Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O)

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O)"

Transcriptie

1 Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O) Dit document geeft definities en een beknopte lijst van voorbeelden van O&O-activiteiten in verschillende sectoren. Het bevat geen exhaustieve opsomming van O&O-activiteiten. U kan dus O&O-activiteiten hebben die niet zijn opgenomen in de onderstaande voorbeeldlijsten, maar die wel beantwoorden aan de principes en definities van O&O. U kan deze activiteiten wel degelijk in de vragenlijst rapporteren als O&O-activiteiten. 1. Bron Voor het meten van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten hanteren wij internationale richtlijnen, meer bepaald van de Frascati Manual (OESO, 2015). Het volledige (Engelstalige) document vindt u hier. Het (Engelstalige) hoofdstuk dat specifiek en vrij uitgebreid handelt over de definitie van onderzoek en ontwikkeling vindt u hier. Hieronder geven wij enkele hoofdpunten weer. 2. Basisdefinitie van onderzoek en ontwikkeling Onderzoek en experimentele ontwikkeling (O&O) omvat het creatieve werk dat op systematische wijze ondernomen wordt met als doel de beschikbare kennis uit te breiden (inbegrepen ook de kennis van mens, cultuur en maatschappij) en het gebruik van deze beschikbare kennis om nieuwe toepassingen te ontwerpen. (Frascati Manual, paragraaf 2.5, p. 44) 3. Hoe bepalen of het al dan niet om O&O gaat? Onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten hebben altijd als doel tot nieuwe bevindingen te komen en wetenschappelijke of technische onzekerheden weg te werken. Om van een O&O-activiteit te kunnen spreken, moet aan vier criteria voldaan zijn: - Nieuw in vergelijking met de bestaande kennis binnen de sector - Creatief: geen routinematig karakter - Onzeker: O&O begint wanneer de oplossing van een probleem niet evident is en de uitkomst onzeker - Gepland: er wordt tijd, budget en personeel voor voorzien Ook activiteiten die deel uitmaken van een O&O-project worden beschouwd als O&O-activiteiten. 1

2 4. Wat behoort tot O&O? Onderzoek en Ontwikkeling (O&O) omvat drie activiteiten: fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en experimentele ontwikkeling. Fundamentele onderzoeksactiviteiten zijn gericht op het bekomen van nieuwe kennis, zonder al nieuwe mogelijkheden tot toepassingen in gedachten te hebben. Toegepaste onderzoeksactiviteiten zijn gericht op het bekomen van nieuwe kennis, waarbij men wel al nieuwe toepassingsmogelijkheden in gedachten heeft. Dit impliceert dat er rekening wordt gehouden met bestaande kennis met als doel welbepaalde problemen op te lossen. Toegepast onderzoek resulteert in een proefmodel van het product, het proces of de werkwijze. Men kan de kennis of de informatie die uit het toegepast onderzoek komt, in het algemeen patenteren of beschermen door geheimhouding. Experimentele ontwikkeling is de testfase van de ontwikkeling en heeft als doel op een systematische manier te komen tot nieuwe of verbeterde goederen, diensten of processen. 5. Wat behoort niet tot O&O? Alle activiteiten met een routinematig karakter, tenzij zij deel uitmaken van een O&O-project. testen en standaardisatie: Het handhaven van regionale, nationale en internationale regelgeving en normen, ijking, routinematige controles en analyses van materialen, componenten, producten, processen, bodem- en omgevingsstalen, maken geen deel uit van O&O. Echter, als producten aangepast moeten worden aan nieuwe normen en daarbij technische veranderingen aan het product moeten worden aangebracht, dan kan het bij die veranderingen wel gaan om O&O. onderzoeksactiviteiten in de mijnbouw- en petroleumindustrie: Deze activiteiten zijn van nature geen O&O. Ondanks de verwarring qua terminologie, gaat het hier om de prospectie van natuurlijke bronnen en niet om wetenschappelijk onderzoek. Het ontwikkelen van nieuwe exploratiemethoden valt echter wél onder O&O. Het installeren en op punt stellen van de nodige machines en uitrusting voor productie op grote schaal, wordt op zich niet beschouwd als O&O, tenzij deze activiteit leidt tot bijkomende O&O, zoals bv. door de ontwikkeling van nieuwe machines of nieuwe procedures. design: onderzoeksactiviteiten die louter veranderingen van stijl of mode inhouden en die geen enkele technische vernieuwing teweegbrengen (in het bijzonder in de meubel- en textielindustrie) productie op proef bij het opstarten van een commercieel productieproces: eens alle nodige wijzigingen aan een prototype zijn aangebracht, en de testfase in voldoende mate afgerond is, mogen de eerste reeksen geproduceerde producten in de inloopfase van het productieproces niet meer tot O&O gerekend worden. Tenzij deze inloopfase leidt tot wijzigingen in het ontwerp of de samenstelling van het product, is het hoofddoel hier immers niet de verbetering van het product zelf, maar het opstarten van de productie. De kosten van het op punt stellen van de nodige uitrusting voor de productie op grote schaal worden bijgevolg ook niet tot de O&O-uitgaven gerekend. uitgaven voor patenten en licenties: werkingskosten, administratieve en juridische kosten gemaakt voor intellectuele eigendom ( intellectual property rights, IPR) 2

3 6. Speciale O&O-activiteiten In principe behoren ook volgende activiteiten tot O&O: het ontwerpen, bouwen en testen van prototypes: deze activiteiten behoren tot O&O, of het nu gaat om één enkel prototype, of om verscheidene prototypes, en of die nu achtereenvolgens gemaakt zijn, dan wel alle tegelijk. Echter, wanneer de nodige wijzigingen aan de prototypes zijn aangebracht en de testfase in voldoende mate afgerond is, bereikt men het eindpunt van de O&O-fase. Het aanmaken van meerdere kopieën van een prototype voor tijdelijke commerciële, medische of militaire doeleinden, na het afronden van de testfase, behoort niet meer tot O&O. Het is namelijk het doel van een prototype om de onderzoekshypotheses experimenteel na te gaan, om wetenschappelijke en technische twijfels en onzekerheden weg te nemen, zonder zich bezig te houden met hoe het product er in zijn finale productiestaat zal uitzien. Opmerking: Bij erg grootschalige projecten en erg dure pilootinstallaties, zoals bv. bij de bouw van een nieuw type van kernreactor of ijsbreker, wordt vaak voor een groot deel gebruik gemaakt van bestaande materialen en technologieën. Vaak worden deze ook gebouwd voor zowel onderzoeksdoeleinden als voor hun primair doel (bv. het opwekken van energie, het breken van ijs). De bouw van zulke installaties en prototypes mag niet in zijn geheel tot O&O gerekend worden, maar enkel die elementen die te maken hebben met het gebruik ervan als prototypes. de bouw en het beheer van een pilootinstallatie: dit behoort tot O&O zolang dit in hoofdzaak gebeurt om ervaring op te doen en om technische of andere gegevens te verzamelen, die gebruikt worden: - om onderzoekshypothesen te evalueren - om de samenstelling van producten te wijzigen (de gebruikte verhoudingen, bestanddelen, technieken, ) - om speciale apparatuur en installaties/constructies te ontwerpen die nodig zijn voor nieuwe bedrijfsprocessen - om de handleidingen en instructies voor te bereiden voor nieuwe bedrijfsprocessen Echter, zodra deze testfase voorbij is en een pilootinstallatie draait als een normale commerciële productie-eenheid, wordt haar activiteit niet meer gezien als O&O, zelfs als ze nog steeds pilootinstallatie wordt genoemd. 3

