De visie van het Huis voor de Zorg op de decentralisatie van extramurale begeleiding

Transcriptie

1

2 De visie van het Huis voor de Zorg op de decentralisatie van extramurale begeleiding Stichting Huis voor de Zorg Mercator 1 Sittard Postbus PD Sittard T F E info@huisvoordezorg.nl I 1

3 Wat betekent MEEDOEN voor mij in onze gemeente? Zoveel mogelijk besparen op kosten of samen zoeken naar mogelijkheden? Een handreiking voor leden van Wmo-raden, voor koepel- en doelgroeporganisaties uit het netwerk van het Huis voor de Zorg en voor gemeenten in Limburg om samen te komen tot passende begeleiding voor mensen in Limburg. Begeleiding gericht op de zelfredzaamheid van mensen, begeleiding die mensen in hun waarde laat en waarmee mensen met hun beperkingen(en) kunnen leven zoals ze dat zelf graag willen. Huis voor de Zorg, Sittard, december

4 Hoofdredenen van de Rijksoverheid voor de hervormingen van de langdurige zorg 1. Betere kwaliteit van ondersteuning en zorg. 2. Meer voor elkaar zorgen. 3. Financiële houdbaarheid langdurige zorg. Inleiding Deze visie is een handreiking voor leden van Wmo-raden en andere gemeentelijke adviesraden, voor koepel- en doelgroeporganisaties aangesloten bij het Huis voor de Zorg, voor zorgvragersorganisaties en voor gemeenten in Limburg. Deze visie kan worden gebruikt bij het formuleren en naar voren brengen van de eigen visie bij de gemeente. Tevens bij het beoordelen van, door de gemeente, voorgelegd beleid voor extramurale begeleiding. Gemeenten kunnen de aandachtspunten uit deze visie gebruiken bij het opstellen van beleid en bij het toetsen en monitoren ervan. Deze visie is een dynamisch document dat is gebaseerd op de huidige stand van zaken van de decentralisatie AWBZ naar Wmo. Dit document zal worden bijgewerkt als er wijzigingen zijn. De uitwerking van de aangekondigde maatregelen in het regeerakkoord is bij het opstellen van deze visie nog niet bekend. Ondanks het feit dat de kaders onzeker zijn, is het raadzaam dat zorgvragersorganisaties en Wmo-raden zelf een visie op begeleiding ontwikkelen en delen. Het Huis voor de Zorg stelt deze visie voor begeleiding op vanuit bovenlokaal niveau en houdt hierbij ruimte voor specifieke aandachtsgebieden voor elke doelgroep. Doel Het Huis voor de Zorg komt met deze visie op voor de belangen van mensen in een kwetsbare positie die een ondersteuningsvraag hebben. Het Huis voor de Zorg hoopt hiermee te bereiken dat beleid wordt opgesteld vanuit een mensgerichte visie, met mensgerichte doelen. Het Huis voor de Zorg pleit voor beleid en voor een aanpak die erop gericht zijn om mensen zoveel mogelijk zelfstandig te laten zijn. En waarbij wordt gestreefd om mensen, met hun beperking(en), een waardevolle plek binnen onze samenleving te bieden. Aanleiding De Rijksoverheid wil door middel van de decentralisatie begeleiding van Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) naar Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) ervoor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Daarbij wil de Rijksoverheid doelmatiger werken, de AWBZ terugbrengen tot de kern, deze betaalbaar houden en de ondersteuning dichtbij de burgers brengen. De hervormingen van de langdurige zorg en deze decentralisatie van AWBZ naar Wmo hebben grote gevolgen voor mensen met een ondersteuningsvraag. In het regeerakkoord van eind 2012 staat dat gemeenten geheel verantwoordelijk worden voor ondersteuning en begeleiding, inclusief kortdurend verblijf en vervoer. Persoonlijke verzorging wordt geen nieuwe taak voor de gemeenten. Voor de uitvoering van de nieuwe taken krijgen gemeenten een kleiner budget dan het bedrag dat op dit moment vanuit de AWBZ hieraan wordt besteed. Het is zeer de vraag of het resterende budget van 75% voor gemeenten toereikend is, om het mogelijk te maken dat mensen passende begeleiding kunnen krijgen wanneer ze die nodig hebben. Een groter beroep doen op de eigen verantwoordelijkheid van burgers en efficiënter werken volstaan niet om deze aanzienlijke besparing te realiseren. Voor nieuwe cliënten met een ondersteuningsvraag verandert door de decentralisatie het proces om passende begeleiding te kunnen krijgen enorm. Niet alleen doordat vanaf 2015 de gemeente het loket is tot begeleiding, maar ook doordat elke gemeente passend individueel maatwerk gaat bieden, dat van persoon tot persoon kan verschillen. Voor de uitvoering van de Wmo zien we dat gemeenten elkaar vinden in regionale samenwerking. Het Huis voor de Zorg pleit ook voor de hiermee samenhangende regionale samenwerking tussen Wmo-raden. 3

