Ketenkaart ICT-gebruik kantoortoepassingen

Transcriptie

1 Laan van Nieuw Oost-Indië BJ Den Haag Postbus BA Den Haag Telefoon Fax Opdrachtgever: AgentschapNL Project: Contactpersoon AgentschapNL: Frerik van de Pas Auteur: S.H. Clevers Telefoon: Telefax: Desktops, laptops & thin clients Desktopprinters & werkgroepprinters Indirect Direct Gebruiksfase Totaal Transport Productie & assem. Productfase Grondstoffen

2 Pagina: 2 van 42 G 3 november 2010 Update eindrapport S. Clevers P. Popma C 3 september 2010 Eindrapport + besparingspotentieel S. Clevers P. Popma B 1 juli 2010 Eindrapport S. Clevers P. Popma A 8 juni 2010 Update conceptrapport voor commentaar S. Clevers P. Popma & M. Elderman 0 1 juni 2010 Conceptrapport voor commentaar S. Clevers P. Popma & M. Elderman Wijz. Datum Omschrijving Opsteller Gecontroleerd Copyright Tebodin Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.

3 Pagina: 3 van 42 Inhoudsopgave Pagina Summary ICT-Ketenkaart 5 Lijst met verklarende woorden 7 1 Introductie Doelstelling ketenkaart ICT kantoortoepassingen ICT-systemen in ketenkaart Verantwoording onderzoek en opbouw rapport 9 2 Energiegebruik ICT-apparatuur tijdens productiefase Achtergrond Omschrijving productiefase Energiegebruik productiefase Vergelijking desktop, laptop, thin client Vergelijking printers 13 3 Energiegebruik ICT-apparatuur tijdens gebruiksfase Omschrijving gebruikfase Model gebruikfase Uitgangspunten PC-gebruik Uitgangspunten printergebruik Uitgangspunten overig Deelresultaat uitgangspunten gebruiksfase Vergelijk desktop, laptop thin client Direct ICT-gebruik Servergebruik Basis servergebruik Additioneel servergebruik Serverruimte utilitygebruik Verwarming en koeling Vergelijk printers 19 4 Energiegebruik ICT-apparatuur tijdens recycling Overzicht ketenkaart ICT Aandachtpunten Consolidatiefactor Datacenter efficiëntie PUE Energiezorg versus continu aan desktops Levensduur ICT-apparatuur 25

4 Pagina: 4 van Laptop + beeldscherm Focus 26 6 Besparingspotentieel in Nederland Aantal banen /FTE s Aantal beeldschermwerkplekken Verdeling laptop desktop Besparingspotentieel 32 7 Conclusies 34 Literatuurlijst 37 Bijlage A: Praktijkgegevens kantoren 38 Bijlage B: Weergave ketenkaart ICT-gebruik kantoortoepassingen 39 Bijlage C: praktijkmetingen kantoorapparatuur en servergebruik 41

5 Pagina: 5 van 42 Summary ICT-Ketenkaart Tebodin Netherlands B.V created a ICT life cycle chart on behest of NL Agency (a department of the Dutch Ministry of Economic) and ICT-office (representative of the Dutch ICT sector). The purpose of the ICT lifecycle chart, as it lies before you, is to give a clear insight into the energy consumption of a number of ICT equipment in offices during its life cycle (production phase, operation phase and recycle/disposal phase). The life cycle of different personal computer systems (i.e. desktops, laptops and thin clients) and different types of printers (desktop printer and workgroup printer) have been compared in this report. The energy consumption in the production phase comprises of de energy consumption of extraction of raw materials, product assembly and transportation. For the operation phase the energy consumption consists of the energy consumption of the apparatus itself, the required server capacity and the change in energy consumption of climate control in buildings. In order to make a fair comparison of the ICT-equipment, several starting points have been made (i.e. configuration of the different PC systems and printers; and boundary conditions during production and operation) Operation phase dominates production phase The results of the study into the energy consumption of PCsystem show that significant more energy is used during the operation phase than during the production phase, 12% and 88% respectively. For printers a ratio of 30%/70% has been found for the production with respect to the operation phase. The energy consumption in the production phase is dominated by the extraction of the raw materials with respect to product assembly and transportation. Therefore recycling of material can result in an energy efficiency increase in the total lifecycle chain. Operation phase 88% PC system energy life cycle Production phase 12% Laptop the most energy efficient The results show that the desktop system consumes the most energy in comparison with the laptop and the thin client. A thin-client-system consumes 27% less energy than a desktop. The laptop is the most efficient system, saving 38% energy with respect to a desktop system. Laptops are designed for mobile use, which entails for low energy consumption for its batteries. For the thin client the additional server capacity is responsible for the higher energy consumption in comparison with a laptop. Bigger better than smaller The desktop printers have been compared with workgroup printers. Considering print capacity generally four desktop printers can be replaced by one workgroup-printer. By replacing the desktop printers with a workgroup printer 7% energy can be saved. The energy reduction potential is for the greater part a result of the decrease in standby energy demand. Energy saving potential in public sector the highest When all desktops are replaced with laptops a significant energy reduction can be attained. This reduction is calculated on the basis of the following variables: amount of computer users, percentage of desktops, the computer operation time and the difference in energy use between desktops and laptops. This has been

6 Pagina: 6 van 42 calculated for different segments in the Netherlands (i.e. small, medium and large enterprises and the public sector, both educational and governmental). In the Netherlands there are about 4 million PC-workplaces (expressed in FTE) using 0.65 TWh/year. In 47% of the workplaces a laptop is used. When all desktop working stations in the Netherlands are replaced by laptops, between 0.2 and 0.3 TWh/year can be saved, this is equivalent to the electricity demand of about and domestic residencies. In the governmental sector only 10% of the workplaces are utilized by laptops. The energy reduction potential is therefore the highest in this sector Server demand is responsible for more than half of the total energy consumption During the operation phase of PC systems two main contributors to the energy consumption can be defined 1. the PC itself and 2. the server required for data storage, data traffic and applications. It can be concluded that the electricity consumption of the servers significantly contributes to the overall energy demand of the ICT systems during the operation phase, ranging from 40% of the total energy demand for desktops up to 70% for thin clients. On average 55% of the energy consumption can be attributed to servers during the operation phase of PC systems. Therefore energy efficiency programs focused on the server rooms and data-centre s are of the utmost importance. In addition considering that trends indicate an increase of cloud-computing and therefore an increase of server capacity the increase in efficiency of data centre s will have an even larger effect on the overall energy consumption than currently is calculated Energy consumption PC system during the life cycle (production + operation) Primairy energy consumption [MJprim / 5 year] Desktop Laptop Thin Client PC use Add server demand thin client Production phase Standard server demand HVAC office Energy saving potential Switch from desktop PC to laptop, especially for the government. Switch from desktop printer to workgroup printer. Active implement an energy management system to reduce standby consumption apparatus and number of PC that are always on idle. More than half of the total energy consumption in the PC system energy life cycle is server based related. Focus therefore strongly on server rooms and data centers to reduce its energy consumption.