4 7. Onderscheid tussen intern verrichte en uitbestede O&O-activiteiten Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen intern verrichte en uitbestede O&O-activiteiten. o Intern verrichte O&O (zelf uitgevoerde O&O) omvat O&O-activiteiten uitgevoerd binnen de eigen onderneming (met eigen personeel en/of op de eigen werkvloer) voor eigen projecten of voor gebruik binnen de groep Contractonderzoek uitgevoerd door uw onderneming voor derden (zowel private ondernemingen, als overheden en nonprofitinstellingen), zoals - klinische testen (fasen 1, 2 en 3) - medische niet-klinische O&O - overige onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten uitgevoerd voor derden O&O uitgevoerd binnen uw onderneming in opdracht van moeder-, dochter- of zusterbedrijven (hetzij op contractbasis, hetzij via overheadregelingen) o Uitbestede O&O omvat O&O aangekocht door uw onderneming (op niveau van uw ondernemingsnummer) en verricht door andere ondernemingen of instellingen O&O-activiteiten van andere ondernemingen binnen uw groep (dochter-, zuster- of moederondernemingen), uitgevoerd in opdracht van en betaald door uw onderneming (hetzij op contractbasis, hetzij via overheadregelingen) 8. Medewerkers betrokken bij intern verrichte onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten Dit zijn alle medewerkers die rechtstreeks betrokken zijn bij de intern verrichte O&O-activiteiten van uw onderneming. zaakvoerders, eigenaars en eigen personeel: - onderzoekers en O&O-managers: wetenschappelijk geschoold personeel of leidinggevenden over O&O in uw onderneming - technisch personeel dat op hoog niveau meewerkt onder de supervisie van onderzoekers of O&O-managers - ondersteunend personeel: administratief personeel dat rechtstreeks betrokken is bij de O&O-activiteiten van de onderneming externe consultants die onder uw rechtstreekse bevoegdheid meewerken aan uw intern verrichte O&O-activiteiten: - afkomstig uit andere ondernemingen binnen uw groep - afkomstig uit niet-verwante ondernemingen of instellingen medewerkers die O&O-activiteiten uitvoeren voor andere ondernemingen (inclusief ondernemingen van uw groep), maar die op de loonlijst van uw onderneming staan. 4

5 9. Uitgaven voor intern verrichte onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten De bruto-uitgaven voor intern verrichte O&O-activiteiten zijn alle uitgaven die aan intern verrichte O&Oactiviteiten gespendeerd zijn, ongeacht de financieringsbron. Binnen de uitgaven voor intern verrichte O&O kunnen drie grote kostenposten onderscheiden worden: Personeelskosten brutoloonkosten van het eigen O&Opersoneel, ook indien dit personeel bij u in loondienst is, maar elders werkzaam, bv. bij andere ondernemingen (binnen uw groep of daarbuiten) kost van externe consultants die onder uw rechtstreekse bevoegdheid meewerken aan uw intern verrichte O&O-activiteiten (zie andere werkingsuitgaven) loonkost van personeel van algemene diensten zoals HR en boekhouding (maar de hiermee verbonden overheadkosten worden wel mee opgenomen in de andere werkingsuitgaven) Andere werkingsuitgaven kost van externe consultants die onder uw rechtstreekse bevoegdheid meewerken aan uw intern verrichte O&O-activiteiten (laboratorium)materiaal, water, brandstof, boeken, abonnementen op kranten en tijdschriften, lidmaatschap van wetenschappelijke organisaties, kosten gerelateerd aan kleine prototypes of modellen gemaakt door derden overheadkosten en direct toewijsbare kosten aan O&O voor bv. onderhoud, beveiliging, HR, boekhouding en IT Investeringen jaarlijkse bruto-uitgaven, zonder belastingen en afschrijvingen, voor de aankoop van vaste activa in het kader van de intern verrichte O&O-activiteiten van de onderneming: Het betreft dus nieuwe vaste activa die in het beschouwde jaar werden aangekocht specifiek voor O&O. aankoop van grond, uitgaven gedaan voor de bouw of aankoop van gebouwen specifiek voor intern verrichte O&O-activiteiten, inbegrepen de uitgaven gedaan voor belangrijke verbeterings-, aanpassings- of herstellingswerken aankoop van instrumenten en uitrusting (groot materieel en zware uitrusting), gebruikt voor intern verrichte O&O-activiteiten afschrijvingen en resterende boekwaarden van vorige jaren 5

6 10. Voorbeelden van O&O-activiteiten per sector Landbouw (Nace-BEL 01) onderzoek naar biologische bestuiving en bestrijding onderzoek naar nieuwe plantenrassen en naar verbeteringen van die rassen door middel van nieuwe kruising en bloeiproeven omschakeling van het gebruik van conventionele naar milieuvriendelijke insecticiden Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken (Nace-BEL 10-11) onderzoek naar en ontwikkeling van palmolie-vrije spreads onderzoek naar de vetzuursamenstelling van voedingsmiddelen en de ontwikkeling van gezondere alternatieven routinematige testen en metingen om de kwaliteit van voedingsmiddelen of dranken te bepalen juridische opvolging van regelgeving en Vervaardiging van textiel, kleding, hout, leer en papier (Nace-BEL 13-17) ontwikkeling van nieuwe coatings die bv. brandvertragend werken integratie van elektronica in weefsels met geleidende draden voor sensoren onderzoek naar ecologischere productiemethoden zoals gebruik van zout water voor proceskoeling of recycleerbaarheid van producten en grondstoffen louter implementatie van nieuwe producten en technieken zoals het gebruik van nieuwe coatings of garen het aankopen van milieuvriendelijkere grond- en hulpstoffen design: louter veranderingen van stijl of mode die geen enkele technische vernieuwing teweegbrengen Vervaardiging van chemische producten (Nace-BEL 20) synthese van nieuwe polymeren efficiëntieverhoging bij de omzetting van grondstoffen naar eindproduct ontwikkeling van nieuwe coatings, verven of inkten routinematige testen en metingen voor het bepalen van de kwaliteit schaalvergrotingen juridische opvolging van regelgeving en het invoeren van reeds bestaande technieken of het in gebruik nemen van machines die reeds op de markt zijn Farmaceutische sector (Nace-BEL 21) het uitvoeren van klinische testen (fasen 1, 2 en 3) vernieuwde productie van eiwitten via celcultuur ontwikkeling van niet-invasieve prenatale testen de commercialisatiefase (fase 4), tenzij deze fase verdere wetenschappelijke of technologische vooruitgang teweegbrengt 6