5 Tijdsbestek Vanaf 1 januari 2015 wordt extramurale begeleiding overgeheveld naar het gemeentelijk domein. Vanaf dat moment komen aanspraken op extramurale zorg in de AWBZ voor nieuwe cliënten te vervallen. Valkuilen Begeleiding zoals die nu binnen de AWBZ is geregeld, stopt voor nieuwe cliënten. Het is geen gegeven dat deze begeleiding straks op dezelfde wijze via de gemeente zal worden geboden. Gemeenten kiezen zelf op welke doelgroepen zij zich richten en op welke manier zij binnen hun gemeente de begeleiding gaan regelen. Als gevolg hiervan is er ook een cultuuromslag mee gemoeid. Van een recht op zorg dat vrij duidelijk was ingekaderd, naar een maatwerkvoorziening die in elke gemeente anders kan worden ingevuld. Een deel van de begeleiding voor mensen met een lichte ondersteuningsvraag wordt al door de gemeenten uitgevoerd. Uit onderzoek hiernaar blijkt dat bepaalde groepen zorgvragers 'verdwenen' lijken te zijn, niet in beeld zijn bij de gemeente. De voor de gemeente nieuwe doelgroepen die vanuit de AWBZ naar de Wmo komen, kunnen complexe zorgvragen hebben. Dit leidt tot bezorgdheid bij het Huis voor de Zorg. Krijgen mensen met beperkingen straks wel voldoende begeleiding? Worden alle mensen gezien en bereikt? Het Huis voor de Zorg vindt het belangrijk dat gemeenten oog hebben voor alle mensen die begeleiding ontvangen en nodig hebben en dat er na de decentralisatie geen mensen tussen wal en schip vallen. Als de wetgeving conform de planning pas halverwege 2014 door de Eerste en Tweede kamer komt, blijft een halfjaar over tot 1 januari De lokale besluitvorming, de inbreng van de Wmo-raden en de keukentafelgesprekken komen hierdoor onder een enorme druk te staan. Een zorgvuldige voorbereiding wordt zo onmogelijk. Het Huis voor de Zorg spreekt hierover grote bezorgdheid uit. Definitie en het doel van begeleiding binnen de Wmo De definitie van begeleiding: Begeleiding omvat door een instelling of natuurlijk persoon te verlenen activiteiten die de zelfredzaamheid van cliënten bevorderen, behouden of compenseren. Het doel van begeleiding is het voorkomen van opname in een instelling of verwaarlozing. Begeleiding kan zowel kort als langdurig worden ingezet. Het doel van de Wmo is meedoen in de samenleving. Begeleiding is een van de instrumenten hiervoor. Binnen begeleiding zoals die nu wordt geboden, wordt onderscheid gemaakt tussen 'Begeleiding Individueel' en 'Begeleiding Groep'. Begeleiding Individueel wordt ingezet voor onder andere woonbegeleiding of thuisbegeleiding. Onder Begeleiding Groep vallen onder andere verschillende soorten dagbesteding voor mensen met een verstandelijke beperking en voor mensen met een psychische of psychiatrische beperking en de dagopvang voor ouderen met lichamelijke en/of psychogeriatrische beperkingen. Het Huis voor de Zorg ziet als doelen voor begeleiding: het bevorderen van de zelfredzaamheid van burgers en het streven naar zo actief mogelijke burgers die zich met hun beperking zo gezond als mogelijk voelen. Burgers die zo zelfstandig mogelijk wonen, werken en leven en waar nodig worden geholpen met passende producten en diensten. Voor het Huis voor de Zorg is begeleiding gericht op een zo optimaal mogelijk functioneren in alle levensdomeinen zoals zelfzorg, wonen, werken, financiën, vrije tijd, door het bieden van structuur, dagritme en door het bieden van praktische hulp op maat. Voor een uitgebreide beschrijving van begeleiding in de AWBZ en voorbeelden van activiteiten die daar binnen de huidige AWBZ onder vallen verwijzen we naar bijlage 1. 4

6 Doelgroepen voor begeleiding Begeleiding wordt met name ingezet bij mensen met een matige of ernstige beperking op het gebied van sociale redzaamheid, bewegen en verplaatsen, psychisch functioneren, geheugen en oriëntatie, matig of zwaar probleemgedrag. Er zijn mensen met meerdere beperkingen, die hierdoor andere vormen van begeleiding nodig kunnen hebben. Voor een uitvoerige beschrijving van de doelgroepen verwijzen we naar het rapport Cliëntgroepen extramurale AWBZ-begeleiding van het Transitiebureau van december Samenhang Naast de decentralisatie van extramurale begeleiding, inclusief kortdurend verblijf en vervoer, is er ook sprake van: de invoering van de Wet werken naar vermogen, dit wordt de Participatiewet per 1 januari 2015 de decentralisatie van jeugdzorg naar gemeenten per 1 januari 2015, dit is de Wet op de Jeugdzorg. Het Huis voor de Zorg pleit voor het combineren van mogelijkheden vanuit de verschillende decentralisaties. Het bieden van begeleiding en het ondersteunen bij het vinden van werk kunnen elkaar bijvoorbeeld overlappen en aanvullen. Cijfers In Nederland krijgen zo n mensen begeleiding in de eigen woning vanuit de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten). Mensen kunnen een indicatie hebben voor meerdere functies. Cijfers van 1 april 2013, CIZ. Geïndiceerde extramurale functies Nederland Limburg Begeleiding groep Begeleiding individueel Kortdurend verblijf Voor meer informatie over cijfers verwijzen we naar de website van het CIZ, Cijfers en Feiten: Voor een uitsplitsing van de landelijke aantallen per soort beperking verwijzen we naar bijlage 2. 5

