DEEL II VANGNETTERS EN PROFIL

Transcriptie

1 Vergelijking tussen vangnetgroepen en werknemers, tien maanden na ziekmelding Carlien Schrijvershof (APE) Philip de Jong (APE) Theo Veerman (AStri) 27

2

3 1 INLEIDING 1.1 De groep vangnetters en de Vangnet Ziektewet Vangnetregeling Het ontstaan van het ʺvangnet Ziektewetʺ is onlosmakelijk verbonden met de stapsgewijze privatisering van de Ziektewet, oftewel de invoering van de plicht voor werkgevers tot loondoorbetaling bij ziekte. Deze plicht werd ingevoerd per 1 januari 1994 met de inwerkingtreding van de wet TZ (Terugdringing Ziekteverzuim). Vanaf die datum waren werkgevers verplicht om de eerste twee weken (kleine werkgevers) dan wel zes weken (grotere werkgevers) het loon van zieke werknemers door te betalen (althans minimaal 70% van het loon, maar ten minste het volle minimumloon). Deze loondoorbetalingsplicht is later in twee grote stappen verder doorgevoerd: per 1 maart 1996 via de Wulbz (Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte), waarmee de periode van loondoorbetaling werd verlengd tot 52 weken (dus het hele toenmalige ʺZiektewet jaarʺ, tevens de toenmalige 1 jarige wachttijd voor de WAO); per 1 januari 2004 via de wet VLZ (Verlenging Loondoorbetalingsplicht bij Ziekte), met een verlenging tot 104 weken (annex aan de invoering van de WIA met zijn wachttijd van 2 jaar). Bijna alle werknemers (inclusief flexwerkers) krijgen bij ziekte een aanvulling op het wettelijke ziekengeld dat doorgaans 70% van het gebruikelijke loon bedraagt. Deze aanvullingen zijn bij CAO geregeld. 1 Omvang van de groep De vangnetters omvatten verschillende deelgroepen. In de eerste plaats kan onderscheid gemaakt worden tussen werknemers met een vast dienstverband en (ex) werknemers die bij ziekte werkgeverloos zijn. Deze laatsten omvatten uitzendkrachten, zieke WW ers en overige flexwerkers, zoals werknemers met een tijdelijk contract die bij af loop van het contract ziek gemeld zijn (eindedienstverbanders, EDV ers). Deze groepen hebben bij ziekte recht op ziekengeld maar geen werkgever die het loon doorbetaalt. Hun uitkering wordt daarom betaald uit een solidariteitsfonds, het zogenoemde vangnet, dat bij de privatisering van de Ziektewet in 1996 in het leven is geroepen. Zij ontvangen bij ziekte een ziektewetuitkering van UWV, en UWV is tevens verantwoordelijk voor de verzuimbegeleiding en re integratie (dit wordt ook wel aangeduid als de ʺarbo rolʺ van UWV). Waar we in dit boek spreken over de ʺvangnettersʺ bedoelen we daarmee steeds deze groep (bij ziekte) werkgeverloze vangnetters. 1 Volgens de ABU cao krijgen uitzendkrachten in het eerste ziektejaar 91% van hun brutoloon en 80% in het tweede ziektejaar. Volgens de NBBU cao is dit 90% in het eerste, en 70% in het tweede jaar van ziekte. 29

4 Tabel 1.1 Aantallen via de vangnet ZW verzekerde personen die bij ziekteverzuim geen werkgever meer hebben, naar type, eind 2008 Uitzendkrachten % Overige flexwerkers (waaronder tijdelijk dienstverband) % WW ers % Totaal % Bron: UWV, Kennismemo 10 02, april 2010 In tabel 1.1 worden voor eind 2008 de aantallen via het vangnet verzekerde personen, die werkgeverloos zijn of dat bij ziekmelding worden, gegeven. Ongeveer drie kwart zijn flexwerkers, anders dan uitzendkrachten. De uitzendkrachten en de WW ers nemen samen ongeveer een kwart van het totaal voor hun rekening. De eerste twee groepen in de tabel vormen samen 18% van de werknemerspopulatie. Daarnaast zijn er groepen werknemers met een vast dienstverband wier ziekengeld gedekt wordt door het vangnet: vrouwen die uitvallen als gevolg van zwangerschap en/of bevalling (art. 29a Ziektewet), arbeidsgehandicapten die binnen 5 jaar na werkhervatting weer uitvielen (art. 29b Ziektewet en de (zeer kleine) groep orgaandonoren. Deze groepen hebben recht op een collectief gefinancierde ZW uitkering, vaak aangeduid als ʺnorisk polisʺ omdat de werkgever dan niet blootstaat aan de financiële gevolgen van het verzuimrisico. Zonder een dergelijke polis zouden werkgevers deze groepen achterstellen bij het in dienst nemen of houden, omdat zij een verhoogd financieel risico vormen. De werkgever is echter wel verantwoordelijk voor de begeleiding en re integratie bij ziekteverzuim. 1.2 Uitvoering UWV voert de Vangnet Ziektewet uit voor bij ziekte werkgeverloze vangnetters. Bij gebrek aan een werkgever beheert UWV de arborol: UWV is dus verantwoordelijk voor de begeleiding bij verzuim, voor de zorg voor tijdige re integratie en voor het voorkomen van instroom in de WIA. Begeleiding bij reguliere werknemers Voor reguliere werknemers berusten deze taken bij de werkgever en de door hem gecontracteerde begeleidende instanties, zoals arbodiensten en casemanagementbedrijven. Bij langer (meer dan een maand) durend verzuim is het wettelijke Poortwachterprotocol leidend. Op werknemer en werkgever rust de plicht zich gezamenlijk in te spannen om werkhervatting te bespoedigen en een WIA aanvraag te voorkomen. De weerslag van de door het protocol voorgeschreven handelingen moet in een re integratiedossier worden bijgehouden. Komt het toch tot een WIA aanvraag (na 21 maanden ziekte) dan moet op basis van dit dossier een re integratieverslag (RIV) worden opgesteld waarin verantwoording wordt afgelegd over de verrichte re integratie inspanningen. WIA aanvragen worden alleen door UWV in behandeling genomen als deze voorzien zijn van een compleet RIV. Het verslag dient te verantwoorden welke verzuimbeperkende inspanningen zijn verricht en waarom deze (nog) niet tot werkhervatting geleid hebben. Als uit de toets van het RIV blijkt dat de werkgever onvoldoende inspanningen geleverd heeft om de betrokken zieke werknemer te laten hervatten kan dit aanleiding zijn tot een als sanctie 30

