Verslag Verkiezingen Delfland 18 maart 2015

Transcriptie

1 Verslag Verkiezingen Delfland 18 maart 2015 Hoogheemraadschap van Delfland Team Bestuur Anja van Rijn en Tamar Niemeijer Oktober 2015 Dit rapport bevat 34 pagina s inclusief voorzijde.

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Aanleiding Doelstelling verslag waterschapsverkiezingen Omvang van het project Verkiezingen Projectinrichting en aanpak Aandachtspunten verkiezingen Juridisch bestuurlijk Inleiding Activiteiten en bevindingen Aandachtspunten verkiezingen Samenwerking externe partijen Provincie ZH Unie van Waterschappen Gemeenten beheergebied Delfland Buurwaterschappen Kiesraad Kieswijzer: Kieskompas Aandachtspunten verkiezingen Communicatie Inleiding Activiteiten en bevindingen Aandachtspunten communicatie verkiezingen Financiën Inleiding Kosten verkiezingen Toelichting kosten verkiezingen Delfland Aandachtspunten verkiezingen

3 1. Inleiding 1.1. Aanleiding De wet Aanpassing Waterschapsverkiezingen (nummer ), heeft ertoe geleid dat met ingang van 28 januari 2014 de Kieswet bepalend is voor de uitvoering en organisatie van de waterschapsverkiezingen. Conform deze wetgeving zijn, gelijktijdig met de provinciale statenverkiezing, op 18 maart 2015 waterschapsverkiezingen georganiseerd Doelstelling verslag waterschapsverkiezingen 2015 Dit document beschrijft de wijze waarop Delfland de waterschapsverkiezingen van 18 maart 2015 heeft georganiseerd tot en met de installatie van een nieuw algemeen bestuur. Het beoogt inzicht te geven in de aanpak, het verloop ervan en beschrijft aandachtspunten voor de organisatie van de waterschapsverkiezingen in Omvang van het project Verkiezingen Het einddoel van het project Verkiezingen was de installatie van een nieuw algemeen bestuur van het Hoogheemraadschap van Delfland op donderdag 26 maart De weg daar naartoe omvatte twee trajecten; enerzijds de organisatie van de waterschapsverkiezingen voor de ongeborgde zetels (categorie Ingezetenen ) en anderzijds het toezien op de voortgang voor benoeming en uitvoeren van de toelating van de geborgde zetels. Onderstaand volgt een beschrijving van de verantwoordelijkheden van Delfland in het project ten aanzien van beide processen. Ingezetenen (gekozen zetels) - Kieswet De wet aanpassing waterschapsverkiezingen heeft tot gevolg dat verantwoordelijkheden voor de organisatie van de waterschapsverkiezingen is verdeeld tussen gemeenten en waterschappen. Deze tweedeling maakt dat de Waterschappen verantwoordelijk zijn voor het zogenoemde passieve deel van de verkiezingen: te weten het registreren van partijen, het beoordelen van de geldigheid van de kandidatenlijsten en het traject ná de verkiezingen te weten: het vaststellen van de verkiezingsuitslag en de installatie van een nieuw algemeen bestuur. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de organisatie van zowel de staten- als de waterschapsverkiezingen. Voor de waterschappen organiseren zij alleen het zogenoemde actieve deel (zie Figuur 1). 3

4 Figuur 1 Verantwoordelijkheden organisatie waterschapsverkiezingen (Kieswet) Geborgde zetels - Waterschapswet De procedure voor de benoeming van de geborgde zetels is verankerd in de Waterschapswet. De aanwijzende instanties (Kamer van Koophandel, LTO en de Vereniging voor Bos- en Natuureigenaren) hebben hun eigen regeling wat betreft de selectie en de benoeming van de vertegenwoordigers van de geborgde zetels. Het toezien op de uitvoering van de procedure door de instanties en het verzorgen van de toelating en installatie van de vertegenwoordigers van de geborgde zetels is binnen het project uitgevoerd. 4

5 1.4. Projectinrichting en aanpak Plan van aanpak Ruim een jaar voorafgaand aan de waterschapsverkiezingen is gestart met de organisatie van het project Verkiezingen. Eerst is een plan van aanpak opgesteld, dit document beschreef de inrichting van de projectorganisatie, de doelstelling, reikwijdte, fasering en de begroting. Het vooraf beschreven plan van aanpak was een goed hulpmiddel om gedurende de uitvoering de richting en de grenzen van het project te bewaken. Doelstelling Het kerndoel van het project Verkiezingen Delfland was, voor zover beïnvloedbaar, het rechtsgeldige en rechtmatig verloop van de verkiezingen op 18 maart Aanvullend heeft Delfland zich ten doel gesteld zoveel mogelijk kiezers te motiveren om te gaan stemmen door bekendheid te geven aan de verkiezingen, middels opkomst bevorderende activiteiten. De doelstelling van het project is behaald; er hebben zich geen onvolkomenheden voorgedaan wat betreft het bestuurlijk juridische deel en de opkomst van de verkiezingen is ten opzichte van 2009 verdubbeld (van 19,6% in 2009 naar 38,43 % in 2015). Opdrachtgever en opdrachtnemer De bestuurlijk opdrachtgever van het project Verkiezingen was de dijkgraaf. De ambtelijk opdrachtgever was het sectorhoofd Bestuur, Beleid en Communicatie en de opdrachtnemer was de teamleider Bestuur. De opdrachtnemer werd ondersteund door de projectgroep Verkiezingen, onder leiding van de projectleider. De inrichting van de projectorganisatie werkte goed. Door de korte lijnen en betrokkenheid van allen kon efficiënt en doelgericht gehandeld worden. Projectgroep Verkiezingen Naar aanleiding van de taken die waterschappen ten aanzien van de verkiezingen moesten uitvoeren is in april 2014 een projectgroep Verkiezingen opgericht. De opdrachtnemer werd ondersteund door deze projectgroep onder leiding van een parttime projectleider. Aan de projectgroep namen verder (interne) deskundigen deel op het gebied van bestuurlijke- en juridische zaken en communicatie. De projectgroep werd ondersteund door een projectsecretaris. Gebleken is dat het niet mogelijk was reguliere taken te blijven uitvoeren naast de projecttaken. Medewerkers die worden ingezet voor de organisatie van de verkiezingen zouden grotendeels vrijgesteld moeten zijn van reguliere werkzaamheden. De inzet van de projectleider zou pas afgerond moeten zijn na de start van het inwerktraject van het nieuwe bestuur. Er was vanuit de organisatie beperkte beschikbaarheid van een jurist, om het gehele verkiezingstraject vanuit Delfland te ondersteunen. Veelal zijn juridische vraagstukken met de Kiesraad of met de landelijke juridische werkgroep (UvW) besproken. Voor een snelle back-up is een constante bijdrage van een jurist gewenst. 5