7 Visie van het Huis voor de Zorg Na de decentralisatie van extramurale begeleiding van AWBZ naar Wmo, dient het welzijn van mensen met een ondersteuningsvraag hoger te zijn dan het niveau van welzijn voor de decentralisatie. De kwaliteit van de geboden begeleiding is belangrijk voor het welzijn. Het welzijn wordt mede bepaald door de mate van zelfredzaamheid, zelfstandigheid en door de keuzevrijheid van mensen. Bij elk voorstel, bij elke verandering en bij elk ander besluit dat wordt genomen, dient de centrale vraag gesteld te worden of het een bijdrage levert aan de verbetering van het welzijn van mensen. Belangrijke thema s bij de uitwerking van de visie op extramurale begeleiding Het Huis voor de Zorg benoemt in dit document de belangrijkste thema's om bovenstaande visie te realiseren. Deze thema's kunnen worden gebruikt bij het opstellen van beleid voor extramurale begeleiding en bij het onderhouden van contact met mensen met een beperking. De thema's zijn ingedeeld naar de fasen en stappen bij de toegang tot de Wmo en zijn opgesteld vanuit het gezichtspunt van mensen met een beperking met een ondersteuningsvraag. Het tijdpad voor de verschillende fasen zal per gemeente verschillen. Fase 1: Beleidsontwikkeling en invoering Een goed begin zorgt voor een basis waarop je kunt bouwen Het Huis voor de Zorg ziet elke burger als een waardevolle inwoner van een gemeente, als burger die op zijn eigen manier een bijdrage kan leveren aan de samenleving, ongeacht zijn beperking. Het Huis voor de Zorg vindt dat de mens als persoon centraal hoort te staan en niet zijn beperking, zodat vanuit de mens en niet vanuit de beperking bekeken wordt wat nodig is om mee te kunnen doen en maatwerk te kunnen leveren. Het Huis voor de Zorg spreekt niet over cliënten of zorgvragers, maar over mensen met een ondersteuningsvraag. 6

8 Kennis van alle doelgroepen voor extramurale begeleiding Je kunt geen passende begeleiding bieden als je niet weet voor wie je deze ontwikkelt. Je kunt geen goed contact leggen als je geen weet hebt van mogelijke reacties door een beperking. Gemeenten zouden vertrouwd moeten zijn met de natuurlijke levensloop van de inwoners en de (speciale) behoeften die daarbij horen. Bij het opdoen van kennis over de natuurlijke levensloop en alle mogelijke hulpvragen die daarbij kunnen horen, zouden gemeenten rekening moeten houden met leeftijd en met specifieke behoeften als gevolg van mogelijke beperkingen en chronische ziekten. Het Huis voor de Zorg kan gemeenten in contact brengen met de koepelen doelgroeporganisaties in Limburg om hierover geïnformeerd te worden. Ervaringsdeskundigen kunnen een belangrijke rol spelen bij het opdoen van kennis. Samenleving voorbereiden op het omgaan met mensen en hun beperking(en) Veel mensen met een beperking zijn niet opgegroeid binnen de reguliere samenleving. Kinderen met een beperking konden vaak niet terecht op de peuterspeelzaal of basisschool in hun eigen buurt. Door de decentralisatie komt er een verschuiving naar het meedoen in de samenleving voor iedereen. Dit is een grote verandering waarvoor ondersteuning van de gemeenten hard nodig is. In een samenleving die goed voorbereid wordt op het meedoen door iedereen, is de kans het grootst dat mensen ruimte gaan maken voor elkaar en voor elkaar gaan open staan. Duidelijkheid is nodig over wat van de gemeente kan worden verwacht, wat van mensen met een ondersteuningsvraag en wat de samenleving zou kunnen betekenen. Gemeenten kunnen aangeven wat mensen zouden kunnen doen om een ander te helpen en waar ze terecht kunnen voor meer informatie of hulp hierbij. Het Huis voor de Zorg vraagt gemeenten om mensen hierin ook te stimuleren. Betrekken van mensen met een ondersteuningsvraag bij beleidsontwikkeling Contact met en instemming door de mensen met een ondersteuningsvraag zelf, zijn van groot belang om beleid op te kunnen stellen dat aansluit bij de behoeften van mensen met een ondersteuningsvraag. De doelgroepen die gebruik maken van extramurale begeleiding worden vertegenwoordigd door zorgvragersorganisaties en door koepel- en doelgroeporganisaties. Een aantal van deze organisaties heeft al het initiatief genomen om de doelgroep die zij behartigen onder de aandacht te brengen bij gemeenten. Vertegenwoordigers van alle betrokken doelgroepen zouden nauw contact moeten hebben met alle gemeenten in Limburg. Wmo-raden hebben een spilfunctie. Zij vormen immers een afspiegeling van alle inwoners in een gemeente. Mensen die extramurale begeleiding nodig hebben kunnen leden van Wmo-raden voeden met informatie die voor hun doelgroep van belang is. Wmo-raden kunnen deze informatie gebruiken om zelf onderwerpen aan te kaarten en beleid te toetsen. Complexiteit zorgvragen neemt toe De nieuwe doelgroepen kunnen complexe zorgvragen hebben. Er zijn mensen met meerdere beperkingen, mensen met zowel een chronische ziekte als een beperking. Ook worden mensen met een beperking tegenwoordig steeds ouder en voor hen kunnen ouderdomsklachten anders zijn door hun beperking. Hierdoor kunnen ze andere vragen hebben dan ouderen zonder een beperking. Het Huis voor de Zorg vraagt gemeenten zich hierop goed voor te bereiden. Passende begeleiding met ruimte voor groei en ontwikkeling Houd, waar het kan, rekening met mogelijkheden voor ontwikkeling van mensen. Passende begeleiding laat mensen in hun waarde, vergroot de zelfredzaamheid en biedt ruimte aan ontwikkeling. Begeleiding voor mensen met een beperking die hun leven lang begeleiding nodig hebben, zal om een andere vorm en inhoud vragen dan begeleiding voor mensen die tijdelijk ondersteuning nodig hebben of in de laatste fase van hun leven zijn. Begeleiding voor jongeren zal ook om een andere inhoud vragen. Ontwikkelen doe je doordat je wordt uitgedaagd dingen te doen, die meer van je vragen dan je al kunt. De mogelijkheden voor ontwikkelen verschillen van mens tot mens. Samenwerking met zorgaanbieders Veel mensen hebben naast begeleiding andere vormen van hulp en zorg. Het Huis voor de Zorg vindt dat mensen geen last mogen ondervinden van de versnippering van de zorg in Nederland. Goede ketenzorg is belangrijk, één centraal loket voor alle zorg zou ideaal zijn. Eén centraal loket, met een aanspreekpunt dicht bij de mensen in de wijk. Sociale wijkteams Het kabinet wil gemeenten gaan stimuleren om sociale wijkteams op te richten in het kader van de hervorming van de langdurige zorg. Van zorgaanbieders, zorgverzekeraars en gemeenten wordt een nauwe samenwerking verwacht. Van zorgaanbieders wordt verwacht dat ze meer mens- en meer buurtgericht gaan werken. Het Huis voor de Zorg hoopt dat gemeenten goed toetsen of mensen door deze wijkteams de passende hulp en zorg krijgen die ze nodig hebben om mee te kunnen doen. 7

