggen. Uitvindingen moet je niet op de plank laten liggen, we moeten er ook voor zorgen dat de industrie ze gebruikt. Anders moeten we op een gegeven moment met de bescherming van de uitvinding stoppen. Sinds het begin van dit jaar hebben we een procedure om onze uitvinders wat bij te brengen over de processen voor octrooiering en overdracht van technologie. Samen stellen we vragen als: hoe ziet onze technologieroutekaart eruit en hoe gaan we die uitdragen? Hoe zorgen we ervoor dat onze technologie volwassener wordt? Hoe bereiken we de industrie? 9

10 opinie Opinie Daling in oppositieprocedures: proactief of een gemiste kans? Cijfers van het Europese merkenbureau (OHIM) laten een daling zien in het aantal oppositieprocedures die worden ingesteld. Merkhouders lijken terughoudender te worden met het nemen van actie om hun merken te beschermen. Volgens het Europese merkenbureau (OHIM) zijn er in 2014 minder opposities ingediend dan in Het aantal merkaanvragen is echter gestegen. Dat er minder opposities worden ingediend lijkt een gemiste kans voor de merkhouder. De oppositieprocedure is namelijk een relatief goedkope manier om bezwaar te maken tegen de inschrijving van een jonger merk dat verwarringwekkend overeenstemd met de oudere rechten van de merkhouder. Hoewel het Europese merkenbureau ook in een relatief goedkope doorhalingsprocedure voorziet, is het verstandiger adequaat op te treden en niet te wachten met het nemen van actie tot moment dat het jongere merk al is geregistreerd. Hiermee lopen merkhouders de kans achter de feiten aan te lopen. Om een sterk merk op te bouwen en te behouden is het bovendien van belang proactief op te treden en ervoor te zorgen dat andere partijen geen identieke of verwarringwekkend overeenstemmende merken gaan voeren. Be tekent een daling in het aantal ingestelde oppositie procedures dat de merkhouder bewust terughoudender wordt met het proactief beschermen van zijn merken? Bent u van mening dat men hier een kans laat liggen of zijn er wellicht andere redenen die relevant zijn naar uw mening? Reageer op nb voor exacte cijfers Oppositie 2013: Oppositie 2014: Merkaanvragen 2013: Merkaanvragen 2014:

11 updates uit de ie-praktijk Regie over de merkenfans heeft besloten dat 5 februari (onofficieel) omgedoopt moet worden tot World Nutella Day. Zeven jaar na de eerste World Nutella Day ontving de blogster een brief van Ferrero SpA waarin zij gesommeerd werd het gebruik van de naam en het logo van NUTELLA te staken. auteurs: sophie gauquier en loes scheffer Merken spelen een belangrijke rol in de samenleving. Waar ter wereld we ons bevinden, wat we ook aan het doen zijn, we worden dagelijks en overal geconfronteerd met merken. In juridische zin is een merk een onderscheidingsteken voor producten en/of diensten. Wanneer consumenten aan een bepaald teken een product of dienst herkennen, dan kan dit teken in principe een merk zijn. Bevalt het product of de dienst, dan is de kans groot dat men de volgende keer weer voor dat merk zal kiezen. Een merk is daarom een waardevol bezit van ondernemingen en er wordt dan ook veel geïnvesteerd in het opbouwen en behouden van het onderscheidend vermogen van merken. Het actief optreden tegen ongeoorloofd gebruik van het merk door derden is hiervan een belangrijk onderdeel en veel merkhouders hanteren hiervoor een bepaalde strategie. Social media zoals Facebook en Twitter maken het soms lastig voor merkhouders om adequaat op te kunnen treden: het bereik van fanpages, community pages en tweets en de snelheid waarmee berichten naar buiten komen, zorgen ervoor dat de merkhouder goed moet nadenken over hoe zij ongeoorloofd gebruik van het merk aan willen pakken. Sommige merken zijn zo populair dat er dilemma s ontstaan voor de merkhouder. Wat te doen als je merk zo populair is dat mensen fan zijn van je merk en jouw merk gebruiken zonder hiervoor toestemming te hebben gekregen? Overheerst de blijdschap dat het merk een grote populariteit heeft verworven of is het zaak de regie over het gebruik van het merk weer in handen te krijgen? En hoe krijg je de regie weer terug zonder je eigen merk in een kwaad daglicht te stellen en je klanten en fans tegen je in het harnas te jagen? Ferrero is waarschijnlijk niet tot het uiterste gegaan, want 5 februari 2015 was het weer World Nutella Day, zoals is te lezen op de gelijknamige website. Wel lijkt het erop dat Ferrero de regie in handen heeft gekregen. Op de website wordt nu uitdrukkelijk afstand genomen van de merkhouder Ferrero SpA. Daarnaast heeft Ferrero SpA de organisatie van World Nutella Day en het toezicht op de NUTELLA gemeen schap op zich genomen. IKEA hackers Enkele fans van het merk IKEA hebben de fansite ikea hackers.net gecreëerd. Op de website worden foto s verzameld van meubels van IKEA die door doe-het-zelffanaten in een nieuw jasje zijn gestoken. De website werd enorm populair en dit deed de oprichtster van de site besluiten om advertenties te plaatsen om zo de kosten te kunnen dekken. Dit was blijkbaar de druppel voor de merkhouder IKEA Systems BV en 8 jaar na het oprichten van de website werd de oprichtster gesommeerd de domeinnaam over te dragen. Fans van het merk IKEA ontploften en de nodige media-aandacht volgde. Het verbieden van de site leverde