Robotica ASML met Turtle-5k-team naar Robocup VDL-team mikt op WK Robotarmen slachten varkens Industrieel Ros in opkomst

Transcriptie

1 8 29 november februari 2014 Agio over NTS-deal We spelen in één klap in de eredivisie van de hightech Europese hightech in China Chinezen hebben nog te weinig oog voor kwaliteit Robotica ASML met Turtle-5k-team naar Robocup VDL-team mikt op WK Robotarmen slachten varkens Industrieel Ros in opkomst

2 Call for proposals The 2nd edition of High-Tech Systems is aiming at an international audience, with an explicit focus on international collaboration in high-tech research, development and product engineering. All researchers, industrial professionals and other stakeholders in mechatronics and high-end engineering are invited to submit proposals for presentations. The technical conference will have a strong focus on the following lead themes: The conference session for technical management and decision makers will contain condensed inspiring pitches about additive manufacturing, Industry 4.0, co-development in the Eindhoven-Aachen-Louvain (ELA) triangle, and international business experiences. Apart from this call for proposals the organisation intents to invite companies and high-tech professionals to present industrial cases at the conference. A proposal (in plain English text) should contain: title of the presentation; abstract of the presentation (max. 300 words); name of the presenter, job title, employer; short bio of the presenter (max. 100 words); hi-res portrait picture of the presenter (JPG file, min. 100 kbyte); contact address and (mobile) phone number. Agro & food Design and modelling Semiconductor equipment System architecture Value engineering Robotics From your proposal, it should be clear: what the subject of your presentation is and why you think this is relevant for the conference; what you are going to present: an idea, a design, experiences in applying the design, et cetera. The conference language is English. An independent programme committee consisting of experts from academia and industry will be involved in evaluating the submissions. Please send your proposals to Alexander Pil (alexander@techwatch.nl). Submission deadline is 1 December High-Tech Systems, formally known as Hightech Mechatronica, is the result of a successful collaboration of Techwatch (publisher of Mechatronica&Machinebouw and Bits&Chips), the Dutch Society for Precision Engineering, Brainport Industries and the Enterprise Europe Network. High-Tech Systems had over hundred organisations participating in 2013 and is supported by a broad group of industry and government consortia. 7 and 8 May 2014 Congrescentrum 1931 Brabanthallen s-hertogenbosch The Netherlands

3 COLUMN Alexander Pil is hoofdredacteur van Mechatronica&Machinebouw. Visie op vision 3D is het gesprek van de dag in vision Sinds George Devol in de jaren zestig een patent kreeg voor de eerste programmeerbare robot, zijn robots gemeengoed in productieomgevingen. Tenminste, als je kijkt naar robotarmen voor bijvoorbeeld het lassen van auto-onderdelen of deltarobots die razendsnel koekjes van de lopende band pakken. Autonome, loslopende robots zijn een stuk uitzonderlijker. Robots die samenwerken met mensen zijn helemaal op één hand te tellen. Robots worden op dit moment vooral ingezet voor de relatief makkelijke klusjes. Daarmee wil ik niet zeggen dat de bewegingen en besturing van een lasrobot simpel zijn, maar het is repetitief, goed gedefinieerd werk. De technologie komt echter steeds dichter bij het punt dat robots ook de zeer complexe, continu veranderende taken kunnen behappen. Dat is natuurlijk begonnen met de toevoeging van allerlei sensoren. Daarmee kom je een heel eind. Echt spannend wordt het als je intelligente 3D vision in de mix gooit. De camera s en de beeldverwerkingssoftware zijn tegenwoordig al zo ver dat robots kunnen inspelen op een wisselende omgeving en niet van slag raken als hun taak plotseling verandert. De uitdaging is nu om robots in te passen in bestaande processen, om ze naast een lijn te zetten zonder de normale gang van zaken te verstoren. In de visionwereld is 3D het gesprek van de dag. Dat bleek onder meer op de Vision Expert Day vorige week in Eindhoven. Veel Belgische en Nederlandse bedrijven sleutelen aan automatiseringssystemen die gebruikmaken van 3Dcamera s. Daarbij dingen verschillende technologieën naar de hand van de ontwikkelaars. Eerder dit jaar kwam er een nieuwe technologie op de markt die kort gezegd een verbeterde versie is van stereoscopie. Zeer geschikt voor robottoepassingen, als we Koenraad Van de Veere van distributeur Phaer mogen geloven. Hij constateert een opvallende discrepantie tussen de Belgische en de Nederlandse markt. Bij de zuiderburen zijn er al heel wat visionintegratoren mee aan de slag. Bij de noorderburen is het opvallend stil. Dat zou natuurlijk kunnen komen omdat de Belg Van de Veere in eigen land beter de weg weet, maar volgens hemzelf is er meer aan de hand. Ook omdat hij in het verleden zo n zelfde trend heeft gezien bij de invoering van digitale (Firewire-)interfaces voor visioncamera s. Mechatronica&Machinebouw deed navraag bij een aantal Belgische en Nederlandse visionspecialisten. Zeker geen statistisch onderbouwd onderzoek (en ongegeneerd generaliserend) maar het leverde wel een paar opvallende antwoorden op. De Belgen wijzen op de verschillende ontwikkelbenaderingen. Zij zouden nieuwe technologie sneller adopteren, terwijl Nederlanders pas instappen als ze daarvoor een aantal partners hebben gevonden. Nederlanders zouden langer vasthouden aan bewezen oplossingen en dus ook niet zo snel van visiontechnologie veranderen. Don t shoot a winning horse, zoals een van de respondenten het Nederlandse credo omschreef. Ook wijzen de Belgen op een mogelijk kennisverschil. 3D vision mag dan al goede performance leveren, het is zeker niet makkelijk om het aan de praat te krijgen. De algoritmes zijn veel complexer dan in 2D, waardoor ontwikkelaars flink in de wiskunde moeten duiken. Nederlanders zouden wellicht iets minder bedreven zijn om die software te produceren en er dus ook liever niet aan beginnen. Nederlandse partijen zeggen dat ze sceptisch naar de nieuwe 3D-camera kijken. Eerst zien, dan geloven. Ze overwegen de nieuwe technologie wel. Bij een brainstorm voor nieuwe projecten komt ze inmiddels steevast op het bord als potentiële oplossing. Tot nu toe heeft een van de andere opties echter steeds gewonnen. Feit is dat Nederland zeker niet achterloopt als het gaat om 3D vision. De Wageningen Universiteit onderzoekt bijvoorbeeld oogstrobots die met 3D-camera s bepalen waar de rijpe groente hangt en TNO kan met zijn 3D-algoritmiek in CC-tv-beelden een knuffel van een wurgpoging onderscheiden. Ook de robotvoetballers van Tech United zouden zonder 3D-systeem nooit de goal kunnen vinden. Belangrijker dan soebatten wie er voorop ligt of wie er eerder met nieuwe technologieën begint, is dat iedereen Belgen en Nederlanders moeten kijken naar het toegepaste visiononderzoek op de universiteiten in de Benelux, vindt Van de Veere. Daar komt immers de technologie van de toekomst vandaan. Helemaal goed zou het zijn als we dat onderzoek afstemmen op wat er in de regio nodig is. Als we de knapste koppen in vision bij elkaar steken, dan kan de Benelux zich goed op Europese en wereldschaal positioneren en meesurfen op de Industrie 4.0- golf. Robots zullen in die filosofie niet klassiek in een kooi hun werk doen, maar voortdurend hun omgeving in de gaten moeten houden. Bij uitstek een klusje voor 3D vision. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 3