7 louter technische ondersteuning van productie Vervaardiging van producten van rubber of kunststof, niet-metaalhoudende mineralen of metaal (Nace-BEL 22-25) ontwikkeling van een spiegel met geïntegreerde verlichting onderzoek naar onkruidwerende zanden ontwikkeling van brandwerende technologische vernieuwing eenheden ventilatieroosters technische ontwikkeling in het kader van een nieuwe regelgeving juridische opvolging van regelgeving en productie van een nieuwe collectie zonder louter uitvoeren van berekeningen of metingen Vervaardiging van informaticaproducten en elektronische en optische producten en elektrische apparatuur (Nace-BEL 26-27) onderzoek naar netwerkalgoritmen aankoop van hardware of (embedded) software ontwikkeling van temperatuur-meetsystemen op basis van optische glasvezel louter adaptatie van bestaande producten aan de eisen van een klant ontwikkeling van nieuwe sensoren en halfgeleiderproducten louter technische ondersteuning van productieeenheden ontwikkeling van informatiesystemen om energiegebruik tijdens productieprocessen te meten Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen (Nace-BEL 28) project rond automatisering en robotisering van tuinbouwwerktuigen onderzoek naar nieuwe technologieën voor meer veelzijdige 3D-printers ontwikkeling van nieuwe materialen voor lichtere machines louter adaptatie van bestaande machines aan de eisen van een klant Vervaardiging van transportmiddelen (Nace-BEL 29-30) ontwikkeling van nieuwe assen voor EURO6-motoren onderzoek naar ergonomisch comfort bij langeafstandsvervoer methodiek van opbouw van trucks door middel van geplooide panelen ontwikkeling van spaken met locking systemen design: louter veranderingen van stijl of mode die geen enkele technische vernieuwing teweegbrengen 7

8 Vervaardiging van meubelen (Nace-BEL 31) onderzoek naar ergonomisch comfort ontwikkeling van nieuwe systemen om meubelen om te vormen of functionaliteiten te combineren het aankopen van milieuvriendelijkere grond- en hulpstoffen design: louter veranderingen van stijl of mode die geen enkele technische vernieuwing teweegbrengen Vervaardiging van medische en tandheelkundige instrumenten en benodigdheden (Nace-BEL 32.5) ontwikkeling van stuurbare chirurgische endoscopische instrumenten eisen van een klant ontwikkeling van nieuwe patiëntfixatiesystemen in oncologie en radiotherapie louter adaptatie van bestaande producten aan de Reparatie en installatie van machines en apparaten (Nace-BEL 33) ontwikkeling van een nieuwe bumpersensor voor AGV-systemen op basis van sonar technologie louter adaptatie van bestaande producten of diensten aan de eisen van een klant Productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en gekoelde lucht; Winning, behandeling en distributie van water; Afvalwaterafvoer; Inzameling, verwerking en verwijdering van afval; terugwinning; Sanering en ander afvalbeheer (Nace-BEL 35-39) onderzoek naar verbeterde verbrandingsparameters in een biokrachtcentrale onderzoek naar micropolluenten onderzoek naar kerncentrales die kernafval als brandstof gebruiken juridische opvolging van regelgeving en conformering naar milieuwetgeving asset management van de infrastructuur maintenance engineering Bouwnijverheid (Nace-BEL 41-43) onderzoek naar eigenschappen en/of toepassingen van materialen ontwikkeling van nieuwe bouwtechnieken ontwikkeling van berekenings- en ontwerptools, EN-normen of validatieprocedures haalbaarheidsstudies design: architecturale of esthetische aanpassingen milieu-impactstudies juridische opvolging van regelgeving en 8

9 Groot- en detailhandel (Nace-BEL 45-46) onderzoek naar nieuwe of sterk verbeterde logistieke systemen, zoals bevoorradings- of inventarissystemen die bij de planning rekening houden met seizoenschommelingen of waves onderzoek naar processen bij het vermarkten van goederen of diensten onderzoek naar nieuwe doseermethodes om zuurstoftherapie in ziekenhuizen te optimaliseren naar comfort en verbruik (Nace-BEL 46.46) uitbreiding van het gamma door de aankoop van nieuwe producten marktonderzoek Opslag en vervoerondersteunende activiteiten (Nace-BEL 52) ontwikkeling van traceermethoden voor zendingen (logistiek) het invoeren van een lean logistics proces real time optimalisatie van planningen louter adaptatie van bestaande diensten aan de eisen van een klant Uitgeverijen, productie van films en video- en televisieprogramma s, programmeren en uitzenden van radio- en televisieprogramma s (Nace-BEL 58-60) onderzoek naar digitaal lesmateriaal aankopen van nieuwe software door vernieuwde methodes van mediagebruik scouting en casting Telecommunicatie (Nace-BEL 61) ontwikkeling van nieuwe communicatieprotocollen ontwikkeling van nieuwe spectrumaggregatiemethoden marktonderzoek Ontwerpen en programmeren van computerprogramma s, computerconsultancyactiviteiten en aanverwante activiteiten (Nace-BEL 62) softwareontwikkeling die nieuwe stellingen of algoritmes in het gebied van de theoretische computerwetenschappen oplevert ontwikkeling op het niveau van besturingssystemen, architectuur, programmeertalen, data-management of communicatiesoftware ontwikkeling van bedrijfssoftware en informatiesystemen op basis van gekende methoden en bestaande software-tools het actualiseren of klantspecifiek maken van software ondersteuning en debugging van bestaande systemen omzetting en/of vertaling van programmeertalen 9

10 Bank- en verzekeringssector (Nace-BEL 64-66) wiskundig onderzoek in de context van financiële risicoanalyse ontwikkeling van risicomodellen voor kredietbeleid onderzoek naar zelflerende algoritmen voor het aanbevelen van profielen aan gebruikers ontwikkeling van bedrijfssoftware en informatiesystemen op basis van gekende methoden en bestaande software-tools aankoop van software voor e-banking louter data analyse Adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer (Nace-BEL 70) onderzoek naar nieuwe softwaremodellen nieuwe marketingstrategieën uitwerken het aankopen van of het ontwikkelen van bedrijfssoftware en informatiesystemen op basis van gekende methoden en bestaande softwaretools uitdenken van de visie en strategie van de onderneming Architecten en ingenieurs; technische testen en toetsen (Nace-BEL 71) onderzoek naar nieuwe meetmethoden; onderzoek naar wiskundige modellen om machinaal imperfecties te ontdekken ontwikkeling van meetsystemen voor het bepalen van de uitzettingscoëfficiënt van materialen routinematige analyses, testen, metingen en ontwerpen haalbaarheidsstudies het aankopen van of het ontwikkelen van bedrijfssoftware en informatiesystemen op basis van gekende methoden en bestaande softwaretools ondersteuning en debugging van bestaande systemen juridische opvolging van regelgeving en Speur- en ontwikkelingswerk op wetenschappelijk gebied (Nace-BEL72) het uitvoeren van klinische testen (fasen 1, 2 en 3) onderzoek rond plantenziekten bij toediening van meststoffen de commercialisatiefase (fase 4), tenzij deze fase verdere wetenschappelijke of technologische vooruitgang teweegbrengt Reclamewezen en marktonderzoek (Nace-BEL 73) onderzoek naar dataverzameling en gebruik van big data ontwikkeling van nieuwe platformen of methodes om potentiële klanten te bereiken het aankopen van of het ontwikkelen van bedrijfssoftware en informatiesystemen op basis van gekende methoden en bestaande softwaretools productie van een commercial 10

11 Overige gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten (Nace-BEL 74) onderzoek naar nieuwe meetmethoden; onderzoek naar wiskundige modellen om machinaal imperfecties te ontdekken ontwikkeling van meetsystemen voor het bepalen van de uitzettingscoëfficiënt van materialen routinematige analyses, testen, metingen en ontwerpen haalbaarheidsstudies het aankopen van of het ontwikkelen van bedrijfssoftware en informatiesystemen op basis van gekende methoden en bestaande softwaretools ondersteuning en debugging van bestaande systemen juridische opvolging van regelgeving en Menselijke gezondheidszorg (Nace-BEL 86) ontwikkeling of verbetering van nieuwe labotesten routinematige analyses, testen en metingen 11

Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O/R&D)

Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O/R&D) Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O/R&D) Dit document geeft definities en een beknopte lijst van voorbeelden van O&O-activiteiten in verschillende sectoren. Het

Nadere informatie

Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O)

Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O) Definities en voorbeelden van onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten (O&O) Dit document geeft definities en een beknopte lijst van voorbeelden. Het bevat geen exhaustieve opsomming van O&O-activiteiten.

