Duurzaam ondernemen in het MKB

Transcriptie

1 Duurzaam ondernemen in het MKB Hoe te stimuleren? drs. A.P. Muizer Zoetermeer, november 2012

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 35,- Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Veel activiteiten op het gebied van duurzaam ondernemen Begripsbepaling en focus Doel van de studie Aanpak en leeswijzer 6 2 Stand van zaken duurzaam ondernemen: activiteiten, behoeften en ambities Inleiding Activiteiten Ambities Behoeften 11 3 Maatregelen Inleiding Focus van de maatregelen Typen beleidsmaatregelen Lokale Klimaatagenda Dubbele winst bij energiebesparing Lokaal keurmerk 'Duurzame Ondernemer' Prijsvraag Duurzaamste Ondernemer van Groningen Milieubarometer Klimaatroute: eigen initiatief van bedrijven Doe MEE Energiecentrum MKB Brancheprogramma MVO Nederland Green Deal MKB 32 4 Conclusies 37 3

4

5 1 Inleiding 1.1 Veel activiteiten op het gebied van duurzaam ondernemen Het afgelopen decennium zijn er vele initiatieven ontplooid om duurzaam ondernemen te stimuleren. Veel bedrijven hebben om verschillende redenen een start gemaakt met dit fenomeen. Daarnaast hebben nationale overheid, gemeenten, brancheorganisaties, werkgeversorganisaties e.a. de stimulering van duurzaam ondernemen steeds vaker als doel geformuleerd en zijn er kennisplatforms, webcommunities etc. 1.2 Begripsbepaling en focus Definitie duurzaam ondernemen en MVO Duurzaam ondernemen is ondernemen waarbij kortetermijnresultaten tevens bijdragen aan de ontwikkeling van mensen, de instandhouding of verbetering van het milieu en het scheppen van toekomstige mogelijkheden om welvaart te creëren. 1 In dit rapport ligt de focus bij energiebesparing en bij de maatregelen die door bedrijven kunnen worden genomen om energie te besparen en daarmee een reductie van CO 2-uitstoot te realiseren en kosten te besparen. Kantoorhoudend MKB In het voorliggende rapport wordt de focus gelegd bij het kantoorhoudende MKB, omdat daar nog veel energiebesparingspotentie zit (zie ook hoofdstuk 2). Tot deze groep kunnen de volgende typen bedrijven worden gerekend (bron: Handelsregister): Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies; keuring en controle Speur- en ontwikkelingswerk Reclame en marktonderzoek Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling en overige consultancy Financiële instellingen Woningbouwcorporaties Accountantskantoren Juridisch advies. In het Panteia-onderzoek 'Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB' 2 is de omvang van deze groep vastgesteld op ruim bedrijven, waarvan ruim bedrijven met 1 werkzame persoon. In de categorie 10 tot 200 werkzame personen gaat het om grofweg bedrijven in Nederland. 1 Wolters, T. (2004), Duurzaam ondernemen voor kleine bedrijven, Aanzetten en perspectieven uit recente literatuur, Institute for Sustainable Commodities (ISCOM), Apeldoorn. 2 Bertens, C. en A.P. Muizer (2012), Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB, Panteia, Zoetermeer. 5

6 1.3 Doel van de studie Uit de eerder uitgevoerde programmastudie 'Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB' blijkt dat veel MKB-bedrijven bezig zijn met duurzaamheid, maar ook dat heel veel MKB-bedrijven nog niets doen op dit gebied. Een belangrijke vraag is hoe deze bedrijven kunnen worden aangezet tot (meer) duurzaam ondernemen. Doel van de onderhavige studie is te onderzoeken welke vormen van stimulering, handhaving of repressie het meest effectief zijn om bedrijven tot duurzaam gedrag aan te zetten. We kijken daarbij naar de verschillende overheden en overheidsinstanties, naar brancheorganisaties, naar parkmanagement en naar organisaties die specifiek in het leven zijn geroepen om duurzaam ondernemen te stimuleren. 1.4 Aanpak en leeswijzer De aanpak van de studie is een combinatie van deskresearch en interviews. Annemarie Loozen van Agentschap NL is geïnterviewd met betrekking tot de Lokale Klimaatagenda. Zij heeft daarnaast belangrijke input geleverd voor andere casestudies en een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van de conclusies. Daarnaast hebben interviews plaatsgevonden met Martin Kloet van MKB- Nederland (Green Deal) en met Lobke Vlaming van MVO Nederland (Branchegerichte aanpak). In het rapport wordt allereerst ingegaan op de stand van zaken van duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB (Hoofdstuk 2). Ingegaan wordt op ambities, maatregelen en behoeften van deze bedrijven. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 uitgebreid ingegaan op de maatregelen die verschillende partijen nemen om duurzaam ondernemen te stimuleren c.q. af te dwingen. Aan de hand van casestudies worden voorbeelden beschreven en worden in een totaalanalyse best practices en succes- en faalfactoren benoemd. Het rapport wordt afgesloten met conclusies. 6

