Mens en natuur vmbo Leerlijnen landelijke kaders

Transcriptie

1 vmbo Leerlijnen landelijke kaders SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

2 Verantwoording 2009 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren dan wel op andere wijze te verveelvoudigen. Eindredactie: Monique van der Hoeven en Lieke Meijs In opdracht: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Informatie SLO Secretariaat vo Onderbouw Postbus 2041, 7500 CA Enschede Telefoon (053) Internet: AN:

3 Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo 1. nask 1 poster inhoud nask 1 gebruiksmogelijkheden nask 1 toelichting en verantwoording nask 1 2. nask 2 poster inhoud nask 2 gebruiksmogelijkheden nask 2 toelichting en verantwoording nask 2 3. biologie poster inhoud biologie gebruiksmogelijkheden biologie toelichting en verantwoording biologie 4. mens & natuur poster inhoud M&N poster vaardigheden M&N gebruiksmogelijkheden M&N toelichting en verantwoording M&N Bron: 1

4 1. nask 1

5 Doorlopende leerlijn in de Nask1 (PO vmbo) 2009 De samengevatte kerndoelen en eindtermen per concept Concepten PO, Oriëntatie op jezelf en de wereld m.n. Natuur en techniek 1. Materie Nr. 42: Leren onderzoek doen aan materialen. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de nietlevende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar het verschijnsel materie. Vmbo K/4 (5, 6) Stoffen en materialen in huis: - soorten materialen en hun stofeigenschappen herkennen en toepassen; - chemische processen herkennen; - zinken-zweven-drijven toepassen met behulp van dichtheid. K/10 (16, 17) Bouw van de materie: - de bouw van stoffen en materialen beschrijven in termen van moleculen en atomen; - het gedrag van atomen en moleculen in de verschillende fasen uitleggen; - de bouw van een atoom beschrijven. 2. Energie Nr. 42: Leren onderzoek doen aan de verschijnselen elektriciteit, magnetisme en temperatuur. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de nietlevende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar de verschijnselen elektriciteit en energie. K/5 (7, 8) Elektrische energie in huis: - elektrische schakelingen ontwerpen en analyseren en hierover berekeningen uitvoeren; - beveiligingen voor elektriciteit verklaren en toepassen en keuzes tussen verschillende apparaten beargumenteren; - de werking van de dynamo en de transformator beschrijven met begrippen uit het magnetisme. K/6 (9, 10) Verbranden en verwarmen: - het proces van verbranden beschrijven en de verspreiding en isolatie van warmte verklaren en toepassen; - de manieren van opwekking van elektrische energie en de gevolgen ervan beschrijven; - het omzetten van energie van de ene vorm in de andere vorm beschrijven en hierover berekeningen uitvoeren. Bron: 1/2

6 Concepten PO, Oriëntatie op jezelf en de wereld m.n. Natuur en techniek 3. Wisselwerking Nr. 42: Leren onderzoek doen aan de verschijnselen licht en geluid. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de nietlevende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar de verschijnselen licht en geluid. Vmbo K/7 (11) Licht en beeld: - rechtlijnige lichtstralen, verschillende soorten lichtbundels, schaduwvorming, kleurvorming en verschillende soorten straling toepassen; - verschillende soorten lenzen herkennen en de werking van de vlakke spiegel en de bolle lens toepassen; - beeldvorming bij het menselijk oog en bij oogafwijkingen toepassen. K/8 (12, 13) Geluid: - de eigenschappen van geluid toepassen en de gevolgen van geluidshinder en de beperking van geluidshinder toelichten; - geluid vastleggen met oscilloscoop of computer en daaruit de frequentie bepalen; - de werking van een luidspreker uitleggen. K/11 (18) Straling en stralingsbescherming - bronnen van ioniserende straling noemen; - radioactief verval en toepassingen ervan beschrijven; - veiligheidsmaatregelen tegen ongewenste effecten van straling en radioactieve stoffen beschrijven. K/12 (19) Het weer - het meten van temperatuur en luchtdruk toepassen; - het ontstaan van wolken, neerslag en bliksem beschrijven; - maatschappelijke aspecten van weersverschijnselen toelichten. 4. Ruimte Nr. 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan het verschijnsel kracht. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Nr. 46: De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de nietlevende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar de verschijnselen kracht en beweging. K/9 (14, 15) Kracht en veiligheid: - de werking van verschillende soorten krachten en de druk van een voorwerp op de ondergrond berekenen en in evenwichtsituaties kwalitatief de hefboomwet toepassen; - bij een bewegend voorwerp diagrammen interpreteren, krachten samenstellen en de gemiddelde snelheid berekenen; - veiligheidsmaatregelen in het verkeer uitleggen en toepassen; - veiligheidsmaatregelen in het verkeer uitleggen en toepassen en verschijnselen van traagheid verklaren. V/1 (20) Veiligheid in het verkeer Alleen GT: - berekeningen uitvoeren en redeneringen opzetten in situaties van verkeer en veiligheid; - uit bronnen over bewegingen of botsingen gegevens selecteren en verwerken. V/2 (21) Constructies Alleen GT: - in constructies krachten onderscheiden, ontbinden, samenstellen en berekenen; - de plaats van het massamiddelpunt bepalen en berekeningen met de hefboomwet uitvoeren. Bron: 2/2