5 opgelegde verlenging van de loondoorbetalingsperiode van maximaal een jaar. Evaluatie van het poortwachterprotocol heeft laten zien dat dit protocol en de RIV toets bij WIAaanvraag een substantiële bijdrage heeft geleverd aan de daling vanaf 2003 van de instroom in de WAO en later de WIA. 2 Belemmeringen in de uitvoering van de arborol door UWV UWV wordt als beheerder van de arborol bij vangnetters geacht op dezelfde wijze te werk te gaan als werkgevers bij ziekte van hun werknemers. Nog afgezien van de minder gunstige arbeidskenmerken van de vangnetpopulatie, die hierna uitvoerig aan de orde komen, wordt activerende begeleiding van vangnetters door UWV door een aantal institutionele factoren bemoeilijkt. In de eerste plaats is UWV bij re integratie van zieke vangnetters meestal aangewezen op het zogenoemde tweede spoor. Dat betekent dat een nieuwe werkgever gevonden moet worden die bereid is de vangnetter een baan aan te bieden die in overeenstemming is met zijn of haar, mogelijk beperkte arbeidsvermogen. Graduele werkhervatting, wat voor reguliere werknemers een effectieve en veelgebruikte re integratiemethode is, behoort zelden tot de mogelijkheden bij een nieuwe werkgever. In de tweede plaats heeft UWV een informatieachterstand in vergelijking met een reguliere werkgever die zijn zieke werknemer kent. Terwijl een werkgever bij de direct leidinggevende of bij collega s informatie over een langdurig zieke werknemer kan inwinnen, komt een ziekgemelde vangnetter anoniem bij UWV binnen. Ten derde zijn de door UWV te sanctioneren verplichtingen in het kader van de WVP, waaraan een zieke werknemer en diens werkgever bij reguliere dienstverbanden zijn onderworpen, minder dwingend omdat UWV de WVP bij vangnetters zelf uitvoert. Ten vierde beperkt het ziektebegrip (ongeschiktheid voor de laatst verrichte functie) de mogelijkheden om met name uitzendkrachten voor ander passend uitzendwerk hersteld te verklaren. En ten vijfde heeft UWV geen wettelijke bevoegdheid bij (ex) werkgevers van vangnetters (uitzendorganisaties en hun inleners, of werkgevers van tijdelijke werknemers) preventieve maatregelen te nemen. Deze omstandigheden beperken de slagkracht van UWV in zijn uitoefening van de arborol. Wet bevordering activering vangnetters De in 2008 in werking getreden Wet bevordering activering ZW ers heeft als doel aan deze belemmeringen tegemoet te komen. Door die wet is onder meer: het ziektebegrip verruimd; geregeld dat in de ziekteperiode het begrip passende arbeid gaandeweg ruimer wordt (conform het WW regime); geregeld dat UWV een re integratieverslag opstelt, zodat de door UWV verrichte inspanningen transparant worden gemaakt. Nadere uitwerking wordt aan deze wet gegeven in de Regeling procesgang eerste en tweede ziektejaar voor vangnetters zonder werkgever. Het daarin beschreven protocol is een aangepaste versie van het poortwachter protocol dat bij loondoorbetaling door de 2 Zie Philip de Jong, Vincent Thio en Heleen Bartelings, UWV als poortwachter, Fase III: WVP en de instroom in de WAO. APE, Den Haag, 2005; Femke Reijenga, Theo Veerman en N. van den Berg, Onderzoek Evaluatie Wet Verbetering Poortwachter. AStri, Leiden,

