OMDAT DORST EEN ONRECHT IS Dieper ingaan op wateruitdagingen en toewerken naar een engagement

Transcriptie

1 OMDAT DORST EEN ONRECHT IS Dieper ingaan op wateruitdagingen en toewerken naar een engagement Een suggestiebox met korte watergebonden lesingangen n.a.v. Wereldwaterdag 22 maart Een actiemoment of een doe-activiteit opzetten naar aanleiding van Wereldwaterdag wordt het best gekaderd; dat wil zeggen dat die moet voorbereid en in een context geplaatst worden (eerste kolom). Na de actie in de klas of op de koer of buiten de schoolmuren (middenkolom) volgt het best een debriefing: wat hebben we geleerd en welke lessen halen we eruit voor de toekomst (rechterkolom). Meer info is te lezen in het gratis aan te vragen- MOS-dossier voor het secundair onderwijs water op school. Ook bij PROTOS kan je terecht voor inhoudelijke ondersteuning en (proces-)begeleiding. Informeren - motiveren duiden opengooien verruimen verdiepen aandacht vragen - Actiemoment 22 maart Wereld- Water-Dag Nakaarten evalueren plannen maken voor het volgende schooljaar begin, in de 2 weken voorafgaand aan het actiemoment, elke les met het aansnijden van een watergebonden thema en dit niet langer dan 3 à 4 minuten (zie verder watertopics ); sluit (met 1 klas, een delegatie of de hele school) aan bij de wereldwijde actie Walks for Water : (6 km) - laat de leerlingen in je les vrijuit commentaar geven op de gevoerde actie: wat vonden ze er van? Laat ze per twee 1 korte commentaar schrijven (in sms-taal?); spreek met 1 of meerdere collega s af om elke donderdag (=veggiedag) het eerste lesuur altijd te beginnen met het kort (3 à 4 minuten) becommentariëren van een watergebonden thema; (zie waterthema s); hang in je vast leslokaal affiches uit of waterweetjes in de vorm van waterdruppels (zie verder bij waterweetjes ) eindig je les in dezelfde klas eens 3 maal consequent 10 minuten vroeger en hou ZIE BLOG:Walk for Water - Start op tijd met de voorbereiding; - Overleg met de directie; - Bepaal een doelstelling; - Denk aan veiligheid; - Eindig de wandeling in de buurt van je startpunt; - Focus tijdens de wandeling op water; sta 3 minuten effectief stil op de vul een evaluatierooster in (zie verder bij evalueren ) bereid een vragenlijst voor die de actievoerders moeten invullen; verzamel met de klas de bijdragen die in de geschreven pers en op internet over de actie verschenen zijn; verdiep in je les de wateruitdagingen: inviteer een ngo die op water werkt;

2 systematisch een waterquiz (zie waterquiz verder); deel het water-kruiswoordraadsel uit op het einde van de les (zie verder bij kruiswoord ) of stel met hotpatatoes zelf een raadsel op; laat je leerlingen zich buigen over een woord-raadsel waarin water centraal staat (zie verder bij zoek het woord ) ; Verfijn, verdiep en vervolledig met je klas enkele aanbevelingen waarvan jongeren uit Wallonië, Brussel, en Vlaanderen op 22 maart 2009 in het Parlement (Wetstraat) een eerste aanzet gaven (zie bewerk resoluties ); ga op zoek naar watergebonden thema s die je leerlingen minder of niet kennen (zie meten is weten ; aanzetten om rond water te werken vind je ook op: als je de klasmuren wil overstijgen, kom met een aantal leerlingen samen op een vrij moment om te brainstormen over een mogelijke actievorm en overleg met de school /directie lees en bespreek Investeren in water is werken op alle 8 de millenniumdoelstellingen speelplaats of op een openbare plaats ergens in de gemeente niet veraf van school op de middag en ontrol een spandoek met daarop bvb. de tekst we staan stil bij water - of een andere sprekende waterslogan (zie voorbeeld: freezeactie wwd 2010) vorm een grote cirkel om een gebouw, standbeeld, en geef emmers door terwijl andere actievoeders de voorbijgangers (medeleerlingen) een foldertje in de hand stoppen met uitleg over een of andere wateruitdaging (zie verder); zet in overleg met het oudercomité een infostandje op met leerlingen op een oudervergadering die nu eens heel toevallig op 22 maart wordt gehouden! breng de lokale pers op de hoogte. neem in de buurt of bij medeleerlingen, een vragenlijst af over water (kraantjeswater versus flessenwater bvb.) die in de les wiskunde of Nederlands is voorbereid; sluit je aan bij de actie van Green Kranig Water : enkel kraantjeswater drinken op Wereldwaterdag en zo het drankverpakkingsafval verminderen. Klik hier. leg een parcours af met sandwichborden; toon een film van PROTOS over de aanpak van waterprogramma s in Afrika; vraag de film Klimaatchaos in het Zuiden de slachtoffers aan het woord op via Kleur Bekennen of bij Wereldmediatheek in Antwerpen (klik hier); resultaten van de op school afgenomen vragenlijst communiceren aan andere leerlingen, ouders, ; komt er om de twee /drie weken een veggiedag op school? wat is daarvoor nog nodig? voor op de leerlingenraad: hoe zit het met de brooddoos? En ander verpakkingsafval? Hoe wordt drinken van kraantjeswater gestimuleerd? bespreek en onderteken een engagementsverklaring en stel een visietekst op;