IKEA negatieve publiciteit op. Uiteindelijk leek IKEA zich dit ook te realiseren en deed water bij de wijn; de oprichtster mocht de domeinnaam houden onder de voorwaarde dat de website geen commercieel karakter zou hebben. Dit betekende dus dat er geen advertenties meer geplaatst mogen worden op de website. Momenteel is de website nog steeds actief en staan er zelfs nog advertenties op de site. Misschien heeft alle negatieve media-aandacht IKEA doen besluiten deze kwestie voorlopig te laten rusten. Om problemen te voorkomen, is het voor de merkenfans van belang dat zij voldoende afstand nemen van de merkhouder. Wat voldoende afstand precies is, is een vraag die door de merkhouder moet worden beantwoord. Daarnaast is een commercieel karakter van de activiteiten van de merkenfans niet wenselijk. We bespreken enkele voorbeelden uit de praktijk: World NUTELLA Day Wie kent de chocolade hazelnootpasta van NUTELLA niet? Ferrero SpA is de houder van dit merk. Blogster Sara Rosso is zo weg van het merk NUTELLA dat zij enkele jaren geleden Voor de merkhouder is het belangrijk goed voor ogen te houden of hun strategie voor het opbouwen en beschermen van het merk wel past bij de situatie waartegen zij bezwaar willen maken. De met zorg opgebouwde reputatie van een merk kan door een ondoordachte actie trouwe fans in geduchte tegenstanders veranderen. 11

12 updates uit de ie-praktijk Amerikaans octrooirecht: Post Grant Review procedures auteur: catherine shultz Nu de eerste verzoeken om Post Grant Review ( PGR ; herziening na verlening) zijn ingediend bij de United States Patent and Trademark Office ( USPTO ), is het tijd om stil te staan bij deze nieuwe mogelijkheid om de geldigheid van recent verleende octrooien in de Verenigde Staten aan te vechten. In dit artikel wordt eerst aandacht besteed aan de PGRprocedures, waarna een bespreking volgt van de belangrijkste onderwerpen die in overweging genomen moeten worden met betrekking tot PGR. Het eindigt met een vergelijking tussen de PGR-procedure en de oppositieprocedure bij het Europees Octrooibureau. PGR - procedure PGR is een procedure waarbij partijen de geldigheid van een Amerikaans octrooi dat verleend is onder de America Invents Act ( AIA ), binnen negen maanden na de datum van verlening kunnen aanvechten. Aanvechten kan geschieden op basis van elke vereiste voor geldigheid, waaronder nieuwheid, inventiviteit, schriftelijke beschrijving, nawerkbaarheid, onduidelijkheid en het ontbreken van octrooieerbare materie en is (in tegenstelling tot andere Amerikaanse herzienings procedures) niet beperkt tot schriftelijke publicaties. Een PGR-procedure start met een verzoek waarin de nietig heidsgronden die van toepassing zijn op het octrooi uiteengezet worden. De octrooihouder mag daarop reageren en geeft in het ingediende antwoord de redenen waarom de PGR niet gestart moet worden. Om een PGR-procedure te starten moet worden aangetoond dat het waarschijnlijk is dat tenminste een van de aangevochten conclusies niet octrooieerbaar is. 1 Indien een PGR wordt ingesteld, wordt de octrooihouder eenmalig in de gelegenheid gesteld om conclusies te wijzigen, te laten vervallen en/of een redelijk aantal vervangende conclusies voor te stellen. In beperkte mate wordt bewijs vergaard en beide partijen kunnen om een hoorzitting verzoeken. De commissie moet een definitieve schriftelijke beslissing afgeven binnen een jaar na het instellen van een PGR-procedure. 2 Collateral estoppel is van toepassing op elke nietigheidsgrond die in een PGR-procedure ingeroepen is of kon worden op het moment van de definitieve schriftelijke beslissing. Estoppel houdt in dat alle mogelijke nietigheidsgronden ingeroepen moeten worden tijdens de PGR-procedure, aangezien deze gronden in latere procedures niet alsnog ingeroepen mogen worden. Partijen mogen om heroverweging van een afgewezen verzoek of om een nieuwe hoorzitting verzoeken en tegen een definitieve beslissing kan men in beroep gaan bij het Amerikaanse Court of Appeal for the Federal Circuit. De PGR-regels geven partijen de mogelijkheid om te schikken en daarmee de zaak te beëindigen met betrekking tot de verzoeker. De Patent Trial and Appeal Board (PTAB) kan vervolgens de procedure beëindigen of een definitieve schriftelijke beslissing afgeven. PGR - Belangrijkste punten Hoewel de PGR-procedure een waardevol, nieuw instrument is voor het aanvechten van de geldigheid van Amerikaanse octrooien, zijn er een paar aandachtspunten wanneer men een Post Grant Review overweegt: Beperkt tijdsbestek PGR-procedures zijn bedoeld als een optie, die maar beperkte tijd beschikbaar is, en alleen tegen recent verleende octrooien ingezet kan worden. Een verzoek dient binnen negen maanden na octrooiverlening onder de AIA ingediend te zijn. Vanwege deze strikte tijdslimiet is het van wezenlijk belang om regelmatig bij te houden welke octrooien van belangrijke concurrenten en/of welke octrooien op relevante technisch gebieden worden verleend. Een controle elk kwartaal zou ervoor moeten zorgen dat het nog mogelijk is om een PGR-verzoek voor te bereiden en in te dienen met betrekking tot een bedreigend octrooi. Estoppel Op PGR-procedures is ruime estoppel van toepassing en het is belangrijk om dit zorgvuldig af te wegen