6 werkgever gevolgd moet worden. Zoals blijkt uit een rapport van de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) is de implementatie van deze regelgeving vertraagd Verschillen in kwetsbaarheid tussen vangnetters en werknemers De meeste vangnetters nemen een positie op arbeidsmarkt die kwetsbaarder is dan reguliere werknemers. Dit geldt echter niet voor alle vangnetters. Jonge uitzendkrachten, bij voorbeeld, verkeren in een pre professionele levensfase en kunnen na enige tijd later tot het vaste werknemersbestand toetreden. Maar bij de overige vangnetters is het vangnetterschap op zich een indicatie van een zwakke arbeidsmarktpositie of van een voorkeur voor een losse binding met de arbeidsmarkt. Werklozen en een (onbekend) deel van de flexwerkers (incl. uitzendkrachten) behoren tot degenen met een zwakke positie. Zij vormen een groep met een verhoogde kwetsbaarheid voor gezondheidsproblemen en langdurige werkloosheid. Vangnetters hebben dan ook een hoger risico op ziekteverzuim en WAO/WIA instroom dan reguliere werknemers. Hun relatieve kwetsbaarheid is een eerste mogelijke verklarende factor voor dit hogere risico. Een tweede factor is de afwezigheid van een werkgever en de prikkels waaraan werkgevers en werknemers bij ziekteverzuim blootstaan. De prikkels waaraan werknemers en hun werkgevers blootstaan zijn bij vangnetters zo goed als afwezig. Daarbij komen de belemmeringen die UWV ondervindt in de uitvoering van de arborol. Op basis van deze overwegingen veronderstellen wij dat vangnetters op de volgende domeinen verschillen van werknemers: ongunstiger demografische kenmerken (bijvoorbeeld vaker ongehuwd, vaker een ongunstige etnische achtergrond); slechtere gezondheidstoestand, waarbij het overigens onduidelijk is of de banen waarin vangnetters werken de gezondheid negatief beïnvloeden, dan wel een relatief slechte gezondheid leidt tot een kwetsbaarder positie op de arbeidsmarkt en een verhoogde kans op vangnetterschap; zwakkere arbeidsmarktpositie (en, bij gebrek aan baan/werkgever, het ontbreken van hervattingsmogelijkheden); moeizamer verzuimbegeleiding, vanwege de door informatiegebrek bemoeilijkte arborol en omdat het UWV alleen het tweede spoor kan gebruiken. In dit deel van het boek gaan we na, in hoeverre de langdurig zieke vangnetters verschillen van langdurig zieke reguliere werknemers. Hierbij wordt een beeld geschetst van verschillen tussen de groepen 10 maanden na ziekmelding. 3 Tussenstand verbetering Arborol UWV, Nota van bevindingen, IWI, Den Haag, september

7 2 LANGDURIG ZIEKE VANGNETTERS EN WERK NEMERS VERGELEKEN In dit hoofdstuk laten we zien in hoeverre langdurig zieke uitzendkrachten verschillen van overige groepen langdurig zieke vangnetters en langdurig zieke werknemers. Uitgangspunt hierbij vormen de antwoorden die de langdurig zieke vangnetters en werknemers hebben gegeven op de vragen van de eerste enquête. We vergelijken dus negenmaands zieke vangnetters en werknemers 10 maanden na ziekmelding. We vergelijken deze groepen op de volgende vier domeinen: Demografische kenmerken; Gezondheid; Arbeidsmarktpositie; Begeleiding naar werk. De meest kenmerkende verschillen per domein lichten we toe in een figuur of een tabel. 2.1 Demografische kenmerken Als eerste kijken we naar verschillen wat betreft de leeftijdsopbouw (zie onderstaande tabel). Tabel 2.1 Leeftijdsopbouw van negenmaandszieken Uitzendkrachten Werklozen Eindedienstverbander Werknemers t/m 24 jaar jaar jaar jaar jaar of ouder Totaal In tabel II.2.1 zien we dat langdurig zieke uitzendkrachten in vergelijking met overige groepen vangnetters en werknemers relatief jong zijn: 36% van de negenmaandszieke uitzendkrachten is tussen de 15 en 35 jaar. Langdurig zieke werklozen zijn juist weer relatief oud; 34% is ouder dan 55 jaar. De groep langdurig zieke eindedienstverbanders lijkt qua leeftijdsopbouw nog het meeste op de groep langdurig zieke werknemers; 48% is ouder dan 45 jaar tegenover 55% van de langdurig zieke werknemers. Bij uitzendkrachten is dit percentage een stuk lager (35%) en bij werklozen juist weer een stuk hoger (65%). Figuur II.2.1 laat zien dat langdurig zieke uitzendkrachten relatief vaak (32%) van nietwesterse afkomst zijn. Bij werknemers is dit aandeel meer dan twee keer zo laag (13%). Werklozen en eindedienstverbanders liggen tussen deze twee uitersten in (26% en 22%). 33

