Poisoned Spring: EU promotes privatisation of water in developing countries

Transcriptie

1 Water als economisch goed De vier Dublin Principes 1. Water is een eindige, kwetsbare en essentiële bron die op een geïntegreerde manier moet worden behandeld. 2. De ontwikkeling en management van waterbronnen dient gebaseerd te zijn op een participerende benadering met alle relevante belanghebbenden. 3. Vrouwen spelen een centrale rol in de levering, management en het veiligstellen van water. 4. Water heeft een economische waarde en dient als economisch goed gezien te worden, waarbij rekening dient te worden gehouden met criteria voor betaalbaarheid en gelijkheid. Bron: The Four Dublin Principles (ICWE) Poisoned Spring: EU promotes privatisation of water in developing countries December 9, :20 by Steve McGiffen In the recent negotiations around the World Trade Organisation's General Agreement on Trade in Services (GATS), the European Union asked 72 WTO member states to open up water delivery and waste water management to international competition. This request was not made with the interests of people in developing countries in mind. Its aim was to help European Transnational Corporations to enhance their profitability. This is not a guess based on content analysis. It was known that when the latest round of GATS negotiations got under way, the Commission simply asked the TNCs for their wish-list. They sent them a questionnaire asking them what they wanted. I know a lot of campaigners and researchers who are committed to keeping water in the public sector. None received a similar questionnaire. Nor did MEPs, supposedly the elected representatives of the people, who have no right to do more than comment on trade policies, incidentally. The Commission also made it clear that they would be willing to offer support if corporations experienced hindrance when it came to access to water. Bringing water supply within the rules of the WTO would have made privatisation effectively irreversible, closing off the development of alternative models. Fortunately, the attempt was a failure, and water supply and water services remain exempt from normal WTO rules. It failed not because of a change of heart, but because of two developments. One was that trade union pressure succeeded in preventing the EU from opening its own water sector to foreign competition. The other was the fact that TNCs had had their fingers burned by too many failed privatisations. Though the EU continues its aggressive promotion of the interests of its corporations regardless, those corporations are themselves showing little interest in pursuing an agenda of water privatisation which has proved an unreliable and troublesome source of profit. This is partly because of public resistance, which has been vigorous and sustained in many EU countries but even more so beyond. The results of this have been heartening. In South Africa, a water contract was nullified following a campaign. In Paraguay, the national parliament voted overwhelmingly to suspend indefinitely the privatisation plans for the state-owned water company. In Brazil, the National Front for Environmental Sanitation (FNSA) brings together trade unions, public sector managers, professional associations, NGOs, consumer groups and other social

2 movements in a campaign committed to keeping water supply and sanitation in the public sector. Researchers from the Public Services International Research Unit (PSIRU) at Greenwich University in London have listed twenty-nine successful campaigns against privatisation, seventeen in developing countries, including nine in Latin America. Eight campaigns were in EU countries - both 'old' and 'new' member states - and the rest in North America. The campaigns involved, in a range of combinations, much the same elements as those participating in Brazil's FNSA: trade unions, consumer and citizens' groups, environmentalists, progressive political parties, organisations representing small business people, and various NGOs with specific concerns over the likely impact of privatisation. Despite all of this, talks on the Economic Partnership Agreements (EPAs) have also included proposals for the opening of the water sector. These EPAs are the bilateral agreements with ACP countries which have been made necessary by the failure of the Doha round. What is clear is that the Commission retains a blind commitment to privatisation as a 'solution'. The EU's policies in relation to its poorer neighbours show a similar zeal for privatisation, again going beyond anything which has been agreed at WTO level. So-called Neighbourhood Policy action plans include a number of references to encouraging privatization as an objective in neighbourhood countries. As the UN's Human Development Report 2006 pointed out, 'in countries with high levels of poverty among unserved populations, public finance is a requirement for extended access regardless of whether the provider is public or private.' This is the key to understanding how private corporations hope to 'profit' from supplying the poor with water. The money will come out of the pockets of western taxpayers in the form of development aid. Instead of going to the people development aid is allegedly intended to help, large slices of this money will go to the shareholders of transnational corporations. This is scarcely 'profit' by the normal definition. It is, rather, a handy way of transferring public money into private pockets, of filling the corporate trough at the public expense. That the drive to privatisation is essentially ideological is clear from the record. While the private sector was touted as a means to facilitate investment and enhance efficiency it has in practice exhibited economic problems and distortions characteristic of monopolies including management inefficiencies, restricted competition, corruption, excess pricing and restricted access, excess profits and low water quality, and problems in delivering development objectives. Examples include o Trinidad and Tobago, where delegation of the management of the islands' water to a subsidiary of British water corporation Severn Trent was brought to an end after five years in which there had been 'no significant improvement in the reliability of supply and coverage of sewerage.' o In Puerto Rico, a contract to manage the water and sewerage authority was given to a subsidiary of Générale des Eaux (now Veolia). The contract was criticised in a report issued by the Puerto Rico Office of the Comptroller in August 1999, for "numerous faults, including deficiencies in the maintenance, repair, administration and operation of aqueducts and sewers", while the authority's operating deficit had rocketed 'without any noticeable improvement in the service.' o In Côte d'ivoire, a subsidiary of another French water corporation, SAUR/Bouygues, was in 1987 given the contract to supply the entire country with water, no competitive tendering process having taken place. o In the Philippines, on taking over water management, a subsidiary of British corporation Biwater increased water rates to industrial customers by 400%. o In the Argentine province of Tucuman, when another subsidiary of Générale des Eaux was granted a 30-year concession to supply the region, water tariffs doubled. Despite this the company failed to accomplish the planned investment programme allowing the water supplied to turn brown. A report prepared by US group Public Citizen investigated cases in which 'showcase water privatisations have suffered major losses' and found examples of what it described as 'fiascos' in Buenos Aires, Manila, Atlanta and Cochabamba.