wanneer strategische beslissingen worden genomen over PGR-verzoeken en de argumenten en verweren met betrekking daarop. Estoppel is van toepassing op alle USPTO- en International Trade Commissionprocedures en rechtzaken voor de Amerikaanse district courts, vanaf het moment van de definitieve schriftelijke beslissing. Wat betreft de verzoeker heeft estoppel betrekking op de gronden die zijn ingeroepen of redelijkerwijs konden worden ingeroepen tijdens de PGR-procedure. Omdat sprake is van ruime toepassing van estoppel kan het voorkomen dat de verzoeker, indien hij bij de definitieve beslissing geen succes heeft, geen nietigheidsverweren beschikbaar heeft in een daaropvolgende procedure wegens inbreuk. Ook de octrooihouder moet rekening houden met de estoppelbepalingen bij opstellen van een verweer, ook al is het van minder belang. Estoppel kan de octrooihouder worden 1 De verzoeker kan ook aantonen dat het verzoek een nieuwe of nog niet beantwoorde rechtsvraag aan de orde stelt die van belang is voor andere octrooien of octrooiaanvragen, maar daar richt dit artikel zich niet op. 2 Dit kan wegens gegronde redenen met maximaal zes maanden verlengd worden. 12

13 updates uit de ie-praktijk PATENT PATENT tegengeworpen wanneer hij in strijd handelt met een nadelige beslissing, bijvoorbeeld het indienen van een conclusie in een octrooi (als continuation of divisional) die niet wezenlijk anders is dan een definitief geweigerde of teruggetrokken conclusie in de PGR-procedure, of het wijzigen van het octrooi op een wijze die tijdens de PGR-procedure geweigerd is. Een octrooihouder die aanvragen heeft lopen of andere gelijksoortige octrooien bezit, moet dus zorgvuldig nagaan welke posities worden ingenomen met betrekking tot de strategische doelen voor de gehele octrooifamilie en de gehele portfolio. Indien PGR-procedures met betrekking tot de verzoeker beëindigd worden met een schikking, kan dit een goede optie APPROVED Maar alleen de verzoeker heeft het recht zich terug te trekken en de PTAB is niet verplicht de procedure te beëindigen zonder een definitieve schriftelijke beslissing. Hierdoor kan een schikking leiden tot vermijding van estoppel voor de verzoeker, terwijl de octrooihouder aan de definitieve beslissing gehouden is en voor de octrooihouder estoppel geldt. In aanmerking komen voor PGR door beroep op voorrang Hoewel PGR alleen beschikbaar is voor octrooien verleend onder de AIA, kan een ongeldige prioriteitsclaim gebruikt worden om octrooien die ogenschijnlijk niet in aanmerking komen, te betrekken in een PGR-procedure. Octrooien komen in aanmerking voor PGR indien zij op enig moment tijdens de verleningsprocedure... een beroep [doen of] hebben gedaan op een geclaimde uitvinding met een datum van indiening... op of na 16 maart Indien dus, op enig moment tijdens de verleningsprocedure, een wijziging is aangebracht waardoor een conclusie is opgenomen met een kenmerk dat niet volledig basis heeft in de prioriteitsaanvraag, komt het verleende octrooi in aanmerking voor PGR, zelfs indien de conclusie geen deel uitmaakt van het verleende octrooi. Octrooien die een beroep doen op prioriteitsdata van voor 16 maart 2013 kunnen in aanmerking komen voor PGR door het volledige verleningsdossier van het octrooi te onderzoeken en het beroep op prioriteit zorgvuldig te evalueren. PGR vs. Europees octrooi-oppositie Invoering van de AIA heeft het Amerikaanse octrooirecht en de bijbehorende procedures meer in lijn gebracht met het Europese octrooisysteem. De PGR-procedure is met name vergelijkbaar met de Europees oppositieprocedures. Er bestaan echter ook aanzienlijke verschillen waardoor de ene strategie aantrekkelijker kan zijn voor octrooihouders met mondiale belangen, dan de andere. De overeenkomsten tussen PGR en de Europees oppositieprocedures worden gevonden in tijdspad en procedures. Bij beide procedures moet een verzoek worden ingediend binnen negen maanden na octrooiverlening, worden zaken gehoord door een andere instantie binnen het octrooibureau en krijgt de octrooihouder de gelegenheid om wijzigingen aan te brengen en een antwoord in te dienen tegen de aanvechting. De belangrijkste verschillen tussen de PGR-procedures en de Europees oppositieprocedures hebben betrekking op de taks, de tijdsduur, kwesties betreffende estoppel en bekendmaken van de identiteit van de verzoeker/opposant: De taks voor een Europese oppositieprocedure is veel lager, 775 in vergelijking met $ voor een PGRverzoek en nog eens $ indien de procedure wordt aangevangen. Op de Europees oppositieprocedure is estoppel niet van toepassing. Oppositieprocedures vinden vaak parallel plaats aan nietigheidsprocedures voor de nationale zijn om de definitieve beslissing en estoppel te vermijden. rechter van de tot het EOV toegetreden staten. Daarentegen wordt bij een PGR-procedure automatisch elke daaropvolgend aangevangen civiele procedure betreffende de geldigheid geschorst en een overeenkomstige, voorafgaand ingestelde civiele procedure ontneemt de verzoeker het recht een PGR-verzoek in te dienen. Een Europees oppositieprocedure duurt normaliter aanzienlijk langer en beslaat soms wel vijf jaar voordat een definitieve beslissing is afgegeven (met inbegrip van hoger beroep). In een PGR-procedure moet een