6 Rapportage De rapportage tussen teamleider Bestuur en projectleider verliep mondeling; wekelijks vond overleg plaats waarin de voortgang en mogelijke knelpunten werden besproken. De teamleider rapporteerde vervolgens naar de ambtelijk opdrachtgever en naar de secretaris-directeur om deze aangesloten te houden. Elke twee weken vond overleg plaats tussen de projectleider en de bestuurlijk opdrachtgever. Daarnaast werd maandelijks schriftelijk gerapporteerd aan de bestuurlijk opdrachtgever middels een voortgangsrapportage ten behoeve van het portefeuilleoverleg. Deze werkwijze verliep goed. Door de vooraf geplande overleggen konden (mogelijke) knelpunten tijdig worden geadresseerd Aandachtspunten verkiezingen Stel vooraf (ruim een jaar) opnieuw een plan van aanpak op, waarin de doelstelling, projectinrichting, reikwijdte, fasering, begroting, verantwoordelijkheden en wijze van rapporteren wordt beschreven. Dit geeft houvast gedurende het project. - Richt vooraf (jaar) opnieuw een soortgelijke projectorganisatie in met duidelijke afgebakende verantwoordelijkheden en korte lijnen. - Zorg tijdig voor een projectleider voor minimaal 24 uur per week. - Bepaal vooraf welke expertise noodzakelijk is voor het project en zorg dat medewerkers ook daadwerkelijk vrijgemaakt worden voor een (vooraf) bepaald aantal uren per week gedurende het verkiezingstraject. - Maak de projectleider ook verantwoordelijk voor het traject na de verkiezingen, tot en met de start van de inwerkperiode van het nieuwe bestuur. - Plan vanaf de start van het project wekelijks voortgangsoverleg tussen opdrachtnemer en projectleider. - Plan vanaf de start van het project elke twee/drie weken een voortgangsoverleg tussen projectleider en bestuurlijk opdrachtgever. - Borg geregeld overleg en afstemming met de ambtelijk opdrachtgever en de secretaris-directeur, als deze laatste niet de ambtelijk opdrachtgever is. - Rapporteer maandelijks (in de eerste fase) en twee wekelijks (in de laatste zes maanden) aan de bestuurlijk opdrachtgever middels een rapportage op hoofdlijnen in gebracht in het portefeuillehouderoverleg. 6

7 2. Juridisch bestuurlijk 2.1. Inleiding Hieronder volgt een beschrijving van alle juridische en/of bestuurlijke activiteiten die in het kader van de verkiezingen zijn uitgevoerd Activiteiten en bevindingen Vergoeding gemeentefonds In artikel 98, lid 2 van de Waterschapswet staat dat Waterschappen een vergoeding verschuldigd zijn voor de kosten van gemeenten die zijn verbonden aan de organisatie van de verkiezingen van de leden van het algemeen bestuur. De hoogte van het bedrag was voorafgaand aan de verkiezingen nog niet vastgesteld. Gedurende het verkiezingstraject werd duidelijk dat de hoogte van het bedrag bepaald zou worden door het aantal ingezetenen van een waterschap op de dag van de kandidaatstelling (2 februari 2015). Deze variabele maakte het lastig om vooraf in de begroting een juist bedrag op te nemen. Het is nog onduidelijk of de waterschappen in 2019 daadwerkelijk opnieuw een vergoeding moeten voldoen en wat de hoogte van die vergoeding zal zijn. De Unie van Waterschappen heeft in haar evaluatierapportage het volgende aanbevolen: De kosten voor de waterschapsverkiezingen van 2019 en verder behoren, net als de kosten voor andere verkiezingen in Nederland die onder de Kieswet vallen, betaald te worden door het Rijk. Voor de verkiezingen van 2019 moet dit met het Rijk geregeld zijn. Het blijft onduidelijk wie en op welke wijze het initiatief hiertoe genomen wordt. Afschaffing ervan zou een aanpassing van de Waterschapswet vereisen. Gemeenten beheergebied van Delfland Als gevolg van de wet aanpassing waterschapsverkiezingen zijn de verantwoordelijkheden voor de waterschapsverkiezingen verdeeld tussen gemeenten en waterschappen. Om de organisatie van de verkiezingen goed te laten verlopen zijn al in een vroeg stadium alle gemeenten in het beheergebied van Delfland door de projectleider benaderd en is onder andere middels gezamenlijke (afstemmings)overleggen nauw met gemeenten samengewerkt. Ook de buurwaterschappen waren hier bij betrokken. In een laatste bijeenkomst, na de verkiezingen is het verloop van de verkiezingen en de samenwerking geëvalueerd. De ervaringen van gemeenten zijn in dit verslag verwerkt (zie ook hoofdstuk 3, samenwerking externe partijen). Inzet ambtenaar Gemeente Leidschendam-Voorburg Ter ondersteuning van met name het traject van registratie en kandidaatstelling is een ervaren ambtenaar van de gemeente Leidschendam-Voorburg (minimaal) ingezet. De inzet van deze ambtenaar was van grote toegevoegde waarde. Centraal stembureau/ hoofd stembureau Conform de vereisten van de Kieswet (art E 6a, E 8 en E 9, tweede lid) is bij de start van het project een centraal stembureau/hoofd stembureau door het college van D&H vastgesteld. 7