4 8 13 Nieuws Agio neemt NTS op in familie Agio heeft de helft van de NTS-aandelen overgenomen. Een opvallende stap van de sigarenmaker uit Duizel. Topman Jonas Wintermans geeft tekst en uitleg. Word ook abonnee Mechatronica&Machinebouw is hét magazine voor de machine- en systeembouw in Nederland en België. In dit vakblad staan nieuws, trends en achtergronden over mechatronische systemen en machinebouw centraal. Wilt u ook niets missen op dit gebied? Dan mag een abonnement op het blad Mechatronica&Machinebouw en/of de nieuwsbrief niet ontbreken. Voor meer informatie en aanmelden gaat u naar 18 Reportage China gaat van iedereen winnen Mechatronica&Machinebouw bezocht een serie Europese hightechbedrijven in Shanghai en het nabijgelegen Suzhou. Een verslag over kansen en hindernissen. 4 MECHATRONICA&MACHINEBOUW 4

5 INHOUD 25 Interview Met wiskunde de wereld verbeteren Comsol-CEO Svante Littmarck wil met zijn tooling voor multifysische modellering efficiëntere verbranding en energiebesparingen mogelijk maken. OPINIE 3 Visie op vision Alexander Pil 11 Met de billen bloot Twan Smetsers 17 Hoe kom ik uit een crisis op mijn werk? Jaco Friedrich NIEUWS 7 Kort nieuws 9 TDC vult tabakszakken met Beckhoff-technologie 13 Agio neemt NTS op in familie 16 Robothandjes en 3D-metingen REPORTAGE 18 China gaat van iedereen winnen INTERVIEW 25 Met wiskunde de wereld verbeteren THEMA ROBOTICA 28 ASML eerste eigenaar Turtle-5k-robotvoetbalteam 33 VDL blaast robotvoetbalteam nieuw leven in 37 Robotarmen Yaskawa geven MPS meer bewegingsvrijheid 40 Flexibele robotica binnen handbereik door Ros-Industrial 43 Autonome robots ondersteunen hulpverleners bij ramp 45 NTS innoveert in apothekersrobotica 47 Robotontwikkeling succesvoller met modelgebaseerd design 50 Zijn zwermen van robots nabij? 28 Thema ASML eerste eigenaar Turtle-5k-robotvoetbalteam ACE en de TUE sleutelen aan een betaalbare variant van de dure Turtle-voetbalrobots. ASML gaat volgend jaar met zo n Turtle-5k-team naar het WK. FOCUS 53 Lenze herontwerpt transmissiesystemen 54 Hightech in revisie 56 Productnieuws EN VERDER 58 Eventagenda 59 Cursusagenda 62 Fedactueel 66 Kompas 67 Colofon MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 5

6 Focus Innovate Simplify We help you focus on your core business activities We help you take the lead and keep it We help you reduce the complexity of your business Focus, Innovate, Simplify For over 65 years, Frencken Europe has been serving an international client base in the medical, semiconductor, analytical and industrial automation markets. We enable our customers to speed up their innovation, simplify their processes and focus on their core activities, by offering design, development, and complete production of complex and advanced modules and products, based on precision mechanics, electronics and software. Frencken Europe manufactures many high precision machined parts in house and maintains a world wide supplier base for optimum cost and fl exibility. Frencken Europe s parent company, Frencken Group Ltd, is listed in Singapore. The Group has a global presence, with production sites in Europe, Asia and the USA.

7 KORT NIEUWS Instrumentatie Orderniveau Fei nog nooit zo hoog In het derde kwartaal heeft Fei voor 251 miljoen dollar aan bestellingen binnengekregen. Dat is een record voor de ontwikkelaar van elektronenmicroscopen. Vorig jaar stopte de teller op 223 miljoen dollar en in het tweede kwartaal dit jaar kwam Fei tot 238 miljoen. Voor het vierde kwartaal ziet het er ook goed uit gezien de book-to-bill-ratio van 1,15. De goede zaken die Fei deed in het derde kwartaal, zijn niet direct terug te vinden in de harde cijfers. De omzet daalde jaar op jaar met 1,8 procent naar 219 miljoen dollar. De nettowinst zakte ruim twee procent naar 28,6 miljoen. Voor het vierde kwartaal mikt Fei op een omzet tussen de 250 en 260 miljoen dollar. Het orderniveau zal minstens 250 miljoen dollar bedragen. AP Zonnecellen PV-industrie draait kraan open IHS ziet de PV-markt meer aantrekken dan verwacht en verhoogt daarom zijn voorspelling voor de capex van de PV-industrie. De marktonderzoeker denkt dat het uitgaveniveau volgend jaar op 3,3 miljard dollar zal uitkomen, een toename jaar op jaar van 42 procent. Daarmee komt er een einde aan twee jaar van contractie, die het gevolg was van overcapaciteit. De zaken staan er in de hele solarindustrie zonniger voor nu de vraag stijgt en nieuwe afzetgebieden worden aangeboord. PV-fabrikanten verhogen hun productie, en de grotere geven te kennen dat ze hun productietoename in eigen huis willen realiseren. Daarom geven ze meer geld uit, aldus IHS-analist Jon Campos. Het herstel zet door in 2015, met verhoging van 32 procent naar 4,3 miljard dollar. PvG Machinebouw Duitse machinebouwmarkt groeit in 2014 met drie procent We rekenen in 2014 op een groei van ongeveer drie procent. Die positieve boodschap had VDMA-president Thomas Lindner voor Duitse bedrijven in de machinebouw. Lindner karakteriseert de afgelopen jaren als een succesvolle inhaalslag. In de periode heeft de Duitse machineproductie een knappe toename van 24 procent gerealiseerd. Dat moeten we natuurlijk in perspectief zien: in 2009 kelderde de markt met 25 procent. Maar de groei is toch aanzienlijk. Dat de industrie zich zo snel weer zou herstellen, had eigenlijk niemand verwacht, aldus Lindner. De positiviteit haalt de branchevereniging uit de trend die ze de afgelopen maanden ziet. Het eerste kwartaal van 2013 was zwak met een daling van zeven procent in vergelijking met Sinds die tijd wordt het minnetje steeds kleiner. Lindner: In onze grootste afzetmarkten, China en de Verenigde Staten, heeft de economie zich weer hersteld. Ook in het door de crisis geplaagde Europa lijkt de recessie grotendeels achter de rug, dus kunnen we ook hier op groei-impulsen rekenen. AP Onderzoek Wennink pleit voor fusie TU s ASML-topman Peter Wennink ziet een fusie van de drie Nederlandse technische universiteiten wel zitten. In Nederland zitten op een heel kleine oppervlakte drie goede technische universiteiten. Die zouden we moeten bundelen om echt wereldtop te worden, zegt hij in weekblad Elsevier. Hij vindt ook dat de universiteiten nog beter met bedrijven moeten samenwerken. De TU s zelf lijken niet van zins samen te gaan. Wel werken zij al geruime tijd samen in de 3TU-federatie. De TU Delft speelde twee jaar geleden met het idee om te fuseren met de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam, maar die plannen werden omgezet in een samenwerkingsverband. PvG Metaalindustrie Machinebouwer Madern lijft fijnmechanicus AJB in Het Vlaardingse Madern International heeft onlangs de fijnmechanische toeleverancier AJB Instrument uit Rozenburg overgenomen. Omdat de directeur en oprichter Albert Bouwknegt zich na veertig jaar uit AJB terugtrok, was dat bedrijf op zoek naar een geschikte partner. Madern biedt de overname mogelijkheden tot uitbreiding van de hightechtoelevering. Beide bedrijven verwachten van de overname grote voordelen. Directeur Jean Madern: Onze machineparken zijn grotendeels complementair. De machines van AJB zijn bijvoorbeeld geschikt voor kleine precisieproducten, de Madern-machines lenen zich meer voor het middelgrote werk. Samen dekken de twee bedrijven bijna alle vormen van metaalbewerking af. Met de overname zal AJB, dat zelf geen ontwerpafdeling heeft, profiteren van de engineeringcapaciteit die Madern in huis heeft. AP Halfgeleidermachines ASML schakelt op Na een wat trage eerste helft van het jaar ligt ASML op koers om de omzet van vorig jaar het op een na beste jaar ooit te overtreffen. Het bedrijf heeft na drie kwartalen nog ruim 1,3 miljard euro nodig om de 4,7 miljard euro van 2012 voorbij te gaan, en het verwacht in het afsluitende kwartaal 1,8 miljard euro te kunnen noteren. Nog meer goed nieuws: de upturn houdt in ieder geval tot halverwege 2014 aan. De 1,3 miljard euro die ASML in het derde kwartaal draaide, was vooral te danken aan klandizie van logic-klanten. Deze groep is druk bezig productiecapaciteit op te bouwen voor de 20-nanometerchips die volgend jaar op de markt komen. Tegelijk draait ook de geheugenmarkt goed: naar Nand-chips is al geruime tijd een gezonde vraag en voor mobiel DRam is er op dit moment zelfs een capaciteitstekort. Op basis van deze situatie verwacht ASML de eerste helft van 2014 vergelijkbaar te presteren als de tweede helft van PvG MECHATRONICA&MACHINEBOUW 38 7