3 As the report concludes, '(it) has now become clear... that the major multinational water corporations have no intention of making a significant contribution to the capital needed to ensure access to clean and affordable water. The rhetoric of private sector financing is a myth.' A study of water privatisations in Africa has demonstrated that the main effects were increased prices and disconnections, concluding that these 'must mean that the poorest segments of society are likely to be the main losers from the privatisation process.' One reason for these recurrent problems is the simple fact that in the water sector privatisation does not bring competition. Both the world market and the privatised water sector in the EU are dominated by a very small number of TNCs. Worse still, they often operate jointly and give any outsourcing contracts to their own subsidiaries. Water privatisers will tell you that, though competition may be impossible in the market, it can be replaced by competition for the market. Experience shows, however, that the awarding of longterm contracts leads inevitably to corruption. It also hands enormous power to TNCs, because once you have gained control of a water supply you have those dependent on it in the palm of your hand. This leaves governments in a weak position when contractual obligations are not met. In developing countries the key public service objective is usually to extend the service. Recent studies in Cartagena (Colombia), Cordoba (Argentina) and La Paz (Bolivia) have all shown how private operators systematically avoid making the investment in such extensions, despite contractual obligations and political demands, because they regard such connections to the urban poor, who can only afford water with cross-subsidy, as too risky - not profitably sustainable. Pressure from donors to privatise services has led numerous developing countries to try to encourage private investment, often in the face of corporate indifference. Because of increasing reluctance by TNCs to invest in water in developing countries, these countries have responded by allowing corporations to cherry-pick those parts of the system which they can run at a profit. This usually means a management contract, in which the foreign corporation manages water supply, including metering, billing and payment collection while the state continues to take responsibility for infrastructure. Such contracts operate in South Africa, Mozambique and a number of west African countries. Amongst the donors responsible is the European Union. Based on a scheme originally devised by a panel chaired by one-time IMF director Michel Camdessus, the central feature of the EU's plans for its development aid to the water sector has been the diversion of moneys to promote the entry of European private water corporations into markets in developing countries and transitional economies outside the EU. Shortly after the Kyoto World Water Forum the European Commission released proposals for the establishment of the European Water Fund. It was initially to be worth 1 billion and would be used to finance investments in the ACP countries. The proposal envisaged using a mix of 'guarantees, risk insurance, soft loans, etc'' as a means of facilitating the intervention of EU operators and sought to build on the EU Water Initiative (EUWI) launched at the UN's Johannesburg Rio+10 Summit the previous year. This 'Initiative' was designed to rechannel over 1.4 billion from EU development aid funds into the financing of water supply Public-Private Partnerships (PPPs) in Africa, Latin America and the former Soviet Union. One member of the EUWI finance panel was James Wimpenny, author of the Camdessus Report, while Alan Hall of the private sector Global Water Partnership was coordinator of its financing working group and was also one of the authors of the corporate-controlled World Water Council's paper on governance and water, presented at Kyoto. Behind the scenes, the Commission was developing these initiatives in close collaboration with trans-national corporations in the water sector. Confidential documents obtained by campaigners under a freedom of information procedure have revealed how the European Commission has from the early stages had close consultations with major water TNCs about the EUWI. Suez was particularly active, which may have been helped by the fact that Ives Thibault de Silguy, the Suez board member liaising with the Commission, is very much at home in Brussels: from 1994 to 1999, he was himself a European Commissioner. The Commission also involved Suez and other water sector TNCs in preparing its negotiating position for the WTO Doha Round, stating at the time that "the main objective... for the negotiations is to reduce the barriers which European operators face in third countries' markets."

4 The 2005 statement by Christian NGO Tearfund that "Not a single extra person has received safe water or sanitation through the initiative" remains true. The EU and many of its member states are also among the biggest enthusiasts for World Bank funding mechanisms linked to privatisation conditionalities, such as the Public-Private Infrastructure Advisory Facility (PPIAF). Established in 1999 by the World Bank, the United Kingdom and Japan, the PPIAF has been used as the instrument for funding water privatisation processes in thirty-seven countries in the developing world. The UK remains by far the biggest donor, but the Facility has also received moneys from the European Union and from other EU member states: Sweden, the Netherlands, Germany, France and Italy. PPIAF ignores possible public sector solutions and concentrates on advising developing countries as to how they can privatise their water supply and, hopefully, attract foreign direct investment to that end. We are told repeatedly that privatisation will help connect more people to the water supply. Yet in fact, almost none of the private sector's involvement with water is even aimed at achieving this. Most private contracts, notably lease and management contracts, involve no investment by the private company in extensions to unconnected households. In one region, South Asia, not a single additional household has been connected to the water supply as a result of private sector investment. Private water companies do not bring new sources and volumes of investment finance - they rely heavily on the same sources as are available to the public sector. The evidence debunks one of the most important myths concerning water privatisation, namely that private finance will play an important role in delivering progress towards the water and sanitation Millennium Development Goal. On the contrary, it has not done so up to now, and is unlikely to do so in the future. The poorest countries, the poorest cities and the poorest neighbourhoods have been shunned. Sub-Saharan Africa and South Asia have together received only one per cent of total private sector water investment. The need to turn a profit has also meant that for poor customers, connection is far from the end of the story. If they can't pay, they go back to being thirsty as pre-pay meters and disconnections deprive people of their supply. And as privatisation is almost invariably accompanied by massive price increases, failure to pay is the common consequence. The European Commission's involvement in PPIAF contradicts its stated practice and philosophy which is laid out in a set of recommendations for reforming state enterprises published in This, in the Commission's own words 'does not attempt to settle the debate on the advantages of different forms of ownership of enterprises - public, private or PPP. Rather it argues for the essential importance of looking objectively at all the options and their sequencing and selecting the one that best meets the needs of the particular country and field. This needs to pay careful attention to the capacity and resource constraints of the country.' It also notes the need to 'take into account the employment and social consequences'. The PPIAF's privatisation-only policy is thus seriously at odds with the principles outlined in the Communication. The EU has now established its own version of PPIAF, the Private Sector Enabling Environment Facility. Farmed out to a private consultancy, WYG International, and presided over by the ACP Secretariat and the European Commission, the 20 million Private Sector Enabling Environment Facility (PSEEF) seeks to go beyond PPIAF's scope. Its aim is to boost the private sector in the ACP countries under the broader ACP Business Climate facility, known as 'BizClim'. BizClim's website states that it is dedicated to 'improving legislation, institutional set up and financial measures (the rules of the game) relating to the enabling environment of the private sector in ACP countries or regions and to the reform of SOEs [State Owned Enterprises] - and to do so by focusing on possible support to ACP governments or regional institutions'. According to critics, however, this advice invariably concerns contraction of the public sector in favour of private firms. Nevertheless, BizClim seems to have met much the same problem as did PPIAF: the private sector is simply not interested in investing in the poorest countries or the poorest communities, even with the active financial encouragement of the European Union. At the root of the problem is the simple fact that the poor cannot afford to pay the full cost of the water they need, so that until we achieve a more equal world, means will have to be found to pay for it.