7 Pagina: 7 van 42 Lijst met verklarende woorden Additioneel servergebruik Naast de gebruikelijke servercapaciteit benodigd voor dataopslag en dataverkeer is voor thin client systemen additioneel servercapaciteit nodig. Deze aanvullende capaciteit zorgt er voor dat de werknemers hun gewenste programma s kunnen gebruiken. COP COP is de afkorting voor Coëfficiënt Of Performance. COP is een maat voor de efficiëntie van een koelinstallatie. De COP is de verhouding tussen de nuttige koelenergie en de toegevoegde aandrijfenergie (meestal elektriciteit). Desktopcomputer (desktop) Een desktopcomputer is een computer die wordt gebruikt op één plek. Binnen het kantoor is dit meestal het bureau van de werknemer. Desktopprinters Een desktopprinter is een tafelmodelprinter voor aansluiting op een computer of netwerk. Veelal gebruikt door 7 tot 8 medewerkers. ICT Informatie- en Communicatietechnologie Werkgroepprinter Een werkgroepprinter is een kantoormachine veelal gebruikt door 20 tot 30 medewerkers. Vaak zijn meerdere functionaliteiten (printen / scanner / copier) in een werkgroepprinter gecombineerd. In dat geval wordt de printer een multifunctional genoemd. Laptop Een laptop is een mobiele computer. Doordat de laptop de functie heeft om mobiel te zijn is deze computer compact, draagbaar en energiezuinig Het energiezuinige aspect heeft als voordeel dat de laptopgebruiker lang op de accu kan werken zonder dat de laptop moet worden aangesloten op het vaste net. PUE PUE is een afkorting van Power Usage Effectiviness. De PUE geeft de verhouding weer tussen de het totale energie gebruik (servers + koeling + ventilatie + verlichting + UPS + overig ) van een datacenter/serverruimte en het energiegebruik van de server zelf. Hoe dichter de PUE bij 1 is des te efficiënter zijn de utilities (bijv. koeling van de servers) van een datacenter/serverruimte. Server Een server is een computer die diensten verleent aan bijvoorbeeld desktops, laptops of thin clients. Een voorbeeld van een server is een webserver waarop een website draait toegankelijk via het internet.

8 Pagina: 8 van 42 Thin client Een thin client is een computer die sterk afhankelijk is van een server om als volwaardige computer te kunnen opereren. De thin client is slechts een apparaat dat communiceert tussen de gebruiker en de server. De gewenste programma s draaien werkelijk op de server en worden via de thin client aan de gebruiker getoond. TFT-scherm Een TFT-scherm is een beeldscherm (monitor). De functie van een TFT-scherm is om softwareprogramma s te tonen. UPS UPS is een afkorting voor Uninterruptible Power Supply. UPS is een apparaat dat bij uitval van de netspanning de stroomvoorziening van computers en andere apparatuur voor een korte tijd (minuten) kan overnemen. Virtualisatie Met virtualisatie bij servers wordt over het algemeen bedoeld dat meerdere virtuele besturingssystemen tegelijkertijd op één server kunnen draaien. In de praktijk blijkt dat de serverbelasting in een datacenter laag is (<10%). Hiermee wordt dat de servercapaciteit enkele malen hoger is dan de daadwerkelijk benodigde rekenkracht. Door toepassing van virtualisatie kan het aantal fysieke servers worden beperkt; tegelijkertijd betekent dit dat de belasting van de servers toeneemt, zonder in te boeten op de benodigde prestaties.

9 Pagina: 9 van 42 1 Introductie In opdracht van Agentschap NL heeft Tebodin Netherlands B.V. een ketenkaart ICT kantoortoepassingen opgesteld. De ketenkaart die voor u ligt geeft een overzicht van het energiegebruik tijdens de productie en het gebruik van verscheidene ICT-apparatuur in de kantooromgeving. Deze opdracht komt voort uit de samenwerking van AgentschapNL, Ministerie van Economische Zaken en ICT-office, die gezamenlijk binnen het MJA-raamwerk (meerjarenafspraak) duurzaamheid binnen de ICT-sector stimuleren. 1.1 Doelstelling ketenkaart ICT kantoortoepassingen Het doel van de ketenkaart ICT kantoortoepassingen is om het energiegebruik in de gehele keten (productiefase en gebruiksfase) overzichtelijk te presenteren. Zo kunnen bedrijven en overheden aan de hand van deze ketenkaart een beslissing maken om al dan niet voor een energiebesparend concept te kiezen bij het opstellen van hun inkoopselectiecriteria. Naast dit duurzaamheidscritierium kan men denken aan andere criteria als veiligheid, mobiliteit, gebruiksvriendelijkheid en investering die meewegen bij de inkoopkeuze. In deze ketenkaart wordt gekeken naar het (primaire) energiegebruik van ICT-apparaten en de CO 2 -uitstoot in de productiefase en gebruiksfase. 1.2 ICT-systemen in ketenkaart Deze ketenkaart richt zich specifiek op de volgende producten: 1. Desktop, laptop en thin client, 2. desktopprinter en werkgroepprinter. Hierbij is naast het daadwerkelijke gebruik op de werkplek, ook het indirecte energiegebruik, zoals de invloed op verwarming en koeling van het kantoor en de eventuele additionele benodigde servercapaciteit in kaart gebracht. De ketenkaart vergelijkt verschillende ICT-producten met elkaar. Er is gebruik gemaakt van gemiddelde waarden, zoals gebruiksuren, dagelijks opgenomen vermogens en benodigde servercapaciteit. De ketenkaart zal dus richtinggevend (een leidraad) zijn voor een overheid of een bedrijf; om het exacte energiebesparend effect te bepalen is maatwerk vereist. Het verschil tussen de thin client en de desktop/laptop is dat de thin client geen rekenkracht heeft om zelf programma s uit te voeren. De thin client toont slechts de beelden op het scherm. De rekenkracht van de laptop en desktop is ook noodzakelijk bij thin client systemen. In het thin client systeem is de rekenkracht van de computer van het bureau verplaatst naar een centrale server. Dit betekent dat additionele servercapaciteit nodig is om het thin client systeem te laten functioneren. Verder wordt in dit onderzoek desktopprinters vergeleken met werkgroepprinters. Het energiegebruik van de werkgroepprinter en de desktopprinter wordt vergelijken op basis van de printercapaciteit. De werkgroepprinter kan in tegenstelling tot de desktopprinter ook scannen en kopieren. 1.3 Verantwoording onderzoek en opbouw rapport In het kader van dit onderzoek heeft Tebodin haar kennis op het gebied van energie & ICT [1-2] gebruikt bij het opstellen van de rekenmodellen. De uitgangspunten zijn verder gebaseerd op gesprekken met Sun Microsystems Nederland B.V. en Dell B.V. Netherlands [3-4]. Om de koppeling te maken met de praktijk heeft BAM Techniek - Energy Systems [5] in het kader van dit onderzoek praktijkgegevens aangedragen van kantoren en kwh-metingen uitgevoerd bij verschillende