8 Om schijn van belangenverstrengeling te voorkomen is besloten geen bestuurslid lid te laten zijn van het Centraal stembureau. De leden van het CSB bestonden, (naast de dijkgraaf als zijnde voorzitter) uit leden van het team Bestuur en een medewerker van de gemeente Leidschendam- Voorburg. Het Centraal stembureau heeft haar taak conform wettelijk vereisten uitgevoerd. Het benoemen van medewerkers uit het team Bestuur werkte efficiënt, maar verhoogde ook de werkdruk bij het team Bestuur. Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV) Om alle stappen van het verkiezingsproces efficiënt te kunnen doorlopen heeft de Kiesraad ondersteunende software laten ontwikkelen. Zowel de waterschappen als de politieke partijen werkten met deze software. Delfland heeft OSV op een zogenoemde standalone pc geïnstalleerd, met directe aansluiting op een eigen printer. Het gebruik van OSV was nieuw voor de waterschappen en dus ook voor Delfland. Het aanleveren en installeren van de software is in nauwe samenwerking met de afdeling I&A goed verlopen, ook waren de door de ICTU geleverde instructiefilmpjes duidelijk. Een nadeel van de door de ICTU georganiseerde trainingen was dat niet zelf geoefend kon worden, maar dat alleen aan de hand van een presentatie, mondelinge instructie plaatsvond. Verkiezingsdefinitie Een extra ondersteuning, maar geen verplichting was de aanlevering door Delfland van een zogenoemde verkiezingsdefinitie op OSV aan politieke partijen. Een verkiezingsdefinitie bevat alle basisgegevens van de betreffende verkiezing, zoals de naam van het vertegenwoordigend orgaan en de verschillende data die met de verkiezing verband houden Hiermee kunnen politieke partijen vervolgens hun voorbereidingen voor de kandidaatstelling op OSV gaan uitvoeren. Delfland ontving OSV begin januari 2015 en heeft de verkiezingsdefinitie aan partijen tijdens de bijeenkomst op 13 januari 2015 uitgereikt op usb-stick. Politieke partijen hebben aangegeven dat de aanlevering van de verkiezingsdefinitie erg laat kwam. Registratie van partijen Er is een procedure Registratie politieke groeperingen opgesteld, door de projectleider. Deze beschrijft op basis van de Kieswet alle activiteiten en verantwoordelijkheden die ten aanzien van de registratie van partijen uitgevoerd moeten worden, inclusief de vereiste modelformulieren en teksten voor bekendmakingen. Het uitwerken van de procedure heeft veel tijd en inspanning gekost. Het door de Unie van Waterschappen aangeleverde draaiboek gaf inzicht in de te nemen stappen op hoofdlijnen, maar de uitwerking ervan naar concrete stappen was bewerkelijk. Het was efficiënt geweest als de Unie van Waterschappen ook de uitwerking voor alle waterschappen had beschreven. Als gevolg van de wijziging van de Kieswet voor de Waterschapsverkiezingen moesten bijkomende extra administratieve handelingen uitgevoerd worden, als gevolg van zogenoemde doorwerking van landelijk geregistreerde partijen naar de regionale waterschappen. Dit was eenmalig, alleen voor deze verkiezingen. 8

9 Kandidaatstelling Er is eveneens procedure Kandidaatstelling opgesteld door de projectleider. Deze procedure beschrijft op basis van de Kieswet de activiteiten en verantwoordelijkheden die ten aanzien van de Kandidaatstelling uitgevoerd moeten worden, inclusief de vereiste modelformulieren en teksten voor bekendmakingen. Evenals de procedure van Registratie heeft het uitwerken van de procedure Kandidaatstelling veel tijd en inspanning gevraagd. Het door de Unie van Waterschappen aangeleverde draaiboek gaf inzicht in de te nemen stappen op hoofdlijnen, maar de uitwerking ervan naar concrete stappen was bewerkelijk. Ondersteuningsverklaringen Partijen die nog geen zitting hebben in het algemeen bestuur van een Waterschap hebben moeten dertig ondersteuningsverklaringen indienen op de Dag van de Kandidaatstelling. Deze ondersteuningsverklaringen zijn verkrijgbaar bij de gemeente waar de betreffende ondersteuner woont. Ondanks de uitvoerige besprekingen met gemeenten was bij enkele gemeenten niet duidelijk dat zij de ondersteuningsverklaringen dienden in te vullen en af te geven op verzoek van ondersteuners. Delfland heeft hierop de nodige actie richting de betreffende gemeenten ondernomen. Toch heeft dit bij enkele partijen veel extra inspanning gevraagd en geleid tot een verhoogde de tijdsdruk. De zogenoemde kieskring op het ondersteuningsformulier was vaak niet of niet juist ingevuld door gemeenten. Vaak werd de naam van de betreffende gemeente ingevuld, of niets. Het was daarom niet altijd duidelijk of de betreffende ondersteuner in het beheergebied van Delfland woonde. Delfland hierop ook de benodigde actie richting de betreffende gemeenten ondernomen. Uiteindelijk heeft dit niet geleid tot uitsluiting van partijen, doordat de betreffende politieke groeperingen voldoende ondersteuningsverklaringen hadden, of doordat de betreffende gemeente een aangepaste verklaring heeft afgegeven. Kandidaatstelling en GBA Onderdeel van het proces van Kandidaatstelling is het onderzoeken van de kandidatenlijsten; kandidaten moeten onderzocht worden op juistheid van naam, woonplaats, geboortedatum etc. Delfland heeft zelf de beschikking over GBA en zou hiermee rechtstreeks de vereiste controle kunnen uitvoeren. Echter op basis van het in mei 2014 genomen wijzigingsbesluit autorisatie Wet GBA ( ) heeft Delfland niet de bevoegdheid om de GBA te bevragen op basis van de Kieswet. Dit is omslachtig gebleken; Delfland heeft nu via gemeenten in haar beheergebied het betreffende onderzoek van kandidaten moeten uitvoeren. Achteraf, na de verkiezingen, is naar voren gekomen dat door onjuiste controle van een gemeente een kandidaat op de lijst woonachtig was in Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard en zich kandidaat heeft gesteld voor Delfland, zonder dat dit bekend was bij de kandidaat zelf en zonder de hiervoor de vereiste verklaring van vestiging in het beheergebied af te geven. 9

10 Kandidaatstelling en vaststelling kiesgerechtigdheid (met name in gemeenten met meerdere waterschappen) Het vaststellen van de kiesgerechtigdheid van inwoners in relatie tot de waterschapsgrenzen heeft lange tijd voor onduidelijkheid gezorgd. Delfland heeft op eigen initiatief aan alle gemeenten met meerdere waterschappen haar eigen grensadressen aangeleverd. Gemeenten gaven in een evaluatiebijeenkomst aan op basis van deze door Delfland aangeleverde adressen de kiesgerechtigheid van kiezers te hebben bepaald. De aangeleverde contourenkaart van de Unie/VNG bleek lang niet altijd goed bruikbaar of up to date. De Unie van Waterschappen adviseert in haar evaluatie middels de aanstelling van een projectleider dit probleem voor de volgende verkiezingen structureel op te lossen. Bijeenkomsten politieke groeperingen Op 13 januari 2015 heeft Delfland en bijeenkomst georganiseerd voor alle bij Delfland geregistreerde partijen en landelijk geregistreerde partijen die vooraf hadden aangegeven mee te doen met de verkiezingen. De bijeenkomst vond plaats na de registratie (23 december 2015) en vóór de dag van de Kandidaatstelling (2 februari 2015). Tijdens deze bijeenkomst heeft Delfland een toelichting gegeven op haar kerntaken, haar opkomst bevorderende campagne gepresenteerd en de te nemen stappen in het kader van de kandidaatstelling toegelicht. Na de dag van de Kandidaatstelling (2 februari 2015) werd definitief duidelijk welke politieke groeperingen mee zouden doen met de waterschapsverkiezingen. Om het proces verder goed te laten verlopen, met name gezien de zeer beperkte tijd tussen verkiezingsdag en de installatie van een nieuw bestuur is op 4 maart 2015 een bijeenkomst voor de lijstrekkers en de vertegenwoordigers van de geborgde zetels georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomst is een toelichting gegeven op alle te nemen stappen tot en met de installatie van het nieuwe bestuur en de rol van de benoemden daarin. De vertegenwoordigers van de geborgde zetels waren op dat moment bekend. Zij doorlopen (echter op basis van de Waterschapswet) voor de toelating tot het nieuwe algemeen bestuur eenzelfde soort procedure als de gekozenen en waren dus eveneens uitgenodigd. Verkiezingsdag De verkiezingsdag was hectisch voor gemeenten en vroeg veel inspanning van medewerkers. Echter deze dag is voor de gemeenten binnen Delfland zonder problemen verlopen. Stempas, kiezerspas, volmachten (incl. verzending) Gemeenten hebben aangegeven de kleur van de stembiljetten niet logisch te vinden (blauw=ps en groen=waterschappen); dit veroorzaakte enige verwarring bij de kiezers. De procedure van de kiezerspas en volmachten bleek erg ingewikkeld voor zowel de kiezer als de gemeenten. Dit is een extra aandachtspunt voor gemeenten bij de volgende verkiezingen. Stemmen willekeurig stembureau Bijna alle gemeenten met meerdere waterschappen binnen Delfland hebben zogenoemd stemmen willekeurig stembureau toegestaan. Stemmen willekeurig stembureau houdt in dat in gemeenten met meerdere 10