5 Nothing in the experience of thirty years of neoliberalism has offered the slightest evidence that subsidising private corporations is an efficient means of achieving this. What we are up against is not evidence but ideology, and this ideology is killing people. Investment in water supply and sanitation should surely be the priority for development policy. The United Nations has produced a list of potential benefits of improved water management which demonstrates this. This goes beyond the provision of fresh, clean water to households and places where people gather, whose health benefits will be obvious to anyone, especially anyone who has ever been deprived of these things for any length of time. They include other relatively obvious gains, for example for agricultural and horticultural production. Less obviously, improved water management can lower the incidence of disease, including by reducing mosquito habitats and also pollution. All of these have clear knock-on effects by improving human health and therefore productivity, school attendance and even, as a result of reducing the number of women and girls obliged to spend large parts of their day carrying water to their homes, making a contribution to achieving progress towards greater gender equality. If these gains are to be realised, the first priority must be a clear recognition that water is a unique public good. And that access to it is a human right. There is no single, inflexible model for best practice in the delivery of water or the provision of sanitation. Circumstances differ, in terms of social, economic, cultural, political, environmental and geographic realities. The model must therefore be adapted to these realities, but in each case it will be a public ownership model with a high degree of popular participation and democratic control. Profiting from a good or service that is vital to life is inappropriate, because the profit system can only function where the ultimate threat is withdrawal of the good or service in question. Private corporations must prioritise the interests of their shareholders. These can be served only by maximising profit, and where the consumers in question are too poor to pay, such profits can be garnered, if at all, only through public subsidy. Public money spent in this way can be spent much better in the direct provision of water and sanitation. If the state spending this money is itself poor, a large slice of it will be development moneys funded from the taxes paid by citizens of rich northern countries. I believe I can assert with confidence that my fellow taxpayers will share my preference for our money to be spent in ways which benefit those whose lack of access to water and sanitation means that they live with the constant threat of thirst, hunger and disease, rather than those who live with the threat of a lower-than-average share dividend. Privatisering drinkwater Cochabamba in Bolivia Earth Alarm #80, april 2002 Nederland dringt in globalisering aan op waterprivatisering Nederland wil de drinkwatervoorziening in publieke handen houden, maar vraagt van ontwikkelingslanden hun drinkwater te privatiseren. Op dit moment wordt er in de Wereld Handelsorganisatie (WTO) onderhandeld over de marktopenstelling van de watersector. Drijvende krachten achter de waterprivatisering zijn de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds (IMF), een sterke lobby van het bedrijfsleven én de WTO. Schoon drinkwater is van levensbelang. Slecht een half procent van al het water op de wereld is beschikbaar als drinkwater. De toegang tot water is oneerlijk verdeeld. Anderhalf miljard mensen, voornamelijk in ontwikkelingslanden, beschikken niet over schoon drinkwater. Vervuiling en uitputting van waterbronnen zorgen voor ecologische catastrofes, grote gezondheidsproblemen en tasten de voedselveiligheid aan. Ondanks de toenemende waterschaarste komt de watervoorziening in ontwikkelingslanden steeds meer in handen van het bedrijfsleven. Dit leidt vaak tot grote sociale en milieuproblemen. Het verkopen van water op de vrije markt komt niet

6 tegemoet aan de behoeften van de allerarmsten en de kwaliteit van het milieu. Een voorbeeld hiervan is Cochabamba (Bolivia) waar een heuse wateroorlog uitbrak. Wateroorlog in Cochabamba, Bolivia In 1998 werd onder druk van de Wereldbank het waterbedrijf in Cochabamba geprivatiseerd. Het waterbedrijf kwam in handen van Aguas del Tunari, een joint venture van het Amerikaanse bedrijf Bechtel en het Italiaanse Edison. Zonder ook maar 1 cent te investeren in het verbeteren van het waterleidingnet, kondigde het bedrijf een verdubbeling van de waterprijs aan. Velen konden het niet betalen en werden afgesloten. Duizenden mensen gingen uit protest de straat op, waarbij een dode viel. De Boliviaanse regering zwichtte voor de druk en droeg het waterbedrijf over aan SEMAPA, een coöperatie van de gemeente, de vakbond en La Coordinadora. Aguas del Tunari eist nu via de geschillencommissie van de Wereldbank van Bolivia 25 miljoen dollar schadeloosstelling voor verloren investeringen en