8 Optics Applied optics Professionals who do not design (specify, test) optical systems but who are working on projects together with optical designers and want to know more about optical principles will benefit from this practice-oriented course. Topics such as waves, geometrical optics, interferometry, diffraction and polarization will be covered during this course, by means of lectures, home assignments and an excursion. The training is intended for people with a non-optical background (e.g. electronics, mechanics, chemistry) who work in projects involving optics and want to increase their level of understanding of optical principles and applications. Course code: AP-OPT Location: Eindhoven Price: 2,500 euros excl. VAT Duration: 15 weekly mornings Dates: commences 26th February 2014 EXTRA EDITION Leadership & Communication Lateral thinking Lateral thinking is a very practical training regarding out-of-the-box thinking. During the course participants learn how to generate a spectacular number of new ideas in a structured and simple way. Lateral thinking, developed by Edward de Bono, is more than brainstorming. You will also learn how to avoid the logical pitfall of brainstorming. You will learn how to turn an unpromising creative idea into an idea that is both practical and valuable. During one of the numerous practical exercises a small think tank is held in which a problem of one of the participants is tackled and maybe solved. This course is for everyone who is in need of structured creativity, unconventional solutions and new innovative concepts. Course code: LATH Location: Eindhoven Course price: 1,050 euros excl. VAT Duration: 2 consecutive days Dates: 13th and 14th March 2014 Mechatronics Iterative learning control Not only offers the course Iterative learning control the most recent theory, it treats practical issues as well. Participants get the opportunity to gain experience with developing self learning controllers, applying them in industrial mechanical positioning systems and performance analyses. The course is intented for engineers involved in control systems who want to gain more insight on the possibilities and limitations of learning control in an industrial setting. Participants already have a Bsc/MSc degree in electrical engineering, mechanical engineering, mechatronics, physics or equivalent practical experience and must have some basic understanding of servo control. This course is particularly intended for engineers having followed the course in Motion control tuning. Course code: ILC Location: Eindhoven, TU/e Course price: 1,490 euros excl. VAT Duration: 2 consecutive days Dates: 12th and 13th March

9 NIEUWS Door de Beckhoffmechanica te vervangen door speciale movers en een compleet nieuwe rail maakte TDC het XTS-systeem geschikt voor zijn toepassing. TDC vult tabakszakken met Beckhoff-technologie Machinebouwer TDC uit Kampen paste het XTS-transportsysteem van Beckhoff toe als hart van zijn vulmachine voor tabakszakken. Het had wel wat voeten in aarde. Alexander Pil De afgelopen jaren kwam ik het overal tegen op beurzen, het XTSsysteem van Beckhoff. Schitterende technologie die ik graag eens zou gebruiken in een van onze machines, vertelt TDC-directeur Jeroen Slobbe op Beckhoffs tweejaarlijkse klantendag. Die gelegenheid deed zich voor toen de Kampense machinebouwer voor de tabaksindustrie enige tijd geleden begon met de ontwikkeling van een vulmachine voor tabakszakken. Het bleek een ontzettend pijnlijke weg. Het XTS-transportsysteem van Beckhoff is gebaseerd op het principe van lineaire geleiding. Een reeks movers met magneten draait rondjes over een baan van spoeltjes. Doordat Beckhoff met een Twincat-module de stroom door alle spoelen apart kan controleren, is het mogelijk alle movers onafhankelijk van elkaar aan te sturen. Inhalen gaat natuurlijk niet maar verder liggen alle bewegingen binnen handbereik. De movers kunnen worden voorzien van allerhande manipulatieoplossingen, waaronder grippers. Ideaal voor de vulmachine die TDC in gedachte had. Het systeem maakt in de Doysis Maker-module eerst hersluitbare staande zakken uit folie. Die worden in de Doysis Packer gevuld met losse tabak en geseald. Slobbe: We dachten dat we XTS plug-and-play zouden kunnen inpassen in de Doysis Packer. Op twee derde van het project bleek dat de mechanica niet werkte in onze toepassing. Dat was nogal een tegenvaller. De klant stond al te wachten, maar het hart van de machine deed het niet. We hebben toen de beslissing genomen om van alle standaard Beckhoffmechanica af te zien. In samenwerking met de engineeringafdeling van Beckhoff heeft TDC het systeem toch aan de praat gekregen door speciale movers en een compleet nieuwe rail te ontwikkelen. Wat was het probleem? De tabakszakken hangen in grippers aan de movers. Zeker als ze zijn gevuld, geeft dat een redelijke belasting waardoor de movers uit het lood worden getrokken. De regeltechniek is daar erg gevoelig voor; een tiende millimeter afwijking is al te veel. TDC bedacht een eigen railconstructie. Het zette onder meer een extra geleidende rail onder de XTS-baan. Daarop loopt nu een beugel die is verbonden met de mover en zo kanteling tegengaat. Met die aanpassingen voldeed XTS alsnog voor de Doysis-machine. Toch is met XTS heel veel mogelijk, is de ervaring van Marco Conrads, technisch manager bij automatiseringsspecialist Gain, dat het besturingsdeel van de Doysis ontwikkelde. Met een paar simpele instellingen pas je bijvoorbeeld de zakbreedte aan. Bij het vulstation openen we de zak door de movers iets naar elkaar toe te bewegen. Als je daarvoor een mechanische oplossing moet bouwen, is dat redelijk complex, maar met XTS gaat het heel eenvoudig. Verder gebeurt het weleens dat er wat tabak aan de bovenkant van de zak blijft hangen. De klant accepteert niet als er tabaksdeeltjes in de seal achterblijven. We blazen die restjes weg met lucht en tegelijkertijd schudden we een beetje met de zak simpelweg door de movers even snel op en neer te laten bewegen. Slobbe: Na onze ervaring met de XTSmodule willen Gain en TDC de software en mechanische oplossing ook aan andere partijen aanbieden. Het railsysteem en de bijbehorende regelingen zijn direct toepasbaar in andere oplossingen. Plug-andplay lijkt een stapje dichterbij. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 9