9 Een sociaal wijkteam werkt voor bewoners in een bepaalde wijk. De leden van zo'n team pakken de ondersteuningsvragen van wijkbewoners op. Het sociaal wijkteam stimuleert bewonersinitiatieven en helpt bewoners bij het opzetten van informele ondersteuningsnetwerken. In geval van een ondersteuningsvraag stimuleert het team mensen om zelf aan de slag te gaan met de oplossing van het probleem. Zo nodig met behulp van familie, vrienden en buren. Het Huis voor de Zorg vraagt leden van wijkteams alert te zijn op de vaak al zware belasting van de mantelzorgers. Steunen van burgerinitiatieven voor coöperaties Het Huis voor de Zorg vraagt gemeenten om aandacht te hebben voor burgerinitiatieven en voor ideeën vanuit de wijken voor coöperaties en om deze initiatieven te ondersteunen. Zorg- en welzijnscoöperaties worden steeds meer in dorpen en buurten opgericht om lokaal of regionaal gezamenlijk zorg in te kopen, bijvoorbeeld voorzieningen voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking. In Brabant is hier al jarenlang ervaring mee. Zorgmissers en zorgmijders Er zijn mensen die geen hulp willen of zeggen dat ze geen hulp nodig hebben, terwijl ze in werkelijkheid wel ondersteuning nodig hebben om mee te kunnen doen. Wanneer hier geen oog voor is, lopen deze mensen het risico dat ze onnodig in problemen raken en een andere, vaak duurdere ondersteuningsvraag ontwikkelen. Ze worden dan eerder meer afhankelijk van zorg en ondersteuning, dan zo zelfstandig als mogelijk. Het Huis voor de Zorg vraagt gemeenten oog te hebben voor mogelijke zorgmijders en zorgmissers en een goede aanpak te ontwikkelen om in contact te komen en in contact te blijven met deze mensen. Duur van de begeleiding Bij de ontwikkeling van beleid en vormen van begeleiding is het nodig rekening te houden met het feit dat er veel verschillen zijn in hoe lang mensen begeleiding nodig hebben. Begeleiding moet passend zijn en passend blijven, zowel wanneer deze voor korte als langere duur nodig is en ook wanneer begeleiding gedurende het hele leven nodig is. Wat levert begeleiding op? Goede passende begeleiding kan veel opleveren in meerdere aspecten van het leven van mensen met een ondersteuningsvraag. Bijvoorbeeld een passende daginvulling die ook toegevoegde waarde heeft voor de sociale contacten van mensen. Er zijn voorbeelden waaruit blijkt dat passende begeleiding kan leiden tot een betere persoonlijke verzorging en gezondheid. Innoveren waar kan Het tempo van innoveren (vernieuwen) wordt bepaald door wat mensen met een ondersteuningsvraag aankunnen. Er zijn mensen die maanden, soms zelfs jaren, nodig hebben, om om te kunnen gaan met veranderingen. Betrek mensen zelf en hun mantelzorgers zoveel mogelijk bij veranderingen. Niet alleen het tempo van innovatie is van belang, ook de vorm van innovatie. Plannen om mensen met verschillende beperkingen samen in één ruimte dagbesteding te bieden, kunnen voor sommige mensen tot nieuwe of meer klachten leiden. Bijvoorbeeld voor mensen die baat hebben bij een prikkelarme omgeving. Teveel prikkels kunnen voor hen leiden tot ander gedrag, met het risico op een zwaardere ondersteuningsvraag en afname van de zelfredzaamheid en afname van de kwaliteit van leven. Keuzevrijheid Hoeveel keuzevrijheid is er voor mensen wanneer de extramurale begeleiding via de gemeente wordt geboden? Mag iemand naar dagbesteding blijven gaan waar hij al jaren met tevredenheid naar toe gaat, gewend is en zich prettig voelt, ook al valt deze dagbesteding onder een andere gemeente? Keuzevrijheid is mede bepalend voor het welzijn van mensen. Vervoer Hoe bepalend wordt vervoer voor de keuzevrijheid? Zijn de vorm en inhoud van de begeleiding doorslaggevend of wordt de keuzevrijheid beperkt door het aantal kilometers dat maximaal gereisd mag worden? Het Huis voor de Zorg vindt dat voor vervoer goed gekeken moet worden naar de mogelijkheden en dat samenwerking gezocht moet worden buiten de gemeentegrenzen om maatwerk in begeleiding mogelijk te maken. Passende begeleiding moet voor iedereen die er baat bij heeft bereikbaar zijn, ongeacht de plek waar deze begeleiding wordt geboden (binnen redelijkheid). Persoonsgeboden budget (pgb) Het pgb biedt mensen die dat aankunnen en willen, de vrijheid om te kiezen met wie en hoe ze hun zorg willen invullen. Het recht op een pgb blijft bestaan. Wel vindt een tariefkorting van 5% plaats. Het Huis voor de Zorg hoopt dat gemeenten oog hebben voor het bewaken van het kwaliteitsniveau. 8