3 Watertopics Meer mensen hebben wereldwijd toegang tot drinkbaar water. Het aantal mensen dat geen directe toegang tot drinkbaar water heeft, is sinds 2008 gezakt van 1,2 miljard tot flink onder het miljard; meer bepaald 890 miljoen. Bovendien zijn er meer en meer indicaties dat tegen 2015 het aantal mensen dat geen toegang heeft tot water met de helft zal verminderd zijn ten opzichte van Dit onderdeel van de 7de millenniumdoelstelling zal wereldwijd gehaald worden. Die positieve tendens op wereldvlak speelt spijtig genoeg niet voor Afrika! (morgen meer over water) Waarom aandacht schenken water? Het belang van water. Zonder water kunnen we niets zijn we niets!. Water is essentieel. Water is leven. Welke problemen stellen er zich niet bij te veel water? Wie wint en wie verliest als er te weinig gezond water is? Van al het zoet water in de wereld, gaat 70% naar de aanmaak van voedsel. Veilig en gezond water komt niet zomaar uit de lucht in de douche vallen; maar moet gemaakt worden. Stilstaan bij water is tijd nemen om over de grenzen te kijken en surfend vaststellen dat 2,6 miljoen niet zijn aangesloten op een hygiënisch netwerk (= wc s en riolering). Omdat vooral meisjes/vrouwen veel tijd steken in het halen van water heeft dat een enorme impact op hun scholing, inkomensgenererende activiteiten, sociale en politieke betrokkenheid. Hoe gaan we met water een brug leggen naar meer gelijkheid? Als water een goed wordt waar men winst uit puurt, zullen deze ongelijkheden alleen nog maar scherper worden. Aandacht besteden aan water gaat zowel over de gracht achter de school, over dorpspompen als over de vraag hoeveel water wij nu onrechtstreeks invoeren van water via katoen of koffie. Dat heet dan virtueel water (morgen meer over water) Waarom een Wereldwaterdag? Op de VN-Aarde-Conferentie van 1992 in Rio de Janeiro / Brazilië werd beslist om 22 maart tot Wereldwaterdag uit te roepen. Van Wereldwaterdag wordt gebruik maken om een breed publiek te informeren over grote en kleine wateruitdagingen in de wereld. Elk jaar zetten de VN één aspect van de waterproblematiek in de schijnwerpers. Thema s van vorige jaren waren: cultuur, vrouwen en gedeelde kansen. Vorig jaar (in 2010) werd ingezoomd op de kwaliteit van het water. Dit jaar (2011) staat water in de miljoenensteden centraal. Niet zonder reden. Sinds kort woont meer dan de helft (!) van de huidige wereldbevolking in steden. Het is geen evidentie om de waterbevoorrading te garanderen. In sommige gevallen wordt water weggepompt uit landbouwgebieden om honderden kilometers verder de stedelijke dorst te lessen. Wat gebeurt er trouwens om plattelandsvlucht tegen te gaan? Door 1 keer per jaar te focussen op water, vragen de Verenigde Naties aandacht voor de enorm grote impact die water heeft op het leven van iedereen en onderstrepen ze het belang van een goed waterbeheer, zowel stroomop- als stroomafwaarts.. (morgen meer over water) Inspraak De regeringen van de landen die behoren tot het Nigerbekken (Afrika) hebben afgesproken om het water uit de Niger efficiënter te gebruiken. Zo hebben de politieke overheden van de zogenaamde Nigerlanden besloten tot het plaatsen van verschillende stuwdammen. Gemeenteraden, boerenvakbonden en lokale watercomités uit die Nigerlanden zijn --net als hun regeringen-- ook vragende partij voor een betere verdeling van het irrigatiewater. Zij voeren de druk op om mee te mogen beslissen 1) waar die stuwdammen gaan gebouwd worden en 2) hoe en wanneer het rivierwater zal verdeeld worden. Zo willen ze systematisch betrokken worden bij het beheer van de Niger. (morgen meer over water)

4 Signalen geven Straks zijn we met 7 miljard mensen op Aarde. Niet iedereen heeft in dezelfde mate toegang tot water. Zo moeten miljoenen kinderen elke dag kilometers stappen om water te halen; niet altijd van goede kwaliteit. Elke dag sterven er verschillende honderden mensen omdat ze in aanraking kwamen met onzuiver water. Beschikken over goed drinkwater in de onmiddellijke omgeving is voor miljoenen mensen nog altijd geen mensenrecht. We leven op één wereld en de levens van al die mensen zijn met elkaar verbonden. Onze manier van leven vraagt veel energie. Dat draagt bij tot klimaatverandering. Voor heel wat mensen in Afrika, Latijns Amerika of Azië betekenen méér overstromingen en méér droogtes hetzelfde als minder inkomsten. Wat zeggen we tegen die mensen die door de klimaatchaos in het Zuiden hun woonst moeten achterlaten? Als we de dorstige vluchtelingen laven met water, dan raakt hun tijdelijke dorst wel gelest, maar wat met de fundamentele dorst? Als we met zijn allen acties opzetten rond water (of eens gewoon stilstaan in een les of op de grote markt), dan gaan we ons meer verbonden weten met elkaar. Water wordt dan een brug en een kans; geen kloof. Hoe maken we er samen een meer leefbare wereld van? Suggesties steek je maar in de ideeënbus.

