Voorspellers van taalontwikkeling bij kleuters

Transcriptie

1 9/11/12 Voorspellers van taalontwikkeling bij kleuters Nienke Dijkstra Radboud Universiteit Nijmegen - Centre for Language Studies Symposium Taaltalent: Het jonge kind ExperAsecentrum Nederlands, Caroline Junge Universiteit Leiden Universiteit van Amsterdam Kindertaalonderzoek Wanneer leert een kind wat? waarom? hoe? Bv. Kunnen baby s twee klanken uit elkaar houden? Dat is van belang om woorden te onderscheiden en herkennen Hoe onderzoek je taalontwikkeling? Hoe onderzoek je babytaalontwikkeling? Natuurlijke (spontane) taal opnemen en analyseren, bv. woordjes tellen en categoriseren (corpus analyse) Peuters en kleuters kunnen o.a. plaatjes aanwijzen vragen beantwoorden handelingen uitvoeren (act out task) Zuigpatroon Kijkgedrag HersenacAviteit 1

2 9/11/12 Head Turn Preference Procedure (1) Visual FixaAon Procedure baby Voorkeurskant kijken Er wordt gemeten hoe lang de baby naar de kant van de rode lichten kijkt, terwijl geluidsfile wordt afgespeeld Head Turn Preference Procedure (2) ouder proefleider taalonderzoek op babylabs taalontwikkeling van 0-2 jaar taalontwikkeling & niet- talige factoren longitudinaal onderzoek Aps voor taalsamulering Taal van 0 1 jaar Taal van 0 2 jaar PrelinguïsAsche periode (0 1;0 jr) Waarneming > producae Fonologie Nonverbale communicaae Brabbelen VroeglinguïsAsche periode (1;0 2;6 jr) Eénwoordfase (1;0 1;6 jr): papa, mama Meerwoordfase (1;6 2;6 jr) Syntaxis (zinsbouw) IntonaAe 2

3 9/11/12 Taalontwikkeling & niet- talige factoren AUDITIEVE WAARNEMING: verschil horen tussen kleine verschillen in tonen ALGEMENE COGNITIE: habituatie aandacht focussen visueel geheugen TAALONTWIKKELING SOCIALE COGNITIE: nadoen (imitation) wijzen & gebaren joint attention Taalontwikkeling & Taalontwikkeling TAALONTWIKKELING eerste jaar MOEDERTAAL TAALONTWIKKELING peuters Maar niet alle taalvaardigheden verworven met één jaar blijken even belangrijk te zijn voor latere taalontwikkeling! Longitudinaal onderzoek: 1. het leren van klanken Een foneem kan de betekenis van een woord veranderen: das, tas, gas, bas, kas, as, jas, las, pas etc. dense, tense, hence, Medeklinkers leren we categoriaal van elkaar te onderscheiden Alle talen hebben categorical perception, maar ze verschillen van elkaar m.b.t. waar ze de grenzen maken tussen fonemen 17 3

4 9/11/12 Baby s beginnen als universele luisteraars: kunnen elk contrast waarnemen Individuele variaae met 7 maanden voorspelt latere woordenschat Het waarnemen van een contrast in het Hindi Proportie Correct = * * Hoe beter baby s een foneemcontrast in de moedertaal waarnemen (larger d ), hoe meer woorden de baby s later zeggen Hoe beter baby s een foneemcontrast in een vreemde taal waarnemen (larger d ), hoe minder woorden baby s later zeggen Dit resultaat is nu op verschillende manieren bewezen (Kuhl et al., 2005) WoordsegmentaAeprobleem Longitudinaal onderzoek: 2. het vinden van woorden Spraaksignaal is conanu: woordenzijnaanelkaargeplakt SAlte is niet betrouwbaar genoeg om woorden te vinden he t iseen oudehommel metgeles tre pen 21 Twee mogelijke oplossingen voor woordsegmentaaeprobleem 1. Taalspecifieke ritmische patronen: klemtoon- patroon in moedertaal als aanwijzing (voor NL: sterke leiergreep is 90% begin woord, LUIer) WoordsegmentaAeprobleem hidden slide in Nijmegen vooral d.m.v. EEG in normale spraak EEG 2. Algemeen staasasch leren: patroonherkenning opvolgingen binnen een woord zijn systemaasch, opvolgingen tussen woorden zijn willekeurig tijd PRE TTY BA BY (freq) pre?y (freq) pre =.80 Grote kans (freq) tyba (freq) ty =.002 Kleine kans Nadeel: paradigma gebruikt weinig variaae; generaliseerbaar? he t iseen oudehommel metgeles tre pen tijdsmarker terwijl je EEG meet 4