11 waterschappen alle kiezers in elk stembureau binnen die gemeente hun stem kunnen uitbrengen. De gemeenten gaven aan dat dit voorafgaand aan de verkiezingen veel extra inzet heeft gevraagd, maar dat kiezers hier uiteindelijk nauwelijks gebruik van hebben gemaakt. Telling stemmen Het tellingsproces bleek lastig voor de gemeenten. Zowel het vooraf vinden van voldoende tellers als het uitvoeren van twee tellingen achter elkaar. Parallel tellen bleek sneller en efficiënter dan na elkaar tellen. Vanuit Delfland is geprobeerd om stembureauleden onder medewerkers te werven, door aan te bieden de uren op een stembureau te kunnen compenseren. Toch heeft dit tot weinig aanmeldingen geleid. Voorlopige uitslag - verkiezingsuitslagnacht Delfland heeft in de nacht van de verkiezingsdag een verkiezingsuitslagnacht georganiseerd voor alle politieke partijen. Vooraf was met gemeenten afgesproken dat zij, zodra bij hen bekend, een voorlopige uitslag zouden doorgeven. De avond is goed verlopen. Er waren ± 40 aanwezigen. Op één gemeente na heeft elke gemeente een voorlopige uitslag doorgebeld en werd steeds na het binnenkomen van een voorlopige uitslag middels een presentatieprogramma (Procura) de zetelverdeling tot dat moment bekend gemaakt. De avond werd als zeer nuttig ervaren. Het geleverde presentatieprogramma van Procura heeft vooraf erg veel installatietijd gevraagd van de afdeling I&A, maar het werkte daarna goed. De verkiezingsuitslag die avond, betrof een voorlopige uitslag. De definitieve uitslag werd op 23 maart 2015 bekend )dit was vooraf duidelijk gecommuniceerd). Er is een voorlopig opkomstcijfer gepresenteerd, op basis van de afgeronde voorlopige opkomstpercentages van gemeenten. Later is op basis van de definitieve opkomstcijfers een definitief opkomstpercentage bekend gemaakt. Deze laatste berekening is gebaseerd op basis van het totaal aantal kiesgerechtigden en de totaal uitgebrachte stemmen. De definitieve uitslag bleek enkele procenten lager uit te komen, als gevolg van afrondingsverschillen in de percentages en die volledige definitieve cijfers. De media had geen interesse getoond voor deze verkiezingsnacht (te laat, de redactie is dan gesloten). Om uur kon Delfland als eerste waterschap de voorlopige uitslag met de media delen. Dit werd goed overgenomen en zeer gewaardeerd. Verkiezingsuitslag en benoemingen en geloofsbrievenonderzoek Er is een procedure Verkiezingsuitslag, hertelling en benoemingen opgesteld. Deze procedure beschrijft op basis van de Kieswet (en voor de geborgde zetels op basis van de Waterschapswet) de activiteiten en verantwoordelijkheden die ten aanzien van de verkiezingsuitslag, hertelling en benoemingen uitgevoerd moeten worden, inclusief de vereiste modelformulieren en teksten voor bekendmakingen. De dagen na de verkiezingen en het weekend van 21 en 22 maart 2015 is de verkiezingsuitslag door Delfland verwerkt. Vanwege de korte tijdspanne vroeg dit extra inzet gedurende het weekend. 11

12 Aansluitend aan de bekendmaking van de verkiezingsuitslag (maandag 23 maart 2015) zijn de benoemingsbrieven uitgereikt en hebben de meeste gekozen kandidaten/vertegenwoordigers geborgde zetels alle vereiste bescheiden ingeleverd. Via de lijstrekkers van de partijen en de vertegenwoordigers van de geborgde zetels was tijdens de bijeenkomst van 4 maart 2015 aangegeven welke stukken de benoemden dienden aan te leveren voor het onderzoek geloofsbrieven en wanneer. Het gehele proces is goed verlopen. Echter de week van de verkiezingen (19 maart) tot en met de installatie van een nieuw bestuur (26 maart) was erg hectisch. De Kieswet vereist in relatief weinig tijd uitvoering van veel wettelijke procedures. Vanwege het vereiste dat op maandag 23 maart 2015 om uur de verkiezingsuitslag bekend gemaakt moest worden is het weekend van 21 maart 2015 met een heel aantal mensen doorgewerkt om de verkiezingsuitslag te bepalen, deze te interpreteren en alle voorbereidingen voor de bekendmaking en uitreiking benoemingsbrieven van maandag 23 maart 2015 voor te bereiden. Bijna alle benoemden hebben de vereiste documenten meteen op 23 maart 2015 aangeleverd (ook de vertegenwoordigers van de geborgde zetels) en hun benoeming direct schriftelijk aanvaard. Gemeenten gaven tijdens de evaluatiebijeenkomst aan dat het hen veel inspanning heeft gekost om de twee verkiezingsuitslagen en proces-verbalen (tijdig) te verwerken. Laatste VV met oude bestuur d.d. 25 maart

13 Installatie nieuw bestuur d.d. 26 maart 2015 Verkiezingsopkomst Het aantal kiesgerechtigden van Delfland voor de waterschapsverkiezingen van 2015 bedroeg , kiesgerechtigden hebben hun stem uitgebracht. Het opkomstpercentage bedroeg 38,4%. Dit is een verdubbeling ten opzichte van de verkiezingen van 2008, toen was het opkomstpercentage 19,6 %. Delfland Landelijk gemiddelde Opkomstcijfer 38,43% 43,48 % Ongeldige stemmen 0,85 % 0,80 % Blanco stemmen 2,65 % 2,59 % Twee waterschappen hadden een lager opkomstcijfer dan Delfland (WS Brabantse Delta en WS Hollandse Delta). Het aantal ongeldige stemmen (0,85 %) en het aantal blanco stemmen (2,65 %) van Delfland was niet afwijkend ten opzichte van de andere waterschappen; zes Waterschappen hadden een hoger aantal ongeldige stemmen en zeven waterschappen hadden een hoger aantal blanco stemmen. 13