5 Waterthema s Als er minder dan m³ zoet water per persoon per jaar beschikbaar is, dan spreekt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van waterstress. Het gebied kampt dan regelmatig met een watertekort. Vandaag leven zo n 2,2 miljard mensen in dergelijke gebieden. Ongeveer 1/5 van de wereldbevolking (1,2 miljard mensen) leeft dan weer in gebieden met een fysisch watergebrek. Dat wil dan zeggen dat daar onvoldoende water voorradig is om aan ieders behoefte te voldoen. Gebieden waar minder dan 500 m³ valt, zijn dan te rangschikken onder waterschaarste. 500 miljoen mensen komen in de buurt van waterstress. Globaal genomen is de vraag naar zoet water de laatste 100 jaar verzesvoudigd. Elk jaar groeit de vraag naar zoet water met zo n 64 km³. Drinkwater winnen uit zoet water ( = oppervlaktewater of grondwater) is niet zo moeilijk. Bijna overal ter wereld is er voldoende zoet water aanwezig om de nodige hoeveelheid drinkwater (!) beschikbaar te stellen. Niet overal is er voldoende water aanwezig voor de landbouw of met andere woorden je kan niet in elke regio op een duurzame manier aan landbouw doen. Landbouw is de grootste gebruiker: wereldwijd gaat 70% van het gebruikte zoet water naar de productie van gewassen en veeteelt. Als we het hebben over duurzaam waterbeheer, dan hebben we het over zoet water dat zo verdeeld wordt at het tegemoet komt aan de noden van alle watergebruikers nu en later, en dit zonder de natuur te ondermijnen. Op veel plaatsen in de wereld is er geen gebrek aan zoet water. Met dat water moet dan wel zorgzaam omgesprongen worden en het moet beter verdeeld worden. Hierbij moet dan ook rekening gehouden worden met de natuur. Serieuze inspanningen doen om aan water te geraken en tezelfdertijd bomen kappen, heeft niet veel zin. Bomen brengen waterdamp in de lucht en beïnvloeden de hoeveelheid neerslag. Daarnaast beschermen bomen en planten de bodem en zorgen ervoor dat meer water in de bodem dringt. Regenwouden kappen om zo landbouwgronden aan te leggen is geen goede zaak. Na verloop van tijd leveren ze immers arme gronden. Dat heeft alles te maken met het feit dat de gronden beetje bij beetje uitdrogen. Als er onvoldoende oppervlaktewater kan gebruikt worden, dan ontstaat vlug de neiging om de grondwaterlagen aan te boren. Door de bevolkingsgroei, de verstedelijking en de economische groei neemt de vraag naar zoet water toe. Overexploitatie leidt tot onherstelbare schade. Tal van streken en steden kennen grondverzakkingen ten gevolge van de daling van het grondwater. Het oppompen in kuststreken van zoet water uit de grondlagen, is niet zonder gevaar omdat er dan intrusie van zout water kan optreden: het zeewater wordt dan ondergronds aangezogen. In veel landen blijven de watervoorraden onderbenut door een gebrek aan financiële middelen en het falen van de instellingen. Er is voldoende water aanwezig, maar het raakt niet tot bij de mensen omdat de watervoorziening slecht georganiseerd en beheerd wordt. Overheden hebben vaak geen geld om de watersystemen te onderhouden en uit te breiden. Meestal slagen ze er ook niet in om hun kosten voldoende te recupereren. Het aanbod is onvoldoende op de vraag afgestemd: er is een slechte verdeling; rijke klanten worden bevoordeeld. meer info: slagen in het water water in een internationaal perspectief brochure ( 5 zonder verzending) aan te vragen bij PROTOS

6 Enkele Waterweetjes:Om te becommentariëren en/of uit te hangen Aardrijkskunde en Natuurkunde Water kan niet alleen aan het oppervlak gevonden worden, maar ook in de grond en lucht. Op dit moment is er evenveel water op aarde als toen de aarde werd gevormd. Het water dat uit jouw kraan komt, zou wel eens moleculen kunnen bevatten die door een Neanderthaler zijn gedronken... Er zijn twee soorten water: zout en zoet. Ook in zoet water zit er (een heel klein beetje) zout Water verplaatst zich over de aarde in een waterkringloop. Die kringloop heeft vijf onderdelen: verdamping, condensatie, neerslag, infiltratie en oppervlakte-afvloei. Over een periode van honderd jaar bevindt een watermolecuul zich in verhouding 98 jaren in de oceaan, twintig maanden in de vorm van ijs, ongeveer twee weken in meren en rivieren en minder dan een week in de atmosfeer. Grondwater kan er een heel mensenleven over doen om zich één kilometer te verplaatsen. Het grootste gedeelte van het water aan het aardoppervlak is permanent bevroren of zout. Bevroren water is 9% lichter dan water, waardoor ijs op water drijft. Water is de enige stof die in drie gedaanten voorkomt: vast (ijs), vloeibaar (water) en gasvormig (waterdamp). Men hoeft niet zo veel te doen om water zout te maken. Als eenduizendste (of meer) van het gewicht van water uit zout bestaat, wordt het water zoutachtig genoemd. Wanneer water een hoop calcium en magnesium bevat, wordt het hard water genoemd. Hard water kan niet voor zomaar alle processen waar water bij nodig is, gebruikt worden. Elk land heeft zijn eigen waterkwaliteitseisen, die bepalen in welke mate water gezuiverd moet worden. De eisen zijn onder meer afhankelijk van waar het water voor gebruikt gaat worden. Van al het water op aarde, bestaat slechts 2,5% uit zoet water. Zo'n 90% van de wereldvoorraad zoet water ligt in Antarctica. Minder dan 1% van de watervoorraad op aarde kan gebruikt worden als drinkwater. Op Hawai, Mt. Waialeale in Kauai, regent het 350 dagen van het jaar.