7 Gebruiksmogelijkheden van de overzichten Nask1 De overzichten kunnen voor verschillende doelen in het onderwijs gebruikt worden. Ze geven zicht op doorlopende leerlijnen in de leerstofinhoud van het vak natuurkunde, vanaf primair onderwijs tot en met vmbo en op de relaties die er te leggen zijn tussen onderdelen van de diverse vakprogramma s. In de school kan dat leiden tot: Een uitwisseling tussen onder- en bovenbouwdocenten over welke inhouden/vaardigheden in onder- en bovenbouw voor biologie zijn voorgeschreven. Een uitwisseling tussen onder- en bovenbouwdocenten over de wijze waarop bepaalde inhouden/vaardigheden in onder- en bovenbouw worden aangeleerd of zouden kunnen worden aangeleerd. Een keuze voor bepaalde thema s, die voortkomen uit de kernconcepten wanneer wordt besloten een vakoverstijgend project te gaan opzetten. Een uitwisseling tussen onderbouwdocenten en leerkrachten in het basisonderwijs over de aansluiting van leerstof/vaardigheden. Een houvast voor scenario 3/4 scholen die een eigen curriculum ontwerpen. Goed inzicht in welke onderdelen in weging en toetsing (en dus determinatie) een belangrijke rol moeten hebben, als het gaat om voorspellende waarde voor succes in de bovenbouw. Belangrijk doel is dat docenten zelf zicht hebben op de samenhang binnen het curriculum. Pas als docenten zicht hebben op deze samenhang, kunnen zij deze verbindingen voor de leerlingen inzichtelijk maken en van de leerlingen vragen dit ook in de praktijk te brengen zoals bijvoorbeeld het geval is bij een vakoverstijgend sectorwerkstuk. In de volgende fase gaat SLO deze leerlijnen concretiseren door voorbeelduitwerkingen te maken van doorlopende leerlijnen per kernconcept. Ook weer voor leergebieden en vakken. Die instrumenten zullen meer houvast bieden hoe een docent concreet in zijn lespraktijk vorm kan geven aan doorlopende leerlijnen. Bron: 1/-

8 Toelichting en verantwoording Nask 1 vmbo Voor het vak natuurkunde hebben we kernconcepten gekozen, die de rode draden vormen tussen de inhoud van onderbouw en bovenbouw. Deze kernconcepten zijn uit de kerndoelen en eindtermen afgeleid. Zij vormen de inhoudelijke basis voor het natuurkundig inzicht. Het vak natuurkunde kijkt enerzijds naar traditionele gebieden binnen de natuurkunde, anderzijds naar de manieren waarop we de wereld kunnen waarnemen, beleven en beïnvloeden. In het vmbo ligt de nadruk op actuele en beroepscontexten. Keuze voor kernconcepten Het gaat in de natuurkunde over voorwerpen: bewegingen, interactie, energie; over straling en over ruimte en tijd. Er is gekozen voor verbindende kernconcepten. Natuurkunde heeft vier kernconcepten: 1. Materie (bouw en eigenschappen van stoffen en materialen). 2. Energie (energieomzettingen, verbranden, verwarmen, elektriciteit). 3. Wisselwerking (licht, geluid, straling, het weer). 4. Ruimte (kracht, beweging en constructies). De domeinen in het examenprogramma krijgen binnen deze ordening hun plaats. Vaardigheden Vaardigheden die in het examenprogramma Nask1 zijn opgenomen staan ook in de examenprogramma s van de andere bètavakken. Deze zijn terug te vinden in de doorlopende leerlijn vaardigheden in de vakken. Gebruikte bronnen Richtinggevende bronnen zijn de officiële programma s zoals vastgelegd in de kerndoelen primair onderwijs en onderbouw en in de officiële examenprogramma s bovenbouw. Formuleringen die cursief staan zijn eindtermen die alleen gelden voor kaderberoepsgerichte leerweg, de gemengde en theoretische leerweg. De verrijkingsdelen van het examenprogramma gelden alleen voor de gemengde en theoretische leerweg. Bron: 1