10 Pagina: 10 van 42 ICT-apparaten en servers in één datacenter. Vanuit dit datacenter worden bedrijven met thin client en/of desktops voorzien van de benodigde servercapaciteit. Tot slot zijn literatuurgegevens geraadpleegd ter onderbouwing van het onderzoek. Het Japanse Ecoleaf en het Europese Ecodesign zijn geanalyseerd om het energiegebruik in de productiefase te kwantificeren [6-7]. In hoofdstuk 2 wordt het energiegebruik tijdens de productie in kaart gebracht en worden kantoortoepassingen met elkaar vergeleken. Het energiegebruik tijdens de gebruiksfase wordt in hoofdstuk 3 bepaald. Op een kwalitatieve wijze wordt in hoofdstuk 4 de recycling fase besproken. In hoofdstuk 5 wordt de ketenkaart ICT gepresenteerd. Het besparingspotentieel door gebruik van laptops in plaats van desktops wordt in hoofdstuk 6 berekend. De conclusies zijn tot slot in hoofdstuk 7 gepresenteerd.

11 Pagina: 11 van 42 2 Energiegebruik ICT-apparatuur tijdens productiefase 2.1 Achtergrond De productie van ICT-onderdelen en de assemblage tot volwaardige producten (bijv. laptops en desktops) worden veelal uitbesteed door leveranciers van ICT-producten. Momenteel wordt het overgrote deel van de ICT gerelateerde producten geproduceerd in Azië. Doordat de productie is uitbesteed hebben de leveranciers geen inzicht in het energiegebruik tijdens de productie [1-2]. In dit onderzoek is daarom gebruik gemaakt van het Japanse Ecoleaf [3] en het Europese Ecodesign programma [4]. Ecoleaf: Binnen het Ecoleaf programma worden verschillende ICT-producten op een gestructureerde en goed vergelijkbare manier gepresenteerd. ICT-producten worden onderzocht op hun energie behoefte tijdens de productiefase en de gebruikfase volgens ISO beschrijft de principes van een levenscyclusanalyse (LCA). Ecodesign 1 : Voor het Ecodesign programma zijn verschillende producten groepen, waaronder ICTproducten, onderzocht op hun energiegebruik tijdens productie en gebruik. In deze studie is gebruik gemaakt van de resultaten uit de studies van de onderstaande productgroepen: o EuP preparatory study, Lot 3 (computers) o EuP preparatory study, Lot 4 (printers) 2.2 Omschrijving productiefase De productiefase kan worden opgedeeld in de volgende stappen: 1. Winning van grondstoffen. 2. Productie en assemblage 3. Distributie Het energiegebruik bij de winning van grondstoffen en de productie en assemblage is bepaald op basis van het aantal kg materiaal (bijv. Silicium (Si) en ijzer (Fe)) in het product. In de analyse van Ecodesign en Ecoleaf wordt voor de distributie het volume van het product in ogenschouw genomen en transport vanuit Azië naar Europa. 2.3 Energiegebruik productiefase Op basis van de gegevens uit Ecodesign en Ecoleaf is het primaire energiegebruik in de productiefase bepaald. In figuur 2.1 zijn de verschillende fasen (grondstofwinning, productie en transport) met elkaar vergeleken. Duidelijk is te zien dat de grondstofwinning het grootste deel van het energiegebruik omvat in de productiefase. De winning van silicium en metalen zijn bepalend voor de hoogte van het energiegebruik in deze fase. Ongeveer 73% van het energiegebruik voor de productiefase is toe te schrijven aan winning van grondstoffen, 17% aan productie en assemblage en 9% aan transport. Figuur 2.1: Vergelijk stappen in productiefase 1 Via de Europese richtlijn Ecodesign 2009/125/EG kan de Europese Commissie nu eisen stellen aan het ecologisch ontwerp van energiegerelateerde producten.

12 Pagina: 12 van 42 In tabel 2.1 is het primaire energiegebruik in de productiefase in meer detail gepresenteerd voor een desktop, laptop, thin client, TFT-scherm, server, desktopprinter en werkgroepprinter. Tabel 2.1 laat verder zien dat het specifieke energiegebruik (MJ/kg) toeneemt naar mate het ICT-apparaat lichter wordt. Dit is te verklaren doordat het aandeel energie intensieve materialen (bijv. silicium) toeneemt in het totale gewicht. Tabel 2.1 Overzicht van het gemiddelde primair energiegebruik tijdens productiefase. Gewicht Grondstoffen Productie Transport Totaal [kg] [MJ prim ] [MJ prim ] [MJ prim ] [MJ prim ] [MJ prim /kg] Desktop 8, Laptop 2, Thin Client 0, TFT-scherm 6, Server 16, Desktopprinter Werkgroepprinter Vergelijking desktop, laptop, thin client. In het onderstaande figuur is voor de desktop, laptop en de thin client het totale energiegebruik in de productiefase weergegeven, gebaseerd op tabel 2.1. Resultaat van de vergelijking is als volgt: Voor het thin client systeem bestaande uit de thin client, het beeldscherm en server (naar rato: 1/40; in deze studie is aangenomen dat 40 thin clients kunnen draaien op een server.); blijkt dat het beeldscherm de meeste energie behoeft tijdens de productie, ongeveer 60% van het totale thin client systeem. Energiegebruik per systeem tijdens de productiefase: a. Desktop + TFT-scherm: MJ prim, b. Laptop: MJ prim, c. Thin client + TFT-scherm + additioneel servergebruik (na rato): MJ prim Het produceren van een laptop vergt substantieel minder energie (ongeveer 60% minder energie) in vergelijking met een desktop inclusief TFT-scherm Primair energiegebruik [MJprim] Desktop Laptop Thin Client PC TFT-scherm Server (naar rato) Figuur 2.2: Vergelijk primaire energiegebruik tijdens productiefase (winning grondstoffen, productie & assemblage en transport).