14 De landelijk gemiddelde opkomst voor de Waterschapsverkiezingen was 43,48 %. Het totaal aantal gemiddelde ongeldige stemmen was 0,80 % en het totaal aantal gemiddelde blanco stemmen was 2,59 %. Afscheidsreceptie oude bestuur d.d. 27 maart Aandachtspunten verkiezingen 2019 Stel vast op welke wijze (mogelijk vanuit de Unie van Waterschappen) het afschaffen dan wel verlagen van de vergoeding van het Gemeentefonds bespreekbaar wordt gemaakt met het I&M en BZK. Het blijft onduidelijk wie en op welke wijze het initiatief hiertoe genomen wordt. Delfland ondersteunt de visie van de Unie van Waterschappen dat de kosten evenals andere verkiezingen in Nederland die onder de Kieswet vallen, worden betaald door het Rijk. Afschaffing van een vergoeding vereist echter een aanpassing van de Waterschapswet. - Overweeg de mogelijkheid (ondanks bovenstaand) punt om jaarlijks een bedrag ten laste van de begroting te reserveren (inclusief toepassing indexatie), zodat elke vier jaar de kosten voor de verkiezingen gedekt zijn. 14

15 - Stel vast op welke wijze (mogelijk vanuit de Unie van Waterschappen) het bevragen van een GBA door waterschappen in het kader van de Kieswet mogelijk gemaakt gaat worden. - Update alle draaiboeken naar de voor 2019 geldende data en onderzoek of mogelijke wijzigingen in de Kieswet dan wel de Waterschapswet aanpassingen van de beschreven procedures vereisen, inclusief alle bijlagen. - Organiseer opnieuw bijeenkomsten met politieke partijen en vertegenwoordigers van de geborgde zetels, betrek ze tijdig bij het verkiezingstraject en maak duidelijk wanneer wat van hen wordt verwacht. - Organiseer opnieuw tijdig bijeenkomsten met gemeenten met specifieke aandacht voor de waterschapsgrenzen, de rol van gemeenten ten aanzien van ondersteuningsverklaringen, het (tijdig) aanleveren van een voorlopige verkiezingsuitslag. - Organiseer tijdig de installatie van OSV op een (standalone) pc met eigen printer. Betrek de afdeling I&A al in een vroeg stadium bij dit proces. Organiseer dat (bij voorkeur twee) projectmedewerkers met OSV kunnen werken, neem deel aan trainingen (ICTU) en oefen via de site van de Kiesraad tijdig met het OSV programma. - Houd rekening met afwijkingen tussen voorlopige en definitieve cijfers (m.b.t. verkiezingsuitslag en opkomst). Communiceer dit vooraf duidelijk. - Probeer opnieuw medewerkers van Delfland te motiveren zich in te zetten op een stembureau, mogelijk door dit verzoek onderdeel te laten zijn van de interne communicatie met betrekking tot de verkiezingen. 15

16 3. Samenwerking externe partijen 3.1. Provincie ZH De Provincie gaf in een vroeg stadium aan dat zij voornemens was geen opkomst bevorderende activiteiten uit te voeren en zich te conformeren aan de communicatie-uitingen van het Rijk. Kort voor de verkiezingsdatum. Veel later in het verkiezingstraject heeft de Provincie alsnog meegedaan met een gezamenlijke verkiezingsuiting aan de Koningskade in Den Haag. Deze samenwerking is goed verlopen Unie van Waterschappen De Unie van Waterschappen organiseerde zogenoemde klankbordgroepbijeenkomsten voor de projectleiders van alle waterschappen. Deze bijeenkomsten waren bijzonder nuttig, er werd veel informatie en/of producten uitgewisseld. Het traject van deze verkiezingen was ook voor de medewerkers van de UvW nieuw, daardoor werd niet altijd tijdig geanticipeerd richting waterschappen. Een voorbeeld is de administratieve handelingen als gevolg van zogenoemde doorwerking van partijen. Deze extra handelingen werden pas laat duidelijk Gemeenten beheergebied Delfland Al in juni 2014 heeft de dijkgraaf in samenwerking met de burgemeester van de gemeente Schiedam een brief naar alle gemeenten doen uitgaan om de aanstaande verkiezingen onder de aandacht te brengen en samenwerking te bevorderen. Gedurende het verkiezingstraject zijn op initiatief van Delfland meerdere bijeenkomsten voor alle gemeenten uit het beheergebied van Delfland georganiseerd. Ook de projectleiders van de buurwaterschappen waren hierbij uitgenodigd. Tijdens deze bijeenkomsten stond informatie-en productuitwisseling centraal. Met gemeenten met meerdere waterschappen binnen hun grenzen vond separaat overleg plaats, deze gemeenten zijn meerdere keren (in samenwerking met de buurwaterschappen) bezocht. Zo konden voor de betreffende gemeente specifieke problemen tijdig worden gesignaleerd en opgelost. Na de verkiezingen is een evaluatiebijeenkomst met gemeenten gehouden. De evaluatiepunten zijn in dit verslag verwerkt. De bijeenkomsten werden als zeer nuttig ervaren door gemeenten. De ervaring en praktische inbreng van de gemeente Rotterdam (verkiezingen gebiedscommissies) was voor andere gemeenten van grote toegevoegde waarde. De toolkit die Delfland via zijn website aanbood met daarin uiteenlopende voorbeeld teksten en brieven werd als positief ervaren. 16