Nadere informatie

tariefgroep Hoofdactiviteit van de werkgever NACE code (indicatief)

tariefgroep Hoofdactiviteit van de werkgever NACE code (indicatief) BIJLAGE 1 BIJ HET KB TARIFERING - INDELING WERKGEVERS IN 5 TARIEFGROEPEN VOLGENS HOOFDACTIVITEIT tariefgroep Hoofdactiviteit van de werkgever NACE code (indicatief) 1 Uitgeverijen 58 1 Ontwerpen en programmeren

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen Nationale rekeningen Deel 3 Aanbod- en gebruikstabellen 2010 Inhoud van de publicatie De jaarlijkse nationale rekeningen van België worden opgesteld volgens de definities

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen Nationale rekeningen Aanbod- en gebruikstabellen 2010 Inhoud van de publicatie De jaarlijkse aanbod en gebruikstabellen van België worden opgesteld volgens de definities

Nadere informatie

Studie Betaalgedrag 2e kwartaal 2013

Studie Betaalgedrag 2e kwartaal 2013 Studie Betaalgedrag 2 e kwartaal 2013 Over de studie betaalgedrag Graydon Belgium nv verzamelt systematisch en dagelijks aging listings. Vele duizenden bedrijven geven door op welke wijze (correct volgens

Nadere informatie

Bijlage - Tabellen. Ongevallen op de arbeidsplaats ,9% ,7% 1,9% Ongevallen op de arbeidsweg ,1% 23.

Bijlage - Tabellen. Ongevallen op de arbeidsplaats ,9% ,7% 1,9% Ongevallen op de arbeidsweg ,1% 23. Bijlage - Tabellen Tabel 1 : Vergelijking van de verdeling in absolute en relatieve frequentie van de verkeersongevallen naar de plaats van het ongeval met het geheel van de ongevallen 2008 % van de Ongevallen

Nadere informatie

Milieubelastingen naar economische activiteit

Milieubelastingen naar economische activiteit Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Instituut voor de nationale rekeningen Milieubelastingen naar economische activiteit 2008-2012 September 2014 Kunstlaan 47-49 1000 Brussel E-mail:

Nadere informatie

Milieubelastingen naar economische activiteit. Federaal Planbureau. Instituut voor de nationale rekeningen 2008-2013.

Milieubelastingen naar economische activiteit. Federaal Planbureau. Instituut voor de nationale rekeningen 2008-2013. Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Instituut voor de nationale rekeningen Milieubelastingen naar economische activiteit 2008-2013 September 2015 Kunstlaan 47-49 1000 Brussel e-mail:

Nadere informatie

sectorfoto 2012 andere primaire en secundaire sectoren

sectorfoto 2012 andere primaire en secundaire sectoren sectorfoto 2012 andere primaire en secundaire sectoren Beschrijving van de activiteiten in de sector Nace- Bel 2008 Beschrijving 05 Winning van steenkool en bruinkool 07 Winning van metaalertsen 08 Overige

Nadere informatie

02 mei Statistisch Bulletin. no. Jaargang. Centraal Bureau voor de Statistiek

02 mei Statistisch Bulletin. no. Jaargang. Centraal Bureau voor de Statistiek 02 mei 2013 Statistisch Bulletin 13 18 no. Jaargang 69 Centraal Bureau voor de Statistiek Verklaring van tekens. gegevens ontbreken * voorlopig cijfer ** nader voorlopig cijfer x geheim nihil (indien voorkomend

Nadere informatie

Milieubelastingen naar economische activiteit. Federaal Planbureau. Instituut voor de nationale rekeningen

Milieubelastingen naar economische activiteit. Federaal Planbureau. Instituut voor de nationale rekeningen Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Instituut voor de nationale rekeningen Milieubelastingen naar economische activiteit 2010-2014 September 2016 Kunstlaan 47-49 1000 Brussel e-mail:

Nadere informatie

SECTORFOTO 2014 KLEINE PRIMAIRE EN SECUNDAIRE SECTOREN

SECTORFOTO 2014 KLEINE PRIMAIRE EN SECUNDAIRE SECTOREN SECTORFOTO 2014 KLEINE PRIMAIRE EN SECUNDAIRE SECTOREN Beschrijving van de activiteiten in de sector Nace- Bel 2008 Beschrijving 05 Winning van steenkool en bruinkool 08 Overige winning van delfstoffen

Nadere informatie

3 mei Statistisch Bulletin. no. Jaargang. Centraal Bureau voor de Statistiek

3 mei Statistisch Bulletin. no. Jaargang. Centraal Bureau voor de Statistiek 3 mei 2012 Statistisch Bulletin 12 18 no. Jaargang 68 Centraal Bureau voor de Statistiek Verklaring van tekens. gegevens ontbreken * voorlopig cijfer ** nader voorlopig cijfer x geheim nihil (indien voorkomend

Nadere informatie

7 Andere primaire en secundaire sectoren

7 Andere primaire en secundaire sectoren 7 Andere primaire en secundaire sectoren A Algemeen overzicht van de sector 1 Beschrijving van de activiteiten in de sector op basis van de Nace-Bel nomenclatuur Deze studie brengt die sectoren in kaart

Nadere informatie

6 september Statistisch Bulletin. no. Jaargang. Centraal Bureau voor de Statistiek

6 september Statistisch Bulletin. no. Jaargang. Centraal Bureau voor de Statistiek 6 september 2012 Statistisch Bulletin 12 36 no. Jaargang 68 Centraal Bureau voor de Statistiek Verklaring van tekens. gegevens ontbreken * voorlopig cijfer ** nader voorlopig cijfer x geheim nihil (indien

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 72 2016 40 6 oktober 2016 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Indexcijfers cao-lonen en contractuele loonkosten (35) 3 Ontwikkeling cao-lonen en contractuele loonkosten

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 70 2014 36 4 september 2014 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Indexcijfers cao-lonen en contractuele loonkosten 3 Ontwikkeling cao-lonen en contractuele loonkosten (procentuele

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: 25-06-2014 tot 01-04-2018 Vervangt bijlage d.d.: 10-01-2013

Deze bijlage is geldig van: 25-06-2014 tot 01-04-2018 Vervangt bijlage d.d.: 10-01-2013 ISO 9001 Kwaliteitssysteemcertificatie, voor de werkterreinen (verwijzing naar EA/IAF codes en NACE rev. 2 waar relet): 1 landbouw en visserij 2 winning delfstoffen 3 voedings- en genotmiddelen 4 textiel