13 Pagina: 13 van Vergelijking printers In deze studie worden locale printers vergeleken met centrale printers. Voor locale printers wordt de term desktopprinter gebruikt en voor centrale printers wordt de term werkgroepprinter gebruikt. Vaak zijn meerdere functionaliteiten (printen / scanner / copier) in een werkgroepprinter gecombineerd. In dat geval wordt de printer een multifunctional genoemd. Om een goede vergelijking te maken tussen de twee type printers, is gekozen om de printers met elkaar te vergeleken op basis de printercapaciteit. De gemiddelde printercapaciteit is als volgt [6, 7]: Desktopprinter 15 pagina s per minuut. Werkgroepprinter 60 pagina s per minuut. Dit betekent dat er 4 desktopprinters nodig zijn om dezelfde printercapaciteit te bereiken als voor een werkgroepprinter. Dit is in overeenstemming met het gemiddelde gebruik per type printer [8]. Desktopprinter met 7 tot 8 gebruikers. Werkgroepprinter met 20 tot 30 gebruikers. Een werkgroepprinter met een printercapaciteit van 60 pagina s per minuut is dus interessant voor bedrijven met meer dan 30 gebruikers. Voor het vergelijk tussen een werkgroepprinter en desktopprinter is gebruik gemaakt van data uit de Ecoleaf en Ecodesign programma s. Hieruit blijkt dat de werkgroepprinters gemiddeld zeven maal meer materiaal (kg) bevatten dan de desktopprinters. Dit resulteert in een hoger energiegebruik voor de werkgroepprinter tijdens de productiefase. Het resultaat van het vergelijk is dat het energiegebruik ongeveer gelijk is in de productiefase: Desktopprinters (4x): MJ prim Werkgroepprinter: MJ prim.

14 Pagina: 14 van 42 3 Energiegebruik ICT-apparatuur tijdens gebruiksfase 3.1 Omschrijving gebruikfase De gebruikfase wordt opgedeeld in de volgende stappen: 1. Direct ICT-gebruik, 2. Standaard servercapaciteit voor dataopslag en dataverkeer, 3. Benodigde additionele servercapaciteit van thin client systemen, 4. Verwarming / koeling op de werkplek. Het directe ICT-gebruik is het gebruik van ICT-apparatuur door de werknemer op de werkplek. Het ICT gerelateerde energiegebruik op de werkplek is bepaald met gemiddelde gebruiksuren en opgenomen vermogens van de desbetreffende ICT-apparatuur. Naast het directe gebruik van PC-systemen is bij het hedendaagse computergebruik ook een aanzienlijk deel van de energieconsumptie server gerelateerd. Deze servers zijn namelijk nodig om de gebruiker te faciliteren in dataopslag, dataverkeer en netwerkapplicatie. Voor het gebruik van een thin client is het zelfs noodzakelijk dat additionele servercapaciteit wordt bijgeplaatst. Deze servercapaciteit is noodzakelijk voor het laten draaien van de gewenste programma s. De benodigde servercapaciteit is sterk afhankelijk van het type gebruikers. Vaak worden drie type gebruikers gedefinieerd, namelijk licht, medium en zwaar, zie tabel 3.1. Meer servercapaciteit is nodig voor bijvoorbeeld gebruikers met intensieve grafische toepassingen (CAD-gebruikers) of veel rekenkracht (bijv. rekenen met grote datasets in een speadsheetprogramma). In deze studie is aangenomen dat 40 thin clients kunnen draaien op een server Tabel 3.1 Overzicht typische ICT-gebruikers Type gebruiker Gebruik Consolidatiefactor Lichte gebruiker één programma tegelijkertijd 60 thin client per server Medium gebruiker twee tot drie programma s tegelijkertijd 40 thin clients per server Intensieve gebruiker Intensieve grafische toepassingen of veel rekenkracht 20 thin clients per server Door elk ICT-apparaat wordt warmte afgegeven op de werkplek. Dit zorgt in de winter dat minder verwarming noodzakelijk is en zorgt in de zomer dat extra koeling vereist is. Door verschil in warmteafgifte van de verschillende ICT-apparaten zal de hoeveelheid benodigde verwarming en koeling verschillen. 3.2 Model gebruikfase Om een goede vergelijking te maken zijn de volgende uitgangspunten gebruikt bij het opstellen van het model om het energiegebruik in de gebruiksfase te bepalen. Het deelresultaat van het model is gepresenteerd in tabel 3.2.

15 Pagina: 15 van Uitgangspunten PC-gebruik Het energiegebruik is afhankelijk van het aantal uren dat het apparaat aan staat (actief + stand-by) en het aantal uren dat het apparaat uit staat (sleep/uit). In de onderstaande tabel zijn typische uren per week gegeven dat het apparaat aan of uit staat [6]. Tevens is daarbij het gemiddeld opgenomen vermogen gegeven [3,4 & 6]. - Aantal werkdagen: 220 dagen per jaar, 40-urige werkweek en 15% van de werktijd buiten de deur of vergaderen - Desktops, laptops en thin clients worden niet gebruikt buiten kantorenuren. - Gemiddeld 1 computer per 16 vierkante meter bruto vloeroppervlak, zie bijlage A voor praktijkdata. - Een gemiddelde gebruiksduur voor alle computers van 5 jaar is gehanteerd [6, 9] Uitgangspunten printergebruik - Het energiegebruik is afhankelijk van het aantal uren dat het apparaat aan staat (actief + stand-by) en het aantal uren dat het apparaat uit staat (sleep/uit). In de onderstaande tabel zijn typische uren per week gegeven dat het apparaat aan of uit staat [6]. Tevens is daarbij het gemiddeld opgenomen vermogen gegeven [3,4 & 6]. - 1 Werkgroepprinter heeft dezelfde printercapaciteit als 4 desktopprinter - Desktopprinter: 15 pagina s per minuut. - Werkgroepprinter: 60 pagina s per minuut. - Aantal werkdagen: 220 dagen per jaar. - Een gemiddelde gebruiksduur voor alle printers van 5 jaar is gehanteerd [6, 9] Uitgangspunten overig - De laptop is als volwaardige computer beschouwd. Een opstelling in een dockingstation + TFT-scherm wordt niet belicht. - Voor zowel gebruikers van desktop, laptops en thin client zijn er verschillende mogelijkheden om thuis te werken. Thuiswerken is echter niet meegenomen in ketenkaart ICT-gebruik kantoortoepassingen. - Omrekenfactor kwh electriciteit naar MJ pri = 8,57 (op basis van gemiddelde rendement van 42% voor de Nederlandse elektriciteitscentrales). - Basis servergebruik: energiegebruik voor dataopslag en dataverkeer is 110 kwh/jaar/pc [2]. - Additioneel servergebruik: 40 thin clients per server. Deze server heeft een maximaal vermogen van 400 watt en een gemiddelde opgenomen vermogen per 24 uur van 250 watt [8]. - Voor het bepalen van de koude- en warmte vraag is het gebruik gemaakt van het testreferentiejaar. Het testreferentiejaar geeft voor een gemiddeld Nederlands jaar de buitentemperatuur voor 8760 uur. - Gemiddelde PUE = 1,8 [2]. - In deze studie is aangenomen dat geen aanvullende maatregelen nodig zijn ten aanzien van de netwerkinfrastructuur, zie uitleg met praktijkmetingen bijlage A. - CO 2 uitstoot per kwh elektriciteit = 0,566 kgco 2 /kwh [11] (energiemix). - CO 2 -uitstoot in productiefase = 50 kgco 2 /GJ prim [6, 7]