17 3.4. Buurwaterschappen Samenwerking bestuurlijk-juridisch De samenwerking met buurwaterschappen is eveneens goed verlopen, zo zijn bijvoorbeeld onzekerheden ten aanzien van waterschapgrenzen in enkele gemeenten in goed overleg steeds gezamenlijk benaderd en opgelost. Er is onderling tussen de projectleiders veel afgestemd en uitgewisseld. Samenwerking communicatie De contacten met de buurwaterschappen verliepen goed. Met Rijnland is vooral veel informatie en standaard teksten uitgewisseld. Samenwerking in Rotterdam met Schieland en Krimpenerwaard en Hollandse Delta verliep ook goed. De waterschappen voerden elk hun eigen campagne. Er is gezocht naar andere overeenkomsten. Er is gezamenlijk tekst aangeleverd voor de verkiezingsuitingen van gemeente Rotterdam. Samen hebben ze Helga van Leur als ambassadeur ingezet (o.a. via RTV Rijnmond en social media) Kiesraad De Kiesraad was gedurende het traject steeds goed bereikbaar en gaf duidelijke adviezen over uitvoering of interpretatie van de Kieswet. De presentaties van de Kiesraad bij de klankbordbijeenkomsten van de Unie waren bijzonder zinvol Kieswijzer: Kieskompas Via een aanbesteding is er door de Unie van Waterschappen gekozen voor Kieskompas. Alle waterschappen hebben van deze stemwijzer gebruikgemaakt. Met behulp van een stellingenconferentie met de politieke partijen van Delfland zijn de stellingen tot stand gekomen. Er waren 30 stellingen opgenomen in de stemwijzer. Het Kieskompas van Delfland was rechtstreeks te benaderen via de speciale verkiezingssite van Delfland en de site van de Unie. Enkele Delflandse partijen hadden kritiek op de uiteindelijke selectie en beschrijving van de stellingen. Hun opmerkingen zouden niet verwerkt zijn. De stellingen waren veelal te moeilijk voor een burger. In de stellingen werd alles afgezet tegen geld. Dat is jammer. Het straalde uit dat een waterschap duur is. In de stelling kun je ook keuzes laten maken tussen twee issues of thema s. In alle communicatie uitingen van Delfland is verwezen naar het Kieskompas. Uit landelijk onderzoek blijkt het belang van een digitale stemhulp. 65% van de jongeren (tussen 18 en 25 jaar) zoekt informatie over de verkiezingen via kieswijzers. Voor alle kiesgerechtigden ligt dat percentage op 30%. 17

18 Kieskompas is door (= 5, 58%) mensen ingevuld en nog eens (= 5,25 %) mensen hebben het geraadpleegd maar niet ingevuld. 54,3 % van bezoekers was man en 45,7% was vrouw Aandachtspunten verkiezingen Onderzoek (met de Zuid-Hollandse waterschappen) in een vroeg stadium of samenwerking met de Provincie mogelijk is. - Organiseer al in een vroeg stadium bijeenkomsten met gemeenten in het beheergebied van Delfland, betrek hier de projectleiders van buurtwaterschappen bij (de eerste bijeenkomst vond plaats op 24 juli 2014). - Houd rekening met het tijdpad van gemeenten, zij maken al in een vroeg stadium afspraken met drukkerijen en moet zeer vroeg in het proces producten aanleveren. Een communicatie uiting waar Delfland input aan levert moet dus al heel snel worden opgeleverd. - Lever opnieuw een verkiezingsdefinitie aan voor partijen. - Maak de stellingen van het Kieskompas eenvoudiger zodat ze voor een burger te begrijpen zijn, of geef een heldere toelichting bij de thema s. - Vermijd dat alle stellingen afgezet worden tegen geld. Dit straalt uit dat het waterschap duur is. 18

19 4. Communicatie 4.1. Inleiding Communicatiedoelstellingen en - niveaus In 2015 vielen de verkiezingen voor de waterschappen en de Provinciale Staten tegelijk. In Unie-verband zijn er afspraken gemaakt over de verschillende niveaus waarop gecommuniceerd zou worden. De landelijke woordvoering lag bij de Unie, maar de nadruk lag op de kracht van regionale communicatie door de waterschappen, partijen en kandidaten zelf. Parallel aan de communicatieniveaus zijn er ook drie communicatiedoelstellingen: 1. De kiezer weet dat er verkiezingen zijn voor provincies én waterschappen. Landelijke opkomst bevorderende campagne van het Rijk. Postbus 51-spotje: Er zijn twee verkiezingen op 18 maart. Fragment tv-spot verkiezingen door het Rijk. 2. De kiezer kent de taken van het waterschap. Regionale opkomst bevorderende campagne door Delfland. Stem! Ook op water. 19

20 De drie campagnebeelden van Delfland. 3. De kiezer weet dat er wat te kiezen valt. Politieke campagne bij Delfland. Partijen geven regionale inhoud en kleur. Er valt wat te kiezen. Politieke campagnes. 20

21 Strategie Om de opkomst naar de stembussen te vergroten heeft Delfland ingezet op twee communicatiesporen: 1. Een publiekscampagne met in de hoofdrol de Waterman. Dit is een gefinancierde massa mediale campagne. 2. Een multimedia campagne waarbij er gebruik gemaakt wordt van free-publicity. Via traditionele media (kranten, tv, radio) en social media (twitter, facebook, Linkedin, blogs) Stichting Politieke Academie Voor een succesvollere inzet van de klassieke communicatiemiddelen en aanscherping van de communicatie- en campagneplannen is het van belang antwoorden te verkrijgen drie vragen: waar woont de potentiele kiezer, wie is hij/zij en wat zijn de thema s en onderwerpen die de burger bezig houd op het gebied van water. Vandaar dat Delfland Stichting Politieke Academie heeft ingeschakeld. De stichting is gespecialiseerd in strategische data-analyses zich ten behoeve opkomstbevordering bij verkiezingen. Zij hebben het gebied van Delfland in kaart gebracht en daarbij antwoord gegeven op de drie vragen. Op basis hiervan kon Delfland het gebied prioriteren. Welke mensen zijn eerder geneigd te stemmen en welk boodschap sluit aan bij hun belevingswereld? De blauwe blokjes geven aan waar de potentiële kiezers van Delfland wonen. Stemhulp Een digitale stemhulp is een mooi middel om het beeld te versterken dat er wat te kiezen valt en het helpt partijen om zelf na te denken op welke punten ze zich profileren. Ook is het populair bij de kiezers. Succes is afhankelijk van hoe goed het wordt ingevuld door de partijen. De waterschappen werkten met Kieskompas Activiteiten en bevindingen Uniecommunicatie De Unie heeft een beeldconcept aanboden dat de waterschappen met hun eigen logo als afzender konden gebruiken voor opkomstbevordering. 70% van waterschappen heeft hier gebruik van gemaakt. Delfland heeft besloten een eigen campagne in te zetten. Hiermee verwacht Delfland de kiezers in zijn gebied meer te prikkelen en aan te zetten om te gaan stemmen. De buurwaterschappen Rijnland en Hollandse Delta voerden ook een eigen campagne. De Unie heeft afstemming gehad met het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) over de opkomst bevorderende campagne die zij altijd inzet in aanloop naar de verkiezingen. Dat heeft geresulteerd in campagnespots (op radio, televisie), banners en advertenties in dagbladen waarin de twee verkiezingen nadrukkelijk onder de aandacht zijn gebracht. Uit onderzoek 21