8 Figuur 2.1 Etniciteit van negenmaandszieken 100% 80% % 40% % 0% Uitzendkrachten Werklozen Einde dienstverbanders Werknemers Autochtoon Allochtoon Sekse Het percentage vrouwen die langdurig ziek zijn heeft zowel bij vangnetters als bij werknemers de overhand (54% en 55%). In de groep vangnetters zijn echter wel verschillen waar te nemen. Zo zijn uitzendkrachten minder vaak vrouw (48%) en zijn de eindedienstverbanders juist weer vaker vrouw dan gemiddeld (57%). Opleiding Verder stellen we vast (niet in een grafiek weergegeven) dat langdurig zieke vangnetters niet veel lager zijn opgeleid dan werknemers: 28% van de vangnetters heeft niet meer dan een opleiding op vmbo niveau tegenover 27% van langdurig zieke reguliere werknemers. Langdurig zieke uitzendkrachten zijn in vergelijking met de overige vangnetters relatief laag opgeleid, 38% van de langdurig zieke uitzendkrachten heeft niet meer dan een opleiding op vmbo niveau. Laagopgeleiden zijn dus oververtegenwoordigd onder langdurig zieke uitzendkrachten. Huishoudsamenstelling Wat betreft huishoudsamenstelling zien we dat langdurig zieke werknemers vaker gehuwd of samenwonend zijn dan vangnetters. Bijna driekwart van de langdurig zieke werknemers deelt een huishouden tegenover 61% van de vangnetters. Op dit kenmerk wijken de uitzendkrachten eveneens meer af van de andere groepen vangnetters. Onder de werklozen is 64% gehuwd/samenwonend en onder de eindedienstverbanders 58%, terwijl dit percentage bij uitzendkrachten 53% is. Het relatief grote aantal alleenstaanden houdt verband met de jongere gemiddelde leeftijd van de uitzendkrachten. 34

9 Langdurig zieke werknemers zijn vaker hoofdkostwinner (61 %) dan vangnetters. Van de vangnetters is 55% van de eindedienstverbanders, 52% van de werklozen en 50% van de uitzendkrachten hoofdkostwinner. Het netto persoonlijke inkomen De inkomenspositie van werknemers is een stuk beter dan die van vangnetters. Waar werknemers een modaal inkomen hebben tussen de tot netto per maand, hebben vangnetters een modaal inkomen van minder dan Van de vangnetters hebben uitzendkrachten de slechtste inkomenspositie. Tabel 2.2 Netto persoonlijk inkomen Uitzendkrachten Werklozen Eindedienstverbander Werknemers Minder dan euro tot euro tot euro tot euro euro of meer Totaal Gezondheidskenmerken Vergeleken met langdurig zieke werknemers ervaren langdurig zieke vangnetters hun gezondheid vaker als slecht (gemiddeld 34% tegenover 14%). Dit zien we in figuur II.2.2 Binnen de groep vangnetters zijn uitzendkrachten iets positiever over hun gezondheid dan de andere twee vangnetgroepen: 15% van de uitzendkrachten beoordeelt zijn gezondheid als goed, tegenover slechts 9% van de werklozen en 13% van de eindedienstverbanders. 35

10 Figuur 2.2 Gezondheidsperceptie bij 10 maanden na ziekmelding 100% 14 80% % 54 40% % 0% Uitzendkrachten Werklozen Einde dienstverbanders Werknemers Goed Gaat wel /matig Slecht Tabel II.2.3 laat zien dat langdurig zieke eindedienstverbanders bij ziekmelding vaker psychische klachten hebben dan de andere groepen (28% tegenover 24% van de werknemers en werklozen en 20% van de uitzendkrachten). Langdurig zieke uitzendkrachten hebben bij ziekmelding juist veel vaker fysieke klachten (37%). Fysieke klachten zijn klachten van de ledematen of het bewegingsapparaat, inclusief RSI. Overspannenheid, burn out en andere psychische klachten, zoals depressiviteit, vormen de groep psychische klachten. Langdurig zieke werklozen hebben bij ziekmelding ets vaker dan de andere drie groepen zowel fysieke als psychische klachten. Het aandeel ligt bij deze groep op 14%; bij de overige groepen is dit 12%. Tabel 2.3 Type klachten bij 10 maanden na ziekmelding Uitzendkrachten Werklozen Eindedienstverbander Werknemers Overige klachten Fysieke klachten Psychische klachten Fysieke en psychische klachten Co morbiditeit Van de vangnetters melden werklozen het vaakst meerdere gezondheidsklachten bij ziekmelding (49% geen tabel). Van de eindedienstverbanders heeft 47% zich ziek gemeld met meerdere gezondheidsklachten en bij uitzendkrachten is dit 40%. Bij langdurig zieke 36