16 Pagina: 16 van Deelresultaat uitgangspunten gebruiksfase Op basis van de bovengenoemde uitgangspunten is in tabel 3.2 per ICT-apparaat het energiegebruik gegeven. Tabel 3.2: Overzicht typische gebruiksuren en gemiddelde opg. vermogen incl. vakantie en feestdagen (energiegebruik berekend) Aantal uren Gem. vermogen Energiegebruik ICT-apparaat Aan/stand-by Sleep/Uit Aan/stand-by Sleep/Uit Elektriciteit Primaire energie [uren/week] [uren/week] [W] [W] [kwh/jaar] [MJprim/jaar] Desktop Laptop Thin Client TFT Server n.v.t Desktopprinter 2, Werkgroepprinter In het kader van het onderzoek heeft BAM Techniek aan enkele systemen energiemetingen uitgevoerd, zie bijlage C. Het resultaat van de praktijkmeting volgt de trend van de gemiddelde berekende waarden uit tabel Vergelijk desktop, laptop thin client Direct ICT-gebruik Het energiegebruik dat is toe te schrijven aan het ICT-gebruik op de werkplek is gepresenteerd in tabel 3.3. De tabel laat zien dat de laptop en de thin client + TFT-scherm ongeveer 60% minder energie gebruiken in vergelijking met een desktop + TFT-scherm. In tegenstelling tot de desktop is bij de thin client het TFT-scherm de bepalende factor in het totale directe energiegebruik. Tabel 3.3: Overzicht energiegebruik direct ICT-gebruik gedurende gebruiksduur (5 jaar) Primair ICT-apparaat PC Beeldscherm energiegebruik [MJ prim] [MJ prim] [MJ prim] Desktop Laptop Thin Client Servergebruik In deze paragraaf wordt het energiegebruik dat is toe te schrijven aan servers onderverdeeld in: Basis servergebruik voor dataverkeer en dataopslag. Additioneel servergebruik nodig voor het laten functioneren van thin client systemen. Serverruimte utilitygebruik nodig voor het laten functioneren van de servers zelf (bijv. koeling en UPS).

17 Pagina: 17 van 42 In de onderstaande tabel is het totale primaire energiegebruik toe te schrijven aan servers samengevat. Te zien is dat de thin client ongeveer 50% (4.212 MJ prim ) meer energiegebruik van servers vraagt dan een laptop of desktopsysteem. Tabel 3.4: Energiegebruik servergebruik (naar rato) (gebruiksduur 5 jaar) ICT-apparaat Basis servergebruik Additioneel servergebruik Serverruimte utilitiygebruik Totaal primaire energiegebruik [MJ prim] [MJ prim] [MJ prim] [MJ prim] Desktop Laptop Thin Client Basis servergebruik Voor zowel thin client, laptops en desktops zijn servers nodig om het dataverkeer en dataopslag te faciliteren. Dit kan zowel lokaal worden ondergebracht in een serverruimte bij een kantoor als centraal in een datacenter. Het voordeel van het onderbrengen van de servers in een datacenter is dat door een efficiëntere wijze van opereren aanzienlijke besparingen realiseerbaar zijn bijvoorbeeld door consolidatie en een zeer efficiënte koeling. Gemiddeld wordt in een kantoor 110 kwh per jaar per werkplek aan server-energie gebruikt, inclusief utilities, zoals koeling is dit ongeveer 200 kwh/jaar/werkplek (PUE = 1,8), oftewel 12,5 kwh/m² bvo /jaar [1] Additioneel servergebruik Om de thin clients op de werkplek te kunnen laten draaien is rekenkracht nodig in de vorm van servercapaciteit. De servercapaciteit zorgt er voor dat de werknemers hun gewenste programma s kunnen gebruiken. De grootte van de servercapaciteit is afhankelijk van de samenstelling van de gebruikers. Indien er bijvoorbeeld veel gebruikers zijn die veel rekenkracht vergen (grafische toepassingen) is meer servercapaciteit nodig in vergelijking met gebruikers die alleen teksten verwerken. Een typische server heeft genoeg capaciteit om gemiddeld 40 medium gebruikers te laten werken. In tabel 3.4 is het energiegebruik van de server naar rato gegeven voor een thin client systeem. In het kader van het onderzoek heeft BAM Techniek in een datacenter energiemetingen uitgevoerd, zie bijlage C. Het resultaat van de praktijkmeting volgt de trend van de gemiddelde berekende waarden uit tabel Serverruimte utilitygebruik Naast het energiegebruik dat direct door servers wordt gebruikt, is er ook een significant deel van het energiegebruik toe te schrijven aan de opwekking van de utilities bedoeld om de server goed te laten functioneren. Hierbij kan gedacht worden aan: - Ventilatoren om de koude en warme lucht aan en af te voeren. - Een koelmachine om de warme ventilatielucht te koelen. - UPS (noodstroom) om bij eventuele stroomstoring de servers van stroom te voorzien. - Verlichting. Deze aanvullende energiegebruikers zijn goed voor een toename van het energiegebruik van 80% (PUE = 1,8) bovenop het energiegebruik van de servers zelf.