definitieve beslissing zijn gegeven binnen een jaar na instellen daarvan (met verlenging met zes maanden wegens gegronde redenen) en een beroepsprocedure bij het Federale circuit voegt daar gemiddeld slechts 10 maanden aan toe. Een opposant bij een Europese oppositie kan anoniem blijven, terwijl PGR-verzoeken verplichten tot bekendmaking van de identiteit van de verzoeker en de werkelijk belanghebbende partij. Wanneer men te maken heeft met mondiale portfolio s en moet beslissen tussen fora voor aanvechten van de geldigheid, moeten het ontbreken van estoppel, de mogelijkheid anoniem te blijven en de lage kosten van de Europese octrooiprocedure afgewogen worden tegen de mogelijkheid 9 van een snelle beslissing en ruimere gronden voor het aanvechten van de geldigheid en uitgebreidere bewijsvoering bij PGR-procedures. De USPTO heeft gerapporteerd dat tot februari 2015 vier verzoeken voor PGR zijn ingediend, waarvan twee in schikking zijn geëeindigd. Het zal waarschijnlijk jaren duren, totdat meer octrooien verleend worden onder de AIA en meer PGRprocedures worden afgesloten met een definitieve beslissing, om te kunnen bepalen of dit een populaire strategie wordt om octrooien aan te vechten. In de tussentijd moet PGR, met voldoende aandacht voor kwesties betreffende estoppel, gezien worden als een geschikt alternatief voor het aanvechten van nietige octrooien, met name wanneer bewijs aangevoerd zou kunnen worden, anders dan schriftelijke publicaties; of wanneer het essentieel is dat relatief snel een beslissing valt in de zaak. 13

14 updates uit de ie-praktijk verdrag van boedapest Deponeren of niet deponeren: octrooibescherming inzake micro-organismen auteur: peter ten haaft van micro-organismen bij een Internationale Deposi taris (ID). Zo n depot wordt erkend door alle staten die partij zijn bij het Verdrag van Boedapest en door verschillende regionale octrooibureaus zoals het Europees Octrooibureau (EOB), de Euro- Aziatische Octrooi Organisatie (EAPO) en de Regionale Industriële Eigendom Organisatie voor Afrika (ARIPO). Sommige landen, zoals Venezuela, zijn geen partij bij het Verdrag van Boedapest en in dat geval moeten lokale maatregelen genomen worden. Het Verdrag van Boedapest heeft een uniform systeem in het leven geroepen voor depot en erkenning en voor het verstrekking van monsters. De depots worden tenminste 30 jaar bewaard en kunnen niet teruggetrokken of geannuleerd worden, zelfs niet wanneer de octrooiaanvraag is ingetrokken, geabandonneerd of geweigerd. Om octrooibescherming te verkrijgen kan deponeren van een micro-organisme vereist zijn, maar er zijn valkuilen. Openbaarmaking en nawerkbaarheid van een uitvinding zijn voorwaarden voor het verkrijgen van octrooi. Een vakman moet zonder inventieve inspanning de uitvinding kunnen uitvoeren op basis van de beschrijving in de aanvraag (nawerkbaarheid). Doorgaans wordt voldaan aan deze voorwaarden door de schriftelijke beschrijving, die een vakman in staat stelt de methode uit te voeren of het product te verkrijgen waarvoor octrooi is aangevraagd. Wanneer het om een micro-organisme gaat, kán een schriftelijke beschrijving voldoende zijn om een methode toe te passen of een (biologisch) product te verkrijgen waarvoor octrooi is aangevraagd. Wanneer bijvoorbeeld een methode gebruik maakt van een micro-organisme dat openbaar toegankelijk is, kan de vakman de uitvinding toepassen aan de hand van de schriftelijke beschrijving en het micro-organisme uit de openbare bron verkrijgen. Evenzo kan zijn voldaan aan de vereisten van openbaarmaking en nawerkbaarheid wanneer een microorganisme, dat als product wordt geclaimd, verkregen en/ of gereproduceerd kan worden met algemene middelen die bekend zijn in het vakgebied, uit een micro-organisme dat openbaar toegankelijk is. Daarentegen is alleen een schriftelijke beschrijving onvoldoende en moet het micro-organisme openbaar toegankelijk gemaakt worden wanneer een microorganisme geclaimd wordt als een product of gebruikt wordt in een methode terwijl dat micro-organisme niet verkregen of gereproduceerd kan worden; bijvoorbeeld wanneer het micro-organisme het resultaat is van een techniek met een toevalscomponent, zoals klassieke mutagenese. Depot Aangezien het omslachtig zou zijn om in ieder land waar men octrooi wil krijgen het micro-organisme te deponeren, voorziet het Verdrag van Boedapest inzake de internationale erkenning van het depot van micro-organismen ten dienste van de octrooiverlening in de mogelijkheid tot het deponeren Opgemerkt moet worden dat een depot alleen een depositiedatum krijgt van de ID wanneer is aangetoond dat het depot levens vatbaar is. Indien geen sprake is van levensvatbaarheid dient het depot opnieuw plaats te vinden en indien dit levensvatbaar is gebleken, wordt de datum van het nieuwe depot de effectieve datum. Indien deze effective datum na de prio riteitsdatum ligt, zal in de meeste jurisdicties een niet te repareren probleem ontstaan m.b.t. de openbaarmaking en nawerkbaarheid van de uitvinding. De Verenigde Staten vormen daarop een uitzondering, omdat daar het depot (pas) moet zijn geschied voordat het octrooi uiteindelijk wordt verleend. Het Verdrag van Boedapest bevat geen materieel octrooirecht en de ID s zijn alleen gebonden door de