11 werknemers komt minder vaak co morbiditeit voor: 32% meldt dat ze bij ziekmelding meerdere gezondheidsklachten hadden. Duur van de klachten Bij langdurig zieke vangnetters is eveneens vaker sprake is van een langdurige klachtenhistorie. Volgens figuur II.2.3 meldt 61% van de werknemers vóór ziekmelding klachten te hebben ondervonden, terwijl dit bij de vangnetgroepen tussen de 68% en 805 ligt. Zo zien we dat onder de werklozen 80% aangeeft voor ziekmelding al klachten te hebben ondervonden. Ook geeft een relatief groot deel van de werklozen (58%) aan langer dan een jaar voor ziekmelding al klachten te hebben ondervonden. Dit komt overeen met de constatering van UWV dat langdurig zieke WW ers vaker dan andere vangnetgroepen een AO verleden hebben. Figuur 2.3 Duur van de klachten vóór ziekmelding 100% 80% % % % % Uitzendkrachten Werklozen Einde dienstverbanders Werknemers geen 0 tot 6 maanden 6 tot 12 maanden Ja langer dan een jaar 2.3 Arbeidsmarktpositie De arbeidsmarktpositie van vangnetters is zwakker dan die van reguliere werknemers omdat bij de vangnetters de werkgever ontbreekt. Hierdoor ontbreekt eveneens de mogelijkheid om het werk te hervatten op het eerste spoor. Vangnetters zijn dus genoodzaakt om minimaal één werkhervattingspoging te ondernemen bij een nieuwe werkgever, wat een hogere drempel oplevert. In figuur II.2.4 zien we dat vangnetters in de 10 maanden na ziekmelding veel minder vaak een werkhervattingspoging hebben ondernomen dan werknemers (tussen 7 en 27% tegenover 77% van de werknemers). Binnen de vangnetpopulatie is het de groep werklo 37

12 zen die het minst vaak (7%) een werkhervattingspoging onderneemt. Dit is niet verassend omdat WW ers van de vangnetgroep de grootste afstand tot de arbeidsmarkt hebben; ze waren voor ziekmelding immers ook niet aan het werk. Figuur 2.4 Werkhervattingspoging tussen 0 en 10 maanden na ziekmelding 100% % 60% % % 23 0% Uitzendkr Werklozen Einde dienstverbanders Werknemers Nee Ja Aangezien vangnetters veel minder vaak een werkhervattingspoging hebben ondernomen, is het niet verassend dat deze groep tien maanden na ziekmelding ook veel minder vaak geheel of gedeeltelijk aan het werk is. Het aandeel van de langdurig zieke vangnetters dat geheel of gedeeltelijk aan het werk is ligt tussen de 6 en 24% tegenover 66% van de reguliere werknemers. Van de vangnetgroep zijn eindedienstverbanders relatief het vaakst geheel of gedeeltelijk aan het werk en de WW ers het minst vaak. Dit komt overeen met de verhoudingen tussen de vangnetgroepen die een werkhervattingspoging hebben gedaan. 38

13 Figuur 2.5 Werkstatus bij 10 maanden 100% 80% % 94 40% % 35 0% Uitzendkrachten Werklozen Einde dienstverbanders Werknem ers Niet aan het werk (Deels) aan het werk Aan de negenmaands zieke vangnetters en werknemers is gevraagd of ze verwachten dat hun gezondheid het in de toekomst het toelaat om weer volledig aan het werk te komen. Deze variabele is een combinatie van een verwachting ten aanzien van de gezondheid als van de arbeids(markt)mogelijkheden. Figuur II.2.6 toont de verdeling van deze verwachting bij 10 maanden. Opvallend is dat langdurig zieke werknemers en uitzendkrachten bijna even vaak aangeven (51% en 52%) dat ze verwachten dat hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. Ten opzichte van de overige groepen vangnetters is het aandeel van de uitzendkrachten hoog: slechts 30% van de werklozen en 42% van de eindedienstverbanders meent dat hun gezondheid het toelaat om in de toekomst weer volledig te werken. Uitzendkrachten zijn dus na negen maanden ziekte relatief optimistisch ten aanzien van hun werkhervattingsmogelijkheden. 39

14 Figuur 2.6 Verwachting ten aanzien van werkhervattingsmogelijkheden bij 10 maanden Uitze ndkr Werklo ze n E ind e die ns tverb and ers Werknem ers Ja Nee Naast medische belemmeringen kunnen ook niet medische belemmeringen meespelen in het ziekteproces en de werkhervatting beïnvloeden. Langdurig zieke vangnetters geven veel vaker dan langdurig zieke werknemers aan (tussen 46% en 68% tegenover 24%) dat niet medische omstandigheden een volledige werkhervatting belemmeren (niet in een figuur). Het gaat hier om verschillende soorten privéproblemen zoals de zorg voor partner of kinderen, relatieproblemen, te oud zijn, rouwverwerking, te weinig werkervaring en juridische procedures. Vergeleken met de overige groepen vangnetters geven werklozen veel vaker aan dat dergelijke omstandigheden hun werkhervatting belemmeren: 62% van de langdurig zieke werklozen ervaart zulke belemmeringen. Onder de eindedienstverbanders is dit 48% en onder uitzendkrachten 46%. Verder stellen we vast (geen grafiek) dat uitzendkrachten minder vaak rapporteren dat ze een conflict hadden met of bij hun werkgever (uitzendbureau) voor ziekmelding dan reguliere werknemers en overige vangnetters. Slechts 5% van de uitzendkrachten meldt dat er sprake was van een conflict tegenover 18% van de werknemers en 25% van de eindedienstverbanders. 2.4 Begeleiding Waar de werkgever langdurig zieke werknemers begeleid naar werk, vervult UWV deze rol voor vangnetters. Eerder gaven we aan dat de rol voor UWV bemoeilijkt wordt doordat er geen werknemer werkgever relatie is en omdat vangnetters sowieso al een zwakkere arbeidspositie hebben. 40