7 Biologie Ongeveer 66% van het menselijk lichaam bestaat uit water. Water zit in al onze organen en wordt door het hele lichaam getransporteerd om allerlei fysische functies te ondersteunen. Een boom verdampt 265 liter water per dag. Een hectare maïs verdampt per dag liter water. Zoetwaterdieren sterven vijf keer sneller uit dan landdieren. Een olifant ruikt water op een afstand van 4,8 kilometer. Een hond ruikt het verschil tussen een bak water en een bak water met één theelepeltje zout erin. Water en gezondheid Een mens kan ongeveer een maand zonder voedsel, maar hooguit een week zonder water leven. Als een mens niet genoeg water opneemt, droogt hij uit. Een mens moet per dag minstens twee liter water drinken om gezond te kunnen leven. Je kan sterven van een overdosis water (= 20 liter in heel korte tijd)! Mensen kunnen geen zout water drinken. Zout water onttrekt namelijk vocht uit je lichaam. Water reguleert de temperatuur van het menselijk lichaam. Wanneer je koorts hebt, is het goed om veel water te drinken. Water verwijdert afvalstoffen uit het menselijk lichaam. Water verlaat de maag al vijf minuten nadat het gedronken is. Watergebruik De menselijke consumptie van water neemt jaarlijks toe. Als je vijf minuten douchet, gebruik je vlug 95 tot 190 liter water (ongeveer 10 liter / emmer). Voor tandenpoetsen gebruik je gemiddeld vijf liter water per dag. Een afwasmachine gebruikt 35 tot 45 liter water per wasbeurt. Gemiddeld geven mensen minder dan 1% van de totale uitgaven uit aan water en de behandeling van water. Minder dan 1% van het water dat de publieke waterdiensten behandelen, wordt gebruikt om te drinken of te koken. Flessenwater kan tot duizend keer duurder zijn dan kraanwater.

8 Derde Wereld Iedere dag sterven er tussen de 3 à kinderen jonger dan vijf jaar in Derde Wereldlanden, als een gevolg van ziektes die ze hebben opgelopen door het drinken van onzuiver water. Een groot deel van de mensen moet minstens 2 uur lopen om water te halen. Meer dan 980 miljoen mensen op aarde hebben nog altijd geen directe toegang tot veilig drinkwater. Tenminste vierhonderd miljoen mensen wonen op plekken waar een tekort aan water is. Elk jaar op 22 maart is het wereldwijd de dag van het water: Wereldwaterdag. Water als grondstof Er is liter water nodig om een vat bier te produceren. Er is liter water nodig om een gezin van vier personen een dag van voedsel te voorzien; Flessenwater is vierhonderd tot duizend keer duurder dan kraantjeswater. De consumptie van flessenwater neemt per jaar met 12% toe. Het Russische Baikalmeer, ten noorden van de Mongolische grens, is het diepste meer ter wereld met een maximale diepte van meter. Het meer is zó diep dat het bijna 1/5 deel van al het zoete water op aarde bevat. Kraanwater wordt 57 keer getest voordat je het drinkt. Flessenwater hoeft maar vijftien testen te ondergaan. Bron- en tafelwaters hoeven helemaal niet te worden getest. In nogal wat Europese landen zijn de normen voor flessenwater lager dan die voor kraanwater. Plastic flessen worden gemaakt van ruwe materialen afkomstig uit petroleum. Goedkoop, maar niet vervangbaar, en de fabricage van de flessen veroorzaakt vervuiling. Flessenwater is zwaar, neemt veel ruimte in en je moet het naar je huis sjouwen. Vers water uit de kraan is steeds binnen handbereik in je eigen keuken. De distributie van water in flessen door het hele land is erg duur. Vers water uit de kraan wordt thuisbezorgd tegen een fractie de prijs die je betaalt voor flessenwater in de winkel.

9 Kleine water-quiz 1) Hoeveel klimaatvluchtelingen zouden er zijn tegen 2050 volgens de internationale organisatie voor migratie? A : 50 miljoen; B : 150 miljoen; C : 200 miljoen; 2) Welke ziekte heeft het hoogste sterftecijfer? A : AIDS; B : mazelen; C : diarree; 3) Wat is eutrofiëring? A : situatie die ontstaat als er meststoffen in het water terecht komen die de algen heel sterk doen groeien waardoor het zuurstofgehalte in het water daalt ; B : medische term om een toestand van extreme uitdroging aan te duiden ; C : begrip dat verwijst naar een opmerkelijk goed herstel van een watervoorraad ; 4) Hoeveel % van het totaal aantal zoet water op Aarde mogen de mensen gebruiken om toch nog duurzaam in hun onderhoud te voorzien? A : 1 10 %; B : %; C : %; D : 70 80% 5) Water dat uit zeeën en oceanen verdampt is zout? A : waar ; B : niet waar ; C : hangt af van de regio ; 6) Welk verband is er tussen ontbossing en water? A : ontbossing aan de ene kant beïnvloedt de neerslag aan de andere kant; B : er is geen verband; C : er is meer water in de ondergrond van de ontboste regio; 7) Hoeveel water is er gemiddeld nodig voor een katoenen T-shirt (van katoenplant tot afgewerkt product)