10 Duidelijke informatie voor een goede toegang Inwoners van een gemeente zouden moeten weten waar ze terecht kunnen als meedoen niet meer mogelijk is. Mensen met een ondersteuningsvraag moeten weten waar en hoe ze zich moeten melden, wat er van hen wordt verwacht en wat zij van de gemeente kunnen verwachten. Het Huis voor de Zorg vraagt gemeenten om rekening te houden met mensen die niet zelfstandig kunnen reizen en voor wie toegang tot digitale informatie niet mogelijk is. Het Huis voor de Zorg vindt het belangrijk dat informatie in begrijpelijke taal wordt gegeven. Dit geldt zowel voor schriftelijke informatie als voor gesproken informatie in een gesprek. Veiligheid van mensen zelf en hun omgeving Het Huis voor de Zorg vindt het belangrijk dat er oog is voor de veiligheid van mensen zelf en hun omgeving. Bijvoorbeeld iemand met dementie die op gas kookt kan vergeten het gas uit te zetten of vergeten dat iets op het vuur wordt gezet. Dit kan leiden tot gevaar voor de persoon zelf en voor de mensen in de directe omgeving. Daarbij leiden onveilige situaties ook tot ongerustheid bij de mantelzorgers, die meestal niet 24 uur per dag iemand in de gaten kunnen houden. Fase 2: Contact tussen mensen met een beperking en de gemeente Goed contact Voor een goed contact is gelijkwaardigheid vereist. Zowel mensen met een ondersteuningsvraag als vertegenwoordigers van gemeenten moeten weten waarom ze met elkaar in contact treden, wat de bedoeling is van het contact en hoe het hele proces zal gaan verlopen. Duidelijkheid over ieders rol is van groot belang. Zien wat echt de ondersteuningsvraag is Het is de kunst om in gesprekken met mensen te achterhalen wat de echte ondersteuningsvraag is. Dit zal het nodige van de gemeente vragen. Sommige mensen met een verstandelijke beperking kunnen moeite hebben met open vragen, omdat ze de keuzemogelijkheden niet kunnen overzien. Mensen met een verstandelijke beperking geven vaak antwoorden waarvan ze denken dat de ander die graag wil horen. Omgaan met mensen die zelf hun zorgbehoefte niet kunnen aangeven De gemeente zal in contact komen met mensen die niet kunnen spreken en dit ook nooit kunnen leren. Of met mensen die om een andere reden niet zelf kunnen aangeven wat ze nodig hebben. Ook hier moet een gemeente goed op voorbereid zijn, om toch de juiste behoefte te kunnen vaststellen. Iedereen in beeld Het is belangrijk dat gemeenten weten hoeveel mensen binnen hun gemeente een ondersteuningsvraag (kunnen) hebben. Dit om te voorkomen dat mensen worden gemist. Ook zijn er mensen die nu een AWBZ-indicatie hebben, maar er nog geen gebruik van maken. Wanneer ze zich straks melden bij de gemeente voor ondersteuning, moet er ook voor hen ruimte zijn om passende begeleiding te kunnen krijgen. Begrijpen we elkaar? Tijdens en na elk contact is het van belang dat wordt nagegaan of alles duidelijk is voor iedereen die aan het gesprek heeft deelgenomen of er een rol in speelt. Dat iedereen weet wat is afgesproken en wat hij zelf moet doen en op welke manier hij wordt geholpen als dat nodig is. Mensen met een ondersteuningsvraag of hun vertegenwoordiger, zullen zelf alert moeten zijn of hun behoeftes goed worden begrepen door de gemeente. 9