15 Figuur II.2.7 laat zien dat werknemers in de eerste negen maanden na ziekmelding veel vaker begeleiding hebben gehad van hun werkgever (86%) dan vangnetters van UWV. Het verschil ligt rond de 38 procentpunt. 49% van de langdurig zieke eindedienstverbanders geeft aan in de tien maanden na ziekmelding op werk gerichte begeleiding te hebben ontvangen van UWV, CWI of een door UWV gecontracteerd re integratiebedrijf. Het aandeel onder uitzendkrachten en werklozen is nagenoeg gelijk aan dat van de eindedienstverbanders. Figuur 2.7 Begeleiding van vangnetters door UWV en werknemers door de werkgever 10 maanden na ziekmelding 100% 90% 14 80% 70% % 50% 40% 86 30% 20% % 0% werklozen uitzendkrachten flexwerkers werknemers begeleiding werkgever/uwv Ge en begeleiding werkge ver/uwv In het poortwachterprotocol staat vermeld dat voor langdurig zieke werknemers en vangnetters een plan van aanpak gemaakt moet worden. Het aandeel langdurig zieke vangnetters dat rapporteert dat er voor hen een plan van aanpak is gemaakt ligt veel lager dan bij de langdurig zieke werknemers. Dit zien we in Figuur II.2.8. Van de werknemers geeft 63% aan dat er een plan van aanpak gemaakt is; bij vangnetters ligt dit tussen 18 (werklozen) en 28% (uitzendkrachten). Daarbij zijn vangnetters vaker in het ongewisse of er al dan niet een plan van aanpak is gemaakt: 19% van de uitzendkrachten weet het niet, 21% van de eindedienstverbanders en werklozen tegenover 8% van de werknemers. 41

16 Figuur 2.8 Plan van aanpak door UWV/bedrijfsarts gemaakt 100% % 29 60% 40% % % Uitzendkrachten Werklozen Einde dienstverbanders Werknemers Ja Nee Weet niet Begeleidingsactiviteiten Verder stellen we vast (niet grafisch weergegeven) dat er voor vangnetters minder vaak activiteiten in gang worden gezet (scholing therapie etc.) om de arbeidscapaciteit te versterken: slechts 38% van de vangnetters geeft aan dat er voor hen dergelijke activiteiten in gang gezet tegenover 56% van de werknemers. Vangnetters nemen daarnaast veel minder vaak zelf het initiatief voor capaciteitsversterkende activiteiten: slechts 32% van de vangnetters is hiertoe de initiatiefnemer. Onder de werknemers bedraagt dit 43%. Tussen vangnetters is eveneens een verschil. Eindedienstverbanders nemen veel vaker het initiatief (38%) dan uitzendkrachten en werklozen (29%) Bij 47% van de werknemers is de werkgever of de arbodienst de initiatiefnemer. Deze mogelijkheden zijn bij de vangnetgroepen bijna volledig afwezig. Voor de WW ers en uitzendkrachten is in het gros van de gevallen (48% en 40%) UWV de initiatiefnemer voor overige activiteiten. 2.5 Bepalende verschillen (discriminantanalyse) Verschillen tussen langdurig zieke vangnetters en werknemers Aan de hand van een zogenoemde discriminantanalyse onderzoeken we welke van de hiervoor behandelde variabelen het meest onderscheidend zijn tussen vangnetters en reguliere werknemers. We selecteren 13 variabelen die een indicatie vormen van de vier in paragraaf 2.5 onderscheiden gebieden. Het demografische gebied wordt geïndiceerd door inkomen, opleiding burgerlijke staat, leeftijd en etniciteit; de gezondheid door de gezondheidsperceptie, de duur van de klachten voor ziekmelding, het type klachten bij 42