misgelopen winsten. Dit is drie keer zoveel als de kosten die ze gemaakt hebben. Dat kan het bedrijf doen omdat zij een brievenbusfirma in Amsterdam heeft opgezet: International Water Holdings B.V. Op deze wijze maakt het bedrijf gebruik van het bilateraal investeringsverdrag tussen Bolivia en Nederland. Water en de WTO De Boliviaanse regering kon de privatisering nog terug draaien. Dit was anders geweest wanneer Bolivia de openstelling van de watersector in de WTO had vastlegt. Een toezegging in de WTO is bindend. Terugkrabbelen is niet mogelijk zonder dat daar een flinke compensatie tegenoverstaat, zoals het open stellen van een andere dienstensector voor het bedrijfsleven. Op dit moment onderhandelen lidstaten binnen de WTO over de handel in diensten en markttoegang tot elkaars dienstensectoren. Eind juni leggen de landen hun wensen op tafel. Europa vraagt, mede namens Nederland, toegang tot de watersector van andere lidstaten. De Nederlandse regering stelt zich dubbelhartig op. Ze heeft uitdrukkelijk gekozen de binnenlandse watervoorziening in eigen handen te houden. Tegelijkertijd pleit Nederland binnen de Europese Unie voor verdere liberalisering van de watersector. Dat is meten met twee maten! A World Without Water The world is running out of its most precious resource. True Vision's timely film tells of the personal tragedies... all» behind the mounting privatisation of water supplies. More than a billion people across the globe don t have access to safe water. Every day 3900 children die as a result of insufficient or unclean water supplies. The situation can only get worse as water gets evermore scarce. channel 4 docu:

7 WATER als bron van MACHT Iedereen kan [over]leven zonder internet of windows, of zonder aardolie, aandelen en een bankrekening. Maar niemand kan zonder water leven. Toch zal het aantal mensen dat niet over water kan beschikken, wanneer de huidige trend wordt aangehouden, tegen 2025 oplopen tot meer dan 4 miljard, de helft van de totale wereldbevolking. Al in 1977 werden in Mar del Plata [Argentinië], tijdens een eerste grote wereldconferentie over water, de problemen rond de beschikbaarheid en toegankelijkheid ervan uitvoerig besproken. In de daaropvolgende jareb vondde tientallen conferenties, congressen en forums plaats en volgden actie programma's op resoluties enm verklaringen. Maar tot nu toe blijkt veel tevergeefs. De "heren van het water" zien water steeds vaker als een bron van macht, rijkdom en overheersing. Water zal de inzet zijn van conflichten en "wateroorlogen"in Klein-Azië, het Midden-Oosten en Azië, maar ook meer en meer in het westen. De oplossing vinden is volgens Riccardo Petrella, dé grote uitdaging voor de werelddemocratie. Waterverdeling en watersanering kunnen niet langer worden gezien als staatsmonopolie. In dit boek breekt hij dan ook een lans voor denationalisering van de waterbedrijven. Dit is echter geen pleidooi voor privatisering van waterbedrijven. Integendeel, de enige echte oplossing ligt volgens Petrella in een globalisering van het water. Water dient zo snel mogelijk te worden erkend als "algemeen werelderfgoed van de mensheid". Riccardo Petrella is professor aan de Université Catholique de Louvain en voorzitten van de Groep van Lissabon. Hij was directeur van het programma "Prospectie en evaluatie van wetenschap en technologie" van de Europese Unie. Eerder publiceerde hij "Grenzen aan de concurrentie" [1995] en "Het algemeen belang" [1996] WATER als bron van MACHT - een manifest [1999] Riccardo Petrella ISBN: Uitgeverij van Halewyck "Water privatiseren loont niet" - Reactie op opiniestuk uit De Standaard 09/08 Dit artikel is een reactie van op het stuk "Water privatiseren loont" van de hand van Kris Waumans in De Standaard van 9 augustus. De tekst van Kris Waumans werd overgenomen uit De Standaard en vind je onderaan. In De Standaard van 9 augustus houdt Kris Waumans een pleidooi voor waterprivatisering, onder andere met verwijzing naar de "succesvolle" vrije markt voor voedselproductie en -distributie. Dan zou hij die markt toch eerst eens wat van dichterbij moeten bestuderen en nobelprijswinnaar Amartya Sen er op na lezen. Duizenden mensen sterven van honger op enkele meters van enorme hoeveelheden voedsel, omdat ze de vrijemarktprijs voor dat voedsel niet kunnen betalen. Willen we met water dezelfde weg op gaan? Wij huiveren bij de gedachte dat vraag en aanbod, koopkracht en winstverwachting, de prijs van water zouden moeten bepalen. Nu al pompen boeren in de VSA water op als olie om het te verkopen aan de steden, wie er de grond bezit, bezit ook het water eronder, en wie kan betalen mag verspillen, wie geen geld heeft blijft zonder. In India verliezen dorspgemeenschappen hun toegang tot water omdat westerse frisdrankbedrijven rechten verwerven om miljoenen liters water op te pompen. In Bolivia dreigen dorpen toegang tot water te verliezen om dat mijnbedrijven in Chili water met pijpleidingen willen afvoeren om er hun ertsen mee te wassen. Op vele plaatsen in Afrika moeten mensen tot een derde van hun inkomen aan water besteden.