10 A: 1000 liter; B: 2700 liter; C: 4000 liter; 8) In de Stille Oceaan drijft een hoeveelheid plastiek afval dat qua oppervlakte even groot is als 23 keer België? A: waar B: niet waar 9) Wanneer moeten de millenniumdoelstellingen gehaald zijn? A: in 2015; B: in 2030; C: in 2050; 10) Als je rijst invoert, voer je dan tezelfdertijd ook water in? A: neen; B: ja; Antwoorden 1= C 2= C 3= A 4= C 5= B 6= A 7= B 8= A 9= A 10= B

11 Kruiswoord Horizontaal 1. kleur 7. tot voor kort gebruikte eenheid van druk 8. dal 10. fietsonderdeel 12. versteende houtskool 13. overdreven 14. onmeetbaar getal 15. ingesloten gebied 17. Europeaan 18. astronomische eenheid (afk.) 20. rivier in Noord-Italië 21. voormaag bij vogels 24. Egyptische zonnegod 26. uit (Eng.) 27. geluid van een ezel 28. waterdicht vat met hengsel 29. oorsprong van een rivier (meervoud) Vertikaal rivier in Rusland 2. lastige taak 3. lof 4. wat je overdag uitoefent 5. zangstem 6. waterloop 9. erg graag 11. organismen (kleine beestjes) pas zichtbaar onder microscoop 16. vals 19. oud Nederlands woord voor voederbak 22. plaats 23. etter 25. bloeiwijze Welk verband (= 1 woord van 4 lettergrepen) is er tussen de onderstreepte woorden ingevuld op het lichtgrijze veld in het rooster? (Zit je vast? Vraag om een tip) Hoe kunnen je leerlingen een tip verdienen? Samen met hen te bepalen? Tip 1 : persoon (veelal jonge kinderen) Tip 2 : levensnoodzakelijk element Tip 3 : aanbrengen; ophalen

12 Zoek het woord 1) Breng het antwoord op onderstaande omschrijvingen in het rooster aan. 1 : klein draagbaar vat : stroom : elke dag : beginplaats 6 : geen jongen : opdracht : een van de 4 elementen Opgelet : ij = twee letters! 2) Al deze woorden hebben met elkaar te maken en kunnen herleid worden tot één type persoon. Hoe wordt zo iemand omschreven? Over wie hebben we het? Vraag tips aan de leerkracht! 3) Wat kan zo iemand ondertussen niet doen? Wat denk je: is dat een schending van een mensenrecht? Motiveer. 4) Welke oplossingen zijn er voor dat soort meisjes? Wat is een duurzame bijdrage? Hoe en wanneer kunnen de leerlingen een tip verdienen? Samen af te spreken? Tip 1 = van het vrouwelijke geslacht Tip 2 = ze draagt vaak tot 18 kg. Tip 3 = elke dag op weg Antwoord : waterdraagster

13 Bewerk Resoluties LEES en HERLEES ONDERSTAANDE AANBEVELINGEN SCHAAF ZE BIJ (enkele toch) Op het nationale jongerenwaterforum in 2009 kwamen 150 jongeren uit Brussel, Wallonië en Vlaanderen samen in het Parlement. Ze kwamen samen om met elkaar van gedachten te wisselen over water en wetteksten (= aanbevelingen) op te stellen die ze verdedigden in aanwezigheid van politici. In de finale stemronde werden deze wetteksten al of niet aangenomen. Op welke van onderstaande aanbevelingen zou je verder willen werken? Je mag er hoogstens 2 aanstippen. De twee aanbevelingen die het meeste stemmen halen, worden klassikaal onder handen genomen ( = bijsturen zinnen weglaten verdiepen actualiseren, amenderen..). Bijgewerkte teksten (kort + klassikaal bediscussieerd én uitgewerkt) zijn zonder meer welkom op de mondiale dienst van PROTOS (johan.verstraete@protosh2o.org). De bijgestuurde teksten kunnen immers gebruikt worden als basis bij nationale en internationale jongerenwaterontmoetingen (zoals het wereld-water-jongeren-forum in Marseille 2012 ) Aanbeveling 1) Waterarmen en Honger Water is essentieel voor ontwikkeling. Water-armen kunnen niet over een voldoende hoeveelheid kwalitatief veilig water beschikken in hun onmiddellijke omgeving. Hierdoor wordt hun gezondheid en mogelijkheden tot onderwijs of economische activiteiten negatief beïnvloed. Het is een vicieuze cirkel die ze niet alleen kunnen doorbreken. Ze hebben nood aan hulp van buitenaf, niet alleen geld maar ook de kennis en middelen om het zelf te doen. Door een gebrek aan een efficiënt waterbeleid op nationaal niveau bestaat het risico dat deze problemen lokaal blijven aanslepen. Wij hebben het recht niet om landen die een gebrek aan water kennen aan hun lot over te laten. De rijke landen moeten de arme landen helpen, aan noodhulp doen en helpen door duurzame infrastructuurwerken te bouwen. België zou nog meer aan ontwikkelingssamenwerking moeten doen, ondermeer door het ondersteunen van lokale besturen voor het ontwikkelen en uitvoeren van watervoorzieningen die dan duurzaam beheerd worden. Voedselvoorziening kan verzekerd worden door grotere investeringen in de voorziening van water voor irrigatie. Aanbeveling 2) Mondiale vorming Nog te weinig mensen (waaronder ook jongeren) worden aangesproken om hun gedrag duurzamer te maken. Er is weinig info over wat jongeren effectief kunnen doen en bovendien ondervinden ze te weinig steun om iets te doen. In veel sensibiliserende campagnes is het duidelijk wat we NIET mogen doen, maar niet wat we WEL kunnen doen. We stellen ook vast dat de huidige generatie jongeren bereid is om zich duurzamer te gedragen, maar dat ze daartoe onvoldoende mogelijkheden krijgt. We stellen daarom voor dat de