7 2 Stand van zaken duurzaam ondernemen: activiteiten, behoeften en ambities 2.1 Inleiding Panteia heeft in een tweetal studies een goed inzicht gekregen in de activiteiten, behoeften en ambities van het MKB met betrekking tot duurzaam ondernemen. In het vervolg van deze paragraaf zijn de uitkomsten van deze studies gecomprimeerd en samengevat rond de volgende onderwerpen: Activiteiten: welke duurzaamheidsmaatregelen heeft men in de afgelopen 3 jaar genomen? Ambities: welke ambities en plannen heeft men voor de komende jaren op het gebied van duurzaam ondernemen? Behoeften: wat zijn de behoeften van het MKB rond duurzaam ondernemen? 2.2 Activiteiten Met het onderzoek 'Duurzaam ondernemen in het kantoorhoudende MKB' is inzicht verschaft in de stand van zaken van duurzaam ondernemen. Op basis van het onderzoek wordt geconcludeerd dat er door veel MKB-bedrijven duurzaamheidsmaatregelen zijn genomen, maar dat er ook nog een aanzienlijke besparingspotentie is. Zo heeft 40% van de bedrijven duurzaamheidsdoelstellingen geformuleerd of prioriteiten gesteld en heeft 22% iemand vrijgemaakt voor of een taak gegeven rond duurzaamheid. Ook op het gebied van duurzaam inkopen is een minderheid actief (40%). Driekwart van de bedrijven heeft de afgelopen 3 jaar maatregelen genomen op het gebied van afvalstromen en -beheer en ruim 60% op het gebied van energiebesparing. Daarnaast zijn bij minder dan de helft van de bedrijven maatregelen genomen rond ICT, het nieuwe werken en de inkoop van duurzame kantooren/of bouwmaterialen. Een kwart van de bedrijven heeft maatregelen genomen op het gebied van duurzame energie. 7

8 Tabel 1 Genomen maatregelen rond duurzaam ondernemen tijdens de laatste drie jaar Type maatregelen Ja Afvalstromen en -beheer (incl. papierverbruik) 75% Energiebesparing 62% Mobiliteit en wagenpark 50% ICT/flexwerken/het nieuwe werken 46% Inkoop duurzame kantoor- en/of bouwmaterialen 40% Duurzame energie 24% Andere maatregelen 4% Bron: Panteia/EIM, In de onderstaande figuur is een integraal overzicht opgenomen met alle maatregelen. De meest voorkomende maatregelen liggen bij het reduceren van afvalstromen. Maatregelen op het gebied van duurzame energie komen het minst vaak voor. 8

9 Figuur 1 Overzicht van de activiteiten van de bedrijven (N=375) Digitalisering papierstroom Gescheiden afvoer bedrijfsafval Dubbelzijdig printen, ontmoedigen printen Reduceren van afvalstromen Energiezuinig gedrag Energiezuinige verlichting Thuiswerken faciliteren Flexwerken mogeljik maken Inkoop milieuvriendelijke producten Energiezuinige apparaten Bij aankoop extra aandacht voor materialen en minder afval Zuinige auto's Gemeenschappelijk vuilophaalcontract Energiezuiniger instellen Reduceren autokm's, stimuleren ov Energiezuinige pc's Hergebruik van afval Banden op spanning Energiezuinige verwarming Tochtwering Reductie energieverbruik datacenter/servers Energiezuinige koeling Isolatie Dubbelglas Energiescan Outsourcen datacenter/servers Waterbesparende maatregelen Verminderen aantal auto's Duurzame auto's Overstap naar duurzame energieleverancier Outsourcen helpdesk Mobiliteitsscan Warmteterugwinning Elektrisch rijden Training zuinig rijden Toepassing groene softwareapplicaties Technische aanpassingen auto's Oplaadpaal Warmtepomp Warmte-koudeopslag Zonnecollectoren Zonneboiler Bron: Panteia/EIM, Ambities In het genoemde onderzoek is ook gevraagd in hoeverre de bedrijven in het kantoorhoudende MKB nog ambities hebben rond duurzaam ondernemen. Zijn door deze bedrijven de meeste maatregelen rond duurzaam ondernemen al getroffen of is er nog veel mogelijk? 9