8 Water is een levensnoodzakelijk goed, de markt trekt zich daar niets van aan, via de overheid en belastingen daarentegen is er watervoorziening, solidariteit en prijsbepaling in overeenstemming met behoefte en draagkracht mogelijk. Daarom is 90% van de drinkwatervoorziening in Europa in publieke handen. Helaas ijvert de Europese Unie voor waterliberalisering in het Zuiden om zo markten ter beschikking te stellen aan de Europese waterbedrijven die nu al 90% van de wereldwatermarkt in handen hebben. In veel ontwikkelingslanden staat de overheid nochtans zwak, ze is geen partij om sterk regulerend op te treden en grote bedrijven te dwingen om contracten na te leven. De mooie theorie van "goed gestructureerde contracten" gaat niet op in de praktijk. Ook niet in België waar de electriciteitssector bijvoorbeeld, ondanks de wettelijke verpichtingen, allerlei juridische uitvluchten bedenkt om toch maar niet te investeren in groene energie en ondertussen boetes weigert te betalen. Ondertussen blijkt dat de WTO-onderhandelingen voor de liberalisering van de dienstensector (GATS-onderhandelingen) de regulerende bevoegdheid van overheden verder uitholt. Mooie economische theorieën van managementscholen klinken dikwijls hol in de keiharde businessrealiteit. Marc Maes Studiedienst Water privatiseren loont Kris Waumans 09/08/2004 Overgenomen uit De Standaard Ontwikkelingsorganisaties waarschuwen dat water privatiseren alleen maar negatieve gevolgen kan hebben. Zeker in arme(re) landen. Kris Waumans ontkent dat. Privatisering biedt heel wat mogelijkheden. Als je het goed aanpakt tenminste. DE advertenties van (DS 14 juli) en Oxfam (DS 23 juli) die meedingen naar De Standaard Solidariteitsprijs, brengen allebei de boodschap dat de privatisering van waterdiensten leidt tot sterk verhoogde prijzen, een verminderde kwaliteit en meer sterfgevallen. Maar dat is niet juist. Oxfam stelt dat drinkwater een basisrecht is, net als voedsel. Maar als een vrije markt de voedselproductie en -distributie succesvol kan organiseren, waarom zou dat dan niet lukken voor water? Niemand zal het belang van schoon drinkwater ontkennen. Volgens de Wereldbank sterven elk jaar meer dan drie miljoen kinderen aan ziektes die met water te maken hebben. Meer dan een miljard mensen hebben een geen goede toegang tot drinkwater. Maar beschouwt water als een publiek goed. De essentie van zo'n goed is dat het beschikbaar is voor iedereen. Water voor bepaalde activiteiten, bijvoorbeeld zeilen op de Noordzee, heeft die karakteristieken. Drinkwater daarentegen is een privaat goed. Als je een glas kraantjeswater drinkt, is dat niet langer beschikbaar voor een andere consument. Water beschouwen als vrij beschikbaar voor iedereen, kan leiden tot wat economisten de tragedy of the commons noemen. Elk individu weet dat als hij een bepaalde hoeveelheid niet gebruikt, iemand anders dat zal doen. Dat leidt tot overconsumptie en op termijn tot uitputting. Waarom denken zoveel mensen dat het met water anders is? Omdat het gratis uit de lucht komt vallen? Of omdat 70 procent van de wereldoppervlakte uit water bestaat? Jammer genoeg is het meeste water niet geschikt voor consumptie of niet beschikbaar op de juiste plaats. En om dat wel te realiseren zijn meestal grote investeringen nodig.

9 Bij de meeste privatiseringen blijft de overheid eigenaar van het water en de distributienetwerken en sluit ze, meestal met één privébedrijf, een langetermijncontract af om in water en sanitaire diensten te voorzien. De distributie van water wordt vaak beschouwd als een natuurlijk monopolie, wat betekent dat, door de afnemende gemiddelde kosten, het efficiënter is de hele productie te laten uitvoeren door één bedrijf. Het kan best zijn dat, zoals beweert, de prijs van water na een privatisering stijgt. Overheidsdiensten worden meestal te goedkoop aangeboden en belastingen financieren dan het tekort. Wanneer die belastingen vrijkomen, kan de overheid met een deel ervan wel de armsten helpen door bijvoorbeeld bonnen uit te reiken die ingeruild kunnen worden tegen water. Dat gebeurt al in Chili. Of door gratis een basishoeveelheid water ter beschikking te stellen, zoals in Zuid-Afrika. Dan moeten heel wat mensen niet langer uren lopen voor vaak vervuild water. Maar privatisering heeft nog voordelen. Privéwaterbedrijven zijn meestal niet in staat om hun verkoopprijs vrij te bepalen. De concessieovereenkomst bevat namelijk allerlei clausules. Die gaan dan over de prijs en de kwaliteit van het water en over de verplichting om nieuwe investeringen te doen, ook in gebieden waar niet eerder stromend water was. Omdat het bedrijf op het einde van de concessie graag een nieuwe overeenkomst wil afdwingen en ook in andere delen van de wereld wil investeren, heeft het er alle belang bij om een goede service te leveren. En bovendien willen privébedrijven, in tegenstelling tot overheden, de kosten te minimaliseren. Die besparingen vloeien - gedeeltelijk - terug naar de consument. Goed gestructureerde contracten zullen niet leiden tot wat de ontwikkelingsorganisaties ons voorspiegelen. Dat blijkt onder andere uit onderzoek van Paul Gertler, professor aan de Universiteit van Berkeley. Hij toonde aan dat in Argentijnse regio's waar de waterdiensten geprivatiseerd werden, het kindersterftecijfer daalde met vijf tot zeven procent. Eigenlijk is 'privatisering' een bijkomstigheid, van veel groter belang is de 'prijs-atisering'. Het grote probleem, zowat overal