5 9/11/12 EEG van EEG naar event-related potentials (ERPs) 10 x hommel... HOMMEL.. SERRE. SERRE.... HOMMEL.. time ERP = gemiddeld hersen signaal gerelateerd aan een herhaald woord (20 baby s) hidden slide Longitudinaal onderzoek naar woordsegmentaae VariaAe van herkennen van woorden in normale spraak gerelateerd aan taalvermogen tot 3 jaar (5 verschillende groepen laten deze relaae zien) 12 mnd 24 mnd 36 mnd Vergelijking ERP herhaald woord met dat van een nieuw woord word familiarity effect maat goed slecht Maar variaae in staasasch leren lijkt niet gerelateerd te zijn aan later taalvermogen! Longitudinaal onderzoek Sommige mijlpalen zijn belangrijkere voorspellers dan andere mijlpalen NaAve versus nonnaave klanken WoordsegmentaAe; wel voor taalspecifieke cues MoedertaalspecialisaAe Spelen deze processen ook een rol als kinderen nog Nederlands moeten leren wanneer ze voor het eerst naar school gaan? Of voor kinderen met taalproblemen? <ps voor taals<mulering Allereerst: Signaleren & snel ingrijpen Bij aanvang kleuterschool: kunnen meeste kinderen zich al goed uitdrukken klank-, woord- en zinsniveau taalontwikkeling grotendeels voltooid Slissen = araculatorisch probleem Fonologische fouten talig probleem let ook op ontluikende geleierdheid (stap naar klank/tekenkoppeling) bv. klanken weglaten of vervangen, zoals k > t, s > f, vis > As, wang > wan, jongen >jonne medeklinkerclusters vereenvoudigen (spin > pin) fonologisch (= klank) bewustzijn samuleren NB ConcentraAe- en/of geheugenproblemen kunnen ook tot taalproblemen leiden (opdrachten worden niet goed begrepen) Gebruik geen flitskaarten Tips: don ts Verwacht niet dat baby s iets leren van televisie Leerprogramma s voor baby s (zoals Baby Einstein) werken niet! En soms zelfs averechts; er is geen persoonlijke interacae, ouders doen soms minder moeite, 5

6 9/11/12 Tips: do s Speel! SAmuleer fantasiespellen Wees creaaef; alle projecten staan en vallen met creaaviteit van leraar Herhaling herhaling herhaling Speel spelletjes die zelf- controle vereisen, zoals liedspelletjes, klappen en zingen, liedjes met beweging Bedenk om de beurt raadsels, maak omschrijvingen, bedenk woorden in categorieën (wat hoort bij wat), woordspinnen Lees samen boeken en weid erover uit; begin bij de kav (Atel, aweelding), taal- denkrelaaes, indenken, wensen, Maak samen boodschappenlijstjes; kind laten schrijven Taalspelletjes: begin- /eindrijm, woordslangen, geheugen Als ik aan de herfst denk, denk ik aan Niet alleen het taalaanbod zelf is doorslaggevend, maar ook het soort aanbod; flexibel taalgedrag is belangrijk! Kortom Taal is zoals lekkere appelmoes: het is het best als je erin wordt ondergedompeld! Vragen? N.Dijkstra@let.ru.nl Caroline.Junge@upcmail.nl lab- leiden.nl 6