9 2. nask 2

10 Doorlopende leerlijn Nask2 (PO vmbo) 2009 De samengevatte kerndoelen en eindtermen per concept Concepten 1. Micro - Macro denken PO, m.n. Natuur en techniek Nr. 42: Leren onderzoek doen aan materialen. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar het verschijnsel materie. Vmbo NASK2/K/4 (4,5) Mens en omgeving; gebruik van stoffen: - van een aantal (afval)stoffen de gevaren noemen, en veiligheidsmaatregelen noemen ter voorkoming van persoonlijke schade en milieuschade; - verschillende methoden voor de productie en distributie van drinkwater beschrijven. NASK2/K/6 (9) Mens en omgeving; werken bij practicum en in beroepssituaties: - beschrijven hoe veilig en verantwoord moet worden omgegaan met stoffen en straling. NASK2/K/9 (14, 15) Chemie en industrie: - eigenschappen en toepassingen van metalen noemen, enkele bereidingsprocessen van metalen beschrijven, en het verschil tussen edele en andere metalen noemen; - de vorming van polymeren beschrijven en enkele voordelen van toepassingen van polymeren noemen. NASK2/K/11 (19, 20, 21) Bouw van materie: - de bouw van stoffen beschrijven, en reacties beschrijven met gebruikmaking van de begrippen moleculen, atomen en ionen; - de namen en symbolen van een aantal elementen geven en beschrijven hoe de atoomsoorten zijn gerangschikt in het periodiek systeem; - van een aantal moleculaire stoffen en zouten de naam geven als de formule is gegeven en omgekeerd. 2. De 'mol' als chemische maat Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. NASK2/K/10 (16, 17, 18) Basischemie voor vervolgopleiding en beroep: - eigenschappen noemen waaraan stoffen herkend kunnen worden en die kennis toepassen in practicumsituaties; - onderzoeken of een stof een zuivere stof is of een mengsel, een aantal zuivere stoffen en soorten mengsels noemen, en de hoofdbestanddelen van een aantal mengsels noemen; - een aantal processen uit het dagelijks leven herkennen als een chemische reactie; - van een aantal (soorten) reacties toepassingen noemen, de vergelijkingen opstellen en beschrijvingen geven; - berekeningen uitvoeren aan reacties en beschrijven hoe bepaalde factoren de reactiesnelheid beïnvloeden. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar het verschijnsel materie. NASK2/V/2 (26) Productonderzoek: - in het onderzoek scheikundige begrippen, symbolen en formules kwalitatief en kwantitatief toepassen in relatie tot een of meer producten, met name aangaande titreren, ph-onderzoek. 3. Reactiviteit Nr. 42: Leren onderzoek doen aan materialen. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. NASK2/K/7 (10, 11, 12) Water, zuren en basen: - van leidingwater en van in de natuur voorkomende watersoorten de samenstelling, functie en toepassing beschrijven; - van een aantal zuren en basen de naam en formule geven; - van een aantal zure en basische oplossingen de formules geven van de deeltjes die daarin voorkomen; - de eigenschappen en toepassingen van zure en basische oplossingen noemen; - de eigenschappen en toepassingen noemen van een aantal indicatoren en deze toepassen in phonderzoek. Bron: 1/3

11 Concepten PO, m.n. Natuur en techniek Onderbouw VO, Vmbo Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar het verschijnsel materie, kracht en energie. NASK2/K/8 (13) Reinigingsmiddelen en cosmetica: - een aantal was-, reinigings- en oplosmiddelen en cosmetische middelen noemen, en de werking en/of toepassing beschrijven van een aantal van deze middelen. NASK2/K/9 (14, 15) Chemie en industrie: - eigenschappen en toepassingen van metalen noemen, enkele bereidingsprocessen van metalen beschrijven, en het verschil tussen edele en andere metalen noemen; - de vorming van polymeren beschrijven en enkele voordelen van toepassingen van polymeren noemen. NASK2/K/10 (16, 17, 18) Basischemie voor vervolgopleiding en beroep: - eigenschappen noemen waaraan stoffen herkend kunnen worden en die kennis toepassen in practicumsituaties; - onderzoeken of een stof een zuivere stof is of een mengsel, een aantal zuivere stoffen en soorten mengsels noemen, en de hoofdbestanddelen van een aantal mengsels noemen; - een aantal processen uit het dagelijks leven herkennen als een chemische reactie; - van een aantal (soorten) reacties toepassingen noemen, de vergelijkingen opstellen en beschrijvingen geven; - berekeningen uitvoeren aan reacties en beschrijven hoe bepaalde factoren de reactiesnelheid beïnvloeden. NASK2/V/2 (26) Productonderzoek - in het onderzoek scheikundige begrippen, symbolen en formules kwalitatief en kwantitatief toepassen in relatie tot een of meer producten, met name aangaande titreren, ph-onderzoek. 4. Energiebeschouwingen Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. NASK2/K/5 (6, 7, 8) Mens en omgeving; verbranding: - een aantal verbrandingsverschijnselen beschrijven, verbrandingsvoorwaarden noemen, en toelichten dat blussen of voorkomen van brand berust op de beïnvloeding van deze voorwaarden; - de gevolgen van overvloedig energieverbruik noemen voor gezondheid en milieu; - de bewerking van aardolie in raffinaderijen en het gebruik van aardolie als grondstof voor chemische producten beschrijven. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar de verschijnselen materie, kracht en energie. Bron: 2/3

12 Concepten PO, m.n. Natuur en techniek 5. Systeemdenken Nr. 42: Leren onderzoek doen aan materialen. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Nr. 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar het verschijnsel materie, kracht en energie. Nr. 33: Kennis verwerven over voor hem relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken. Vmbo NASK2/K/4 (4,5) Mens en omgeving; gebruik van stoffen: - van een aantal (afval)stoffen de gevaren noemen, en veiligheidsmaatregelen noemen ter voorkoming van persoonlijke schade en milieuschade; - verschillende methoden voor de productie en distributie van drinkwater beschrijven. NASK2/K/5 (6, 7, 8) Mens en omgeving; verbranding: - een aantal verbrandingsverschijnselen beschrijven, verbrandingsvoorwaarden noemen, en toelichten dat blussen of voorkomen van brand berust op de beïnvloeding van deze voorwaarden; - de gevolgen van overvloedig energieverbruik noemen voor gezondheid en milieu; - de bewerking van aardolie in raffinaderijen en het gebruik van aardolie als grondstof voor chemische producten beschrijven. NASK2/K/6 (9) Mens en omgeving; werken bij practicum en in beroepssituaties: - beschrijven hoe veilig en verantwoord moet worden omgegaan met stoffen en straling. NASK2/K/8 (13) Reinigingsmiddelen en cosmetica: - een aantal was-, reinigings- en oplosmiddelen en cosmetische middelen noemen, en de werking en/of toepassing beschrijven van een aantal van deze middelen. NASK2/K/9 (14, 15) Chemie en industrie: - eigenschappen en toepassingen van metalen noemen, enkele bereidingsprocessen van metalen beschrijven, en het verschil tussen edele en andere metalen noemen; - de vorming van polymeren beschrijven en enkele voordelen van toepassingen van polymeren noemen. NASK2/V/1 (23) Productieprocessen: - in het onderzoek scheikundige begrippen, symbolen en formules kwalitatief en kwantitatief toepassen in relatie tot een of meer productieprocessen, met name aangaande gebruikte hoeveelheden. Bron: 3/3