17 ziekmelding (psychisch of fysiek) en de verwachting over toekomstige werkhervatting; de arbeidsmarktpositie door de duur van het arbeidsverleden en door de aanwezigheid van andere factoren (dan gezondheidsbeperkingen) die werkhervatting belemmeren, zoals zorgtaken, relatieproblemen, weinig werkervaring of onvoordelige financiële gevolgen; en tenslotte de vraag of men verzuimbegeleiding heeft ontvangen. Het niet krijgen van begeleiding, het noemen van andere belemmerende factoren en het hebben van een laag persoonlijk netto inkomen zijn sterk onderscheidend voor het verschil tussen vangnetters en reguliere werknemers. Deze factoren wegen dus zwaarder dan de (slechtere) gezondheidsperceptie. De dominantie van deze niet medische, sociaaleconomische factoren wordt nog eens bevestigd door de zelfstandige invloed van een kort arbeidsverleden en het behoren tot een etnische minderheid als onderscheidende factoren. Een slechte ervaren gezondheid en het gebrek aan vertrouwen in een mogelijke werkhervatting zijn weliswaar van zelfstandige betekenis voor het verschil tussen vangnetters en werknemers, maar de hier gevonden uitkomst suggereert dat zelfs als een negen maanden zieke zijn gezondheid als goed percipieert en begeleiding ontvangt, de aanwezigheid van andere factoren die werkhervatting belemmeren, van een laag inkomen, van een kort arbeidsverleden, allochtoon zijn en geen partner hebben, niettemin erop duiden dat hij in de situatie verkeert van een vangnetter en dus een sterk verhoogde kans heeft tot het einde van de wachttijd voor de WIA te blijven verzuimen. Verschillen tussen vangnetters Vangnetter is, zoals beschreven in paragraaf 1.1, een verzamelbegrip voor de werkgeverloze zieken. Omdat in dit begrip verschillende groepen samengeraapt worden is het te verwachten dat er binnen deze groepen onderscheid is wat betreft demografische kenmerken, maar ook wat betreft gezondheid(perceptie) en werkhervatting. Om na te gaan wat de meeste onderscheidende kenmerken zijn tussen vangnetters onderling voeren we wederom een discriminantanalyse uit. Ditmaal bekijken we de verschillen tussen werklozen en de andere vangnetters (eindedienstverbanders en uitzendkrachten). Langdurig zieke werklozen onderscheiden zich het meest van andere langdurig zieke vangnetters qua leeftijd. Waar de gehele groep vangnetters zich door een lagere leeftijd onderscheidt van de groep langdurig zieke werknemers, zien we dat leeftijd ook weer een sterk onderscheidend vermogen heeft tussen langdurig zieke werklozen en de overige vangnetters. Wanneer iemand ouder is, is de kans groter dat deze persoon een langdurig zieke werkloze is. Werklozen zijn daarbij gemiddeld ook ouder dan langdurig zieke werknemers. Dit onderscheidende effect wordt voor de totale groep vangnetters echter verdrukt door de relatief jonge groep uitzendkrachten. Naast leeftijd hebben gezondheidsvariabelen als de verwachting ten aanzien van de werkhervatting en gezondheidsperceptie een onderscheidend vermogen. Langdurig zieke vangnetters die niet verwachten in de toekomst het werk volledig te kunnen hervatten en die de gezondheid niet als goed percipiëren behoren eerder tot de groep langdurig zieke werknemers dan tot de andere vangnetters. Dit geldt ook voor vangnetters die andere, niet medische, belemmeringen ervaren ten aanzien van de werkhervatting. Daarnaast speelt het hebben van een partner, een lage opleiding en het hebben van fysieke klachten een onderscheiden rol. Deze factoren hebben echter een minder grote invloed. 43

18 3 CONCLUSIE Vangnetters vormen een kwetsbare groep De resultaten uit de hier voorgaande analyses herbevestigen het beeld dat vangnetters in vele opzichten een kwetsbare groep vormen. Het gaat hier uitsluitend om de groep zonder werkgevers, te weten werklozen, uitzendkrachten en eindedienstverbanders. Twee omstandigheden zijn kenmerkend voor deze groep vangnetters. Ze hebben voor of na ziekmelding, of na afloop van een tijdelijk dienstverband geen werkgever die het loon doorbetaalt, het verzuim begeleidt en de een directe werkhervattingsplek biedt. Daarnaast heeft deze groep, en dan met name de uitzendkrachten, een zwakke sociaaleconomische positie. Geen werkgever De gevolgen van het niet hebben van een werkgever zijn het krijgen van minder begeleiding en het ontbreken van directe hervattingsmogelijkheden. In de eerste negen maanden na ziekmeldingen krijgen werknemers veel vaker begeleiding van hun werkgever, dan vangnetters van UWV. Iets minder dan de helft van de vangnetters krijgt begeleiding tegenover ruim driekwart van de werknemers. Tussen vangnetgroepen is nauwelijks verschil. Vangnetters hebben tien maanden na ziekmelding veel minder vaak een werkhervattingspoging ondernomen en zijn daarom ook veel minder vaak deels of geheel aan het werk. Van de vangnetgroep zijn eindedienstverbanders relatief het vaakste geheel of gedeeltelijk aan het werk (27%) en de WW ers het minst vaak (7%). Deze aandelen vallen echter in het niet in vergelijking met de langdurig zieke werknemers (77%). Opmerkelijk is dat de verwachting van vangnetters ten aanzien van de werkhervattingmogelijkheden een stuk minder ver van die van de werknemers vandaan ligt.; uitzendkrachten zijn zelf iets positiever dan werknemers (52% versus 51%). De eindedienstverbanders en de werklozen zijn echter minder positief gestemd; respectievelijk 42% en 30% denkt hun gezondheid het in de toekomst het toelaat om weer volledig aan het werk te komen. Zwakke sociaal economische positie De zwakke sociaal economische positie van vangnetters kenmerkt zich door een lager opleidingniveau, een lager inkomen en het vaker behoren tot een etnische minderheidsgroep. Uitzendkrachten hebben de zwakste sociaal economische positie van alle vangnetters. Daarnaast hebben vangnetters een korter arbeidsverleden en noemen ze vaker andere omstandigheden als de privésituatie, de leeftijd of het gebrek aan werkervaring als belemmering om weer aan het werk te gaan. Zo geeft 55% van de langdurig zieke vangnetters aan last te hebben van dergelijke belemmerende omstandigheden, tegen 24% van de langdurig zieke werknemers. Werklozen benoemen het vaakste belemmerende omstandigheden buiten de gezondheid die de werkhervatting belemmeren. 44