10 Minder dan de helft van de bedrijven in het kantoorhoudende MKB (42%) blijkt voor de komende 3 jaar nog ambities te hebben op het gebied van duurzaam ondernemen. Uit figuur 2 valt af te lezen dat er op het gebied van de ambities nog wel het een en ander te winnen is. De ambitiepercentages zijn in die figuur de optelsom van het bruine en het gele blok. De meeste ambities gaan uit naar energiebesparing en naar mobiliteit en wagenpark. Verder is het opvallend dat de ambities rond duurzame energie duidelijk hoger zijn dan de genomen maatregelen rond duurzame energie. Een mogelijke verklaring voor de wat beperkte ambities rond ICT/flexwerken en afvalstromen en -beheer is dat er door de bedrijven al veel is gedaan. Figuur 2 Ambities rond duurzaam ondernemen, naar maatregelen ICT/ flexwerken Afvalstromen en -beheer Energiebesparing Mobiliteit en wagenpark Duurzame energie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Al maatregelen genomen, geen verdere ambities Ambities Maatregelen genomen en (ook) nog ambities Weet niet Bron: Panteia/EIM, In figuur 3 zijn de duurzame ambities van de bedrijven verder uitgesplitst naar activiteit. De aanschaf en het stimuleren van het gebruik van zuinige auto's is de ambitie van bijna 20% van alle bedrijven. Thuis- en flexwerken blijven ook belangrijke onderwerpen, hoewel veel bedrijven op deze terreinen al behoorlijk actief zijn (zie figuur 1). De belangrijkste ambitie op het gebied van energiebesparing ligt bij verlichting en bij energiezuinige pc's en ICT-apparatuur. Op het gebied van duurzame energie worden de overstap naar een leverancier van duurzame energie en het plaatsen van eigen zonnecollectoren als belangrijkste ambities genoemd. 10

11 Figuur 3 Overzicht van ambities, uitgesplitst naar activiteiten (N=375) Zuinige auto's Flexwerken mogelijk maken Thuiswerken faciliteren Energiezuinige verlichting Reduceren autokm's, stimuleren ov Energiezuinige pc's Overstap naar duurzame energieleverancier Zonnecollectoren Energiezuinige apparaten Digitalisering papierstroom Reduceren van afvalstromen Energiezuinige verwarming Energiezuiniger instellen Gescheiden afvoer bedrijfsafval Reductie energieverbruik datacenter/servers Outsourcen datacenter/servers Energiescan Isolatie Energiezuinig gedrag Bij aankoop extra aandacht voor materialen en minder afval Zonneboiler Outsourcen helpdesk Toepassing groene software Warmtepomp Windturbine Meer hergebruik van afval (recycling) Energiezuinige koeling Tochtwering Dubbelzijdig printen, ontmoedigen printen Warmte-koudeopslag Training zuinig rijden Dubbelglas Warmteterugwinning Mobiliteitsscan Banden op spanning houden Bron: Panteia/EIM, Behoeften Aan de bedrijven is gevraagd om per thema aan te geven of men een ondersteuningsbehoefte heeft. Vanzelfsprekend is dat alleen gedaan bij die bedrijven die hebben aangegeven ambities te hebben op het gebied van die thema's. Er konden meerdere antwoorden worden gegeven. 11