ter wereld, is dat water verkeerd wordt geprijsd en de eigendomsrechten vaak slecht bepaald en niet verhandelbaar zijn. Of anders gezegd: er bestaat geen markt voor water. Op het einde van een grote droogte in Californië ( ) betaalde de landbouw, die 85 procent van de hoeveelheid water consumeerde, gemiddeld 15 dollar per acre-foot (1.233 kubieke meter), hoewel de kost om het water naar de velden te pompen vaak hoger was dan 100 dollar. En met dat water werden waterintensieve producten gekweekt, zoals rijst en katoen. Als boeren verhandelbare eigendomsrechten over water zouden hebben, zouden ze andere gewassen planten, of zelfs hun land braak laten liggen. Het overtollige water kunnen ze verkopen, misschien wel via een waterbeurs, aan hen die er een hogere waarde aan toekennen, bijvoorbeeld residentiële consumenten. En misschien kunnen derdewereldlanden dan meer rijst en katoen verkopen. De markt - vraag en aanbod - moet de prijs van water bepalen. Die evenwichtsprijs zal dan de totale kost van het water en de diensten reflecteren. Wie bij grote droogte zo nodig zijn gazon met drinkwater wil besproeien, moet dat recht hebben, maar ook de werkelijke kost van het water dragen. Een juiste meting van de consumptie is daarom onontbeerlijk. Het correct prijzen van water is ook de beste remedie tegen de gigantische waterverspilling en de daaruit voortvloeiende overtollige, en vaak natuuronvriendelijke investeringen zoals dammen. Vorig jaar kon je in een tv-spot van een directiecomité van een watermultinational herkennen. Een bestuurslid verklaarde enthousiast:,,we hebben een

10 nieuwe markt ontdekt''. Het probleem met water is niet dat de markt is ontdekt, maar dat het zo lang heeft geduurd. Overheden beginnen nu pas te begrijpen dat de markt veel beter in staat is om het schaarse goed water te beheren dan bureaucraten in Washington of Manilla. Maar een echt marktmechanisme voor water is er nog lang niet. Kris Waumans (De auteur is gastprofessor aan de Vlerick Management School.) Privatisering van waterdiensten Het moest een doorbraak worden, het werd een debacle Evert de Boer De privatisering van het Filipijnse waterbedrijf in 1997 gold internationaal als een doorbraak. Nog niet eerder was een privatisering van dergelijke omvang doorgevoerd. Voortaan zouden de Filipino's verzekerd zijn van efficiënte en goedkope waterlevering. Na acht jaar blijkt niets minder waar te zijn. Terwijl veel armen in Manilla het dure drinkwater niet kunnen betalen, doen bedrijfsleven en internationale financiële instellingen de problemen bij de privatisering af als 'kinderziekten'. Het leidingennet in Tondo, de grootste armenwijk van Metro Manilla, is een wirwar van oude en nieuwe buizen en ligt grotendeels bovengronds langs wegen en over voetpaden. De leidingen zitten vol lekken, op veel plaatsen zijn slecht aangelegde illegale aansluitingen gemaakt en hier en daar verdwijnen de leidingen in met goor water gevulde kuilen en greppels. In veel delen van Tondo wordt de waterleiding 's nachts afgesloten waardoor de druk terugvalt. Het vuile water dringt vervolgens door de lekken de leidingen binnen. Geen wonder dat tyfus aan de orde van de dag is en dat er ruim een jaar geleden nog een uitbraak van cholera was. De watervoorziening is de afgelopen tien jaar niet noemenswaardig verbeterd. In 1995 deden zich 480 gevallen van cholera voor en in 1997 werden ruim infecties gemeld, veroorzaakt door besmet water. De watervoorziening was toen in handen van MWSS (Manilla Water en Rioleringssysteem), de openbare waterdienst van Metro Manilla, die werd beschouwd als een van de meest inefficiënte en corrupte overheidsdiensten. Slechts iets meer dan de helft van de twaalf miljoen inwoners van Metro Manilla beschikte over leidingwater. Ondanks leningen ter waarde van 800 miljoen dollar om het leidingennet te verbeteren en uit te breiden werd de situatie eerder slechter dan beter. In 1997 greep de toenmalige president Ramos de problemen met MWSS aan om het distributiesysteem van water te privatiseren, daarbij gesteund door de Aziatische Ontwikkelingsbank en de Wereldbank. Ook de bevolking, die genoeg had van de slechte prestaties van het corrupte staatsbedrijf, steunde hem. De verwachting was dat particuliere bedrijven efficiënter zouden werken en zelf zouden investeren. Het zou de overheid jaarlijks miljoenen peso aan subsidies besparen. Het waterdistributienetwerk werd verdeeld in een oostelijk en een westelijk deel en bedrijven konden inschrijven op de twee concessies. De Manilla Water Compagnie (MWC), een conglomeraat van het zakenimperium van de familie Ayala en de multinationals Bechtel (VS), United Utilities (Groot-Brittannië) en Mitsubishi (Japan) kocht de oostelijke en kleinste concessie. Maynilad Water Services, een conglomeraat van het zakenimperium van de familie Lopez en van Ondeo, een dochteronderneming van de Franse multinational Suez, kocht de westelijke concessie. MWC ging water leveren voor 2,32 peso per kubieke meter en Maynilad vroeg 4,96 peso, heel wat minder dan de prijs van 8,78 peso die het staatsbedrijf voordien rekende. De twee bedrijven namen door een jaarlijkse betaling aan MWSS de schuld van het staatsbedrijf toen 800 miljoen dollar - aan de Aziatische Ontwikkelingsbank, de Wereldbank en een aantal internationale banken voor hun rekening. Er werd afgesproken dat de bestaande aansluitingen binnen drie jaar 24 uur per dag ononderbroken water zouden hebben, dat alle huishoudens in de metropool binnen tien jaar van water zouden zijn voorzien en dat het waterverlies door lekken en illegale aansluitingen aanzienlijk zou worden teruggebracht. Om dat te bereiken zouden de bedrijven in 25 jaar 7,5 miljard dollar investeren. Het mooiste van alles was dat de prijs van het water gedurende tien jaar alleen met een inflatiecorrectie