artikelen en regels van het Verdrag; men kan niet verwachten dat de ID s kennis hebben van het octrooirecht van alle Verdragsluitende partijen. In overeenstemming daarmee bepalen de nationale of regionale octrooibureaus de voorschriften voor, bijvoorbeeld, de verplicht ing tot het deponeren en het verstrekken van monsters aan derden. Dit kan voor aanvragers tot onduidelijkheid leiden. Bovendien heeft het onder meer geleid tot verschil in beoordeling of een verzoek om een monster door een derde partij al dan niet rechtmatig is; dit kan in de ene jurisdictie wel het geval zijn en in de andere niet. Verstrekking van monsters aan derden Het uiteindelijke idee achter octrooiverlening is natuurlijk bescherming van een uitvinding. Men wil niet dat een microorganisme in handen komt van een concurrent zonder behoorlijke bescherming door een octrooi en men wil, wanneer het octrooi nog niet verleend is, een beperking op het gebruik De voorschriften van nationale van het micro-organisme. In sommige jurisdicties, zoals voor octrooibureaus met betrekking het Europees Octrooibureau (EOB), bestaat de z.g. expert tot, onder andere, de verplichting tot het deponeren en het solution (regel 32 EOV) die voorschrijft dat de aanvrager mag stellen dat tot publicatie van de verlening van het verstrekken van monsters Europees octrooi, een monster van een gedeponeerd microorganisme alleen verstrekt mag worden aan een onafhanke worden op: aan derden kunnen gevonden lijke deskundige. Bovendien mag het materiaal alleen voor experimen tele doeleinden gebruikt worden en niet aan en/registration/budapest/ derden worden overgedragen. guide/index.html. 14

15 updates uit de ie-praktijk Dit zou voldoen indien alleen octrooibescherming wordt gevraagd in jurisdicties waar een dergelijke beperking bestaat. Maar niet alle jurisdicties kennen zulke beperkingen. Bovendien is het in sommige jurisdicties mogelijk dat iemand die niet eens ingezetene is van dat land, een monster kan verkrijgen van een gedeponeerd microorganisme op basis van een octrooiaanvraag in dat land. Dit geeft een kwaadwillende concurrent de mogelijkheid tot shoppen in een jurisdictie waar makkelijk en zonder veel beperkingen, een monster verkregen kan worden. Dit zou niet zo erg zijn wanneer de octrooiaanvraag uiteindelijk in alle jurisdicties breed wordt verleend, maar uiterst onaangenaam wanneer het in sommige jurisdicties niet komt tot verlening van het octrooi. Het depot van micro-organismen kan dus nuttig en zelfs onvermijdelijk zijn voor het verkrijgen van octrooi, maar kan tot vervelend gevolg hebben dat het waardevolle materiaal in handen komt van partijen waar men het liever niet ziet. Daarom moet men bij het deponeren voor de prioriteitsdatum al verder denken dan de internationale fase en de nationale voorschriften met betrekking voor het deponeren en het verstrekken van monsters nagaan. Merkregistratie voormalige Nederlandse Antillen: nieuws over Sint Maarten auteur: yvonne noorlander Naast Bonaire, Sint Eustatius en Saba, maakten Sint Maarten en Curaçao tot 10 oktober 2010 ook deel uit van de Nederlandse Antillen. Na deze datum gingen Sint Maarten en Curaçao verder als afzonderlijke landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Hoewel Sint Maarten een eigen merkenwet heeft, gaan Sint Maarten en het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (hierna BBIE) samenwerken om het merken register door middel van een moderne elektronische procedure te beheren. Op 20 maart 2014 is hiertoe een overeenkomst gesloten tussen Sint Maarten en het BBIE. Aanvankelijk meldde het BBIE dat registratie van merken via het elektronische systeem vanaf 1 januari 2015 mogelijk zou zijn, maar het ontwikkelen van de procedure heeft vertra ging opgelopen. Wanneer de nieuwe procedure toegankelijk zal worden gemaakt is nog niet bekend. Het indienen van merken aanvragen in Sint Maarten verloopt dan via het BBIE en zoals gebruikelijk kunt u met uw merkenportefeuille voor Sint Maarten bij onze merkengemachtigden terecht. Curaçao Curaçao zal haar eigen merkenautoriteit behouden. Via ons uitgebreide agentennetwerk kan NLO Shieldmark u ook van dienst zijn bij het verkrijgen van merkrechten in Curaçao. BES - eilanden Op 10 oktober 2010 werden Bonaire, Sint Eustatius en Saba (hierna: BES-eilanden) onderdeel van Nederland en kregen zij de status van bijzondere Nederlandse gemeente. Het Nederlandse (of eigenlijk Benelux) merkenrecht is echter niet geldig voor de BES-eilanden. Voor de BESeilanden is een aparte merkenwet ontwikkeld. Wel beheert het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (hierna: BBIE) in Den Haag het merkenregister voor de BES-eilanden. Aangezien het register in Nederland beheerd wordt, heeft NLO Shieldmark de kennis en ervaring om merkrechten te verkrijgen op de BES-eilanden en zijn wij onze klanten hierbij graag van dienst. 15