10 tot PPU Elektrische en pneumatische Pick & Place units 110 Picks per minuut 180 % EGP Grijper voor kleine onderdelen betere grijpkrachtmassa-verhouding Inductieve naderingsschakelaars keer verkocht Uw modulaire montageautomatisering. Het is tijd om gebruik te maken van het volledige potentieel van uw machine. Jens Lehmann, merk ambassadeur van het familiebedrijf SCHUNK

11 COLUMN Twan Smetsers is directeur van Chematronics, een adviesbureau voor innovatieve mkb ers. Met de billen bloot Het moet zeer doen als je prototype op je voet valt We denken aan twintigduizend euro. Een startende ondernemer dacht op start-upbootcamp HightechXL dat bedrag nodig te hebben om zijn droom waar te maken. Verrast door zijn antwoord vraag ik verder. Zijn innovatie is gebaseerd op een patent. Dat zal echter wereldwijd moeten worden aangevraagd en de kosten daarvan zijn al een factor hoger dan zijn eerste erg voorzichtige inschatting. HightechXL is een acceleratorprogramma van grofweg zes maanden waarin starters worden blootgesteld aan ervaren mentoren en adviseurs. Daarbij krijgen de deelnemers een intensieve begeleiding en de mogelijkheid te pitchen om funding van angel investors en venture capitalists binnen te halen. Bijzonder aan de huidige editie zijn de locatie High Tech Campus Eindhoven en de primaire focus op hightech. Eerdere startupbootcamps richtten zich namelijk meer op app-ontwikkeling. De start-ups moeten in feite al een concreet prototype hebben gerealiseerd. Het moet zeer doen als je prototype op je voet valt, was het selectiecriterium dit jaar. De voorbereidingen door het HightechXL-team waren intensief en er is een internationaal gezelschap bij elkaar gebracht. Daarna was het aan ons, de mentoren, om de gelukkigen aan de tand te voelen. Als een soort van kritische vrienden hebben we de starters bevraagd op onderwerpen zoals financiën, markt, techniek en team. Tijdens de start-upfase van een onderneming draait het om twee uitdagingen. Zo snel mogelijk zo veel mogelijk mensen vinden die je product of dienst willen aanschaffen en daarbij de businessformule helder krijgen, zodat meer kopers ook op termijn zal leiden tot meer winst. En ervoor zorgen dat er voldoende geld is om de periode te overbruggen totdat die kopers er daadwerkelijk zijn. Er moet nu eenmaal genoeg geld voorhanden zijn om de rekeningen te kunnen betalen. Een pittige uitdaging en een periode die de meesten ook zo snel mogelijk achter zich willen laten. Het HightechXL-programma is bedoeld om deze opstartperiode die normaal al snel drie jaar duurt met de inzet van ervaren mentoren en toegang tot investeerders zo ver te reduceren dat het al na enkele maanden helder is waar de toekomst van de start-up ligt. Ondernemers in de start-upfase zijn gedreven en soms zelfs ronduit fel. Zeker als ze het gevoel hebben dat hun kindje wordt aangevallen. Behalve om een investeerder te vinden, bleken er nog andere redenen te zijn om naar Eindhoven te komen. Niet geheel toevallig komen er opvallend veel starters uit Griekenland en Spanje. De campusomgeving bleek een belangrijke overweging te zijn: The environment is amazing. Rijpe en groene ondernemingen wisselden elkaar af. Het merendeel van de starters keek echter nog steeds meer naar de techniek dan naar zijn omgeving. De vraag Wat is de volgende stap voor jou als start-up? resulteerde in antwoorden over meer tests en meer features aan het product. Marketing was vaak een ondergeschoven kindje. Soms ontbrak het onderwerp helemaal in de plannen, maar als het wel een rol speelde, zou geld van de investeerders worden ingezet om verkopers op gang te brengen. Ik heb geld nodig om mensen in te huren die dit kunnen verkopen. Mijn advies is om zeker in de beginfase zelf te gaan verkopen. Zo kun je horen hoe de markt over jouw oplossing denkt. De overtreffende trap was de starter die al meer dan zeven jaar bestond zonder heldere saleskracht aan boord. Sales kost geld en dat kunnen we ons niet permitteren, was de heldere uitleg. Hiermee maakte het bedrijf een klassieke fout. De oprichters moeten zelf het voortouw nemen in de sales en marketing. Zorg dat je iemand in het basisteam krijgt die is geboren voor deze rol. Uiteindelijk kwam dit bedrijf dan ook niet door de eerste selectie heen. Hopelijk doet het wat met het advies. Een belangrijke eigenschap in de start-upfase is flexibiliteit. De gesprekken waren verdeeld over twee dagen en om die reden kon het voorkomen dat bedrijven tweemaal met dezelfde mentor in gesprek waren. Maar dat was gisteren, reageerde een starter toen een mentor aangaf dat hij had begrepen dat de onderneming zich toch echt op een andere doelgroep richtte. Heel rigide en onrealistisch vasthouden aan oude plannen past niet bij een starter. Die is flexibel en past zijn strategie aan waar nodig. Met de billen bloot is niet altijd prettig als start-up, soms zelfs ronduit vervelend, maar elke gestelde vraag en elke opmerking zijn kansen om te leren en daarmee verder te komen. Dat geldt overigens ook voor mentoren, die hun vanzelfsprekendheden ook nog eens tegen het licht kunnen houden. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 11