18 Pagina: 18 van Verwarming en koeling Een gemiddeld kantoor heeft een warmtelast tijdens kantooruren van ongeveer 30 Watt/m 2 bvo. Verlichting, werknemers en ICT-apparatuur (desktops) zijn verantwoordelijk voor het merendeel van de interne warmtelast. Door het toepassen van verschillende ICT-apparatuur kan de interne warmtelast worden verlaagd. Dit heeft een positief effect op het gebruik van koeling in de zomer en een negatief effect op de benodigde verwarming in de winter. Op basis van de uitgangspunten (1 computer per 16 vierkante meter bruto vloeroppervlak) zijn de volgende interne warmtelasten te verwachten tijdens kantooruren. 1. Desktop + TFT-scherm = 90 Watt + 30 Watt = 120 Watt => 7,5 Watt/ m 2 bvo 2. Laptop = 35 Watt => 2,2 Watt/m 2 bvo 3. Thin client + TFT-scherm = Watt = 2,5 Watt/m 2 bvo De warmtevraag van een kantoor is sterk afhankelijk van de EPC (energieprestatiecoëfficiënt) van het kantoor. Zo gebruikt een nieuwbouwkantoor met een lage EPC (EPC = 1,0) gemiddeld 2,5 keer minder energie dan bestaand kantoor met een hoge EPC (EPC = 1,9). Over het jaar heen kan globaal 30% van de interne warmtelast tijdens kantooruren nuttig worden gebruikt (periode november februari). Dit betekent 19 kwh per jaar per m 2 bvo nuttig wordt gebruikt voor verwarming 2. Verlaging van de interne warmtelast van 30 W/ m 2 bvo naar 25 W/ m 2 bvo, vervangen van desktops door thin clients, heeft als gevolgd dat grofweg 3,1 kwh/jaar/ m 2 bvo (5/30 van 19 kwh/jaar/m 2 bvo) aan additionele warmte nodig is. Dus verlaging van de interne warmtelast door andere ICT-apparatuur op de werkplek heeft als consequentie dat additionele verwarming nodig is. In tabel 3.5 is de additionele benodigde verwarming gegeven, hierbij is de desktop als referentie genomen. Aangenomen is een aardgas gestookt warmwatersysteem met een efficiëntie van 95% ten behoeve van de verwarming van het kantoor. Tabel 3.5 Additionele benodigde warmte. Additioneel benodigde verwarming Verminderde warmteproductie Primair energiegebruik [kwh/jaar/ m 2 bvo] [MJ prim/gebruiksduur] Desktop 0 0 Laptop 3,3 63 Thin client 3,1 59 Over het jaar heen dient globaal 20% van de interne warmtelast tijdens kantooruren te worden weggekoeld. (periode juli augustus). Dit betekent 12 kwh per jaar per m 2 bvo dient te worden gekoeld 3 middels een koelinstallatie. Verlaging van de interne warmtelast door andere ICT-apparatuur op de werkplek heeft als gevolg dat koelbehoefte daalt in de zomer. In tabel 3.6 is de additionele benodigde koeling gegeven, hierbij is de laptop als referentie genomen. Aangenomen is een COP van 3,5 (COP is een maat van de efficiëntie van een koelinstallatie) Watt/ m 2 bvo x 40 uur / week x 52 x 30% = 19 kwh/jaar/m 2 bvo 3 30 Watt/ m 2 bvo x 40 uur / week x 52 x 20% = 12 kwh/jaar/m 2 bvo

19 Pagina: 19 van 42 Tabel 3.6 Additionele benodigde koeling. Additioneel benodigde koeling Extra koeling Primaire energie [kwh/jaar/ m 2 bvo] [MJ prim/gebruiksduur Desktop 2,20 27 Laptop - - Thin client 0,12 2 Uit tabel 3.5 en 3.6 blijkt dat de invloed op verwarming en koeling door verandering van ICT-apparatuur aanwezig is maar zeer beperkt ten opzichte van het directe computergebruik. 3.4 Vergelijk printers Per desktopprinter wordt in de gebruiksfase MJ prim aan primaire energie gebruikt. Door de desktopprinter te kunnen vergelijken op basis van printercapaciteit dienen 4 desktopprinters te worden vergeleken met een werkgroepprinter. Het resultaat van dit vergelijk is als volgt: ruim MJ prim voor de desktopprinters (4x) ruim MJ prim voor de werkgroepprinter. De 4 desktopprinters gebruiken meer stand-by energie in vergelijking met een werkgroepprinter. Het combineren van apparaten in één apparaat zal het stand-by gebruik doen verminderen. Elke werkgroepprinter heeft ongeveer 28 gebruikers en een desktopprinter ongeveer 7 gebruikers. Dit betekent tijdens kantooruren: - Werkgroepprinter: 1000 Watt => 0,6 Watt/ m 2 4 bvo - 4 x desktopprinter: 4x 700 Watt => 1,6 Watt/ m 2 5 bvo De desktopprinters dragen 1 Watt/m 2 bvo meer bij aan de interne warmtelast. Dit betekent voor verwarming en koeling het volgende voor een gebruiksduur van 5 jaar MJ prim meer verwarming voor de werkgroepprinter - 5 MJ prim meer koeling voor de desktopprinters. Net als bij de computers is de invloed op de klimatisering zeer gering in vergelijking met het directe gebruik gebruikers en 16 gebruikers per m 2 bvo en 10 uur per week 5 4x 7 gebruikers en 16 gebruikers per m 2 bvo en 2,5 uur per week

20 Pagina: 20 van 42 4 Energiegebruik ICT-apparatuur tijdens recycling ICT-milieu heeft een inzamelsysteem opgezet voor afgedankte ICT-apparatuur. Deze apparatuur bestaat voornamelijk uit monitors, PC s/laptops, printers en mobiele telefoons. In het rapport Ketenmaatregelen in de ICT Branche staat beschreven hoe dit geëffectueerd wordt. In de keten van ICT-Milieu, wordt de apparatuur gerecycled. Een recyclingpercentage van 75% is al wettelijk verplicht. Het inzamelsysteem ICT Milieu gaat een stap verder en zorgt er sinds 2008 voor dat 97% van het ingezamelde ICT afval wordt gerecycled. Door middel van recycling blijken milieuwinsten haalbaar te zijn op het gebied van energie- en watergebruik en milieubelasting. De hoeveelheid winst is afhankelijk van het type product en de wijze van recycling. In deze studie worden geen kwantitatieve uitspraken gedaan ten aanzien van de recycling fase. De lezer wordt verwezen naar eerdere studies zoals: Ketenmaatregelen in de ICT Branch, 2010 [19]. Environmental Comparison of the Relevance of PC and Thin Client Desktop Equipment for the Climate, 2008 [9].