11 Rol van professionele begeleiders en hulpverleners Begeleiders spelen een belangrijke rol. Zij maken vaak de vertaalslag tussen mensen met een ondersteuningsvraag en de maatschappij. Begeleiders en professionele hulpverleners hebben tevens als taak om te signaleren en preventief te handelen. Door tijdig aanvullende hulp en voorzieningen in te schakelen, kunnen zij voorkomen dat de zelfredzaamheid vermindert en een beroep gedaan moet worden op zwaardere, meestal dure, vormen van zorg, zoals behandeling en opname. Daarnaast is vaak sprake van een vertrouwensrelatie met de vaste begeleiders. Het Huis voor de Zorg hecht waarde aan vaste begeleiders en vaste aanspreekpunten en dringt aan op het zo weinig mogelijk wisselen ervan. Voor goede passende begeleiding is inzet van professionele krachten vereist, al dan niet in combinatie met mantelzorgers en getrainde vrijwilligers. Het keukentafelgesprek Dit gesprek is ontzettend belangrijk, zowel voor degene met een ondersteuningsvraag als voor de gemeente. Hierin wordt bepaald welke zorgbehoefte er is en op welke manier of manieren deze kan worden ingevuld en door wie. Het is belangrijk dat de belangen van mensen met een ondersteuningsvraag goed worden behartigd en dat deze mensen weten dat ze iemand kunnen meenemen naar dit gesprek. Bijvoorbeeld een vrijwillige (ouderen) adviseur, een mantelzorger of iemand anders die kan helpen om, in dit gesprek, zijn belangen (mede) te behartigen. Gemeenten zouden mensen met een ondersteuningsvraag hierover moeten informeren. Gemeenten zullen eerst in kaart brengen wat mensen zelf of samen met hun mantelzorgers en mensen om hen heen kunnen doen. Wanneer de ondersteuningsvraag hiermee niet voldoende wordt beantwoord, wordt gekeken naar wat gemeenten verder kunnen betekenen. Neem iemand mee naar het keukentafelgesprek Mensen met een ondersteuningsvraag kunnen iemand meenemen naar het gesprek met de gemeente waarin hun ondersteuningsbehoefte wordt bepaald. Suggestie van het Huis voor de Zorg: Ideaal zou een derde iemand zijn, die als neutrale partij deelneemt aan het overleg en ervoor zorgt dat zowel de belangen van degene met de ondersteuningsvraag worden behartigd als die van de gemeente. Deze neutrale persoon zorgt dat alle vragen die nodig zijn aan bod komen. Deze persoon bewaakt dat de informatie en de gemaakte afspraken voor beide partijen helder zijn. De onmisbare rol van mantelzorgers Mantelzorgers spelen een grote rol in het leven van mensen met een ondersteuningsvraag. Dagbesteding en andere vormen van begeleiding zijn voor hen respijtzorg * 1. Doordat deze begeleiding er nu is, worden mantelzorgers tijdens die dagdelen ontlast. Hierdoor houden ze het langer vol en kunnen mensen langer thuis blijven. Het Huis voor de Zorg vraagt gemeenten oog te hebben voor de, vaak zware, belasting van mantelzorgers en vraagt gemeenten een aanpak in hun beleid op te nemen om de belasting voor mantelzorgers draaglijk te houden. Gemeenten kunnen door de keukentafelgesprekken mantelzorgers goed in beeld krijgen en hen, indien nodig, verwijzen naar de juiste ondersteuning. Bijvoorbeeld naar het steunpunt mantelzorg. Oog voor mensen zonder eigen netwerk Er zijn mensen die zelf geen sociaal netwerk hebben. Wie heeft er oog voor hun belangen? * 1 Respijtzorg is zorg aan een zorgbehoevende, met als doel om diens mantelzorger(s) te ontlasten en vrijaf te geven. Het is een verzamelbegrip voor voorzieningen, die tijdelijk, beroepsmatig of vrijwillig de mantelzorg overnemen, en dus respijt verlenen. 10