16 interview Speels ondernemen Schijn bedriegt. Veel serious games ogen lang niet zo spectaculair als de laatste versies van Grand Theft Auto of Call of Duty. Maar goede serious games bevatten achter de schermen bijzonder innovatieve oplossingen op zeer uiteenlopende gebieden; van een training voor projectmanagers tot een tool die kinderen om leert gaan met diabetes. De Nederlandse serious-gamesector floreert, maar loopt ook tegen zijn grenzen aan. Een gesprek met Michaël Bas van &ranj en Monique van Reijen van G4 applied games consortium over de innovatieve kracht van serious games, en de zoektocht naar een nieuw verdienmodel voor de creatieve ideeën waarop ze gebouwd zijn. China Mining & Marine, een van de grootste staats bedrijven van China, heeft zijn zinnen gezet op het Nederlandse offshorebedrijf t Hoen. Het familiebedrijf is klein, maar beschikt over technologie die noodzakelijk is voor het slagen van een prestigieus project in China. De belangen zijn groot, de tijdsdruk ook. Voor een succesvolle overname vertrouwt CMM op een team advocaten van het Amsterdamse kantoor Houthoff Buruma. Het staat letterlijk op mijn to-dolijst om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om ons werk te beschermen op een manier die past bij onze sector De grens tussen fictie en werkelijkheid vervaagt voor de spelers die worden ondergedompeld in de interactieve recruitment game die &ranj voor Houthoff Buruma ontwikkelde. Teams van net afgestudeerde juristen proberen de overname voor hun client CMM tot een goed einde te brengen en strijden tegelijkertijd ook tegen elkaar. Succes hangt daarbij nauwelijks af van hun juridische kennis. Veel belangrijker is de vraag hoe oplossingsgericht, creatief, wereldwijs, stressbestendig en sociaal vaardig ze zijn. Met The Game heeft Houthoff Buruma een zeer innovatieve oplossing in handen voor het aantrekken van nieuw talent met de relevante vaardigheden. The Game leverde bovendien verschillende internationale prijzen op voor het bedrijf dat het spel ontwikkelde: het Rotterdamse &ranj, dat met circa 30 medewerkers behoort tot de grootste seriousgamebedrijven van Nederland. Juf in a box Hoe innovatief en creatief een spel echter ook mag zijn, zonder een flink serious gehalte zijn ze voor opdrachtgevers nauwelijks interessant. Bij het ontwikkelen van een goede serious game moeten drie partijen bij elkaar komen, stelt Michaël Bas, mede-oprichter en ceo van &ranj. Er is een business owner nodig met een probleem dat hij met traditionele middelen niet op kan lossen, domeinexperts die een oplossingsrichting aandragen, en een game developer die dat alles bundelt en vertaalt in een creatief spelconcept. Die domeinexperts - HR- en recruitmentspecialisten in het voorbeeld van Houthoff Buruma - zijn in veel gevallen wetenschappelijk onderzoekers. Om nieuwe contacten tussen academie en bedrijfsleven te bevorderen, is Michaël Bas sinds vorig jaar visiting professor aan de Technische Universiteit Delft. Zijn specifieke bijdrage binnen &ranj ligt in het vertalen van inzichten in het beïnvloeden van menselijk gedrag naar spelprincipes. Het aantal mogelijke toepassingen is bijna eindeloos. &ranj ontwikkelde onder meer GRIP, dat kinderen met diabetes helpt om te gaan met hun ziekte; Juf in a box dat kinderen op een speelse en effectieve manier 16

17 interview met serious games leert schrijven op een tablet en The Great Flu dat inzicht geeft in het ontstaan en voorkomen van een grieppandemie. En ter illustratie van het serious gehalte in games als deze: bij de ontwikkeling van Juf in a box zijn behalve &ranj ook TNO, Avans Hogeschool en de Radboud Universiteit in Nijmegen betrokken. Cross-overeffecten Strikt genomen is het economisch belang van de Nederlandse gamesector, gerekend naar omzet en arbeid s plaatsen, beperkt. De sector telt weliswaar vele honderden bedrijven, maar een groot deel daarvan bestaat uit eenmanszaken. Serious-gameontwikkelaars vormen een relatief groot segment van de Nederlandse gamesector. De werkelijke economische impact van de sector is echter veel groter, juist dankzij de serious game developers en de nieuwe samenwerkings verbanden die zij helpen smeden tussen kennisexperts en bedrijven en maatschappelijke organisaties. De cross-overeffecten die daaruit ontstaan dragen bij aan het innovatievermogen en de concurrentiekracht van Nederlandse bedrijven. Michaël Bas: Waarom huren be drijven steeds vaker game developers in? Omdat ze het fantastisch vinden dat we anders zijn dan zij. Wij zijn creatief, en we kunnen mensen en onderwerpen verbinden op manieren die onze opdrachtgevers nooit zelf kunnen bedenken. Daardoor zijn we in staat soms heel krachtige innovaties te forceren binnen oude systemen en meer conservatieve organisaties. Binnen Europa is de Nederlandse serious-gamesector het verst vooruit, denkt Bas. In Engeland en Denemarken zie je goede initiatieven, Duitsland komt op, maar wij doen naar mijn idee de meest innovatieve dingen. Dat heeft weer alles te maken met die combinatie onderzoek en gaming, en dat game developers als wij vaak worden gevraagd aan te sc h ui ven om mee te denken. Toch lopen &ranj en andere serious-gamebedrijven met hun businessmodel tegen grenzen aan. Waar de meer populaire entertainment games ontworpen worden voor een groot publiek, horen serious games thuis in een businessto businessmodel dat vergelijkbaar is met dat van andere creatief-zakelijke dienstverleners zoals reclamebureaus en architecten. In de woorden van Bas: Wij zijn een urenfabriek die voortdurend gevoed moet worden met nieuwe projecten om te kunnen blijven draaien. 17