12 Smarter Embedded Designs, Faster Deployment De combinatie van de NI LabVIEW systeemontwerpmethode en herconfigureerbare I/O (RIO) hardware helpt kleine ontwerpteams met een brede expertise om veeleisende embedded applicaties te ontwikkelen in kortere tijd. Met behulp van de grafische systeemontwerpmethode kunt u gebruik maken van één geïntegreerd softwareplatform om zowel embedded processors en FPGA s te programmeren. Hiermee ontwikkelt u sneller applicaties voor toepassingen in de energie, transport, productie of life sciences sectoren. De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch. >> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/embedded-platform National Instruments Netherlands BV Pompmolenlaan 10 Postbus ACWoerden Tel Fax Chamber of Commerce # Utrecht 2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven

13 NIEUWS Agio neemt NTS op in familie NTS is sinds deze zomer voor de helft in handen van Agio. Het is een gefaseerde overname want de sigarenmaker uit Duizel heeft concrete plannen om de hightechtoeleverancier volledig in te lijven. Zo spelen we in één keer mee in de eredivisie van de hightech. Alexander Pil Voor de buitenwereld kwam het als een grote verrassing. Eind augustus maakte Koninklijke Agio Sigarenfabrieken bekend een belang van vijftig procent te hebben genomen in de NTS-Group. Het bedrijf uit Duizel sprak gelijk de ambitie uit om op termijn alle aandelen te willen verwerven. Een sigarenboer in de hightech? Van een afstandje lijkt het misschien een onconventionele move, maar dat is het zeker niet, verzekert Agio-vicepresident Jonas Wintermans. Om dat te begrijpen, is het nodig wat beter te kijken naar het Kempense familiebedrijf. Agio viert in 2014 zijn 110-jarige jubileum. Toen we begonnen, was de sigarenindustrie de grootste werkgever in deze regio, vertelt Wintermans. De bijnaam van Eindhoven was toen niet de lichtstad maar la ville fumée omdat er meer dan tweehonderd sigarenfabrieken en -fabriekjes waren gevestigd. Ook de drie generaties voor Philips-oprichter Gerard Philips hebben hun fortuin verdiend in de sigarenbranche. Inmiddels zijn wij een van de twee resterende internationaal opererende sigarenfabrikanten. We zijn er erg trots op dat we het enige overgebleven familiebedrijf zijn. Hoewel de productie van sigaren voor een belangrijk deel nog altijd handwerk is, zette Agio al in de jaren dertig van de vorige eeuw de eerste stapjes in automatisering. Als je gaat investeren in machines, moet je je realiseren dat het gaat om de combinatie van mensen, machines en natuurproducten. Omdat we die elementen allemaal konden samenbrengen in een productieomgeving, konden we continu verbeteren en innoveren, zegt Wintermans. Langzaam groeide dat verder totdat we in de jaren zestig onze eigen machinebouwactiviteiten zijn gestart. We kregen er zo veel handigheid in dat we de machines die we eerst inkochten zelf beter konden maken. Dat ging om sigarenrollers, inpaklijnen en later ook bestickeroplossingen. Agio s technische dienst richtte zich bij de start alleen op de eigen organisatie, maar al snel bleek dat andere sigarenfabrikanten ook interesse hadden in de Agio-systemen. Dat is het grootste compliment dat je kunt krijgen, aldus Wintermans. Als een concurrent jouw machines wil bestellen, weet je dat je goed zit. We hadden geen moeite om onze oplossingen aan hen te verkopen omdat de concurrentiestrijd op de sigarenmarkt niet plaatsvindt in de werkplaats maar aan de toonbank. Het gaat om de smaak en de kwaliteitsstandaarden die je als bedrijf hanteert. Daarmee onderscheid je jezelf. Agio zag businessmogelijkheden en zette zijn technische dienst apart in de markt onder de naam ATD Machinery. Dat bleek een goede zet. Met ruim 2600 medewerkers in Duizel, Westerlo, Sri Lanka en de Dominicaanse Republiek boekt Agio een jaaromzet van ongeveer 135 miljoen euro. ATD (63 fte) neemt daarvan een keurige tien procent voor zijn rekening. Agio is een echt familiebedrijf. Jonas Wintermans concentreert zich op ATD, broer Boris is verantwoordelijk voor de sigarenbusiness. We zitten nu in de laatste fase om de twee branches te scheiden, zegt Jonas Wintermans. Het zijn inmiddels juridisch aparte entiteiten. Binnenkort beginnen we met de bouw van een nagelnieuw pand voor ATD hier twee kilometer vandaan. Dat voelt alsof de familie een beetje uit elkaar gaat, maar we vinden het wel belangrijk dat ATD zijn eigen keuzes kan maken. ATD is behoorlijk verticaal geïntegreerd. Vrijwel de gehele ontwikkeling gebeurt intern en ook op productieniveau heeft het bedrijf veel capaciteit in huis. Verspanen, draadvonken, assemblage, elektronicaontwikkeling, software-engineering, het gebeurt allemaal onder het dak van ATD. Is dat nog wel van deze tijd? Wintermans: In onze machines zit nog veel mechanica. Veel gaat met nokkenassen die we heel fijn moeten afstellen. Dat vereist veel ervaring en fingerspitzengefühl. Ik denk dat we zeventig procent van onze machineportefeuille niet kunnen outsourcen. We voelen ons er comfortabel bij om de mensen zelf in dienst te hebben. In zichzelf gekeerd is ATD allerminst. Voor complexe verspaandelen gebruikt het gespecialiseerde toeleveranciers en ook voor lakwerk, framebouw of grote assemblageklussen doet het regelmatig een beroep op zijn netwerk. Vorig jaar kregen we een order voor 240 machines, geeft Wintermans een voorbeeld. Daar hebben we simpelweg de handen en de vierkante meters niet voor. Dat hebben we toen uitbesteed, voor de helft aan AAE en voor de helft aan NTS. Een relatie tussen Agio en NTS bestond dus al voor de overname. Sinds de jaren zestig maakt Agio onder de vlag van ATD Machinery sigarenproductiesystemen, voor zichzelf maar ook voor externe partijen. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 13

14 Reserve your stand now Rich soil for high tech 7 and 8 May 2014 Congrescentrum 1931 Brabanthallen, s-hertogenbosch The Netherlands