12 Fase 3: Uitvoering extramurale begeleiding door de gemeente Verslag keukentafelgesprek Alle afspraken en relevante onderwerpen worden door de gemeente vastgelegd in een verslag. Het verslag zou zo moeten worden opgesteld dat iedereen die bij het gesprek aanwezig is, kan begrijpen wat is vastgelegd en weet wat hij kan verwachten. Het is voor gemeenten wettelijk verplicht om inzage te geven in het verslag. Het Huis voor de Zorg adviseert om mensen ruimte te geven om op het verslag te reageren en de mogelijkheid te bieden om binnen een gestelde termijn aan te kunnen vullen wat ze nog missen. Het verslag zou pas definitief mogen zijn, wanneer zowel de gemeente als degene met de ondersteuningsvraag vinden dat alles wat van belang is erin staat en dat het er op de juiste manier in staat. Maatwerk Extramurale begeleiding door de gemeente zal anders zijn dan de begeleiding die nu via de AWBZ wordt geboden. De opgelegde kostenbesparing zal kunnen leiden tot nieuwe initiatieven, die dicht bij de mensen met een ondersteuningsvraag worden georganiseerd. Nieuwe initiatieven, waaraan tot nu toe nog niet is gedacht. Het meest belangrijke is dat de mens centraal staat. Het uitgangspunt is dat iedereen mag meedoen, ondanks hulpbehoeften door een beperking, chronische ziekte of welke andere oorzaak dan ook. Individueel maatwerk dat passend is voor mensen met een ondersteuningsvraag. Maatwerk dat wordt aangeboden in een vorm en in een tempo waar die persoon mee uit de voeten kan. Maatwerk kan enorm verschillen van persoon tot persoon, het kan ook inhouden dat iemand duidelijke informatie ontvangt en daarmee geholpen is. Zorgvuldig omgaan met het netwerk van mensen met een ondersteuningsvraag Het netwerk van mensen met een beperking is vaak klein en meestal al flink belast. Hier moet rekening mee worden gehouden. Het is niet de bedoeling dat er zoveel taken bij het netwerk worden neergelegd, dat mensen hierdoor gaan uitvallen. Dit zal alleen maar leiden tot een toename van de zorgkosten en onnodige problemen voor de mensen uit het netwerk en voor de mensen met een ondersteuningsvraag zelf. Begeleiding passend voor mensen met een multizorgbehoefte Veel mensen hebben meerdere beperkingen en vallen hierdoor binnen meerdere cliëntgroepen. Er moet rekening gehouden worden met deze verschillende behoeften. 11

13 Fase 4: Evalueren en monitoren Evalueren en bijsturen voor blijvende passende begeleiding Het is voor gemeenten belangrijk om in contact te blijven met mensen om samen te kunnen bekijken of de gekozen oplossingen de juiste zijn. Wanneer begeleiding langere tijd of een leven lang nodig is, moet worden bekeken of de geboden oplossingen, op langere termijn, nog steeds passend zijn. Wanneer nodig en wenselijk moet de begeleiding aangepast kunnen worden. Nauw contact houden zal leiden tot een efficiënte inzet van extramurale begeleiding. Er kan (eerder) gereageerd worden op veranderingen; minder begeleiding wanneer het minder kan of juist meer of andere begeleiding wanneer dat nodig is. Nauw contact kan voorkomen dat situaties voor mensen zó veranderen dat hun zelfredzaamheid onnodig vermindert. Zeggenschap Mensen met een ondersteuningsvraag moeten de hoofdrol spelen bij de evaluatie. Leden van Wmoraden kunnen een belangrijke rol spelen in de monitoring door zich steeds te informeren over hoe de begeleiding binnen de gemeente voor de mensen met een ondersteuningsvraag verloopt. Het tussentijds evalueren en het melden van signalen uit de samenleving kunnen actief bijdragen aan het verbeteren van de begeleiding. De koepel- en doelgroeporganisaties die zijn aangesloten bij het Huis voor de Zorg kunnen de signalen provinciebreed verzamelen en de goede voorbeelden delen zodat elke gemeente daar haar voordeel mee kan doen. Mensen met een ondersteuningsvraag moeten op de hoogte zijn van de verschillende mensen bij wie ze terecht kunnen met hun ervaringen. Netwerk en mantelzorgers begeleiden en ondersteunen Mensen uit het netwerk spelen een grote rol. Het Huis voor de Zorg vraagt aandacht en ondersteuning voor vrijwilligers en mantelzorgers. We verwijzen hiervoor naar het huidige prestatieveld 4 van de Wmo. Mensen die iets niet meer kunnen doen voor hun kind of naaste, kaarten dit meestal niet uit zichzelf aan. Dit wordt vaak pas duidelijk op het moment dat het te laat is. Dit leidt tot onnodige problemen, zowel voor de mensen met een ondersteuningsvraag als voor degene uit het netwerk. Mensen zien dat, wat ze voor hun naaste doen, ook niet als mantelzorg en zullen zich niet als mantelzorger aangesproken voelen, terwijl ze het wel zijn. Goed zorgen voor de mantelzorgers en vrijwilligers is cruciaal. Vangnet bij uitval netwerk De gemeente zou erop voorbereid moeten zijn dat mensen uit het netwerk kunnen uitvallen, door bijvoorbeeld ziekte of overbelasting. Gemeenten zouden hiervoor een vangnet voor calamiteiten paraat moeten hebben, zodat de zorg voor mensen met een ondersteuningsvraag niet lijdt onder het plotselinge uitvallen van het vaste netwerk. Respijtzorg is een middel dat ingezet kan worden om te voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken en daardoor uitvallen. 12