Nadere informatie

Marktanalyse rapport Mijn markt

Marktanalyse rapport Mijn markt Marktanalyse rapport Mijn markt Gemaakt door: Rino Both Bedrijfsnaam: D&B SLiM testomgeving - Olbico Datum: 10-09-2015 1. Inhoud 1. Inhoud 2. Inleiding 3. Beschrijvingen van de selectie, markt en gebruikte

Nadere informatie

Rapport. Maatwerk voor brancheverenigingen. FHI federatie van technologiebranches

Rapport. Maatwerk voor brancheverenigingen. FHI federatie van technologiebranches Rapport Maatwerk voor brancheverenigingen FHI federatie van technologiebranches CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00 www.cbs.nl projectnummer

Nadere informatie

Milieubelastingen naar economische activiteit. Federaal Planbureau September Kunstlaan Brussel

Milieubelastingen naar economische activiteit. Federaal Planbureau September Kunstlaan Brussel Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Milieubelastingen naar economische activiteit 2011-2015 September 2017 Kunstlaan 47-49 1000 Brussel e-mail: contact@plan.be http://www.plan.be

Nadere informatie

Vragenlijst. Onderzoek & Ontwikkeling

Vragenlijst. Onderzoek & Ontwikkeling Vragenlijst Onderzoek & Ontwikkeling 2016 Waarom? - omdat de Vlaamse Overheid zich baseert op deze statistieken om haar O&O-beleid beter af te stemmen op reële evoluties - omdat er een verplichte rapportering

Nadere informatie

Basisverlegging Producentenprijzen Index, 2015=100

Basisverlegging Producentenprijzen Index, 2015=100 Basisverlegging Producentenprijzen Index, 2015=100 28 februari 2018 samenvatting trefwoorden Beschrijving basisverlegging Producentenprijzen Index naar 2015=100 inclusief koppeladvies. Producentenprijzen

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 72 2016 49 8 december 2016 Inhoud 1. Financiële en zakelijke diensten 3 Kappers en schoonheidsverzorging (SBI 9602); waarde-, prijs- en volumeontwikkeling van de omzet (2010=100)

Nadere informatie

Werkgelegenheid in Twente. Jaarbericht 2014

Werkgelegenheid in Twente. Jaarbericht 2014 Werkgelegenheid in Twente Jaarbericht 214 Inhoudsopgave 1. Ontwikkeling werkzame personen en vestigingen (groei / afname) Ontwikkeling naar sectoren 2. Ontwikkeling naar sectoren Ontwikkeling naar branches

Nadere informatie

ZA5470. Flash Eurobarometer 315 (Attitudes of European Entrepreneurs Towards Eco-innovation) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish)

ZA5470. Flash Eurobarometer 315 (Attitudes of European Entrepreneurs Towards Eco-innovation) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish) ZA5470 Flash Eurobarometer 315 (Attitudes of European Entrepreneurs Towards Eco-innovation) Country Specific Questionnaire Belgium (Flemish) FL315 Attitudes of European entrepreneurs towards eco innovation

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2013 Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2013 Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2013 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland De uitvoering van de PWE 2013 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

Economie. De conjunctuur

Economie. De conjunctuur Economie De conjunctuur De Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie biedt onpartijdige statistische informatie. De informatie wordt conform de wet verspreid, meer bepaald voor wat betreft

Nadere informatie

Economie. De conjunctuur

Economie. De conjunctuur Economie De conjunctuur De Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie biedt onpartijdige statistische informatie. De informatie wordt conform de wet verspreid, meer bepaald voor wat betreft

Nadere informatie

OVERGANG OP DE NIEUWE ACTIVITEITENNOMENCLATUUR (NACE REV2)

OVERGANG OP DE NIEUWE ACTIVITEITENNOMENCLATUUR (NACE REV2) OVERGANG OP DE NIEUWE ACTIVITEITENNOMENCLATUUR (NACE REV2) 1 Introductie van nieuwe activiteitennomenclatuur (nace rev2) 1.1. Algemeen Periodiek worden activiteiten- en productclassificaties herzien. Dit

Nadere informatie

Ontwerp voor een verordening van de Raad betreffende de statistiek van het afvalbeheer

Ontwerp voor een verordening van de Raad betreffende de statistiek van het afvalbeheer bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C 87 van 29/03/99 Ontwerp voor een verordening van de Raad betreffende de statistiek van het afvalbeheer Bijlage I Productie en terugwinning van

Nadere informatie

Kengetallen kleine groeiondernemers

Kengetallen kleine groeiondernemers M200913 Kengetallen kleine groeiondernemers Tabellenboek drs. N.G.L. Timmermans R. in 't Hout dr. J. Meijaard Zoetermeer, juli 2009 1 Inleiding Het Innovatieplatform heeft EIM gevraagd inschattingen te

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.: : EN ISO/IEC 17021:2011 De Waal 21C 5684 PH Best Nederland Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor ISO 9001:2008 ISO 9001:2015 Certificatieschema 1 Kwaliteitssysteemcertificatie,

Nadere informatie

2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN

2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN Integrale versie 2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN In vergelijking met de vorig jaar gepubliceerde reeksen 2 over de kapitaalgoederenvoorraad (KGV) en de afschrijvingen zijn er drie methodologische aanpassingen

Nadere informatie

knkpublishing Microsoft Dynamics De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware Nieuwe kansen in een veranderende media wereld

knkpublishing Microsoft Dynamics De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware Nieuwe kansen in een veranderende media wereld De flexibele, innovatieve uitgeverijsoftware INTEGRATIE CONTINUE INNOVATIE WORKFLOW ONDERSTEUNING ABECON-CONSULTANCY OVER ABECON Microsoft Dynamics Nieuwe kansen in een veranderende media wereld Standaard

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.: : EN ISO/IEC 17021-1:2015 De Waal 21C 5684 PH Best Nederland Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor ISO 9001:2008 ISO 9001:2015 Certificatieschema 1 Kwaliteitssysteemcertificatie,

Nadere informatie

Rapport. Maatwerk voor brancheverenigingen FME

Rapport. Maatwerk voor brancheverenigingen FME Rapport Maatwerk voor brancheverenigingen FME CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00 www.cbs.nl projectnummer 303239-01 EBD/EBH 16 juni 2017 kennisgeving

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen 2015-02-17 Links: Publicatie BelgoStat Online Algemene informatie Broos herstel in 2013 na krimp in 2012 in Brussel en Wallonië; verdere groeivertraging in 2013 in

Nadere informatie

Bijlage bij ISO/IEC 17021:2011 Accreditatieverklaring voor registratienummer: C 013. DEKRA Certification B.V.

Bijlage bij ISO/IEC 17021:2011 Accreditatieverklaring voor registratienummer: C 013. DEKRA Certification B.V. Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Meander 1051 6825 MJ Arnhem Nederland Hoofdkantoor ISO 9001:2008 Kwaliteitssysteemcertificatie, voor de werkterreinen (verwijzing naar

Nadere informatie

Milieubelastingen naar economische activiteit

Milieubelastingen naar economische activiteit Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Instituut voor de nationale rekeningen Milieubelastingen naar economische activiteit 2008-2011 September 2013 Kunstlaan 47-49 1000 Brussel E-mail:

Nadere informatie

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk

FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 25 in opdracht van FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk Het gebruik van de WBSO in 25 Inhoud Inleiding 3 Effect WBSO 4 Toegekende aanvragen

Nadere informatie

Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L 332/ BIJLAGE I AFVALPRODUCTIE SECTIE 1. Dekking SECTIE 2.

Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L 332/ BIJLAGE I AFVALPRODUCTIE SECTIE 1. Dekking SECTIE 2. L 332/6 9.12.2002 BIJLAGE I AFVALPRODUCTIE SECTIE 1 Dekking De statistieken worden opgesteld voor alle activiteiten die vallen onder secties A tot en met Q van de NACE Rev. 1. Onder deze secties vallen

Nadere informatie

Maatwerk voor brancheverenigingen

Maatwerk voor brancheverenigingen Rapport Maatwerk voor brancheverenigingen ENVAQUA Dutch Environmental & Water Technology Association CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00 www.cbs.nl

Nadere informatie

! " #$% &%%% ' ( ! #*+, ! -.%%/-$.0&-.1. ' 2%.33$ (22

!  #$% &%%% ' ( ! #*+, ! -.%%/-$.0&-.1. ' 2%.33$ (22 !! " #$% &%%% ' ( )((! #*+,! -.%%/-$.0&-.1. ' 2%.33$3140 56--5(22 "#$%&!'() *+ " ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++*,+

Nadere informatie

Vakkennis en vaardigheden specifiek 2015/ Entree

Vakkennis en vaardigheden specifiek 2015/ Entree bezit basale kennis van algemeen geldende regels en normen voor werknemers bezit basale kennis van arbo-, veiligheidsen milieuregels bezit basale kennis van de organisatie van een bedrijf bezit basale

Nadere informatie

THEME Competence Matrix - Mechatronics

THEME Competence Matrix - Mechatronics COMPETENTIEGEGIED COMPETENTIE ONTWIKKELINGSSTAPPEN 1. Onderhouden van systemen en borgen van de betrouwbaarheid Hij/zij kan het elementaire onderhoud van machines en systemen, volgens planning uitvoeren.

Nadere informatie

AANVULLEND AANVRAAGFORMULIER CERTIFICATIE MANAGEMENTSYSTEMEN. RvA-F006-2-NL

AANVULLEND AANVRAAGFORMULIER CERTIFICATIE MANAGEMENTSYSTEMEN. RvA-F006-2-NL AANVULLEND AANVRAAGFORMULIER CERTIFICATIE MANAGEMENTSYSTEMEN RvA-F006-2-NL Naam aanvragende organisatie : Registratienummer (indien aanwezig) : Gevestigd te : Datum aanvraag : Naam aanvrager : Algemeen

Nadere informatie

R&D en innovatie Opgave over uw bedrijf of instelling. R&D 1 activiteiten eigen personeel. R&D personeel naar beroep.

R&D en innovatie Opgave over uw bedrijf of instelling. R&D 1 activiteiten eigen personeel. R&D personeel naar beroep. R&D en innovatie 2014 12345567 12345 DVU B3075 Controleer of retourcode in het venster zichtbaar is Periode 2014 Retourdatum 18 maart 2015 Correspondentienummer 9999999 A A1 Opgave over uw bedrijf of instelling

Nadere informatie

Een kwaliteitsbeheersysteem. voor verbetering van binnenmilieu en energiegebruik bij renovatie van sociale meergezinswoningen

Een kwaliteitsbeheersysteem. voor verbetering van binnenmilieu en energiegebruik bij renovatie van sociale meergezinswoningen Een kwaliteitsbeheersysteem voor verbetering van binnenmilieu en energiegebruik bij renovatie van sociale meergezinswoningen 1 Renovatie van meergezinswoningen met behulp van het kwaliteitsbeheersysteem

Nadere informatie

Uitsplitsing verbruik elektriciteit en aardgas naar verbruiksschijf energiebelasting

Uitsplitsing verbruik elektriciteit en aardgas naar verbruiksschijf energiebelasting Uitsplitsing verbruik elektriciteit en aardgas naar verbruiksschijf energiebelasting Ruud Remko Holtkamp Ruud Colenberg Otto Swertz CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490

Nadere informatie

Afsprakenkader ICT voor de kmo-portefeuille

Afsprakenkader ICT voor de kmo-portefeuille Afsprakenkader ICT voor de kmo-portefeuille versie van 16/09/2014 1 Inleiding Via de kmo-portefeuille (http://www.kmo-portefeuille.be/) kunnen kmo s subsidies krijgen voor opleiding, advies, strategisch

Nadere informatie

Functiefamilie ES Experten organisatieondersteuning

Functiefamilie ES Experten organisatieondersteuning Functiefamilie ES Experten ondersteuning DOEL Instrumenten en methodes ontwikkelen* en aanpassen in een domein en de interne klanten ondersteunen bij de implementatie ervan teneinde de werking van de te

Nadere informatie

Staat van Bedrijfsactiviteiten bedrijfsverzamelgebouw

Staat van Bedrijfsactiviteiten bedrijfsverzamelgebouw 01 01 - LANDBOUW EN DIENSTVERLENING T.B.V. DE LANDBOUW 014 016 0 Dienstverlening t.b.v. de landbouw: 014 016 2 - algemeen (o.a. loonbedrijven): b.o.

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.: Meander 1051 6825 MJ Arnhem Nederland Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor ISO 9001:2008 ISO 9001:2015 Kwaliteitssysteemcertificatie, voor de werkterreinen (verwijzing

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 70 2014 23 5 juni 2014 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Indexcijfers cao-lonen en contractuele loonkosten 3 Ontwikkeling cao-lonen en contractuele loonkosten (procentuele

Nadere informatie

Medewerker administratieve processen en systemen

Medewerker administratieve processen en systemen processen en systemen Doel Voorbereiden, analyseren, ontwerpen, ontwikkelen, beheren en evalueren van procedures en inrichting van het administratieve proces en interne controles, rekening houdend met

Nadere informatie

Workshop Relatiedatabase HET Instrument 2010

Workshop Relatiedatabase HET Instrument 2010 Workshop Relatiedatabase HET Instrument mei Cendris De expertises van Cendris Als deelexpertise en geïntegreerd als totaaloplossing Klant contact informatie Behoeften & gedrag Klantcontact Data kwaliteit

Nadere informatie

rijksdienst voor sociale zekerheid

rijksdienst voor sociale zekerheid rijksdienst voor sociale zekerheid Gelijkgestelde periodes van de in de sociale zekerheid (RSZ) opgenomen voor de vier kwartalen van 2017 rijksdienst voor sociale zekerheid Openbare Instelling van Sociale

Nadere informatie

Staat van Bedrijfsactiviteiten (categorie 1 t/m 3.1)

Staat van Bedrijfsactiviteiten (categorie 1 t/m 3.1) Staat van Bedrijfsactiviteiten (categorie 1 t/m ) 15 10, 11 - Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken 151 101, 102 0 Slachterijen en overige vleesverwerking: 151 101 5 vleeswaren- en vleesconservenfabrieken:

Nadere informatie

rijksdienst voor sociale zekerheid

rijksdienst voor sociale zekerheid rijksdienst voor sociale zekerheid Gelijkgestelde periodes van de in de sociale zekerheid opgenomen voor de vier kwartalen van 2018 rijksdienst voor sociale zekerheid Openbare Instelling van Sociale Zekerheid