14 overheid blijft investeren (financieel en op andere manieren) in bewustmakingscampagnes met duidelijke, duurzame alternatieven die jongeren persoonlijk raken en aanspreken. We bevelen concrete acties aan met duidelijke, concrete, zichtbare resultaten zodat we gemotiveerd blijven. We willen het gevoel krijgen ook zelf een verschil te kunnen maken. Daarbij willen we extra aandacht vestigen op het feit dat ook belangrijke beslissingsmakers (zoals ouders, schooldirecties, gemeentebesturen, Vlaamse overheid, ) aangesproken moeten worden als voorbeeld voor jongeren. Het zijn zij die de jongeren mee moeten steunen in hun duurzame acties en het goede voorbeeld moeten even. Aanbeveling 3) Duurzame Ontwikkeling en Solidaire financiering Het feit dat er wereldwijd 1800 miljard dollar vrijgemaakt wordt voor defensie, en slechts 80 miljard voor ontwikkelingssamenwerking; Het feit dat door de gevolgen van de klimaatswijziging meer en meer wrijvingen en conflicten komen rond water in droge en arme landen, wensen wij dat federale parlementen (incl. het Belgische) een wetsvoorstel aanneemt om 1% van het budget verplicht te besteden aan het voorkomen van deze conflicten door te investeren in waterprojecten in deze landen. Wij vragen heel concreet aan de Belgische regering om de invoer van landbouwproducten af te bouwen uit die landen die waterschaarste kennen. Vooral de Europese Unie moet haar afhankelijkheid van soja verminderen en parallel hieraan de productie van een cultuur aanmoedigen die de geïmporteerde soja kan vervangen (oliehoudende zaden). De institutionele structuur van België laat niet toe om belastingen op water te gebruiken buiten het rechtsgebied van de gewesten. Wij stellen voor om de wet op de heffing van het watergebruik te wijzigen zodanig dat de waterdistributiemaatschappijen ook een heffing kunnen invoeren die ten goede komt aan de watervoorziening voor de water-armen buiten België. Aanbeveling 4) Recht op water Wij beschouwen de toegang tot drinkbaar water en sanitatie als een fundamenteel mensenrecht. Wij vragen dat dit deel zou uitmaken van het mensenrechtencharter. Wij pleiten verder ook voor één overkoepelend waterorgaan binnen de VN met de nodige financiële slagkracht. Deze vervangt alle afzonderlijke organen (geen versnippering), en zal daarbij bevoegd zijn voor het realiseren en controleren van de waterprojecten. De prijscontrole is ook een belangrijke bevoegdheid binnen dit orgaan. Recht op water moet dringend hoger op de politieke agenda geplaatst worden, op die manier moet alles op alles gezet worden om de millenniumdoelstellingen te halen. Verder moeten mensen gesensibiliseerd worden omtrent dit belangrijke onderwerp. Ook het stemmen van recht op water tot universeel mensenrecht is noodzakelijk. Aan de hand van capacity-building moet de knowhow van overheden aangescherpt worden, zo wordt water veel doeltreffender verdeeld onder de bevolking en wordt er efficiënter mee omgegaan. Het VN waterorgaan staat ook in voor de opvolging op lange termijn. Aanbeveling 5) Ontwikkelingseducatie Men moet duurzame opvoeding op school stimuleren en dit vanaf de kleuterschool tot aan het einde van de studies door middel van een speciale duurzaamheidscursus. Het zou een dynamische en participatieve cursus moeten zijn. Inhoudelijk moeten de verbanden tussen water, ontbossing en verarming van de bodem aan bod komen maar ook hoe we meer samen kunnen werken op sociale en organisationele duurzaamheid. Duurzaamheid is meer dan milieu (hoe essentieel ook). De financiering van de leerkrachten die deze cursussen verzorgen moet komen van bijdragen. Jongeren willen hierin ook verantwoordelijkheid opnemen maar moeten daartoe mogelijkheden krijgen zoals vrijstelling.