11 verhoogd zou worden. Na die tien jaar zou onderhandeld worden over een nieuwe basisprijs per kubieke meter. Het enige nadeel was dat een groot deel van de 7350 personeelsleden van MWSS niet werd overgenomen door de nieuwe bedrijven. Mislukking Nauwelijks acht jaar later blijkt er van alle mooie afspraken weinig terecht te zijn gekomen en is de privatisering uitgelopen op een fiasco. Mary Ann Manahan van Bantay Tubig, een samenwerkingsverband van organisaties die streven naar een goede en betaalbare watervoorziening, legde einde vorig jaar tijdens een conferentie over privatisering van overheidsdiensten in Amsterdam uit wat er mis ging. "Binnen twee jaar vroegen de conglomeraten een eerste prijsverhoging aan, waarin de overheid toestemde. Daar bleef het niet bij. In zeven jaar tijd verhoogde Maynilad zes maal de prijs. Die bedraagt nu 26,95 peso per kubieke meter, een verhoging van ruim 500 procent. MWC verhoogde de prijs in diezelfde periode tien keer tot de huidige prijs van 15,65 peso per kubieke meter, een verhoging van 675 procent. Voor veel stadsarmen is water te duur geworden." Volgens Manahan ligt de prijs voor leidingwater in Manilla nu veel hoger dan in andere en meer ontwikkelde steden in de regio zoals Singapore, Hongkong en Bangkok. De Aziatische crisis en de devaluatie van de peso met 50 procent ten opzichte van de dollar speelden een belangrijke rol bij de prijsverhogingen, maar ook de tegenvallende investeringskosten voor onderhoud en uitbreiding van het leidingennet leverden hun bijdrage. In 2001 onderhandelden beide bedrijven met de overheid over de aanpassing van het oorspronkelijke contract. Manahan: "Ze hadden door de devaluatie van de peso verlies geleden bij de afbetaling van de schuld van het staatsbedrijf. Dat verlies wilden ze in anderhalf jaar goedmaken door een verhoging van de waterprijs. Daarnaast wilden ze een automatische doorberekening in de waterprijs van toekomstige verliezen. Ze dreigden zelfs te stoppen met het leveren van water als ze hun zin niet zouden krijgen. Geen wonder dus dat de regering uiteindelijk door de knieën ging." Deze knieval was volgens Bantay Tubig niet terecht want de bedrijven hielden zich evenmin aan andere afspraken. Vooral Maynilad maakte het bont. Investeringen bleven 75 procent achter op de planning, de uitbreiding van het leidingennetwerk werd maar voor 38 procent gerealiseerd, de ononderbroken levering van water werd niet gehaald, bedrijfskosten werden met 11 procent overschreden en het waterverlies nam met ruim 10 procent toe. Dieptepunt was de uitbraak van cholera in Tondo in oktober 2003, waarbij zeven personen stierven en 600 ernstig ziek werden. De bedrijven bedongen ook dat al na vijf jaar onderhandelingen over een nieuwe basisprijs zouden plaatsvinden. Dit schroefde de prijs van het water in 2002 in hoge mate op. Conflict Tijdens de onderhandelingen over een nieuwe basisprijs wilde de overheid niet hoger gaan dan 26,95 peso per kubieke meter, terwijl Maynilad 34 peso eiste. Daarop zegde het bedrijf het contract met de overheid op en eiste teruggave van de 300 miljoen dollar die het naar eigen zeggen had geïnvesteerd. Vervolgens zegde het staatsbedrijf in februari 2003 eveneens het contract met Maynilad op en eiste uitbetaling van de 120 miljoen dollar vergoeding die in het contract genoemd stond als de bedrijven hun afspraken niet na zouden komen. Het geschil werd voorgelegd aan een arbitragecomité van de Internationale Kamer van Koophandel te Parijs. Die veroordeelde in novemer 2003 Maynilad tot overmaking van de achterstallige betalingen aan het staatsbedrijf, maar meende dat er geen reden was het contract te ontbinden. Maynilad vroeg kort daarna het faillissement aan omdat ze de schulden niet zou kunnen betalen. Volgens het contract zou het waterbedrijf daardoor vervallen aan de overheid. Tot verbazing van Bantay Tubig ging de regering van Arroyo begin 2004 echter onderhandelen met Maynilad. Manahan vermoedt dat Arroyo hiermee de familie Lopez van de ondergang wilde redden. "De familie bezit ook het Manilla Elektriciteitsbedrijf, het omvangrijke omroepbedrijf ABS-CBN en voert een grootschalig tolwegproject uit van Manilla naar Noord-Luzon." Volgens Manahan ging het duidelijk om een politieke deal, want het was verkiezingstijd. Als wederdienst werd Noli de Castro, een populaire televisiepersoonlijkheid van ABS-CBN, de vice-presidentskandidaat van Arroyo. Samen wonnen ze glansrijk de verkiezingen. Manahan: "De familie Lopez deed haar belang van