14 Koepel- en doelgroeporganisaties Het Huis voor de Zorg werkt nauw samen met: SOL, het Samenwerkingsverband van Oudergroeperingen van mensen met een verstandelijke beperking in Limburg. PML, het Platform Mantelzorg Limburg is dé provinciale organisatie, die zich inzet voor de belangen van mantelzorgers in Limburg. PAZ, het Platform Allochtone Zorgvragers komt op voor de belangen van allochtone zorgvragers in Limburg. PCOB, gewest Limburg. Een beweging die opkomt voor alle senioren in Nederland en waarin de leden, zelf ouderen, actief participeren. KBO Limburg is een organisatie in Limburg voor de senior van nu die zich inzet voor een goed leven voor senioren in een zorgzame samenleving. ANBO, van en voor senioren die zich ongeacht hun geloof of politieke overtuiging willen aansluiten bij een sterke, onafhankelijke organisatie. LOC zeggenschap in zorg. LOC vertegenwoordigt op landelijk niveau medezeggenschapsorganen in zorg en welzijn. LOC is ook actief in Limburg. Provinciaal Platform GGz & OGGz Zorgvragers Limburg stelt zich tot algemeen doel systematische en structurele betrokkenheid en medezeggenschap van zorgvragers op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg in het algemeen en met betrekking tot de maatschappelijke integratie in het bijzonder te bevorderen en te versterken in Limburg. FGL, Federatie van Gehandicaptenorganisaties in Limburg, de Limburgse provinciale koepelorganisatie, die de collectieve belangen behartigt van mensen met lichamelijke of zintuiglijke beperkingen en van mensen met een chronische ziekte in Limburg. Tips en waardevolle informatie Voor links en documenten, zie de website van het Huis voor de Zorg, menu Wmo. Melden van Klachten en Ervaringen: EIK-punt, telefoon Aandacht voor Iedereen, aanspreekpunt voor Limburg is Arthur Jansen, telefoon Tips voor het keukentafelgesprek Huis voor de Zorg Cliëntgroepen extramurale AWBZ begeleiding, december 2011, Transitiebureau Cliëntgroepen extramurale AWBZ begeleiding Deel 2: mogelijkheden voor vernieuwing, februari 2012, Transitiebureau Toekomstbestendige Inspiratiewijzer voor transitie AWBZ-Wmo dagactiviteiten in groepsverband, Vilans en Movisie, mei 2013 Dossier Wmo, website Film van Mondriaan over maatjeskoppels voor mensen met een GGzzorgbehoefte en stichting Horizon MEE Noord- en Midden-Limburg en MEE Zuid-Limburg Goede voorbeelden burgerinitiatieven, website In voor Zorg Platform Zorgcoöperatieve Ontwikkelingen Brabant Ondersteuning burgerinitiatieven door steunpunten vrijwilligerswerk, tien inspirerende voorbeelden Begrippenboek Begeleiding in de AWBZ Voorbeeldbrief van LOC die door een cliëntenraad gestuurd kan worden aan een zorgaanbieder met betrekking tot de gevolgen van de overheveling van de extramurale begeleiding 13

15 Bijlage 1: Uitgebreide toelichting en voorbeelden van begeleiding binnen de huidige AWBZ Wat is de functie Begeleiding in de AWBZ? Mensen met lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke handicap of psychogeriatrisch of psychiatrisch probleem. Matige of ernstige beperkingen. Doel: bevorderen zelfredzaamheid teneinde opname of verwaarlozing te voorkomen. Inhoud: praktische hulp, structuur en regie in de persoonlijke levenssfeer. Individuele begeleiding en groepsbegeleiding (dagbesteding). Aanbieders: thuiszorg/v&v, gehandicaptenzorg, GGz, MO. Voorbeelden van activiteiten bij begeleiding binnen de huidige AWBZ: woonbegeleiding praktische pedagogische thuishulp en gezinsondersteuning (PPG) begeleiding tijdens voorgezet speciaal onderwijs thuisbegeleiding dagactiviteiten voor GGz (DAC) dagbesteding voor verstandelijk beperkten logeerhuizen zaterdagopvang voor kinderen met verstandelijke beperking sport voor verstandelijk beperkten vakantie activiteiten voor verstandelijk beperkten belevenis- en uitgaanscentrum activerende psychiatrische thuiszorg inloophuizen begeleiding bij rehabilitatietrajecten verslaafden ontmoetingsgroepen 14

16 Bijlage 2: Aantallen ondersteuning en zorg landelijk Bron: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aantallen Grondslag Leeftijd Begeleiding Persoonlijke verzorging Kortdurend Verblijf Somatisch Psychogeriatrisch Psychiatrisch Verstandelijk Zintuiglijk Lichamelijk Totaal Bron: CIZ (januari 2013) CIZ (januari 2013) Aanspraak op AWBZ-zorg Basisrapportage AWBZ 15

17 COLOFON 2013 Huis voor de Zorg De visie van het Huis voor de Zorg op de decentralisatie van extramurale begeleiding is een uitgave van het Huis voor de Zorg. Gebruikte bronnen Bij het opstellen van deze visie is gebruik gemaakt van de websites: Meer informatie Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Lilian Jongen, adviseur Huis voor de Zorg Telefoon of lilian.jongen@huisvoordezorg.nl. Jack Gerats, programmaleider maatschappelijke participatie Huis voor de Zorg Telefoon of jack.gerats@huisvoordezorg.nl Contactgegevens Stichting Huis voor de Zorg Mercator 1 Sittard Postbus PD Sittard T F E info@huisvoordezorg.nl I Het Huis voor de Zorg wordt mede mogelijk gemaakt door de 16

18 Stichting Huis voor de Zorg Mercator 1 Sittard Postbus PD Sittard T F E info@huisvoordezorg.nl l