Nadere informatie

Toepassing NACE-nomenclatuur 2008 op WSE-sectorindeling

Toepassing NACE-nomenclatuur 2008 op WSE-sectorindeling Toepassing NACE-nomenclatuur 2008 op WSE-sectorindeling Michelle Sourbron Steunpunt Werk en Sociale Economie In samenwerking met het Departement Werk en Sociale Economie 1-2010 Methodologisch Rapport Steunpunt

Nadere informatie

Maatwerk voor brancheverenigingen

Maatwerk voor brancheverenigingen Rapport Maatwerk voor brancheverenigingen ENVAQUA Dutch Environmental & Water Technology Association CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00 www.cbs.nl

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

Wijkanalyse Woolde Bijlage 3: FYSIEK. Beleidsonderzoek en Geo Informatie, Gemeente Hengelo 47

Wijkanalyse Woolde Bijlage 3: FYSIEK. Beleidsonderzoek en Geo Informatie, Gemeente Hengelo 47 Bijlage 3: FYSIEK Beleidsonderzoek en Geo Informatie, Gemeente Hengelo 47 Tabel 3: Woningvoorraad naar bouwperiode in de wijk Woolde, de woonbuurten en Hengelo, 1-1-2007 voor 1950 1950-1959 1960-1979 na

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen Nationale rekeningen Deel 3 Aanbod- en gebruikstabellen 2004 Inhoud van de publicatie De jaarlijkse nationale rekeningen van België worden opgesteld volgens de definities

Nadere informatie

Projectplan Anna Saaltink 0831864 Autonomous Mode Digital craft -

Projectplan Anna Saaltink 0831864 Autonomous Mode Digital craft - Projectplan Anna Saaltink 0831864 Autonomous Mode Digital craft - Briefing Ik vind het verontrustend dat tegenwoordig de meeste kinderen verslaafd zijn aan beeldschermen. Naast dat dit veel negatieve effecten

Nadere informatie

Nieuwe tarifering voor Externe Diensten. Wat betekent dit voor u?

Nieuwe tarifering voor Externe Diensten. Wat betekent dit voor u? Nieuwe tarifering voor Externe Diensten Sinds 1 januari 2016 is er een nieuw Koninklijk Besluit voor Externe Diensten in werking. Dit KB verandert de financiering van de Externe Diensten voor preventie

Nadere informatie

Statistisch Bulletin. Jaargang

Statistisch Bulletin. Jaargang Statistisch Bulletin Jaargang 70 2014 27 3 juli 2014 Inhoud 1. Arbeid en sociale zekerheid 3 Indexcijfers cao-lonen en contractuele loonkosten 3 Ontwikkeling cao-lonen en contractuele loonkosten (procentuele

Nadere informatie

Maakeconomie in Limburg

Maakeconomie in Limburg Sectoranalyse Maakeconomie in Limburg Augustus 2018 C r e a t i e v e E c o n o m i e i n L i m b u r g P a g i n a 1 46 INHOUDSOPGAVE 1. Definitie 3 2. Bedrijven in de Maakeconomie (Vestigingen met personeel)

Nadere informatie

Luchtemissierekeningen

Luchtemissierekeningen Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Instituut voor de nationale rekeningen Luchtemissierekeningen 2008-2011 September 2013 Kunstlaan 47-49 1000 Brussel E-mail: contact@plan.be http://www.plan.be

Nadere informatie

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt FEBRUARI 2012 INHOUD Blz 1. Bevolking 2 1.1 Totale bevolking 2 1.2 Doorstromingscoëfficiënt 2 1.3 Bevolking op beroepsactieve leeftijd naar socio-economische

Nadere informatie

Eindtermen Techniek De leerlingen onderzoeken waarneembare eigenschappen van courante materialen en grondstoffen i.f.v. een technisch proces.

Eindtermen Techniek De leerlingen onderzoeken waarneembare eigenschappen van courante materialen en grondstoffen i.f.v. een technisch proces. Eindtermen Techniek Inzicht ontwikkelen in technische systemen en processen en hun relatie tot verschillende technologische domeinen en tot andere domeinen (wetenschappen, wiskunde ). 6.35 De leerlingen

Nadere informatie

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt in de zorgeconomie

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt in de zorgeconomie De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt in de zorgeconomie DECEMBER 2012 INHOUD Blz 1. Loontrekkende werkgelegenheid 2 1.1 Algemeen 2 1.2 Hoofdsectoren 2 1.3 Zorgeconomie 3 1.3.1 Algemeen 3 1.3.2 Limburgse

Nadere informatie

NATIONALE REKENINGEN. Kapitaalgoederenvoorraad en investeringen Instituut voor de Nationale Rekeningen

NATIONALE REKENINGEN. Kapitaalgoederenvoorraad en investeringen Instituut voor de Nationale Rekeningen NATIONALE REKENINGEN Kapitaalgoederenvoorraad en investeringen 1970-2001 Instituut voor de Nationale Rekeningen Dienst Financiële en economische statistieken Nationale Bank van België, Brussel Inhoud van

Nadere informatie

BIJZONDERE BEPALINGEN VOOR DE ACCREDITATIE VAN CERTIFICATIE-INSTELLINGEN VAN ENERGIEMANAGEMENTSYSTEMEN (volgens EN ISO 50001:2011)

BIJZONDERE BEPALINGEN VOOR DE ACCREDITATIE VAN CERTIFICATIE-INSTELLINGEN VAN ENERGIEMANAGEMENTSYSTEMEN (volgens EN ISO 50001:2011) BELAC 2-405 EnMS Rev 0-2017 BIJZONDERE BEPALINGEN VOOR DE ACCREDITATIE VAN CERTIFICATIE-INSTELLINGEN VAN ENERGIEMANAGEMENTSYSTEMEN (volgens EN ISO 50001:2011) De versies van documenten van het managementsysteem

Nadere informatie

BIJLAGE IV: INZAKE DE BEOORDELING VAN DE KWALITEIT VAN HET MARIENE MILIEU

BIJLAGE IV: INZAKE DE BEOORDELING VAN DE KWALITEIT VAN HET MARIENE MILIEU bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB L 104 van 03/04/98 BIJLAGE IV: INZAKE DE BEOORDELING VAN DE KWALITEIT VAN HET MARIENE MILIEU Artikel 1 1. Voor de toepassing van deze bijlage wordt

Nadere informatie

Maatwerk voor brancheverenigingen

Maatwerk voor brancheverenigingen Rapport Maatwerk voor brancheverenigingen ENVAQUA Dutch Environmental & Water Technology Association CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00 www.cbs.nl

Nadere informatie

AFSTANDEN IN METERS. SBI-CODE Omschrijving CATEGORIE GROOTSTE AFSTAND GEVAAR GELUID GEUR STOF

AFSTANDEN IN METERS. SBI-CODE Omschrijving CATEGORIE GROOTSTE AFSTAND GEVAAR GELUID GEUR STOF GEUR STOF GELUID GEVAAR GROOTSTE AFSTAND CATEGORIE SBI-CODE Omschrijving AFSTANDEN IN METERS 17 VERVAARDIGING VAN TEXTIEL 171 Bewerken en spinnen van textielvezels 10 50 100 30 100 3.2 172 Weven van textiel:

Nadere informatie

Data Governance van visie naar implementatie

Data Governance van visie naar implementatie make connections share ideas be inspired Data Governance van visie naar implementatie Frank Dietvorst (PW Consulting) deelprogrammamanager Caesar - Vernieuwing Applicatie Landschap Leendert Paape (SAS

Nadere informatie

Ervaringen met de implementatie van Asset Management Control Thijs van Gijn

Ervaringen met de implementatie van Asset Management Control Thijs van Gijn Ervaringen met de implementatie van Asset Management Control Thijs van Gijn Marinebedrijf 1 Inhoud Introductie Marinebedrijf Invoering AMC Ervaringen Verbeterpunten Conclusie en aanbeveling 2 Marinebedrijf

Nadere informatie

AFSTANDEN IN METERS. 141 Vervaardiging van kleding en -toebehoren (excl. van leer) 10 10 30 10 30 2

AFSTANDEN IN METERS. 141 Vervaardiging van kleding en -toebehoren (excl. van leer) 10 10 30 10 30 2 SBI-2008 OMSCHRIJVING AFSTANDEN IN METERS nummer GEUR STOF GELUID GEVAAR GROOTSTE AFSTAND CATEGORIE 10, 11 - VERVAARDIGING VAN VOEDINGSMIDDELEN EN DRANKEN 1052 2 Consumptie-ijsfabrieken: p.o.

Nadere informatie

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen

Instituut voor de nationale rekeningen. Nationale rekeningen Instituut voor de nationale rekeningen Nationale rekeningen Deel 3 Aanbod- en gebruikstabellen 2003 Inhoud van de publicatie De jaarlijkse nationale rekeningen van België worden opgesteld volgens de definities

Nadere informatie

Economie en ondernemen

Economie en ondernemen Economie en ondernemen SAMENVATTING 42.156 BBP per inwoner, groeiend 19.155,8 miljoen euro BBP arr. Turnhout, groeiend 44% van de groei is toe te schrijven aan industrie Sterkste economische sectoren m.b.t.

Nadere informatie

URSEM 3D MODULAIRE BADKAMERS. Optimale prijs compleet afgewerkt. Constante kwaliteit prototype en serieproductie. Korte bouwtijd risico beperking

URSEM 3D MODULAIRE BADKAMERS. Optimale prijs compleet afgewerkt. Constante kwaliteit prototype en serieproductie. Korte bouwtijd risico beperking URSEM 3D MODULAIRE BADKAMERS Constante kwaliteit prototype en serieproductie Optimale prijs compleet afgewerkt Korte bouwtijd risico beperking 1 BOUWEN OUDE STIJL BOUWEN NIEUWE STIJL Ursem is gespecialiseerd

Nadere informatie

2. METHODOLOGIE. Schema 2.1: Model van balans in ESR 1995

2. METHODOLOGIE. Schema 2.1: Model van balans in ESR 1995 Integrale versie 2. METHODOLOGIE De kapitaalgoederenvoorraad (KGV) maakt integrerend deel uit van het Europees systeem van nationale en regionale rekeningen 1995 (ESR 1995). In de eerste plaats is de KGV

Nadere informatie

kennis en economie 2013 statistische bijlage

kennis en economie 2013 statistische bijlage ICT, kennis en economie 2013 statistische bijlage ICT, kennis en economie 2013 statistische bijlage Deze bijlage bevat enkele tabellen met aanvullend cijfermateriaal bij de publicatie ICT, kennis en economie

Nadere informatie

Circulaire Economie Tilburg. Analyse grondstofstromen op gemeenteniveau

Circulaire Economie Tilburg. Analyse grondstofstromen op gemeenteniveau Circulaire Economie Tilburg Analyse grondstofstromen op gemeenteniveau 28 november 2017 Aanleiding Aanpak circulaire economie Tilburg (december 2016): Voedsel: minder voedselverspilling Consumptiegoederen

Nadere informatie

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt

De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt De 50-plussers op de Limburgse arbeidsmarkt SEPTEMBER 2012 INHOUD Blz 1. Bevolking 2 1.1 Totale bevolking 2 1.2 Doorstromingscoëfficiënt 2 1.3 Bevolking op beroepsactieve leeftijd naar socio-economische

Nadere informatie

Economie. De conjunctuur

Economie. De conjunctuur Economie De conjunctuur De Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie biedt onpartijdige statistische informatie. De informatie wordt conform de wet verspreid, meer bepaald voor wat betreft

Nadere informatie

Veranderende beleidsbeelden knooppunten - Merten Nefs

Veranderende beleidsbeelden knooppunten - Merten Nefs Veranderende beleidsbeelden knooppunten - Merten Nefs Knoop Plaats Knooppuntontwikkeling Rijksoverheid Structuurvisie 2012 Regeerakkoord 2012 Concessie 2015 Provincie en regio SprintStad.nl Provincie en

Nadere informatie

rijksdienst voor sociale zekerheid

rijksdienst voor sociale zekerheid rijksdienst voor sociale zekerheid Gelijkgestelde periodes van de in de sociale zekerheid (RSZ) opgenomen voor de vier kwartalen van 2015 rijksdienst voor sociale zekerheid Openbare Instelling van Sociale

Nadere informatie

rijksdienst voor sociale zekerheid

rijksdienst voor sociale zekerheid rijksdienst voor sociale zekerheid Gelijkgestelde periodes van de in de sociale zekerheid (RSZ) opgenomen voor de vier kwartalen van 2014 rijksdienst voor sociale zekerheid Openbare Instelling van Sociale

Nadere informatie

Gemeente Leudal, bestemmingsplan Buitengebied

Gemeente Leudal, bestemmingsplan Buitengebied EN 01 01 - LANDBOUW EN DIENSTVERLENING T.B.V. DE LANDBOUW Akkerbouw en fruitteelt 0111, 0113 011, 012, 013 (bedrijfsgebouwen) 10 10 30 C 10 30 2 1 G 1 B L 011, 012, 013, 0112 016 0 Tuinbouw: 0112 011,

Nadere informatie

Consultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten

Consultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten Resimac heeft een unieke hoogwaardige oplosmiddel vrije epoxy isolatie coating Thermal Barrier 600 serie ontwikkeld. Thermal Barrier is speciaal ontwikkeld om toegepast te worden om diverse warme en koude

Nadere informatie

PROGRAMMAINDICATOREN SD3B. Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

PROGRAMMAINDICATOREN SD3B. Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling PROGRAMMAINDICATOREN SD3B Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling INLEIDING Interreg Vlaanderen-Nederland meet de value for money van ingediende projecten of projecten in uitvoering onder andere af

Nadere informatie

TECHNOLOGIE TECHNOLOGIE TECHNOLOGIE TECHNOLOGIE 3D SCANNEN EN PRINTEN APPS AUDIO EN VIDEO BESTURINGSSYSTEMEN

TECHNOLOGIE TECHNOLOGIE TECHNOLOGIE TECHNOLOGIE 3D SCANNEN EN PRINTEN APPS AUDIO EN VIDEO BESTURINGSSYSTEMEN 3D SCANNEN EN PRINTEN Voorwerpen kunnen gescand en/of ontworpen worden en daarna 3D geprint met een 3D printer. APPS Apps voor smartphone, tablet of computer toepassen, ontwerpen en maken AUDIO EN VIDEO

Nadere informatie

Examenprogramma scheikunde havo

Examenprogramma scheikunde havo Examenprogramma scheikunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kennis

Nadere informatie