13 Gebruiksmogelijkheden van de overzichten Nask2 De overzichten kunnen voor verschillende doelen in het onderwijs gebruikt worden. Ze geven zicht op doorlopende leerlijnen in de leerstofinhoud van het vak scheikunde, vanaf primair onderwijs tot en met vmbo en op de relaties die er te leggen zijn tussen onderdelen van de diverse vakprogramma s. In de school kan dat leiden tot: Een uitwisseling tussen onder- en bovenbouwdocenten over welke inhouden/vaardigheden in onder- en bovenbouw voor scheikunde zijn voorgeschreven. Een uitwisseling tussen onder- en bovenbouwdocenten over de wijze waarop bepaalde inhouden/vaardigheden in onder- en bovenbouw worden aangeleerd of zouden kunnen worden aangeleerd. Een keuze voor bepaalde thema s, die voortkomen uit de kernconcepten wanneer wordt besloten een vakoverstijgend project te gaan opzetten. Een uitwisseling tussen onderbouwdocenten en leerkrachten in het basisonderwijs over de aansluiting van leerstof/vaardigheden. Een houvast voor scenario 3/4 scholen die een eigen curriculum ontwerpen. Goed inzicht in welke onderdelen in weging en toetsing (en dus determinatie) een belangrijke rol moeten hebben, als het gaat om voorspellende waarde voor succes in de bovenbouw. Belangrijk doel is dat docenten zelf zicht hebben op de samenhang binnen het curriculum. Pas als docenten zicht hebben op deze samenhang, kunnen zij deze verbindingen voor de leerlingen inzichtelijk maken en van de leerlingen vragen dit ook in de praktijk te brengen zoals bijvoorbeeld het geval is bij een vakoverstijgend sectorwerkstuk. In de volgende fase gaat SLO deze leerlijnen concretiseren door voorbeelduitwerkingen te maken van doorlopende leerlijnen per kernconcept. Ook weer voor leergebieden en vakken. Die instrumenten zullen meer houvast bieden hoe een docent concreet in zijn lespraktijk vorm kan geven aan doorlopende leerlijnen. Bron: 1/-

14 Toelichting en verantwoording Nask 2 vmbo Voor het vak scheikunde hebben we kernconcepten gekozen, die de rode draden vormen tussen de inhoud van onderbouw en bovenbouw. Deze kernconcepten zijn uit de kerndoelen en eindtermen afgeleid. Zij vormen de inhoudelijke basis voor het scheikundig inzicht. Keuze voor kernconcepten De kernconcepten bij scheikunde zijn in ontwikkeling. Een landelijke werkgroep is gekomen tot de volgende kernconcepten: 1. Micro-macro denken (eigenschappen in relatie tot structureren). 2. Chemische verhoudingen (de verhoudingen waarin stoffen met elkaar reageren). 3. Reactiviteit (uit beginstoffen kunnen nieuwe stoffen ontstaan). 4. Energiebeschouwingen (energiebehoud, energieomzettingen en de kwaliteit van energie). 5. Systeemdenken (input, output en systeemgrenzen). De domeinen in het examenprogramma krijgen binnen deze ordening hun plaats. Vaardigheden Vaardigheden die in het examenprogramma Nask2 zijn opgenomen staan ook in de examenprogramma s van de andere bètavakken. Deze zijn terug te vinden in de doorlopende leerlijn vaardigheden in de vakken. Gebruikte bronnen Richtinggevende bronnen zijn de officiële programma s zoals vastgelegd in de kerndoelen primair onderwijs en onderbouw en in de officiële examenprogramma s bovenbouw. Het examenprogramma geldt alleen voor de gemengde en theoretische leerweg. Bron: 1