15 NIEUWS NTS zit in een compleet andere markt. Zocht Agio die uitbreiding? We zijn en blijven met onze internationale nummer-4-positie en sterke merken als Panter, Balmoral, Agio en Mehari s een belangrijke speler in de sigarenmarkt. We zien ook nog volop uitdagingen in deze markt. Tegelijkertijd is de groei in de markt er wel uit door de toenemende wetgeving en die druk zal eerder groter dan kleiner worden. Mijn broer en ik willen echter graag ondernemen. We hebben de wens om ook in onze generatie het bedrijf uit te bouwen net zoals onze vader en zijn broer, onze grootvader en zijn broer, en de oprichter en zijn broer dat hebben gedaan. Zoals dat typisch gaat in een familiebedrijf is het grootste deel van de winst weer geïnvesteerd in de firma zodat we reserves hadden opgebouwd om mee te ondernemen. Het past niet bij ons om dat geld op de beurs te beleggen. Liever investeren we het in ondernemende en veelbelovende plannen waar we ons betrokken bij voelen en als smart money, dus aangevuld met technische competenties en zakelijk advies. Agio of ATD is geen hightechbedrijf zoals NTS. Past die business wel bij jullie? We zijn met ATD inderdaad een mediumtech-oem in een niche. Agio is een standalone machinebouwer die wel klant is in de keten maar er niet aan bijdraagt. We hebben geen grote naam in de hightechwereld. Dat wil echter niet zeggen dat we geen kennis in de organisatie hebben. We zijn absoluut geen leken op technisch gebied. Als onze mannen bij NTS rondlopen, begrijpen ze het grootste deel van wat daar gebeurt. De spelregels zijn misschien anders, maar de competenties hebben we grotendeels in huis. Het is een gedurfd plan waar we ons wel comfortabel bij voelen. Waarom hebben jullie voor NTS gekozen? Dat heeft een aantal redenen. NTS zit als systeemintegrator heel dicht tegen de OEM s aan. Die afstand tot de eindklant vind ik belangrijk. NTS heeft ook zo veel competenties in huis dat het een one stop shop is. Die brede focus werkt alleen maar goed als je ook voldoende schaal hebt. Als je langs de as schaal en de as competenties gaat zoeken, is het lijstje bedrijven niet meer zo lang. Het tweede punt is dat NTS van oorsprong ook de cultuur heeft van een familiebedrijf. Grotendeels is dat nog steeds zo. De familie achter Nebato en de eigenaar van Ter Strake, de twee bedrijven waaruit NTS is ontstaan, waren tot voor kort samen nog altijd de aandeelhouders. Die familiecultuur merkten we tijdens het hele overnameproces. Dat maakte dat er een klik was. Verder viel me op dat NTS een heel positief momentum heeft. De afgelopen vijftien jaar is het bedrijf hard gegroeid. Dat straalt visie en ambitie uit. Onlangs hebben ze nog een dubbele overname gedaan in Singapore en China. De crisis is nog niet voorbij, maar NTS is al bezig met groei. Dat getuigt van lef en ondernemerschap. Dat vind ik erg positief. Qua omzet is NTS even groot als heel Agio. Nemen jullie niet te veel hooi op jullie vork? De omzet is maar één getal. Agio heeft ongeveer 2500 medewerkers, NTS zo n duizend. En Agio maakt een product van a tot z. De marges en de toegevoegde waarde liggen op een heel ander niveau dan bij een toeleverancier als NTS. Dat maakt het niet minder interessant. Het is juist onze ambitie om onze technische activiteiten voldoende body te geven. Met deze zet spelen we in één keer mee in de eredivisie van de hightech. We hebben nu vijftig procent van de aandelen overgenomen. Dat is afgerekend. We hebben al onze intenties uitgesproken over het resterende deel. We hebben a gezegd en er zit nog genoeg in onze spaarpot om ook b te kunnen zeggen. Ons streven is om verder te bouwen aan NTS. Wat betekent de overname in de praktijk? Je moet niet denken dat ATD nu ineens machines voor de hightech gaat maken. ATD blijft ATD en NTS blijft NTS. Natuurlijk maken we afspraken om bijvoorbeeld personeel uit te wisselen als dat een keer nodig is. Verder veranderen we zo weinig mogelijk. Jonas Wintermans: We hebben a gezegd en er zit nog genoeg in onze spaarpot om ook b te kunnen zeggen. Dan lijkt het misschien of het slechts een financiële transactie is, maar vergis je niet. De medewerkers van NTS zijn behoorlijk gerustgesteld over de toekomst van hun bedrijf. Kijk, de vorige aandeelhouders waren allebei de zeventig al gepasseerd. De werknemers en de directie zagen aankomen dat er binnen een jaar of tien wat zou gaan veranderen in het aandeelhouderschap. Dat geeft onrust. De vorige eigenaren zaten zelf ook met dat opvolgingsvraagstuk. De kans bestaat dat de aandelen verspreiden over de twee families waarbij van tevoren niet vaststaat dat iedereen even betrokken is. Of het bedrijf komt in handen van een investeringsmaatschappij die bij de aankoop al een exit in gedachte heeft en binnen een paar jaar maximale winst wil draaien. Agio staat bekend als een betrouwbare werkgever die er voor de lange termijn in staat en een constante koers vaart. Een stabiele cultuur met optimale wendbaarheid. In tegenstelling tot een investeerder met een hoofdzetel in bijvoorbeeld New York of een beursgenoteerd bedrijf kunnen wij heel snel schakelen. Komt er een kans voorbij, dan kunnen we binnen een dag reageren. Addlab Het ondernemerschap van Jonas Wintermans komt ook tot uiting in een ander project. Samen met Daan Kersten is hij initiatiefnemer van Additive Industries (ook bekend van het 3D-printproject Addlab), dat vorige maand zijn deuren opende. We hebben de allereerste metaalprinter van Eindhoven, zegt Wintermans trots, en de eerste commercieel beschikbare metaalprintcapaciteit van Nederland. We kunnen 3D printen in onder meer titanium en aluminium. Wintermans vertelt dat ASML de aanzet heeft gegeven. ASML heeft een brief gestuurd naar zijn toeleveranciers met de vraag te investeren in metaalprinttechnologie. Zo n apparaat kost snel een half miljoen euro, dus was het voor de meeste toeleveranciers duur en te onzeker. Daan en ik hebben toen een club bedrijven bij elkaar gebracht zodat we gezamenlijk twee of drie printers konden kopen en bovendien van elkaar kunnen leren. Brainport Industries, FMI, Frencken, KMWE, Machinefabriek De Valk, MTA en NTS zijn inmiddels aangesloten als partner van Additive Industries. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 15