15 Meten is weten In dit pakket heeft de in water gespecialiseerde ngo PROTOS tien vragen (uit de honderden) geselecteerd m.b.t. water die je kan voorleggen aan je leerlingen of aan een groepje. Dit laat toe na te gaan met welke waterthema s de leerlingen van de 1 ste, 2 de en 3 de graad secundair al iets meer vertrouwd zijn en welke nieuwe (minder bekende) wateraccenten jij als leerkracht in je les kan aanboren om zo herhalingen te vermijden. Doe de afname van de vragen twee keren. Een eerste maal nog voor het waterproject in klas (graad/school) echt van start gaat, en een tweede keer, een paar weken na het einde van je waterlessen. Zo krijg je een idee van de impact: wat is de leerlingen bijgebleven? Welke verbanden leggen ze? Antwoorden van de leerlingen op de vragenlijst worden getaxeerd op 4 niveaus: kent er niks van (weet echt niet waar de klepel hangt) ; weet iets maar niet de essentie; kan meepraten - met kennis van zaken; past toe en is zich goed bewust. Meer uitleg in het pakketje. In het bundeltje zijn verder korte informatieve commentaren opgenomen voor de leerkracht die de wateruitdagingen in een ruimer kader plaatsen. Elke vraag krijgt zo een contextualisering en een verdieping mee. Voor PROTOS is water een ingangspoort om de Noord-Zuid-problematiek wat toe te lichten. Water is geen onbekende voor jongeren en in die zin een mooie uitvalsbasis om bvb. via waterproblemen op campings (hygiëne) en via overstromingen (slachtoffers van klimaatveranderingen), de mondiale dimensie aan te reiken. Weten is meten : aan te vragen bij : johan.verstraete@protosh2o.org

16 Investeren in water = werken op alle 8 de millenniumdoelstellingen Water- meer voedsel -strijden tegen honger en armoede Meer water naar de akker zorgt voor een grotere voedselzekerheid. Als er Wc s zijn op school, dan voelen ook meisjes zich aangesproken. Naar school gaan betekent dat je meer kansen krijgt in het verdere leven. Water halen = niet alleen zware last maar ook minder ruimte Water dichter in de buurt = meer kansen voor de vrouw Op dit moment sterven er 3 à 4 kinderen per minuut gevolg van slecht water en gebrekkige hygiëne. Sanitaire voorzieningen en gezond kraantjeswater = meer gezonde kinderen + gezonde moeders Een goede afvoer van vuil of stilstaand water zorgt voor een betere gezondheid werken aan een gezonde leefomgeving -- minder malaria en minder watergebonden over watervoorraden / waterhoeveelheden beschikken dat je kunt aanwenden om akkers te bevloeien (irrigatie) levert hogere kansen op meer en gevarieerder land- en tuinbouwgewassen. Je kunt je familie beter voeden. Als je die meeropbrengst bovendien nog kunt verkopen op de lokale markten dan kan je vlugger een klein geldbedrag opzij zetten. water halen is meestal het werk van kinderen of vrouwen. Waterpunten in de directe omgeving, dat betekent dat je minder grote afstanden moet afleggen om aan water te geraken. Dat betekent ook dat je minder tijd verliest. Voor kinderen die anders ver weg 2 of 3 maal per dag drinkbaar water moeten gaan halen, betekent het beschikken over een waterpunt in de buurt dat ze naar school kunnen. Waardoor ze dan zichzelf kunnen ontwikkelen lokale waterpunten of water-tap-plaatsen in de dichte buurt betekent ook dat je iets vlugger en zonder veel tijd te verliezen een emmertje water kunt komen aftappen /halen. De vrouw moet minder zware lasten dragen en kan in een veel kortere tijd aan zuiver water geraken. In de vrijgekomen tijd kan de vrouw nuttiger dingen gaan doen, en zichzelf ook ontwikkelen Baby s en kleine kinderen zijn uiterst gevoelig aan bacteriën en ziektekiemen in onveilig water dat gebruikt wordt als er geen zuiver drinkwater in de onmiddellijke buurt is. Proper en zuiver water staat ook voor veilig water. Er zitten dan ook geen ziekmakende stoffen en beestjes in het water. Je bent zeker dat je niet ziek wordt van dat water. Zuiver water in omgeving betekent verder dat je opgroeit in een omgeving waar hygiëne een grotere rol kan spelen. Zelfs in ogenschijnlijk proper uitziend water leven er bacteriën waaraan je kan sterven. Voor zwangere vrouwen (die in deze landen al wat zwakker zijn en minder sterk omdat ze over minder gevarieerd voedsel beschikken ) is het kunnen beschikken over zuiver drinkwater van groot belang zowel voor zichzelf als voor hun pasgeborene! Het is van groot belang er ook op te letten dat de omgeving van een waterpunt goed aangelegd en onderhouden wordt. Ook moet het gebruikte water goed afgevoerd worden. Het laten samenkomen van afvalwater in een plas of een vijver of een meer achter het huis (hut) in de buurt van het dorp, draagt niet bij (millenniumdoelstelling MDG 1) (millennium doelstelling MDG 2) (millennium doelstelling MDG 3) (millennium doelstelling MDG 4) (millennium doelstelling MDG 5) (millennium doelstelling MDG 6)