15 3. biologie

16 Doorlopende leerlijn Biologie (PO vmbo) 2009 De samengevatte vakinhoudelijke kerndoelen en eindtermen per systeemconcept Systeemconcepten 1. Eenheid in verscheidenheid PO, Oriëntatie op jezelf en de wereld Natuur en techniek Nr. 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. Nr. 41: De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Mens en Samenleving Nr. 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 32: Leren werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen aan de verschijnselen materie, kracht en beweging, elektriciteit en energie. Nr. 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. Vmbo BI/K/4 (4, 5) Cellen staan aan de basis: - kenmerkende eigenschappen van cellen noemen, de samenstellende delen daarvan noemen, en de meest voorkomende organisatieniveaus binnen organismen noemen; - beschrijven/toelichten dat een organisme als een geheel beschouwd kan worden waarbij voor instandhouding en gezondheid van het organisme processen in onderlinge samenhang plaatsvinden. BI/K/5 (6, 7) Schimmels en bacteriën: nuttig en soms schadelijk: - de rol van schimmels en bacteriën in het milieu en de biotechnologie noemen en toelichten. BI/K/6 (8, 9) Planten en dieren en hun samenhang: de eigen omgeving verkend: - de namen van organismen opzoeken en de delen waaruit ze zijn samengesteld; - de relaties noemen die ze onderling en met hun omgeving hebben. Verbinding met systeemconcepten - DNA, - Cel, - Orgaan, - Plant, - Dier, - Mens, - Schimmel, - Bacterie, - Virus, - Soort. 2. Instandhouding en ontwikkeling Natuur en techniek Nr. 41: De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Mens en Samenleving Nr. 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 33: Kennis verwerven over voor hem relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken (biotechnologie). Nr. 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. BI/K/4 (4, 5) Cellen staan aan de basis: - beschrijven/toelichten dat een organisme als een geheel beschouwd kan worden waarbij voor instandhouding en gezondheid van het organisme processen in onderlinge samenhang plaatsvinden. BI/K/9 (13) Het lichaam in stand houden: voeding en genotmiddelen, energie, transport en uitscheiding: - vorm, werking en functie van het verteringsstelsel, bloedvatenstelsel, ademhalingsstelsel en uitscheidingsstelsel beschrijven; - hun onderling verband toelichten. BI/K/8 (11, 12) Houding, beweging en conditie: - delen die van belang zijn voor stevigheid en beweging noemen; - de gevolgen van overbelasting noemen en beschrijven. BI/K/10 (14) Bescherming: - toelichten hoe (infectie)ziekten zich ontwikkelen, hoe ze zich verspreiden en hoe men zich daartegen beschermt. - Transport, - Metabolisme, - Instandhouding/groei, - Ademhaling, - Spijsvertering, - Uitscheiding, - Afweer, - Bewegen, - Houding, - Fotosynthese, - Voeding, - Levenscyclus. BI/V/1 (20) Bescherming en antistoffen Alleen GT: - de manier waarop het lichaam zich beschermt tegen antigenen door middel van antistoffen beschrijven en toelichten hoe deze bescherming kunstmatig kan worden verhoogd. Bron: 1/3

17 Concepten 3. Interactie in en tussen biologische eenheden PO, Oriëntatie op jezelf en de wereld Natuur en techniek Nr. 41: De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Mens en Samenleving Nr. 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. Nr. 39: De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 30: De leerling leert dat mensen, dieren en planten in wisselwerking staan met elkaar en hun omgeving (milieu) en dat technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de levende en nietlevende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 32: De leerling leert werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen aan de verschijnselen materie, kracht en beweging, elektriciteit en energie, licht, geluid en straling (zintuigen, zenuwen). Vmbo BI/K/5 (6, 7) Schimmels en bacteriën: nuttig en soms schadelijk - de rol van schimmels en bacteriën in het milieu en de biotechnologie noemen en toelichten. BI/K/7 (10) Mensen beïnvloeden hun omgeving: - toelichten dat de mens voor voedsel, water, zuurstof, grondstoffen, energie, voedselproductie en recreatie van ecosystemen afhankelijk is; - beschrijven hoe de mens ecosystemen kan beïnvloeden en toelichten waarom de mens er belang bij heeft een duurzame relatie tussen mens en milieu te bevorderen. BI/K/11 (15, 16) Reageren op prikkels: - de rol en de werking van het zenuwstelsel, zintuigstelsel en hormoonstelsel toelichten; - beschrijven welke relatie er is tussen gedrag en inwendige en uitwendige prikkels. BI/V/2 (21) Gedrag bij mens en dier Alleen GT: - gedrag van mens en dier op een gestandaardiseerde wijze beschrijven en dat beschreven gedrag verklaren. Verbinding met systeemconcepten - Zintuig, - Zenuwstelsel, - Hormoonhuishouding, - Interactie met (a-)biotische factoren, - Gedrag. Nr. 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. 4. Reproductie en evolutie Natuur en techniek Nr. 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. Nr. 41: De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 30: De leerling leert dat mensen, dieren en planten in wisselwerking staan met elkaar en hun omgeving (milieu) en dat technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden. BI/K/12 (17, 18) Van generatie op generatie: - voortplanting en groei bij organismen beschrijven/toelichten, evenals de vorm en functie van seksueel gedrag daarbij. BI/K/13 (19) Erfelijkheid en evolutie: - beschrijven hoe erfelijke eigenschappen van generatie op generatie worden doorgegeven en toelichten hoe die erfelijke eigenschappen in de tijd kunnen veranderen. - Celdeling, - Voortplanting, - Erfelijkheid - Fossiel, - Genetische variatie, - Natuurlijke selectie, - Biodiversiteit. - Celcyclus Mens en Samenleving Nr. 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. Nr. 33: Kennis verwerven over voor hem relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken. Bron: 2/3