18 interview Transitie De druk die dat legt op de bedrijfsvoering belemmert de verdere ontwikkeling van allerlei nieuwe ideeën van Bas; het is typerend voor een creatieve ondernemer als Bas dat hij dat als belangrijkste reden noemt voor de noodzaak met &ranj een nieuwe richting in te slaan. Maar er is ook een meer strategische reden. Opschalen is tegenwoordig het buzzword in onze sector, verklaart Bas. Dat betekent onder meer dat we afmoeten van het eenmalig ontwikkelen van een spel voor een klant en dan snel door naar het volgende project. Op die manier kunnen we niet floreren. We zullen de transitie moeten maken van urenfabriek naar het ontwerpen van concepten en formats voor games die we breder in de markt kunnen zetten. De krachtenbundeling met &samhoud consultancy, dat begin 2015 de helft van de aandelen in &ranj overnam, moet helpen die transitie door te maken. Opschalen is ook het motief voor de oprichting van het Applied Gaming Consortium G4, waarin vier van de grootste serious-gamebedrijven - naast &ranj ook IJsfontein, Grendel Games en Little Chicken Game Company- formeel gaan samenwerken. De bij G4 aangesloten bedrijven blijven elkaars concurrenten maar vormen een zogeheten kennis- en innovatiecoöperatie. De drijvende kracht achter de oprichting van G4 is Monique van Reijen. Primair doel achter de samenwerking is dat we onze gezamenlijke commerciële slagkracht vergroten, bijvoorbeeld doordat we in het buitenland sneller voet aan de grond krijgen. We merken ook dat we met opdrachtgevers al in een vroeg stadium om tafel komen te zitten om mee te denken, als een soort crea tieve denktank voor overheden, multinationals en andere organisaties die iets willen met serious games. Denk bijvoorbeeld aan een groot maatschappelijk probleem als obesitas; het zou fantastisch om dat met de G4 op te pakken en de beste mensen en ideeën uit de vier clubs bij elkaar te brengen. De G4-bedijven werken al samen aan de ontwikkeling van producten die voor meerdere opdrachtgevers interessant zijn, zoals training voor salesmensen, het leren van procedures voor medisch personeel of leerstof voor studenten elektrotechniek. Obstakels De overgang naar een businessmodel dat draait om herbruikbare game-formats gaat gepaard met de nodige obstakels. Een aantal daarvan is kenmerkend voor de creatieve sector. Klanten huren ons in omdat ze van ons nieuwe, originele oplossingen verwachten. Als we dingen proberen te verkopen die we al op de plank hebben liggen dan vinden ze ons ineens niet interessant meer, schetst Bas het dilemma. Bovendien: Mensen gaan niet in die sector werken om rijk te worden, zegt Van Reijen. Ze worden vooral gedreven door de wil om creatief te zijn en met mooie nieuwe oplossingen te komen die echt impact hebben. De beste developers beginnen liever voor zichzelf om weer creatief te kunnen zijn dan dat ze werken aan variaties op bestaande ideeën. Een ander obstakel wordt gevormd doordat het soms niet eenvoudig is creatief werk te claimen en te beschermen als intellectueel eigendom. Het grote probleem is dat ik game-formats die we ontwikkelen niet kan beschermen, zegt Michaël Bas. Aan sommige games op de markt kun je duidelijk zien dat de ontwerpers ervan heel goed naar onze formats hebben gekeken en dat ze onze ideeën goed vonden. Dat is hun goed recht, wij laten ons ook inspireren door anderen. Maar game formats blijven in wezen ideeën, en zolang anderen niet exact de uitwerking daarvan in beeld of de tekst overnemen zijn die niet beschermd. Ik snap nog niet waarom dat is, ik zou wel eens willen weten hoe tv-producenten precies een format als The Voice vast kunnen leggen. To-dolijst Aan de andere kant zegt Bas geen al te restrictieve bescherming te willen. Dat past niet in de creatieve sector die gedijt bij een vrije uitwisseling van ideeën en waar de opensourcegedachte een groot goed is. Het staat letterlijk op mijn to-dolijst om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om ons werk te beschermen op een manier die past bij onze sector. Bescherming is niet in de eerste plaats defensief bedoeld en moet anderen ook niet te veel belemmeren, maar moet wel zorgen dat we geld kunnen blijven verdienen met creatief werk dat we eerder geproduceerd hebben. Daarbij hebben ontwikkelaars van serious-game een voordeel: hun spellen zijn veel meer dan wat de gebruiker ziet. Onder de motorkap vindt het echte werk plaats. Juf in a box bijvoorbeeld gebruikt heel zware algoritmes om de schrijf bewegingen te analyseren. Die bouwt een concurrent echt niet zo maar na, daarvan ben ik niet bang dat ze gejat worden. Dat geldt ook voor een nieuwe game waaraan &ranj werkt, een spel dat mensen helpt van een verslaving af te komen. De game is gebaseerd op een therapie die volgens Bas een bewezen, significante effectiviteit heeft, maar ook het probleem dat ze verschrikkelijk saai is. Ideaal dus om in een serious game te verwerken. Die combinatie is zo bijzonder, en draait ook om een bepaalde toepassing van techno logie, daar kan iets uit komen dat misschien octrooieerbaar is. En dan wordt het heel interessant! Want met een spel met een bewezen werkzaamheid tegen verslaving kunnen we echt over de hele wereld terecht. 18