22 van TNS Nipo blijkt dat 70% van de kiezers wist welke twee verkiezingen op 18 maart plaats zouden vinden. Ook bood het ministerie samen met de Kiesraad via meer informatie aan voorkiezers over de dubbele verkiezing. Publiekscampagne Delfland Delfland koos voor een eigen campagne met een korte, krachtige, eenvoudige boodschap die op prikkelende en op een ietsje brutale manier werd gebracht. De campagne werd in gefaseerd uitgerold. Fase 1. Lancering op 1 januari: Op ludieke wijze underground kennismaking met de stijlicoon van de campagne de Waterman met zijn levensgrootte stempotlood. Waterman had veel bekijks en media-aandacht tijdens Nieuwjaarsduik. De gefaseerde introductie van de campagne heeft goed gewerkt. De blauwe Waterman was een bijzondere verschijning en kreeg daardoor de gewenste aandacht om de verkiezingen al in een vroeg stadium onder de aandacht te brengen. Zeker zijn eerste optreden tijdens de Nieuwjaarsduik in Scheveningen heeft veel publiciteit en leuke foto s met bewoners opgeleverd. De gemaakte foto s konden mensen via de speciale verkiezingswebsite van Delfland downloaden. Op de Delflandse verkiezingswebsite stemookopwater.nl was alle relevante informatie voor de bewoners te vinden. Fragment website stemookopwater.nl. 22

23 Fase 2. Wat vanaf 9 februari: 18 maart 2015 Stem! Ook op water De Waterman vertelde dat je op 18 maart ook mag stemmen voor een nieuw bestuur bij Delfland; naast de verkiezing bij de provincie. Als gadget deelde hij een stempotlood uit in de kleuren rood en blauw met de slogan: Ik stem op water. U toch ook! De Waterman wacht samen met reizigers op de Waterexpress. Een tram die rijdt van Delft naar Den Haag was gedurende de gehele campagne omgedoopt tot Waterexpress. Dijkgraaf Van Haersma Buma gaf in deze tram samen met de opvallende Waterman ook de aftrap van de campagne. Fase 3. Waarom vanaf 3 maart: publiciteit Via diverse uitingen, free publicity en social media maakte Delfland duidelijk waarom je zou moeten stemmen. Je kon de uitingen van Delfland in het straatbeeld bijna niet missen. Daarnaast ging de Waterman in de laatste twee weken voor de verkiezingen ook naar de kiezers toe en bezocht verschillende evenementen en winkelcentra om mensen te wijzen op de verkiezingen en het belang ervan. Verschillende campagne uitingen. 23

24 Delfland plaatste in de weken voor de verkiezingen levensgrootte stempotloden voor de deur van de Unie van Waterschappen, Kamer van Koophandel, Rijkswaterstaat en de provincie Zuid-Holland. Deze borden verschenen bij meerdere landelijke media om de twee verkiezingen op een dag te visualiseren. Levensgrootte potloden langs de Koningskade in Den Haag. Fase 4. Meedoen laatste twee weken: laat zien dat je gaat stemmen. Het idee was dat als je ziet dat andere mensen stemmen, je eerder geneigd bent zelf ook naar de stembus te gaan. Kiezers konden via de speciale site gekoppeld aan hun facebookprofiel kenbaar maken: Ik stem ook op water. Het bleek lastig mensen te motiveren op voorhand kenbaar te laten maken dat ze ook zouden gaan stemmen. Inwoners staan toch nog te ver van het waterschap af. En daarbij komt dat de politieke partijen nauwelijks duidelijk maakten wat er nu te kiezen viel. Gezien de gevoeligheid over kosten en tarieven had Delfland besloten geen prijs te verloten onder de stemmers van de facebookactie. Een dergelijke actie heeft deze impuls eigenlijk wel nodig om goed van de grond te komen. In totaal hebben 401 mensen via deze actie aangeven dat ze ook gaan stemmen. 24

25 Externe ambassadeur In lijn van de campagne ik stem ook heeft Delfland Helga van Leur gevraagd of zij onze ambassadeur voor de waterschapsverkiezingen wil zijn. Toevallig had het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard hetzelfde idee. Zo werd Helga van Leur de ambassadeur voor de drie Rotterdamse waterschappen. Via een tv- en radiospot en social media riep ze op ook te gaan stemmen voor water. Helga van Leur samen met de drie dijkgraven. Free publicity Al in een vroeg stadium is contact gelegd met omroep West en het AD om in gezamenlijk overleg een aantal momenten en onderwerpen over de waterschapsverkiezingen in te plannen. Met omroep West verliep dit heel constructief. Zij voelde ook de behoefte en noodzaak om de kiezers uit te leggen waar het waterschap over gaat. Het AD gaf in eerste instantie aan dat ze weinig over de verkiezingen zouden publiceren omdat het (nog) niet leefde bij de lezers. Uiteindelijk waren ze o.a. ook aanwezig in de Waterexpress bij de start van de campagne. Veel lokale rtv-stations probeerde tegen betaling de verkiezingen in de uitzending op te nemen. Delfland reageerde hierop afwijzend. Omroep WOS, Vlaardingen en Delft nodigde Delfland uit voor een live radiogesprek. Helga van Leur heeft in het RTL-nieuws, radio Coen&Sanders Show en radio538 Everts Staat ook nationaal aandacht gevraagd voor de waterschapsverkiezingen. Hiermee werd een jongere doelgroep bereikt. Monitoring tijdens de verkiezingen Tijdens de verkiezingen zijn actief de social media gemonitord. Dat deed Delfland om tijdig te weten wat er speelt en adequaat te kunnen reageren. Tot echte interactie, echt het gesprek aangaan, kwam het echter nauwelijks. Delfland moest nog bouwen aan zijn online presence en een echte gesprekspartner worden. Dat ben je niet zomaar. Daarnaast liepen ze tegen het dilemma aan hoe diep je als waterschap kunt gaan in je communicatie over de verkiezingen en wat aan de politieke partijen zelf is om te vertellen. Door het monitoren konden wel snel vragen en opmerkingen die via social media binnenkwamen worden beantwoord en verwerkt. Ook is actief getwitterd door Delfland. Door gezamenlijk met de andere waterschapen gebruik te maken van een hashtag (#WSV2015) is het gelukt om in de periode tussen 1 februari en 19 maart 1,6 miljoen aan externe respons te bereiken. Niet alleen de sociale media zijn gemonitord, ook digitale (nieuws)bronnen zijn gevolgd. In aanloop naar de verkiezingen is wekelijks een tamtam gemaakt met daarin belangrijke en opvallende punten uit online en social media. Zo kon Delfland waar nodig tijdig bijsturen. 25