19 Slechte gezondheid Vangnetters percipiëren hun gezondheid vaker slecht dan werknemers. Tien maanden na ziekmelding geeft 37% van de vangnetters aan dat hun gezondheid slecht is, tegenover 14% van de reguliere werknemers. Werklozen percipiëren hun gezondheid vaker als slecht dan de andere typen vangnetters (42%). Daarnaast hebben vangnetters een langere klachtenhistorie en melden ze vaker meerdere gezondheidsklachten bij ziekmelding. Onderscheidende factoren Vangnetters onderscheiden zich op een aantal factoren van werknemers. De meest onderscheidende factoren blijken een laag inkomen, het ontbreken van begeleiding en de aanwezigheid van andere, niet medische, factoren die de werkhervatting belemmeren. De als slecht ervaren gezondheid tien maanden na ziekmelding en de negatieve verwachting ten aanzien van de werkhervattingmogelijkheden, maar het onderscheidende effect van deze factoren is minder sterk. Onderscheidend, maar van minder belang, zijn de etniciteit (vangnetters zijn vaker allochtoon), het hebben van een kort arbeidsverleden, het ontbreken van een partner en de lage opleiding. Daarnaast zijn vangnetters jonger, en hebben ze vaker psychische en fysieke klachten. Aangezien de groep vangnetters geen homogene groep is zijn tevens de meest onderscheidende kenmerken tussen werklozen en andere vangnetters onderscheiden. Langdurig zieke werklozen onderscheiden zich van de andere vangnetters met een hogere leeftijd. Daarnaast zijn de negatieve verwachting ten aanzien van werkhervattingmogelijkheden, de aanwezigheid van andere belemmering en de slechte gezondheidsperceptie een onderscheidende factor. In mindere mate geldt dit voor het hebben van een partner, het hebben van fysieke klachten en het lage opleidingsniveau. 45

20 BIJLAGE DISCRIMINANTANALYSE Discriminantanalyse vangnetters (=1) versus reguliere werknemers Variabelen Gestandaardiseerde coëfficiënten Inkomen (oplopend) 0,64** Begeleiding door de werkgever (voor werknemers) of door UWV (voor 0,50** vangnetters) (1=ja) Andere_belemmeringen (1=ja) 0,49** Gezondheidsperceptie (1=goed) 0,36** Verwachting t.a.v. werkhervattingsmogelijkheden 0,33** (1=ja is mogelijk) Etniciteit (1=allochtoon) 0,24** Arbeidsverleden in klassen 0,23** Opleiding (1=geen startkwalificatie) 0,20** Burgerlijke staat (1=wel een partner) 0,20** Fysieke klachten (1=ja) 0,13** Leeftijd (5 klassen) 0,13** Psychische klachten (1=ja) 0,06** Al langer gezondheidsklachten voor ziekmelding 0,05* * significant met 95% betrouwbaarheid ** significant met 99% betrouwbaarheid In de tabel zijn de variabelen weergegeven die meegenomen zijn in de analyse. Gestandaardiseerde coëfficiënten liggen altijd tussen 1 en +1. Een negatief teken betekent dat vangnetters vaker de lage waarde van de betreffende variabele scoren dan werknemers en vice versa. 46

21 Discriminantanalyse tussen WW ers (=1) en overige vangnetters Variabelen Gestandaardiseerde coëfficiënten Leeftijd in 2007 in 5 categorieën 0,82** Verwachting ten aanzien van werkhervattingsmogelijkheden (1=ja is mogelijk) 0,52** Andere_belemmeringen (1=ja) 0,33** Gezondheidsperceptie (1=goed) 0,30** Burgerlijke staat (1=wel een partner) 0,20** Opleiding (1=hoger dan vmbo) 0,17* Fysieke klachten (1=ja) 0,14** Arbeidsverleden in klassen 0,09 Begeleiding (1=ja) 0,07 Psychische klachten (1=ja) 0,06 Inkomen (oplopend) 0,05 Etniciteit (1=allochtoon) 0,02 Al langer gezondheidsklachten voor ziekmelding 0,00 * significant met 95% betrouwbaarheid ** significant met 99% betrouwbaarheid 47

22