18 Concepten PO, Oriëntatie op jezelf en de wereld Onderbouw VO, Vmbo Verbinding met systeemconcepten Nr. 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. Nr. 35: De leerling leert over zorg en leert zorgen voor zichzelf, anderen en zijn omgeving en hoe hij de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken, uitgaan, verkeer) positief kan beïnvloeden (seksualiteit). 5. Dynamisch evenwicht (waaronder gezondheid) Natuur en techniek Nr. 41: De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Mens en Samenleving Nr. 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. Nr. 39: De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 30: De leerling leert dat mensen, dieren en planten in wisselwerking staan met elkaar en hun omgeving (milieu) en dat technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden. Nr. 31: De leerling leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in processen uit de levende en nietlevende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. Nr. 33: Kennis verwerven over voor hem relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken (medische ingrepen). Nr. 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. Nr. 35: De leerling leert over zorg en leert zorgen voor zichzelf, anderen en zijn omgeving en hoe hij de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken, uitgaan, verkeer) positief kan beïnvloeden. BI/K/5 (6, 7) Schimmels en bacteriën: nuttig en soms schadelijk - de rol van schimmels en bacteriën in het milieu en de biotechnologie noemen en toelichten. BI/K/6 (8, 9) Planten en dieren en hun samenhang: de eigen omgeving verkend: - de namen van organismen opzoeken en de delen waaruit ze zijn samengesteld; - de relaties noemen die ze onderling en met hun omgeving hebben. BI/K/7 (10) Mensen beïnvloeden hun omgeving: - toelichten dat de mens voor voedsel, water, zuurstof, grondstoffen, energie, voedselproductie en recreatie van ecosystemen afhankelijk is; - beschrijven hoe de mens ecosystemen kan beïnvloeden en toelichten waarom de mens er belang bij heeft een duurzame relatie tussen mens en milieu te bevorderen. BI/K/10 (14) Bescherming: - toelichten hoe (infectie)ziekten zich ontwikkelen, hoe ze zich verspreiden en hoe men zich daartegen beschermt. BI/V/1 (20) Bescherming en antistoffen Alleen GT: - de manier waarop het lichaam zich beschermt tegen antigenen door middel van antistoffen; - beschrijven en toelichten hoe deze bescherming kunstmatig kan worden verhoogd. BI/K/5 (6, 7) Schimmels en bacteriën: nuttig en soms schadelijk - de rol van schimmels en bacteriën in het milieu en de biotechnologie noemen en toelichten. - Gezondheid, - Populatie, - Ecosysteem, - Biosfeer, - Fotosynthese, - Homeostase, - Voedselketen, - Kringloop, - Dynamiek, - Evenwicht, - Duurzame ontwikkeling, - Gedrag, - Interactie met (a-) biotische factoren. Bron: 3/3

19 Gebruiksmogelijkheden van de overzichten biologie vmbo De overzichten kunnen voor verschillende doelen in het onderwijs gebruikt worden. Ze geven zicht op doorlopende leerlijnen in de leerstofinhoud van het vak biologie, vanaf primair onderwijs tot en met vmbo en op de relaties die er te leggen zijn tussen onderdelen van de diverse vakprogramma s. In de school kan dat leiden tot: Een uitwisseling tussen onder- en bovenbouwdocenten over welke inhouden/vaardigheden in onder- en bovenbouw voor biologie zijn voorgeschreven. Een uitwisseling tussen onder- en bovenbouwdocenten over de wijze waarop bepaalde inhouden/vaardigheden in onder- en bovenbouw worden aangeleerd of zouden kunnen worden aangeleerd. Een keuze voor bepaalde thema s, die voortkomen uit de kernconcepten wanneer wordt besloten een vakoverstijgend project te gaan opzetten. Een uitwisseling tussen onderbouwdocenten en leerkrachten in het basisonderwijs over de aansluiting van leerstof/vaardigheden. Een houvast voor scenario 3/4 scholen die een eigen curriculum ontwerpen. Goed inzicht in welke onderdelen in weging en toetsing (en dus determinatie) een belangrijke rol moeten hebben, als het gaat om voorspellende waarde voor succes in de bovenbouw. Belangrijk doel is dat docenten zelf zicht hebben op de samenhang binnen het curriculum. Pas als docenten zicht hebben op deze samenhang, kunnen zij deze verbindingen voor de leerlingen inzichtelijk maken en van de leerlingen vragen dit ook in de praktijk te brengen zoals bijvoorbeeld het geval is bij een vakoverstijgend sectorwerkstuk. In de volgende fase gaat SLO deze leerlijnen concretiseren door voorbeelduitwerkingen te maken van doorlopende leerlijnen per kernconcept. Ook weer voor leergebieden en vakken. Die instrumenten zullen meer houvast bieden hoe een docent concreet in zijn lespraktijk vorm kan geven aan doorlopende leerlijnen. Bron: 1