12 60 procent in Maynilad over aan de regering. Daarmee heeft de overheid een kostenpost van 200 miljoen dollar. Terwijl het destijds de bedoeling was dat de particuliere bedrijven de schuld van de staat zouden aflossen, zit de overheid nu met een nog hogere schuld opgescheept." Wereldmarkt De privatisering van het Filipijnse waterbedrijf was in 1997 de omvangrijkste ter wereld op dit gebied en werd internationaal gezien als een doorbraak. De problemen die door de overdracht van de waterdistributie aan het bedrijfsleven op de Filipijnen zijn veroorzaakt worden door de internationale financiële instellingen en het bedrijfsleven als kinderziekten beschouwd. Water wordt een schaars goed en daarmee is het de olie van de 21e eeuw. De watermarkt is een lucratieve groeimarkt, die volgens de Wereldbank goed is voor 800 miljard dollar. Volgens de Verenigde Naties verdubbelt de mondiale waterconsumptie elke twintig jaar. Het beschikbare zoete water wordt zo snel verbruikt dat naar verwachting twee derde van de wereldbevolking binnen 25 jaar met een tekort zal kampen. Nu al hebben ruim een miljard mensen geen toegang tot schoon drinkwater. De VN pleit dan ook voor een duurzaam beheer en een eerlijke verdeling van de voorraden water om een wereldwijde crisis te voorkomen. De spelers op de internationale watermarkt lijken daar geen boodschap aan te hebben. Bedrijven en internationale financiële instellingen lobbbyen om het hardst voor verdere openstelling van de watermarkt. De Wereldbank en het IMF stellen privatisering van de watermarkt steeds vaker als voorwaarde voor het verstrekken van leningen. In de wereldhandelsorganisatie (WTO) worden onderhandelingen over de openstelling van de dienstenmarkt aangeduid als GATS. De Europese Unie is een groot voorstander van waterliberalisering in ontwikkelingslanden. Zo vraagt ze aan 72 landen, waaronder enkele van de minst ontwikkelde landen ter wereld, hun watermarkt te liberaliseren. De EU lijkt weinig oog te hebben voor negatieve gevolgen van privatisering. Het feit dat de twee grootste watermultinationals ter wereld uit Frankrijk en Groot-Brittannië komen, zal hierbij zeker een rol spelen. De bepalingen van de GATS maken het voor regeringen bijna onmogelijk om zelf weer het roer in handen te nemen, als de ingevoerde liberalisering niet het gewenste resultaat heeft. Het verdrag is zo opgesteld dat een regering weinig speelruimte heeft om sociale doelstellingen uit te voeren. Ze kan bijvoorbeeld niet besluiten de prijs voor waterlevering te verlagen. In dat licht moet ook het besluit van de Filipijnse overheid worden gezien dat de overname van Maynilad slechts tijdelijk is. Onderdeel van de overeenkomst is dat het aandeel van de overheid in Maynilad binnen drie tot vijf jaar opnieuw zal worden geprivatiseerd. Manahan: "Wij denken dat dit besluit niet alleen voortkomt uit het vertrouwen van de regering in het succes van privatisering, maar dat de druk van internationale geldschieters hierbij een belangrijke rol heeft gespeeld." Alternatieven Een belangrijke reden voor het doorvoeren van privatisering van waterdiensten zijn de slechte prestaties van staatsbedrijven in ontwikkelingslanden. De ervaringen op de Filipijnen laten zien dat marktwerking niet de oplossing is. Sociale doelstellingen zoals betaalbaar leidingwater voor iedereen, botsen met het korte-termijnstreven van het bedrijfsleven om zoveel mogelijk winst te maken. Manahan: "Water is voor iedereen van levensbelang en hoort daarom een collectief goed te zijn zonder winstoogmerk. Er zou gezocht moeten worden naar een combinatie van staatsbezit met sociaal beheer en participatie van consumenten, waarbij publiekelijk rekenschap wordt afgelegd." "We hebben een nationale waterpolitiek nodig, waarbij de lokale overheid en goed georganiseerde gemeenschappen een belangrijke rol spelen. Onze inzet is om op korte termijn de positieve ervaringen te vermenigvuldigen die er op diverse plaatsen in en buiten de metropool zijn opgedaan met coöperatief waterbeheer." Daarnaast meent Manahan dat Metro Manilla op moet worden gesplitst in kleinere concessies, waardoor het gebied overzichtelijker is en problemen beter zijn aan te pakken. "De lokale overheid moet worden betrokken bij het management van de concessies en er moeten directe contacten met de gemeenschap worden gelegd. De benodigde investeringen zullen tot

13 hogere waterprijzen leiden. Om daarbij de armen te ontzien zullen de rijke elite en de middenklasse meer moeten gaan betalen", stelt Manahan. Grote spelers op de internationale watermarkt Het Franse Suez werd in 1858 opgericht om het Suezkanaal aan te leggen en te exploiteren. In 1997 fuseerde het bedrijf met twee andere Franse ondernemingen waardoor het een van de grootste waterbedrijven ter wereld werd. Suez staat op nummer 99 in de Fortune 500 lijst van grote internationale bedrijven. De multinational heeft 125 miljoen klanten in 130 landen. Vivendi, eveneens Frans, is de andere grote speler op de internationale watermarkt. Vivendi en Suez beheersen samen bijna 70 procent van de commerciële watermarkt. Vivendi staat op nummer 55 in de Fortune 500 lijst. Het heeft 110 miljoen klanten in meer dan 100 landen, waaronder China, Indonesië, Kuala Lumpur, India, Japan, Korea en Australië. Bechtel, met zijn basis in de Verenigde Staten, is de enige niet-europese grote speler op de watermarkt. Het bedrijf heeft 950 projecten lopen in 67 landen. Het Britse United Utilities is een stuk kleiner dan de Franse giganten, maar blaast internationaal een aardig partijtje mee. In 1994 ging het een verbond aan met het Amerikaanse Bechtel. Samen hebben ze contracten voor waterlevering in de Verenigde Staten, Australië, Maleisië, Mexico, Thailand, Indonesië, Argentinië en Koeweit. Andere, veel kleinere spelers op de commerciële watermarkt zijn het Duitse RWE, het Spaanse Aguas de Barcelona, het Franse Saur en het Britse International Water en Severn Trent. Nederland wordt vertegenwoordigd door de multinational Cascal: een samenwerking tussen het Britse Biwater en het Nederlandse nutsbedrijf NUON.