26 Reacties vanuit de sociale media Bij het bekijken van reacties in de sociale media, valt op dat de meeste kiezers zich pas uiten vanaf het moment dat de stempassen in de bus vallen. Daarvóór is het online verkiezingsgesprek voornamelijk afkomstig van politieke partijen en hun individuele kandidaten. Reacties van potentiële kiezers variëren van: waarom is het biljet voor de provinciale staten verkiezingen blauw en voor de waterschapsverkiezingen groen, en waarom zou ik stemmen, tot wat moet ik stemmen. Uit online reacties blijkt dat het Kieskompas soms helpt bij het maken van een keuze, maar lang niet altijd. Ook mensen die zichzelf bestempelen als trouwe kiezer, geven na afloop van een bezoek aan het Kieskompas regelmatig aan nog steeds te zoeken naar wat politieke partijen van elkaar onderscheidt. Daarnaast wordt er twijfel geuit over het waarom van de waterschapsverkiezingen. Toch blijkt het sentiment overwegend neutraal: 86,6% t.o.v. positief 7,7% en negatief 5,7%. Politieke campagne Delfland In de regio moet duidelijk worden waar mensen voor kunnen kiezen. Dit was de taak van de politieke partijen. Die politieke keuzes zijn voorafgaand aan de verkiezingen niet sterk zichtbaar geweest. Vaak werden alleen college besluiten gepubliceerd, zonder de achterliggende overwegingen en discussies. Daarmee maak je de keuzemogelijkheden onzichtbaar. Veel mensen vroegen zich af waarom ze moesten gaan kiezen. Laat staan dat ze wisten wat ze moesten kiezen. Zowel standpunten als kandidaten waren een grote onbekende. En wil je mensen ergens warm voor maken, dan moet je dit wel doen. Je kunt stellen dat de politieke partijen hier nog een wereld te winnen hebben. Ondersteuning door Delfland aan partijen De politieke campagnes moesten geheel door partijen zelf worden gevoerd. Wel heeft Delfland ondersteund met een informatiemarkt op 30 september 2015 om belangstellenden te informeren over het belang om een bestuursfunctie bij ons waterschap te bekleden en de belangrijkste issues van het waterschap zichtbaar te maken. De informatieavond is door ongeveer 25 belangstellenden bezocht. Alle benodigde informatie voor de kandidaat bestuurders was te vinden op de site van Delfland. De standpunten van de verschillende partijen heeft Delfland met de kiezers gedeeld via zijn speciale verkiezingspagina en in een pagina grootte advertentie in de week voor de verkiezingen. 26

27 Interne campagne Voordat een campagne naar buiten wordt gebracht is het van groot belang om eerst de interne organisatie te informeren en draagkracht te krijgen voor het concept. De medewerkers zijn immers belangrijke ambassadeurs voor de organisatie én voor de verkiezingen. Ze kunnen zelf (pro)actief het verhaal vertellen of er tijdens een terloops gesprek mee geconfronteerd worden. Alle collega s moesten dezelfde basisinformatie hebben over het wanneer en waarom over de verkiezingen. En op de hoogte zijn van de inzet van de campagne van Delfland (de Waterman). Vandaar dat Delfland voorafgaand aan de externe campagne een interne campagne is gestart. Deze bestond ook uit een aantal fasen. Klankbordgroep Met een groep collega s afkomstig uit diverse afdelingen uit de organisatie, is twee keer een sessie belegd waarin opgehaald is wat collega s belangrijk vinden, waarover en hoe ze geïnformeerd willen worden. De behoefte naar het antwoord op de vraag wat valt er te kiezen? bleek groot. Maar tegelijker tijd ook lastig te beantwoorden. Dit moest bij de politiek vandaan komen. Naast Delfland brede communicatiekanalen zoals boodschappen en intranet, stelden collega s het op prijs om in teamverband of per sector geïnformeerd te worden. Een van de reacties die tijdens zo n sessie naar voren kwam, is dat ze verwacht hadden ook in gesprek te kunnen met de kandidaat bestuurders. Om op deze manier meer inzage te krijgen in de programmastandpunten. De medewerkers zijn immers de ambassadeurs voor de verkiezingen. Dit is wellicht een afweging voor de volgende keer. Verder was er behoefte aan een compacte flyer met uitleg over het hoe, waarom en wanneer van de verkiezingen ze konden uitdelen aan relaties en bekenden. Er zijn vier verschillende flyers gemaakt, aansluitend bij de belevenis van de verschillende de potentiële kiezers. Introductie campagne Gelijk aan de introductie van de externe campagne is er ook voor een gefaseerde introductie intern gekozen: 1. Videoboodschap over de komst van verkiezingen door loco dijkgraaf via aan iedereen 2. Making-of filmpje met eerste fragmenten van de campagne en de Waterman (nog onherkenbaar in beeld gebracht) 3. Fotoberichten op intranet en Yammer waarbij de Waterman opdook tijdens het werk bij collega s. 4. Postercampagne waarbij verschillende collega s opriepen ook te gaan stemmen met daarbij hun persoonlijke reden waarom stemmen op water belangrijk is. Interne postercampagne 27

28 5. Tijdens de nieuwjaarsreceptie werd de Waterman daadwerkelijk voorgesteld. Medewerkers konden met de Waterman op de foto. 6. Via een vaste rubriek op intranet was alle benodigde basisinformatie en materialen beschikbaar en werden de medewerkers geïnformeerd over de fase van de externe campagne. Extra middelen voor de ambassadeurs De medewerkers van Delfland vormden een grote groep ambassadeurs van de verkiezingen. Er is een oproep uitgegaan naar alle medewerkers met het verzoek de waterschapsverkiezingen bij relaties en tijdens bijeenkomsten (zowel zakelijk als privé) onder de aandacht kunnen brengen. Hiervoor was het tweekleurig stempotlood en een flyer beschikbaar. Verder hadden veel medewerkers het stempotlood met de oproep 18 maart 2015 Ik stem. Ook op water! in hun digitale handtekening onderaan hun mail geplaatst. Ook het social medianetwerk van de medewerkers zelf is door de collega s ingezet om aandacht te vragen voor de verkiezingen. Voor de enthousiaste ambassadeurs was er een raamposter die je thuis achter je voorraam kon bevestigen. Hier is maar heel beperkt gebruik van gemaakt. En er was een sticker voor de achterruit van je auto. Circa 175 collega s hebben daar gehoor aan gegeven. Ook alle bedrijfsauto s reden rond met de campagnesticker. Afbeelding autosticker Impactonderzoek Wat het effect van een opkomst bevorderende campagne is, is niet één op één vast te stellen. Er spelen vele (externe) factoren mee die bepalend zijn voor het resultaat. De koppeling aan de Staten verkiezing alsmede de samenstelling van de Eerste Kamer heeft uiteraard invloed. Delfland wilde met het oog op eventuele toekomstige campagnes onderzoeken of er aanwijzingen zijn dat de confrontatie met campagne uitingen bewoners heeft gestimuleerd om te gaan stemmen bij de waterschapsverkiezingen? Ervan uitgaande dat in dit geval een aanwijzing is te vinden in een verschil in stemgedrag tussen degenen die zich herinneren wel en degenen die zich niet herinneren campagne uitingen te hebben gezien. 28