12 Vooral belangstelling voor energiemaatregelen In tabel 2 valt te zien dat er vooral bij het thema 'energie' veel interesse bestaat voor ondersteuning. Duidelijk is dat ongeveer een derde van de bedrijven zich nog oriënteert op de verdere mogelijkheden van duurzame energie en energiebesparing. Ook is het thema energie het thema waarbij de bedrijven het vaakst aangeven hulp te zoeken bij de uitvoering van interessante maatregelen. Uit tabel 2 blijkt immers duidelijk dat de bedrijven zoeken naar meer inzicht in de besparingsmogelijkheden en de kosten-batenverhoudingen van die mogelijkheden. Het is duidelijk dat er op dit gebied veel nieuwe ontwikkelingen zijn en dat het voor ondernemers niet eenvoudig is om zich een goed beeld te vormen van de kansen die er zijn (of die eraan komen). Ook belangstelling voor afvalstromen Ongeveer een kwart van de bedrijven is op zoek naar ondersteuning rond afvalstromen. Ook daarbij gaat het vooral om inzicht in de besparingsmogelijkheden en de kosten-batenverhoudingen van die mogelijkheden. Minder belangstelling voor mobiliteitsmaatregelen en ICT/het nieuwe werken De ondersteuningsbehoefte voor mobiliteitsmaatregelen en ICT/het nieuwe werken lijkt wat beperkt. Dat kan te maken hebben met een betere informatievoorziening of met het feit dat andere partijen (zoals leasebedrijven) voldoende mogelijkheden aanbieden. Tabel 2 Mate van en soort ondersteuningsbehoefte bij ambities Kennis van moge- Kosten-batenverhoudingen Hulp bij uit- Thema lijkheden of terugverdientijden voering Geen Duurzame energie 35% 31% 15% 55% Energiebesparing 28% 31% 14% 59% Afvalstromen 27% 24% 9% 65% ICT/het nieuwe werken 16% 11% 12% 77% Mobiliteit 12% 12% 5% 79% Bron: Panteia/EIM, * Meerdere antwoorden mogelijk 1 e drie opties. 12

13 3 Maatregelen 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de maatregelen die mogelijk zijn om in te spelen op de behoeften van bedrijven als het gaat om duurzaam ondernemen. In de paragrafen 3.2 en 3.3 wordt allereerst ingegaan op de verschillende focus en aspecten van maatregelen. Vervolgens worden in de overige paragrafen van dit hoofdstuk verschillende voorbeelden van maatregelen uitgewerkt. 3.2 Focus van de maatregelen Maatregelen kunnen zich op verschillende onderdelen focussen. In de Trias Energetica zijn deze drie elementen verenigd; zie Figuur 4. Bij iedere maatregel gaat het, net zoals in het voorbeeld van de Trias Energetica, om drie elementen: het beperken en terugdringen van de energievraag het gebruik van duurzame energie het zo efficiënt en schoon mogelijk gebruiken van fossiele energie. Figuur 4 Trias Energetica Bron:TU Delft. In Figuur 5 is de Trias Energetica met enkele Quick Win-maatregelen nader ingevuld. Duidelijk wordt dat het om de volgende aspecten gaat: het aanpassen van gedrag het doorvoeren van technische oplossingen het produceren of afnemen van duurzame energie. 13

14 Figuur 5 Trias Energetica - voorbeelden van typen maatregelen Gedrag: doe het licht uit zet de verwarming uit minder autokm s zet pc s uit Technische middelen: tijdschakelaars sensoren standby killers thermostaat etc. Duurzame energie: zonne-energie windenergie elektrische auto s biomassa groene energieleverancier Technische middelen: zuinige auto s, pc s zuinige apparatuur / cv-ketel monitoring energiezuinige verlichting air twister isolatie / warmtelekkages bandenspanningsmeter wtw Powered by the Open Design Garage Zoetermeer Gedrag: zuinig rijden groen dóen méér groen dóen groen blíjven doen Bron: TU Delft, bewerking Panteia, Typen beleidsmaatregelen Beleidsmakers hebben de keuze tussen verschillende typen maatregelen om duurzaam ondernemen te stimuleren: Stimulerend instrumentarium Duurzaam ondernemen kan worden gestimuleerd door groen gedrag te belonen. Dat kan op verschillende manieren, zoals door het formuleren van projecten, het organiseren van prijsvragen etc. Vaak is een gebrek aan informatie een reden waarom gewenst gedrag uitblijft. Via voorlichting kan deze kennislacune worden weggenomen. Voorlichting kan worden aangevuld met advisering bij planvorming rond duurzaam ondernemen en met de begeleiding van de uitvoering van duurzaamheidsmaatregelen. Daarbij is er niet altijd een rol voor beleidsmakers, maar zij kunnen wel een rol spelen bij het initiëren van een adviesinfrastructuur. Bij bedrijven ontstaan ook veel eigen initiatieven op het gebied van duurzaam ondernemen. Beleidsmakers hebben een belangrijke rol bij het scheppen van ruimte voor deze initiatieven en het wegnemen van belemmeringen. Financieel instrumentarium Daarnaast kunnen subsidies worden verstrekt om bedrijven aan de slag te laten gaan, bijvoorbeeld door het aanbieden van gratis scans. Bedrijven kunnen ook via fiscale maatregelen worden gestimuleerd tot duurzaam ondernemen. 14