16 OP DE FIETS DOOR DE HIGHTECH Robothandjes en 3D-metingen In deze terugkerende bijdrage verkent Joost Backus op zijn vouwfiets bedrijfsterreinen, regio s, clusters en hun technische bewoners. Deze keer: Delft. Joost Backus Mijn bezoek van de Yes!Delft-incubator verloopt een beetje chaotisch. Ik had een envelopje gemaakt met daarin de bedrijven, tijden en afspraken, maar er lag nog een tweede envelopje thuis op tafel met leuk rood briefpapier voor speciale handgeschreven vulpenbrieven aan speciale mensen. Ik sta dus in Delft met een aantal mooie rode velletjes in de hand. Ter plekke reschedule ik de afspraken aan de balie van het Yes!Delftgebouw. Onderweg vanaf het station is ook de mand van mijn vouwfiets gedonderd, dus het begint allemaal met tegenslag. Allereerst ga ik naar Lacquey. De spin-off van de TU Delft maakt robotgrijpers. Ze lijken een beetje op uit de kluiten gewassen handjes. Lacquey maakt deze dingen voor de agrarische sector. Paprika, witlof, aubergine, kool, allemaal natuurlijke producten waarbij je geen standaard grootte kunt verwachten, maar die je toch graag makkelijk wilt positioneren. De mannen werken ten tijde van mijn bezoek aan het roteren van kool en sla, om ze daarna netjes recht te leggen op een band. Heel grote grijpers die tot tien kilo aankunnen. Het bedrijf wil ook andere markten gaan bestormen zoals de koekjes- en bakkerijmarkt. Lacquey doet mee in een EU-project om het mogelijk te maken in een dag een verpakkingslijn helemaal op zijn kop te zetten voor totaal andere producten. Flexibele robothanden liggen voor het grijpen bij Lacquey. De modellen zijn zo ontworpen dat de vingers heel snel kunnen worden aangepast. Op hun whiteboard staat heel groot 3D printing. Dat is natuurlijk de uitdaging: om speciale aangepaste modellen nog sneller industrieel te maken voor speciale toepassingen. Lacquey heeft op aanvraag van onder meer de Universiteit Heidelberg, de TU München en natuurlijk de eigen TU Delft ook speciale grijpers gemaakt voor educatieve toepassingen. De incubator in Delft ondersteunt de lokale universiteit mooi. Als ik wegga, zie ik een audiofiele stereo-installatie staan, een Itube Fatman. De boxen kunnen op twee versterkerkanalen worden aangesloten, biwiring. Dat zie je alleen bij professionele audio-in- stallaties of op de speciale Housepod-boxen die ik thuis heb staan. De installatie blijkt van Richard van der Linde de CEO van Lacquey houdt ook van muziek. Ik regel een imbussleuteltje en draai de beugel voor mijn fietstas weer vast. Snel terug naar binnen voor mijn afspraak bij SenseIT. Bij SenseIT geen stereo-installatie maar wel een flinke versnellingsbak in de hoek. De toon is gezet. SenseIT maakt 3D-meetsystemen, vaak cameragebaseerd. De visionhoek is nog niet zo eenvoudig, zegt oprichter Wim de Jong. Vision is een apart vak. Verwachtingsmanagement is daarbij essentieel. Projecten die te veel beloven, camerasystemen die te veel afkeur genereren, een speciale manier van algoritmiek die begrepen moet worden. De drempel om toe te treden tot de visionsector is hoog. De Jong ziet dan ook niet veel echt nieuwe bedrijven ontstaan. SenseIT is gespecialiseerd in 3D scanning. Veelal gaat dit via stereovisie met twee camera s of door een (laser)lichtpatroon te projecteren. Meetnauwkeurigheden tot 0,25 millimeter zijn haalbaar. De versnellingsbakken worden nu met behulp van SenseIT-technologie driedimensionaal gescand op krasjes, splinters en bramen. Vroeger ging dat steekproefsgewijs, nu is een 100 procent controle mogelijk, waarna wordt toegeleverd aan Duitse versnellingsbakkengigant ZF. Er zit veel wiskunde in de 3D metingen. SenseIT gebruikt een library om applicaties op te kunnen zetten. Ook rond medische bracelets werkt het bedrijf aan 3D metingen. Voor de hand liggend, want in medische toepassingen zijn er vaak vrije vormen waar je snel aan wilt meten. 3D vision is nog altijd een aparte hoek in de visionwereld. Het vergt soms flink wat rekenkracht, maar je krijgt er wel meer informatie mee terug over je object. Tenslotte leven we allen in een driedimensionale wereld, nietwaar? 16 MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8

17 OPINIE DE COMMUNICATIETRAINER Jaco Friedrich is senior trainer en cursusleider bij The High Tech Institute. Als softskillstrainer biedt hij cursisten concrete oplossingen voor veel voorkomende uitdagingen op het gebied van communicatie en leiderschap. Hoe kom ik uit een crisis op mijn werk? Een teamleider vraagt: Mijn bedrijf zit in zwaar weer, links en rechts vallen ontslagen, ook in ons team. Het management dringt bij me aan op kostenreductie terwijl het personeel een tandje bij moet zetten. Ik probeer de sfeer in de groep goed te houden, maar eerlijk gezegd lijdt mijn eigen motivatie ook onder deze situatie. Hoe ga ik hier het beste mee om? De communicatietrainer antwoordt: In een crisis moet je als leider proberen onder alle omstandigheden het hoofd rechtop te houden. Het kan je team flink demotiveren als ze jou bij de pakken neer zien zitten. Dit hoeft echter niet altijd te lukken; je bent tenslotte in de eerste plaats mens. In principe is elke crisis een kans. Die kans verzilveren vraagt echter wel wat van jou en van je team. Zo n proces van crisis naar kans verloopt in fases. Wanneer verwachtingen niet worden gehaald en er bijvoorbeeld mensen uit je team moeten worden ontslagen, ontstaat er allereerst een sfeer van onzekerheid. Wie moet eruit, wanneer en hoe? Ben ik aan de beurt? De deuren gaan dicht en de open en gedreven manier van samenwerken die er daarvoor was, verandert in je eigen werk doen en vlug naar huis. Het is van belang als leidinggevende zo snel mogelijk helderheid te verschaffen. Ook al betekent dat slecht nieuws brengen, bijvoorbeeld dat er mensen uit moeten of een project wordt gestopt. Wat in deze fase een grote rol speelt, is dat je als leidinggevende moet beseffen dat je team zowel een informatieachterstand als een verwerkingsachterstand heeft. Jij bent al gewend aan het feit dat dingen veranderen. De anderen nog niet. Je moet hier rekening mee houden en niet te snel door willen het risico bestaat anders dat je de aansluiting verliest met je mensen, en dat wil je niet. Grijp een crisis aan als kans Wat houdt dit in? Door een verandering ontstaat bij ieder mens in eerste instantie weerstand en bij verlies ook rouw. Mensen die mogelijk jarenlang goede collega s of meer waren, gaan uit elkaar. Ambities blijken niet haalbaar in een vorm zoals tot op dat moment mogelijk leek. Dit geeft een gevoel van rouw. Afhankelijk van je aard word je hier verdrietig van, reageer je boos of haak je af. Hoe dan ook, het is goed te beseffen dat dit een natuurlijke reactie is waar iedereen doorheen moet. Als leider heb je dergelijke gevoelens waarschijnlijk ook gehad, alleen eerder. Om je team hier doorheen te loodsen, is het goed om hun gevoelens te respecteren en er ruimte aan te geven. Ga met ze samen zitten en deel de gevoelens die er heersen. Stimuleer je mensen te praten en hun gevoelens uit te wisselen. Na de eerst schok is sprake van een limbo. Het oude bestaat niet meer en het nieuwe is er nog niet. Afhankelijk van de veerkracht van je team kan dit korter of langer duren. Vroeg of laat komt er een moment waarop de kritische massa klaar lijkt om weer vooruit te kijken. Er ontstaat zin om het gedoe te laten voor wat het is en met nieuwe plannen aan de slag te gaan. Hier dienen zich de kansen aan. Doordat je team door een crisis is gegaan, zijn bestaande structuren en verwachtingen op losse schroeven komen te staan. Dit biedt mogelijkheden. Nu kun je met een, mogelijk op punten radicaal, nieuwe visie komen. De tijd is er rijp voor. Doe het nu. Als je geen gebruik maakt van de gelegenheid om van een crisis een kans te maken, laat je de mogelijkheid liggen om een nieuwe richting op te gaan. Zo n moment doet zich in veel gevallen niet snel opnieuw voor. Never waste a crisis. Door met elkaar nieuwe plannen te maken, transformeer je de gevoelens van rouw en onzekerheid naar nieuwe hoop en zin in de toekomst. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 17