17 ziektes Water is eindig. Daarom moeten we het zuinig en verstandig beheren Behoud van natuurlijke rijkdommen Nieuw mondiaal partnerschap tussen Noord en Zuid tot een gezonde leefomgeving. In waterplassen (stilstaand water) kunnen muggen zich zeer snel ontwikkelen. Malaria is een belangrijke doodsoorzaak. Malariapatienten hebben veel last van koortsaanvallen; wat zorgt voor tijd- en productiviteitsverlies. Jaarlijks sterven er nog 10 miljoen mensen door malaria en andere watergebonden ziektes. Integraal waterbeheer/duurzaam omgaan met water = : - het respecteren van de bronnen (cfr. zorgen dat er geen insecticiden en pesticiden in kunnen komen die stroomafwaarts voor problemen veroorzaken; - zorgen dat er voldoende bomen in de omgeving zijn die met hun wortelnetwerk het vocht kunnen ophouden en als een spons het water langzaam weer kunnen afgeven); - overlegmechanismen opstarten waarbij alle watergebruikers hun zeg kunnen doen en met elkaar rekening leren houden. Anders kan bvb 1 groot landbouwbedrijf of een hotel het water wegkapen met zware pompen en zo de lokale boeren en andere watergebruikers droog zetten. - systemen op punt zetten om het water te zuiveren vooraleer het gebruikte water weer in de rivier of beek wordt geloosd. De noden van verschillende watergebruikers op elkaar afstemmen nu en in de toekomst water (cfr. landbouwers, industrie, familie en huishoudens, vissers, recreanten ) en ook de natuur op zich in rekening brengen. Samen en in overleg watervriendelijk handelen vanaf de bron tot aan de monding!! Water moet nog veel meer dan vroeger een brug van solidariteit zijn. Wij hebben in België dank zij het werk van onze intercommunales voor drinkwatervoorziening een zeer goede expertise opgebouwd. In die bedrijven en ook in veel andere landen hebben ze geleerd hoe lekken kunnen opgespoord worden. Meer en meer wordt over de grenzen heen gewerkt aan het beheer van waterrijkdommen en leren ze van elkaar!! In de arme landen van het Zuiden groeien kleine watercomités die leren samenwerken, die leren onderhandelen met hun lokale overheden en via congressee-n en fora op zoek gaan naar verdieping en verruiming. Om nog meer waterprogramma s te kunnen opstarten en duurzaam te beheren is niet alleen meer geld nodig, maar ook overdracht van kennis en van expertise. Water-bruggen bouwen tussen Noord en Zuid wordt dan een mondiale plicht van het Noorden. (millennium doelstelling MDG 7) (millennium doelstelling MDG 8) 1 $ investeren in water genereert 8 $! (rapport UNDP/HDR 2006). Dat heeft te maken met het feit dat veilig water rechtstreeks en onrechtstreeks bijdraagt tot een betere gezondheid en dus minder gezondheidskosten, tot een betere productiviteit wegens minder ziekten en tot een betere scholing wegens minder tijd nodig om water te gaan halen door kinderen. Bovendien komt er tijd vrij om landbouw- en andere economische activiteiten te ontplooien. (JoVe)

18 EVALUEREN (tijdens en na) Als je aan het evalueren gaat, dan wil je, bijvoorbeeld, nagaan of het proces naar wens verloopt of wil je een zicht krijgen op hoe de betrokkenen zich voel(d)en. Misschien wil je wel te weten komen of je de doelstellingen die je jezelf (of in samenspraak) stelde, bereikt hebt en of ze wel degelijk een gevolg zijn van de acties die je ondernam. Hebben je inspanningen jouw verwachtingen ingelost of kwamen er andere resultaten uit de bus? Misschien moest je het anders hebben aangepakt. Evalueren is meer dan alleen maar informatie verzamelen over wat er gebeurd is. Een kritische en systematische kijk op de voorbije werking (actie, activiteiten, ) helpt om er lessen uit te halen en het anders (nog beter?) te doen. Er zijn verschillende evaluatiesystemen; afhankelijk van wat je te weten wil komen. Sta niet alleen stil bij het product / resultaat maar verzamel ook feedback over het proces en de samenwerking (tussen de leerlingen, met de collega s, de directie, ). Evalueren doe je samen met anderen: de andere organisatoren, de leerlingen, de collega s Kortom betrek verschillende mensen en bekijk datgene wat werd opgezet (de actie met zijn voorbereiding en nazorg, een onderdeel, het watertraject, ) vanuit verschillende hoeken. Een handig instrument hiervoor is het evaluatierooster. Hierbij verdeel je een blad als volgt in vier velden: Behouden: Lossen: Bijsturen: Toevoegen: Noteer zeker de punten waar je nog moet op werken (verbeterpunten) en haal genoegen, tevredenheid en inspiratie uit wat slaagde en gewaardeerd werd. Nog enkele tips: heb zeker aandacht voor wat meeviel; benader in eerste instantie het gebeuren (het project, de les, ) vanuit een positieve bril. Niks is volmaakt en er kan altijd negatief uitgehaald worden; een nulmeting aan het begin van het lestraject kan helpen om beter na te gaan wat de leerlingen is bijgebleven of om herhalingen te vermijden (PROTOS heeft met Meten is weten een instrumentje ontwikkeld dat helpt om op zoek te gaan naar water-inhouden waarbij leerlingen amper stil stonden gratis aan te vragen bij: johan.verstraete@protosh2o.org als je een nulmeting doet aan de hand van een vragenlijst met items die je in de komende lessen zeker gaat behandelen; geef je leerlingen hun invulformulier een paar weken na het gebeuren (het project, de les, ) terug en laat ze hun antwoorden van het eerste uur zelf verbeteren (in een andere kleur);

19 als je met je klas langere tijd spendeert aan een watertraject, zorg dan ook voor een tussentijdse evaluatie. Evalueren doe je niet alleen op het einde. Als je een tussentijdse evaluatie opzet, dan betrek je de leerlingen, de collega s al en dat kan motiverend werken; een kringgesprek --dat eerst individueel en/of per twee is voorbereid-- levert snel bruikbare info op; in de bundel opvoeden tot wereldburgers in het secundair onderwijs staan tal van bruikbare tips om te evalueren ( en zoek dan in de sitemap)