15 Wettelijk instrumentarium (handhaving) Duurzaam ondernemen kan worden afgedwongen via heffingen of door handhaving van wetgeving (repressieve maatregelen). PwC voert periodiek onderzoek uit naar duurzaam ondernemen onder directeuren, managers, CSR-officers en andere beleidsverantwoordelijken, werkzaam binnen onder meer de financiële dienstverlening, industrie, zakelijke dienstverlening en overheid/not for profit. Uit de meting van 2011 blijkt dat de respondenten een voorkeur hebben voor maatregelen die vallen binnen het financiële instrumentarium (belastingsmaatregelen en subsidies) en voor het stimuleren van duurzame projecten die vallen onder het stimulerende instrumentarium. Figuur 6 Wat vindt u dat het kabinet zou moeten doen om het duurzaam ondernemen te stimuleren? (n=213) Bron: Duurzaamheidsbarometer PwC, In het navolgende gaan we niet in op maatregelen die binnen het financiële instrumentarium liggen. De focus ligt vooral op het stimulerende instrumentarium, omdat het doel daarvan meestal is gericht op het daadwerkelijke stimuleren van duurzaam ondernemen en niet op het behalen van financiële voordelen op de korte termijn. 3.4 Lokale Klimaatagenda Initiatiefnemers De Klimaatagenda is een gezamenlijke agenda van zowel vertegenwoordigers van decentrale overheden als van het Rijk. Zeven Klimaatambassadeurs (bestuurders vanuit gemeenten en waterschappen) en hun werkgroepen, actie- en themateams vanuit koplopergemeenten en andere overheden hebben input geleverd. Daarnaast zijn adviezen vanuit onder andere het bedrijfsleven en betrokken ministeries verwerkt. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft de totstandkoming van de Agenda gecoördineerd. 15

16 Omschrijving In de Lokale Klimaatagenda (LKA) staat beschreven met welke acties overheden hun CO 2-reductiedoelstellingen (lokaal, landelijk) willen bereiken in de periode De LKA helpt gemeenten, provincies en waterschappen bij het realiseren van hun klimaatambities door succesvolle, kansrijke klimaatinitiatieven meer bekend te maken voor de rest van Nederland. Doel stimulerend instrumentarium Vanuit de lokale praktijk en op basis van best practices zijn tien speerpunten geformuleerd. Bij ieder van de speerpunten zijn concrete acties geformuleerd voor zowel decentrale overheden als de Rijksoverheid. In het kader van deze studie ligt de focus bij de speerpunten 'Lokale duurzame economie' en 'Energiebesparing bedrijven via handhaving'. Doel van het speerpunt 'Lokale duurzame economie' is een versnelling te bewerkstelligen van het peloton van bedrijven door structurele samenwerking op te zetten tussen lokale koploperbedrijven, kennisinstellingen en de gemeente/regio. Gemeenten, provincies en waterschappen kunnen hierbij een cruciale regierol spelen. Er bestaan vele lokale netwerken van bedrijven, waarbij het kan gaan om fysieke alsook om digitale bedrijvennetwerken. Het is zaak om daarop aan te sluiten met de Lokale Klimaatagenda. Op die manier blijft de lokale identiteit van deze netwerken behouden, terwijl thema's als energie, klimaat en duurzaamheid in de netwerken kunnen worden geagendeerd. Deze netwerken dienen als ontmoetingsplek, waar bedrijven elkaar inspireren door ideeën en ervaringen uit te wisselen over duurzaam ondernemen. Een tweede doel binnen dit speerpunt is om bij bedrijven die vanuit economische en/of milieuoverwegingen bij de overheid aankloppen, maatschappelijk verantwoord ondernemen in gang te zetten. Onderwerpen zijn bijv. milieu (energie, bodem, afval, vervoer etc.), arbeidsomstandigheden, transparantie, verslaglegging en het leveren van een bijdrage aan vergroening van de stad. Doel wettelijk instrumentarium (handhaving) Doel van het speerpunt 'Energiebesparing bedrijven via handhaving' is dat gemeenten de handhaving en het toezicht op naleving van de Wet Milieubeheer intensiveren door prioriteitstelling, kennisverspreiding en inzet van capaciteit. De Wet Milieubeheer en het Activiteitenbesluit verplichten bedrijven om energiebesparende maatregelen te nemen die binnen vijf jaar zijn terug te verdienen. Anderzijds is het voor bedrijven veelal niet duidelijk welke maatregelen zij kunnen nemen en wat de opbrengst hiervan is. Het peloton van bedrijven loopt hierdoor meer achterstand op. Het doel is dan ook dat deze bedrijven makkelijk te realiseren en kosteneffectieve maatregelen ('het laaghangende fruit') benutten. Door het nemen van energiebesparende maatregelen wordt bijgedragen aan de klimaatdoelstelling. De acties zijn gericht op het plukken van het laaghangende fruit en dat 95% van de gemeenten en RUD's adequate vergunningverlening en handhaving heeft 16