20 Toelichting en verantwoording biologie vmbo Voor het vak biologie hebben we kernconcepten gekozen, die de rode draden vormen tussen de inhoud van onderbouw en bovenbouw. Deze kernconcepten zijn uit de kerndoelen en eindtermen afgeleid. Zij vormen de inhoudelijke basis voor het biologisch inzicht. Keuze voor kernconcepten Biologie gaat in de kern over het ontstaan van leven (geboren worden), eten en gegeten worden (in stand houden) en doodgaan. Hierbij wordt gebruik gemaakt van materie en processen uit de nietlevende natuur. Het geheel verloopt in een dynamisch evenwicht. De geschiedenis van het leven op aarde is evolutie. De ontwikkeling van het leven kenmerkt zich door een unieke geschiedenis: soorten ontstaan uit elkaar. Hierdoor is er eenheid in verscheidenheid. Dit leidt tot de volgende kernconcepten: 1. Eenheid in verscheidenheid. 2. Instandhouding en ontwikkeling. 3. Interactie in en tussen biologische eenheden. 4. Reproductie en evolutie. 5. Dynamisch evenwicht (waaronder gezondheid). Het is een ordening die de verschillende kerndoelen en eindtermen van de nieuwe programma's met elkaar kan verbinden. Vaardigheden Vaardigheden die in het examenprogramma biologie zijn opgenomen staan ook in de examenprogramma s van de andere bètavakken. Deze zijn terug te vinden in de doorlopende leerlijn vaardigheden in de vakken. Gebruikte bronnen Richtinggevende bronnen zijn de officiële programma s zoals vastgelegd in de kerndoelen primair onderwijs en onderbouw en in de officiële examenprogramma s bovenbouw. Formuleringen die cursief staan zijn eindtermen die alleen gelden voor kaderberoepsgerichte leerweg, de gemengde en theoretische leerweg. De verrijkingsdelen van het examenprogramma gelden alleen voor de gemengde en theoretische leerweg. Bron: 1

21 4. mens & natuur

22 Doorlopende leerlijn in de vakken (PO - vmbo) 2009 De samengevatte vakinhoudelijke kerndoelen en eindtermen per kernconcept Concepten PO, m.n. Natuur en techniek Onderbouw VO, 1. Materie Nr. 42: Nask 1 NASK1/K/4 (5, 6) Stoffen en materialen in huis: Leren onderzoek doen aan materialen. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Nr. 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 32: Leren werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen aan het verschijnsel materie. Nr. 33: Kennis verwerven over relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken. Vmbo Nask 2 Alleen GT - soorten materialen en hun stofeigenschappen herkennen en toepassen; - chemische processen herkennen; - zinken-zweven-drijven toepassen met behulp van dichtheid. NASK1/K/10 (16, 17) Bouw van de materie: - de bouw van stoffen en materialen beschrijven in termen van moleculen en atomen; - het gedrag van atomen en moleculen in de verschillende fasen uitleggen; - de bouw van een atoom beschrijven. NASK2/K/4 (4,5) Mens en omgeving: gebruik van stoffen: - van een aantal (afval)stoffen de gevaren noemen, en veiligheidsmaatregelen noemen ter voorkoming van persoonlijke schade en milieuschade; - verschillende methoden voor de productie en distributie van drinkwater beschrijven. NASK2/K/6 (9) Mens en omgeving: werken bij practicum en in beroepssituaties: - beschrijven hoe veilig en verantwoord moet worden omgegaan met stoffen en straling. NASK2/K/7 (10, 11, 12) Water, zuren en basen: - van leidingwater en van in de natuur voorkomende watersoorten de samenstelling, functie en toepassing beschrijven; - van een aantal zuren en basen de naam en formule geven; - van een aantal zure en basische oplossingen de formules geven van de deeltjes die daarin voorkomen; - de eigenschappen en toepassingen van zure en basische oplossingen noemen; - de eigenschappen en toepassingen noemen van een aantal indicatoren en deze toepassen in ph-onderzoek. NASK2/K/8 (13) Reinigingsmiddelen en cosmetica: - een aantal was-, reinigings- en oplosmiddelen en cosmetische middelen noemen, en de werking en/of toepassing beschrijven van een aantal van deze middelen. NASK2/K/9 (14, 15) Chemie en industrie: - eigenschappen en toepassingen van metalen noemen, enkele bereidingsprocessen van metalen beschrijven, en het verschil tussen edele en andere metalen noemen; - de vorming van polymeren beschrijven en enkele voordelen van toepassingen van polymeren noemen. NASK2/K/10 (16, 17, 18) Basischemie voor vervolgopleiding en beroep: - eigenschappen noemen waaraan stoffen herkend kunnen worden en die kennis toepassen in practicumsituaties; - onderzoeken of een stof een zuivere stof is of een mengsel, een aantal zuivere stoffen en soorten mengsels noemen, en de hoofdbestanddelen van een aantal mengsels noemen; - een aantal processen uit het dagelijks leven herkennen als een chemische reactie; - van een aantal (soorten) reacties toepassingen noemen, de vergelijkingen opstellen en beschrijvingen geven; - berekeningen uitvoeren aan reacties en beschrijven hoe bepaalde factoren de reactiesnelheid beïnvloeden. NASK2/K/11(19, 20, 21) Bouw van materie: - de bouw van stoffen beschrijven, en reacties beschrijven met gebruikmaking van de begrippen moleculen, atomen en ionen; - de namen en symbolen van een aantal elementen geven en beschrijven hoe de atoomsoorten zijn gerangschikt in het periodiek systeem; - van een aantal moleculaire stoffen en zouten de naam geven als de formule is gegeven en omgekeerd. Bron: 1/5