19 gastcolumn foto: corbinow Column Al meer dan vier eeuwen jozias van aartsen, burgemeester van den haag Den Haag is dé octrooistad van Nederland. Al sinds de eerste jaren van de Republiek verleenden de Staten- Generaal hier octrooien om de groei van de economie te bevorderen en productie processen te beschermen. Een van de eersten die hier gebruik van maakte was Simon Stevin. In 1589, bij het aanbreken van de Gouden Eeuw, ontving hij een octrooi voor niet één Haagse rechtbank die, als enige in Nederland, zulke zaken in behandeling kan nemen. Den Haag en de directe omgeving gelden als hét kenniscentrum op het gebied van intellectueel eigendom. Dat is te danken aan de aanwezigheid van instanties als de bijna honderd jaar oude Vereenigde, het Europees Octrooibureau in Rijswijk, het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom en natuurlijk NLO. Dit alles sluit goed aan bij het profiel van Den Haag als internationale stad van vrede en recht, met alle aanwezige internationale organisaties en ngo s én de daaromheen geweven infrastructuur van juridische kennis. welke kennisvraagstukken er liggen en op welke manieren je van elkaars aanwezigheid in de regio kunt profiteren waar het om de uitwisseling van kennis gaat. Met de Universiteit Leiden worden de eer s t e stappen gezet om te onderzoeken of en welk opleidingsaanbod rondom intellectueel eigendom mogelijk en wenselijk is en welke samenwerkingsrelaties hierbij van nut kunnen zijn. Daarnaast kan ik me goed voorstellen dat Den Haag in de toekomst onderdak biedt aan een lokale divisie van het Unified Patent Court. Daarover zal in de nabije toekomst een beslissing worden genomen. maar negen uitvindingen tegelijk. Ruim vier eeuwen later moet iedereen die een octrooi wil laten deponeren nog altijd in Den Haag zijn. Net als degene die meent dat iemand inbreuk maakt op zijn octrooi en daarover een juridische procedure wil beginnen: die zal ook naar Den Haag moeten komen. Want het is de De komende jaren willen we in Den Haag de reputatie van onze stad op het terrein van intellectueel eigendom verder versterken. Bijvoorbeeld door het scheppen van de juiste voorwaarden voor een nog betere samenwerking in deze sector. De gemeente zou graag met organisaties uit de regio, die zich met intellectueel eigendom bezighouden, inventariseren Last but not least: octrooien en andere soorten bescherming van intellectueel eigendom (zoals portretrecht, auteursrecht of merkenrecht) zijn ontzettend belangrijke aanjagers van innovatie. Innovatie die noodzakelijk is voor de Haagse, Nederlandse en Europese economie. Net als vier eeuwen geleden. 19

20 Marlous Stal: Mijn ervaring op basis van contacten met klanten is dat IE-rechten inderdaad heel lastig te waarderen zijn. We mogen denk ik stellen dat het waarderen daarvan in de Nederlandse context onderontwikkeld is. Toch zullen bedrijven een kosten-batenanalyse moeten maken van hun IE-rechten om te kunnen beslissen hoeveel ze willen besteden aan de bescherming ervan. Omdat er bijna altijd verschillende combinaties van beschermingsmaatregelen te maken zijn, is de vraag dan of een klant optimale bescherming wil, of kiest voor een suboptimale bescherming tegen lagere kosten. Die kosten-batenanalyse komt dus eigenlijk al in het eerste gesprek dat je met een klant hebt over hun nieuwe IE aan de orde. Het bepalen van de kosten is nog relatief gemakkelijk, de baten zijn veel lastiger te kwantificeren. Hoe bedrijven daarmee omgaan verschilt heel sterk: sommige bedrijven hebben al in een vroeg stadium heel precies voor ogen wat ze met hun IE-rechten willen gaan doen, andere veel minder. Hans Bottema: Ik denk ook dat Nederland en Europa als geheel op dit gebied achterlopen op de VS. Daar is IE-bescherming in het algemeen veel meer geïntegreerd in de bedrijfsvoering en in de mindset van ondernemers: claimen wat van jou is, is een van de eerste zaken die geregeld worden bij de start van een onderneming. Intellectual asset management is in de VS ook een veel breder begrip dan hier. Intellectuele-eigendomsrechten worden niet slechts als eigendom gezien, maar veel meer als een asset, als een productie middel. Een octrooi is in die opvatting niet alleen een vorm van bescherming, maar ook een manier om technologie verhandelbaar te maken. Daarvoor is uiteraard een goede waardering van die octrooien vereist. Uitvinders of onder nemers die zelf niet de middelen hebben om hun vindingen te commercialiseren, kunnen met hun octrooien bijvoorbeeld terecht bij gespecialiseerde partijen die daarvoor kopers of licentienemers proberen te vinden. De keerrondetafel De waardering van Intellectueel Eigendom (IE) In een moderne economie zijn intellectuele eigendomsrechten van onschatbare waarde. Dat geldt in verschillende opzichten. De kostbaarste merknaam op dit moment is die van Apple, met een nauwelijks te bevatten waarde van ruim $128 miljard. 1 Voor andere bedrijven is de waarde van hun verschillende IE-rechten letterlijk onschatbaar: zij hebben nauwelijks inzicht in hoeveel deze op kunnen leveren. Een gesprek over het belang van een goede IE-waardering en de knelpunten daarbij. de gespreksdeelnemers: rik blokland belastingadviseur Otterspeer, Haasnoot & Partners. marlous stal-hilders managing partner NLO Shieldmark en MT-lid NLO, merken- en modellengemachtigde. hans bottema partner NLO, Nederlands en Europees octrooigemachtigde. 20