17 m.b.t. energiebesparing en dat 10% meer bedrijven rendabele maatregelen (met een terugverdientijd tot 5 jaar) treffen. Voor de utiliteitsbouw is het doel om in 2014 een besparing te realiseren van 4% van het totale energieverbruik, ten opzichte van Aanpak Lokale duurzame economie Gemeenten zetten structurele samenwerkingsverbanden op tussen bedrijven en kennisinstellingen, gericht op versterken en verduurzamen en op groene stages en banen. Zij bieden regionale koplopers een platform ter inspiratie van het verdere bedrijfsleven. Ze stimuleren dat lokale bedrijven Green Deals met de overheid afsluiten. Gemeenten, provincies en waterschappen zullen optreden als 'launching customer' voor duurzame innovaties. Duurzaamheid wordt zo mogelijk als voorwaarde opgenomen in alle innovatieregelingen van provincies. De Rijksoverheid wil het beleid voor duurzaam inkopen met kracht voortzetten. Ze zal stimuleren dat inkopers in alle fasen van het inkooptraject de kansen benutten om, zo veel mogelijk in samenspraak met bedrijven, te komen tot zo duurzaam mogelijke of zelfs innovatieve oplossingen. Voorts zal de Rijksoverheid ernaar streven duurzaamheid als voorwaarde in innovatie- en kennisregelingen op te nemen. De Rijksoverheid zal ook Green Deals afsluiten met bedrijven en organisaties. Energiebesparing bedrijven via handhaving Gemeenten intensiveren de handhaving en het toezicht op naleving van de Wet Milieubeheer door prioriteitstelling, kennisverspreiding en inzet van capaciteit. De Rijksoverheid ondersteunt gemeenten en provincies bij het toezicht van bedrijven bij de handhaving van de energiebesparingsverplichtingen. Daartoe heeft Infomil een database 'Energiebesparing en Winst' ontwikkeld. Daarin staat algemene en specifieke informatie over energiebesparende maatregelen en de terugverdientijd onder gemiddelde omstandigheden. Gemeenten kunnen de informatie uit de database gebruiken in overleg met bedrijven over de te treffen maatregelen. Initiatieven uit de Green Deal worden van harte ondersteund, zoals de Green Deal waarin DCMR bedrijven op hun energieprestatie toetst en ervan overtuigt om energiebesparende maatregelen te nemen (zie paragraaf 5.6). Kritische succes- en faalfactoren Lokaal cruciaal Ten tijde van het opstellen van de agenda had in 95% van de gemeenten duurzaamheid al een vaste plaats gekregen in het collegeprogramma. 75 gemeenten hadden al plannen vastgesteld, gericht op klimaatneutraliteit en zij werken aan de uitvoering ervan. De klimaatakkoorden met gemeenten, provincies en waterschappen hebben deze ontwikkeling in gang gezet. De kracht ligt bij de lokale aanpak. 17