21 Pagina: 21 van Overzicht ketenkaart ICT De ketenkaart ICT toont het energiegebruik van de productiefase en de gebruiksfase van een ICT-apparaat. In de Ketenkaart ICT kantoortoepassingen is specifiek gekeken naar de volgende computersystemen en printers - Desktop + TFT-scherm - Laptop - Thin Client + TFT-scherm + additionele servergebruik (naar rato) - Desktopprinter - Werkgroepprinter In bijlage B is een overzichtelijke schematische weergave gegeven van de gehele ketenkaart ICT. In tabel 5.1 is het totale overzicht gegeven van de energieketen ICT voor desktops, laptops en thin clients. Duidelijk is te zien dat in de gebruiksfase het gros van de primaire energie wordt gebruikt, namelijk 88% van het energiegebruik in de keten is toe te schrijven aan de gebruiksfase, tegen 12% voor de productiefase, zie figuur 5.1. Verder kan geconcludeerd worden dat de desktop verreweg het meeste energie gebruikt in vergelijking met de andere twee systemen. Het thin client systeem gebruikt bijna 15% minder energie dan de desktop. Maar de laptop is de echte energiebespaarder. De laptop blijkt het meest energie-efficiënte ICT-systeem te zijn in vergelijking met een desktop en thin client. De laptop is bijna 38% efficiënter dan de desktop en 27% dan de thin-client-systeem. Gebruik fase 88% Productie fase 12% Figuur 5.1: Verdeling energiegebruik in totale keten Tabel 5.1: Overzicht Energieketen ICT (desktop+ TFT-scherm/laptop/thin client+tft-scherm+server (naar rato) gebruiksduur 5 jaar) Productiefase Desktop Laptop Thin Client [MJ prim] [kgco2] [MJ prim] [kgco2] [MJ prim] [kgco2] Grondstoffen Productie & Assemblage Transport Totaal productiefase Gebruikfase Direct gebruik Basis servergebruik Additioneel servergebruik Verwarming Koeling 38-5 Totaal gebruiksfase Totaal

22 Pagina: 22 van 42 Tabel 5.1 is in figuur 5.2 geillustreerd Primair energiegebruik [MJ / 5 jaar] Desktop Laptop Thin Client PC gebruik Basis servergebruik Additioneel servergebruik Verwarming/koeling Productiefase Figuur 5.2: Overzicht Energieketen ICT (desktop+ TFT-scherm/laptop/thin client+tft-scherm+server (naar rato) gebruiksduur 5 jaar) Net als bij de computersystemen is bij de printers de gebruiksfase dominerend, ongeveer 70% van het totale energiegebruik in de keten is toe te schrijven aan de gebruiksfase versus 30% voor de productiefase. Uit tabel 5.2 blijkt verder dat er geen significant verschil is tussen 4x desktopprinter en 1x werkgroepprinter. De desktopprinters gebruiken 7% meer energie, namelijk 41 GJ versus 39 GJ voor de werkgroepprinter. Het voordeel van de werkgroepprinter dat er slechts één apparaat op standby staat in plaats van vier. Daarnaast kunnen dit soort apparaten vaak ook kopiëren en scannen. Verder heeft het papierbesparende functionaliteiten zoals dubbelzijdig printen en follow-me printen. Tabel 5.2: Overzicht Energieketen ICT (desktopprinters/werkgroepprinter (invloed op verwarming en koeling nihil)). Desktopprinter Werkgroepprinter [MJ prim] [kgco2] [MJ prim] [kgco2] Productie Totaal productiefase Gebruikfase Totaal gebruiksfase Totaal Het energiegebruik voor een werkgroepprinter is 39 GJ oftewel voor 28 gebruikers 1,4 GJ/gebruiker. Dit betekent dat in vergelijking met een laptop of desktop dat een printer 10 tot 15 maal minder gebruik energie per gebruiker.

23 Pagina: 23 van Aandachtpunten In deze ketenkaart zijn ICT-systemen met elkaar vergeleken op basis van de uitgangspunten opgesomd in paragraaf 3.2. In deze paragrafen zijn gemiddelde waarden gebruikt om het energiegebruik in de gebruiksfase te bepalen. Hierbij kan gedacht worden aan het opgenomen vermogen van een computer of printer, maar ook aan de efficiëntie van de klimaatbeheersing in een datacenter of serverruimte en/of de gebruiksuren van een computer. Om de gevoeligheid van enkele uitgangspunten op het energiegebruik tijdens de gebruiksfase aan te geven is een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd. De resultaten worden hieronder beschreven Consolidatiefactor Uitgangspunt is een consolidatiefactor (aantal thin clients aangesloten op een server) van 40. Dit is toereikend voor gemiddelde gebruikers. Echter een kantoor met veel zware gebruikers zal een lagere consolidatiefactor hebben. 20 thin clients per server is voor zware gebruikers gebruikelijk. Dit betekent dat het totale primaire energiegebruik in de keten van een thin client toeneemt van 18,6 GJ naar 23 GJ. Het aandeel van het additionele servergebruik neemt toe van 23% van het totaal naar 37% van het totaal Datacenter efficiëntie PUE Uit figuur 5.2 blijkt dat energiegebruik voor de servers significant. Het zijn voor de thin client en laptop zelfs de grootste energiegebruikers. Aannemende dat op een Nederlandse beeldschermwerkplek ongeveer 47% een laptop staat en 53% een desktop, zie detail analyse hoofdstuk 6, dan volgt dat 55% van het energiegebruik in de computer-keten in kantoren kan worden toegeschreven aan servers. Dit is geïllustreerd in het onderstaande figuur.! " # $ % Figuur 5.3: Verdeling energiegebruik computer-keten gebruiksfase. Het aandeel laptop is stijgende in de Nederlandse kantoren dat betekent dat het servergebruik relatief toe zal nemen, zie ook figuur 5.2. Daarnaast is er een trend zichtbaar van een verschuiving van applicaties die decentraal werken (laptops, desktops) naar applicaties die centraal werken (servers). Hierdoor ontstaat een verdere verschuiving van het energieverbruik naar servers. Het introduceren van energiebesparende maatregelen voor servers / datacenters is daarom steeds meer van belang.