23 Concepten PO, m.n. Natuur en techniek Onderbouw VO, Vmbo NASK2/V/1 (23) Productieprocessen: - in het onderzoek scheikundige begrippen, symbolen en formules kwalitatief en kwantitatief toepassen in relatie tot een of meer productieprocessen, met name aangaande gebruikte hoeveelheden. NASK2/V/2 (26) Productonderzoek: - in het onderzoek scheikundige begrippen, symbolen en formules kwalitatief en kwantitatief toepassen in relatie tot een of meer producten, met name aangaande titreren, ph-onderzoek. Biologie Bi/K/4 (4, 5) Cellen staan aan de basis: - kenmerkende eigenschappen van cellen noemen, de samenstellende delen daarvan noemen, en de meest voorkomende organisatieniveaus binnen organismen noemen; - beschrijven/toelichten dat een organisme als een geheel beschouwd kan worden waarbij voor instandhouding en gezondheid van het organisme processen in onderlinge samenhang plaatsvinden. 2. Energie Nr. 42: Leren onderzoek doen aan de verschijnselen elektriciteit, magnetisme en temperatuur. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Nr. 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 32: Leren werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen aan de verschijnselen elektriciteit en energie. Nr. 33: Kennis verwerven over relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken. Nask1 Nask 2 Alleen GT NASK1/K/5 (7, 8) Elektrische energie in huis: - elektrische schakelingen ontwerpen en analyseren en hierover berekeningen uitvoeren; - beveiligingen voor elektriciteit verklaren en toepassen en keuzes tussen verschillende apparaten beargumenteren; - de werking van de dynamo en de transformator beschrijven met begrippen uit het magnetisme. NASK1/K/6 (9, 10) Verbranden en verwarmen: - het proces van verbranden beschrijven en de verspreiding en isolatie van warmte verklaren en toepassen; - de manieren van opwekking van elektrische energie en de gevolgen ervan beschrijven; - het omzetten van energie van de ene vorm in de andere vorm beschrijven en hierover berekeningen uitvoeren. NASK1/K/12 (19) Het weer: - het meten van temperatuur en luchtdruk toepassen; - het ontstaan van wolken, neerslag en bliksem beschrijven. NASK2/K/5 (6, 7, 8) Mens en omgeving; verbranding: - een aantal verbrandingsverschijnselen beschrijven, verbrandingsvoorwaarden noemen, en toelichten dat blussen of voorkomen van brand berust op de beïnvloeding van deze voorwaarden; - de gevolgen van overvloedig energieverbruik noemen voor gezondheid en milieu; - de bewerking van aardolie in raffinaderijen en het gebruik van aardolie als grondstof voor chemische producten beschrijven. Biologie Bi/K/9 (13) Het lichaam in stand houden; voeding en genotmiddelen, energie, transport en uitscheiding: - vorm, werking en functie van het verteringsstelsel, bloedvatenstelsel, ademhalingsstelsel en uitscheidingsstelsel beschrijven; - hun onderling verband toelichten. Bron: 2/5

24 Concepten 3. Communicatie/ informatieoverdracht / straling PO, m.n. Natuur en techniek Nr. 42: Leren onderzoek doen aan de verschijnselen licht en geluid. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Nr. 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. Onderbouw VO, De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 32: Leren werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen aan de verschijnselen licht en geluid. Nr. 33: Kennis verwerven over relevante technische producten en systemen, deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product ontwerpen en maken. Vmbo Nask1 Nask 2 Alleen GT NASK1/K/7 (11) Licht en beeld: - rechtlijnige lichtstralen, verschillende soorten lichtbundels, schaduwvorming, kleurvorming en verschillende soorten straling toepassen; - verschillende soorten lenzen herkennen en de werking van de vlakke spiegel en de bolle lens toepassen; - beeldvorming bij het menselijk oog en oogafwijkingen toepassen. NASK1/K/8 (12, 13) Geluid: - de eigenschappen van geluid toepassen en de gevolgen van geluidshinder en de beperking van geluidshinder toelichten; - geluid vastleggen met oscilloscoop of computer en daaruit de frequentie bepalen; - de werking van een luidspreker uitleggen. NASK1/K/11 Straling en stralingsbescherming: - bronnen van ioniserende straling noemen; - radioactief verval en toepassingen ervan beschrijven; - veiligheidsmaatregelen tegen ongewenste effecten van straling en radioactieve stoffen beschrijven. NASK2/K/6 (9) Mens en omgeving: werken bij practicum en in beroepssituaties: - beschrijven hoe veilig en verantwoord moet worden omgegaan met stoffen en straling. 4. Kracht en beweging en constructies Nr. 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan het verschijnsel kracht. Nr. 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Nr. 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. Nr. 32: Leren werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen aan de verschijnselen kracht en beweging. Nask1 NASK1/K/9 (14, 15) Kracht en veiligheid: - de werking van verschillende soorten krachten en de druk van een voorwerp op de ondergrond berekenen en in evenwichtsituaties kwalitatief de hefboomwet toepassen; - bij een bewegend voorwerp diagrammen interpreteren, krachten samenstellen en de gemiddelde snelheid berekenen; - veiligheidsmaatregelen in het verkeer uitleggen en toepassen; - veiligheidsmaatregelen in het verkeer uitleggen en toepassen en verschijnselen van traagheid verklaren. Alleen GT NASK1/V/1 (20) Veiligheid in het verkeer: - berekeningen uitvoeren en redeneringen opzetten in situaties van verkeer en veiligheid; - uit bronnen over bewegingen of botsingen gegevens selecteren en verwerken. Alleen GT NASK1/V/2 (21) Constructies: - in constructies krachten onderscheiden, ontbinden, samenstellen en berekenen; - de plaats van het massamiddelpunt bepalen en berekeningen met de hefboomwet uitvoeren. Bron: 3/5