18 Initiatief van de gemeenten en waterschappen zelf Belangrijk voor het succes van de Agenda is dat de gemeenten zelf het initiatief hebben genomen om door te gaan en verdere stappen te maken (Milieuwitboek Gemeenten, VNG 2011). Ook de waterschappen zijn hierbij mede-initiator. Rol van initiator naar regisseur en facilitator Duurzaamheid is zeker niet alleen een zaak van de overheid. De samenleving als geheel - burgers, ondernemers, onderwijs- en onderzoeksinstellingen - is en voelt zich ook steeds meer verantwoordelijk. De rol van de overheid verandert van initiator naar regisseur en facilitator van de samenwerking tussen de genoemde partijen. Initiatieven vanuit deze partijen komen voort uit een ambitie en dat vergroot het succes. Uitbreiding van lokale bedrijvennetwerken met thema duurzaamheid Uitbreiding van lokale bedrijvennetwerken met het thema duurzaamheid kan tot een 'green business club' leiden. Door de fysieke en/of digitale ontmoetingsplaats voor initiatieven op het gebied van duurzaamheid kunnen tussen allerlei partijen lokale Green Deals gesloten worden met de gemeente. Maatschappelijk verantwoord ondernemen laat bedrijven samenwerken in hun waardeketen. Op die manier kunnen zij hun portfolio uitbreiden met duurzame producten en diensten. Aandacht richten op rendabele energiebesparingsmaatregelen Veel bedrijven en instellingen laten rendabele energiebesparingsmaatregelen achterwege door onbekendheid, hoge investeringkosten of een te lage prioriteit. Zij hebben daardoor hogere energiekosten dan nodig. Het nemen van deze maatregelen levert op de langere termijn geld op voor de bedrijven. Ook kan het bijdragen aan een verbeterd imago van het bedrijf. Duidelijkheid over de effectiviteit van maatregelen Voor de handhaving van de Wet Milieubeheer is het cruciaal dat duidelijk is welke maatregelen effectief kunnen worden genomen. Deze informatie is terug te vinden in de eerder genoemde database 'Energiebesparing en Winst'. Resultaat Inmiddels is bij gemeenten een groot aantal projecten in uitvoering binnen het speerpunt Duurzame bedrijven: Haarlemmermeer: Duurzaam, populair kantorenpark vlakbij Schiphol Regio Eindhoven: Energiebesparing supermarkten Haarlem en Delft: Besparen door optimaal instellen van installaties Rotterdam: Energiebesparing en winst: goede combinatie van handhaven en stimuleren (zie paragraaf 5.6) Keurmerk Duurzame Ondernemer stimulans voor bedrijven Eindhoven E-besparing voor ondernemers Veldhoven Klimaatneutraal 's Hertogenbosch - centrale rol voor bedrijfsleven Heiloo: Gratis duurzaamheidsadvies voor nieuwe bedrijven Alkmaar: Nieuw adres? Nieuwe energiemaatregelen Amsterdam: Winkeldeur dicht, klant blijft kopen Eindhoven: Beter afstellen van klimaatinstallaties 18