24 Pagina: 24 van 42 Bij datacenters heeft energie-efficiënte een steeds hogere prioriteit (gestimuleerd door bijvoorbeeld door de MJA-3 meerjarenafspraak). Hierdoor is de verwachting dat de gemiddelde PUE van 1,8 zal gaan dalen (De PUE is maat voor de efficiëntie van de utilities van een datacenter/serverruimte). Bedrijven en overheden geven vaak minder aandacht aan energie-efficiënte systemen voor de kleine serverruimtes in hun kantoren. De PUE ligt hierdoor in het algemeen hoger dan bij een commercieel grootschalig datacenter. In veel gevallen is het dan ook aan te raden om de servers onder te brengen bij een datacenter in plaats van in een eigen serverruimte. Naast een verlaging van de PUE zijn er nog meer mogelijkheden om energie te besparen in een datacenter een voorbeeld hiervan is virtualisatie van het serverpark. Door het serverpark te virtualiseren is het mogelijk om de bezettingsgraad van een server te verhogen en tegelijkertijd het aantal fysieke servers te verlagen. Hierdoor zijn aanzienlijke besparingen te realiseren. In het kader van deze studie is optimalisatie in een datacenter niet meegenomen. Het uitgangspunt is een gemiddelde PUE van 1,8. In de praktijk komen ook waarden van 1,2 (zeer efficiënte datacenters) en 2,5 (inefficiënte serverruimtes) voor. In de datacenters/serverruimte staan de server ten behoeve voor het benodigde servergebruik. Tabel 5.3: Invloed PUE op energieketenkaart. Desktop Laptop Thin client [GJ prim] [%] [GJ prim] [%] [GJ prim] [%] PUE = 1, % 11-21% 14-23% PUE = 1,8 22 0% 14 0% 19 0% PUE = 2, % 17 24% 24 27% Indien de servers in een energie-efficiënt datacenter (PUE = 1,2) staan, dan daalt het energiegebruik voor alle systemen door een afname van het serverutility gebruik, zie tabel 5.3. Voor de thin client is de afname absoluut en procentueel meer, omdat naast het basis servergebruik ook het additionele servergebruik efficiënter wordt beheerd. Staan de servers in een energie-inefficiënte serverruimte bij een kantoor (PUE = 2,5), dan resulteert dit voor alle systemen in een toename van het energiegebruik in de keten Energiezorg versus continu aan desktops Als basis uitgangspunt is aangenomen dat alle systemen buiten kantooruren worden uitgeschakeld. Echter uit verschillende studies blijkt dat een aanzienlijk deel van de desktopcomputers altijd aan blijft staan. In de literatuur worden waarden van 10% tot 33% genoemd [1, 2, 9]. Bij bedrijven waar energiezorg hoog in het vaandel staat kan dit gereduceerd zijn tot nul procent. Aan de andere kant kan bij een bedrijf waar energiezorg geen prioriteit is, dit oplopen tot 33% van de desktop. Voor de laptops geldt dit niet vanwege de zeer lage energievraag in de energiebesparende modus, die automatisch wordt ingeschakeld. Na een werkdag wordt een laptop ook vaak uitgeschakeld en mee naar huis genomen. Ook voor de thin client is te verwachten dat deze worden uitgeschakeld. De reden is dat het thin client systeem zeer snel opstart, waardoor geen reden is voor de werknemer om de computer aan te laten staan.

25 Pagina: 25 van 42 Tabel 5.4: Invloed desktop continu aan op energieketenkaart. Desktop Laptop Thin client [GJ prim] [%] [GJ prim] [%] [GJ prim] [%] 0% desktop continu aan 22 0% 14 0% 19 0% 10% desktop continu aan 25 12% n.v.t. n.v.t. 33% desktop continu aan 30 39% n.v.t. n.v.t. In het geval dat 10% van de desktops continu aanstaan, dan leidt dit tot een substantiële toename van het energiegebruik van de desktops, zie tabel 5.4. De bovenstaande punten laten zien dat specifieke omstandigheden leiden tot verschuivingen in het besparingseffect. Wel blijft het resultaat dat de laptop het meest energie-efficiënt is, gevolgd door de thin client Levensduur ICT-apparatuur In de hoofdanalyse is uitgegaan dat een desktop, laptop, thin client systeem, server en beeldscherm een levensduur hebben van 5 jaar, gelijk aan de Ecoleaf methodiek [6]. Mogelijk zou in de praktijk verschil optreden tussen de apparatuur. Een laptop zou mogelijk sneller worden afgeschreven door slecht werkende accu. Een thin client daarentegen kan veel langer mee om het slechts data hoeft door te sturen. In het onderstaande figuur is het energiegebruik per systeem over een gebruiksduur van 5 jaar gegeven voor: een desktop + TFT met een levensduur van 5 jaar; laptop met een levensduur van 5 jaar; laptop met een levensduur van 3 jaar; een thin client + server + TFT met een levensduur van 5 jaar; een thin client met een levensduur van 10 jaar en de server en TFT 5 jaar MJprim / 5 jaar Desktop 5 jaar Laptop 5 jaar Laptop 3 jaar 5 jaar thin client 5 jaar TFT & server 10 jaar thin client 5 jaar TFT & server Gebruiksfase Productiefase Figuur 5.4: Overzicht computersystemen met verschillende levensduurvarianten. Het resultaat van de aanpassing van de verwachte levensduur per systeem is dat de laptop 34% energiezuiniger is dan een desktop in plaats van 38% uit de hoofdanalyse. de laptop is 20% energiezuiniger is dan een thin client systeem in plaats van 27% uit de hoofdanalyse.

26 Pagina: 26 van Laptop + beeldscherm In hoofdanalyse is een laptop zonder separaat beeldscherm vergeleken met een desktop en thin client. In de praktijk zullen ook laptops gebruikt worden met een separaat beeldscherm. Dit heeft een effect op het energiegebruik in de gebruiksfase doordat: 1. het eigen beeldscherm van de laptop wordt niet gebruik => +/- 10 Watt minder elektriciteitsgebruik; 2. het separate beeldscherm wordt gebruikt => 30 Watt meer elektriciteitsgebruik MJ prim / 5 jaar Desktop Laptop zonder separaat beeldscherm Laptop met separaat beeldscherm Thin client Gebruiksfase Productiefase Figuur 5.5: Overzicht computersystemen inclusief laptop & separaat beeldscherm. Het resultaat van deze analyse is dat: Een laptop inclusief apart beeldscherm gebruikt 16% meer energie in de gehele keten in vergelijking met een laptop zonder apart beeldscherm. de laptop met een afzonderlijk beeldscherm ruimschoots 25% energiezuiniger is dan een desktop; de laptop met een afzonderlijk beeldscherm is nagenoeg 15% energiezuiniger is dan een thin client systeem Focus In de onderstaande tabel zijn enkele variabele gegeven die invloed hebben op het energiegebruik tijdens de gebruiksfase. Voor de genoemde variabele is 10% afwijking genomen van de referentie om zo het effect op het totale energiegebruik in de keten te bepalen. De tabel geeft dus de procentuele toename weer ten opzichte van de waarde genoemd in tabel 5.1. Tabel 5.5: Invloed variabele op totaal energiegebruik.