19 Groningen: Maak van bedrijfsbezoeken adviesbezoeken Haarlem: Energiecoach maakt het bedrijven makkelijk Heerhugowaard: Energiekansen bedrijventerrein in kaart Houten: Energiescans voor het midden- en kleinbedrijf (MKB) Nijmegen: Koplopers ondertekenen Nijmeegs Energie Convenant Energiebesparing in de regio Rijnmond Terneuzen: Tuinders blij met restwarmte en CO 2 Trade Port Noord Venlo: Economie en duurzaamheid in evenwicht EPA-U voor gemeentehuis Schouwen-Duiveland. 3.5 Dubbele winst bij energiebesparing Initiatiefnemers DCMR Milieudienst Rijnmond, Gemeente Rotterdam en Provincie Zuid-Holland. Project opgesteld binnen de contouren van de Klimaatagenda. Omschrijving Veel organisaties staan open voor energiebesparing: het is goed voor het klimaat en goed voor de portemonnee. Daarnaast zijn veel energiebesparende maatregelen verplicht. Aangezien het gaat om complexe materie, ondersteunt de DCMR Milieudienst Rijnmond organisaties bij het nemen van de maatregelen. De Milieudienst ziet veel voordelen in de methode 'Dubbele winst bij energiebesparing'. Doel De DCMR Milieudienst Rijnmond startte in 2008 met een nieuwe 'toezichtsaanpak', het Milieudoel energie, om ervoor te zorgen dat organisaties energiebesparende maatregelen nemen. Veel maatregelen zijn al geruime tijd verplicht via de Wet Milieubeheer. Zo is elke maatregel die binnen vijf jaar is terug te verdienen, verplicht. De DCMR heeft besloten om zich niet alleen te richten op de wettelijke verplichting en daarop te handhaven, maar organisaties ook te stimuleren en te ondersteunen bij het nemen van maatregelen: het programma Dubbele Winst. Het resultaat van de combinatie tussen handhaven en stimuleren/voorlichten is namelijk groter dan de som der delen. 'Handhaving' is geholpen met voorlichting: organisaties weten beter waarom ze iets moeten doen, hoe ze het moeten aanpakken en wat de voordelen zijn. 'Voorlichting' over maatregelen heeft veel effect als organisaties weten dat ze er daadwerkelijk wat mee moeten doen en erop gecontroleerd worden. Aanpak De Milieudienst bezoekt de organisaties en scant via een checklist welke (verplichte) maatregelen zijn genomen en welke er nog te nemen zijn. Deze checklist is bekend als 'Energiebesparing en winst' 1. De Milieudienst verstrekt naar aanleiding van de scan informatie over het nut en de technische uitvoering van de maatregelen. Daarnaast vinden in samenwerking met het Rotterdam Climate Ini

20 tiative (RCI, klimaatprogramma van de gemeente) voorlichtingsbijeenkomsten plaats. De organisaties stellen zelf een plan van aanpak op met termijnen voor de te nemen maatregelen. Op deze manier is ook rekening te houden met onderhoudsplanningen en vervangingsinvesteringen. De Milieudienst controleert of de maatregelen conform het plan van aanpak zijn genomen. Indien noodzakelijk volgt handhaving en kunnen sancties volgen. Kritische succes- en faalfactoren Zorg voor bestuurlijke dekking voordat je het traject start Als je goed wilt kunnen handhaven, moet de verantwoordelijke wethouder van tevoren expliciet steun geven aan het traject. Houd rekening met lange doorlooptijden van projecten Zorg daarom dat er voor elk project iemand verantwoordelijk is, die alle 'ins en outs' weet en ervoor zorgt dat er vaart in het project blijft zitten. Deskundigheid Leid de toezichthouders goed op. Actualiteit data en kengetallen Houd rekening met een verouderd adressenbestand. Investeer op tijd in een update. Combinatie van stimuleren en reguleren De combinatie van stimuleren en reguleren brengt niet alleen de koplopers in beweging, maar ook het peloton. Resultaat Inmiddels zijn organisaties uit verschillende sectoren bezocht, waaronder scholen, zorginstellingen, supermarkten en (grote) kantoren. Hieruit blijkt dat er een groot besparingspotentieel is. Voor scholen en zorginstellingen zijn grote voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd in samenwerking met Agentschap NL en RCI. Bij deze bijeenkomsten zijn ook bedrijven aanwezig die de verplichte maatregelen kunnen uitvoeren. Deze bedrijven kunnen vragen beantwoorden, maar er kan ook ter plekke om een offerte worden gevraagd voor uitvoering van deze maatregelen. De respons op de aanpak is hoog: 50% van de bedrijven stelt na de bijeenkomst een plan van aanpak op en stuurt dat terug naar de Milieudienst (DCMR). De combinatie van stimuleren en reguleren brengt, zoals gezegd, niet alleen de koplopers in beweging maar ook het peloton. Inmiddels zijn meer dan 500 besparingsplannen goedgekeurd, waarvan ruim 50% op vrijwillige basis. Handhaving gaat des te beter met ondersteuning van Rijksvoorlichting over de verplicht te nemen maatregelen. 1 1 Ministerie van Infrastructuur & Milieu (2011), Werk maken van klimaat, Klimaatagenda