18 REPORTAGE CHINA Een rondreis langs Europese hightech in China China gaat van iedereen winnen Op uitnodiging van Festo bracht Mechatronica&Machinebouw een bezoek aan China. Naast het officiële programma maakten we tijd vrij om ook een aantal Nederlandse hightechbedrijven in Shanghai en het nabijgelegen Suzhou te bezoeken. Een verslag. Alexander Pil Het gaat goed met Festo. In 2012 rea liseerde de Duitse aandrijfspecialist een omzet van 2,4 miljard euro. Een record. Ook het aantal medewerkers groeide, van 15,5 duizend naar 16,2 duizend wereldwijd. Het bedrijf moet het allang niet meer hebben van zijn thuismarkt: de omzet in West-Europa groeide slechts met twee procent. Hoewel Festo in Duitsland nog wel de grootste omzet boekt, zit de rek vooral in China. De afgelopen jaren groeide Festo als kool in de volksrepubliek. Percentages van twintig tot dertig procent waren heel normaal. De acht procent stijging van 2012 is dus relatief bescheiden. De komende tijd moeten we inderdaad niet rekenen op groeipercentages van boven de twintig procent, maar dubbele cijfers zijn zeker mogelijk, denkt JJ Chen, general manager van Festo Greater China. China is de grootste thuismarkt, heeft de hoogste industriële output en de grootste automotivemarkt, een van de belangrijkste sectoren voor Festo. Het gevolg is dat China de komende jaren de grootste markt voor automatiseringsoplossingen zal zijn. Hoewel de Chinese handjes in vergelijking met de Europese nog altijd erg goedkoop zijn, is er een duidelijke trend dat de lonen hier snel omhooggaan. Een werknemer die aan het eind van het jaar een loonsverhoging van tien procent vraagt, is geen uitzondering. Ook in China wordt daarom steeds meer gekeken naar geautomatiseerde oplossingen. Chen: Dat biedt enorme groeimogelijkheden voor ons. Daar profiteert Festo nu al van en dat zal de komende jaren zeker zo blijven. Net als voor veel andere bedrijven is China ook voor Festo de place to be. Het heeft daarom de internationale pers uitgenodigd Chinezen hebben vaker belangstelling voor de uitgeklede versies van onze producten Niet Made in Germany of Made in China maar het stempeltje Made by Festo, dat is het doel van Festo s wereldwijde productierichtlijnen. Zo is de kwaliteit in de fabriek in Jinan (China) hetzelfde als die in Rohrbach (Duitsland). voor een reis langs een aantal van zijn Chinese vestigingen. De eerste stop is een van de elf global production centres (GPC s) die Festo wereldwijd heeft opgezet. We zijn in Jinan, grofweg halverwege tussen Beijing en Shanghai. Met bijna zeven miljoen inwoners is Jinan naar Chinese maatstaven niet meer dan een bescheiden provinciehoofdstad. De hoge flats, kantoorcomplexen en woontorens schieten er echter uit de grond. Overal wordt gebouwd, in voorbereiding op de gewenste groei van de stad. Festo bouwde het GPC in Jinan op de fundamenten van Jinan Pneumatic Company, een Chinees staatsbedrijf dat het in 2006 overnam. Twee jaar geleden investeerde Festo zo n twintig miljoen euro om de fabriek te updaten en te vergroten van 20 duizend naar 46 duizend vierkante meter. Inmiddels werken er duizend man en is de productie op Festo-niveau. Dat laatste was een belangrijke uitdaging voor Festo. Het bedrijf wil op zijn producten niet het stempeltje Made in Germany of Made in China zetten. Het moet Made by Festo zijn. En dat is niet eenvoudig, vertelt Hong Zhou, general manager van Festo Production China. Festo heeft ruim dertigduizend producten in zijn catalogus staan, plus alle klantspecifieke oplossingen. Daar komt bij dat veel bestellingen made to order zijn. Logistiek hebben we er ten slotte te kampen met grote variaties in de volumes. De ene dag maken we bijvoorbeeld twintigduizend cilinders. De dag erna kan dat zomaar dertig procent meer of minder zijn. 18 MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8

19 Geen Fyra-praktijken in China: de hogesnelheidstreinen rijden er keurig op tijd. MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8 19

20 REPORTAGE CHINA maxon DC motor Precise, efficient, durable. Om toch de kwaliteit van de wereldwijd geproduceerde oplossingen te kunnen garanderen, houden de werknemers zich aan het Festo Value Production-systeem. FVP is een serie internationale standaarden voor alle (productie)processen. Tijdens een rondleiding door de fabriek in Jinan blijkt ook hier die Duitse Gründlichkeit te heersen. Geen smerige, rommelige fabriekshallen die je misschien in China zou verwachten, maar duidelijk gestructureerde processen die zeer vergelijkbaar zijn met bijvoorbeeld Festo s GPC in het Duitse Rohrbach. Ook het lokale interne opleidingscentrum is strak geregeld met een Duitser aan het roer. maxon drives on Mars. When it really matters. The aerospace industry also relies on our drive systems. They are used, for instance, in both of the NASA rovers which have been functioning on Mars since The maxon product range is built on an extensive modular system, encompassing: brushless and brushed DC motors with the ironless maxon winding, planetary, spur and special gearheads, feedback devices and control electronics. maxon motor is the world s leading supplier of high-precision drives and systems of up to 500 watts power output. Rely on the quality of the highly specialized solutions which we develop with and for you. +31 (0) , info@maxonmotor.nl Smogwolk Festo is van oorsprong een specialist in pneumatiek. Ik krijg weleens de vraag waarom we ook elektrische oplossingen leveren, zegt Paul Frölich, een Nederlander die sinds anderhalf jaar salesmanager is voor elektrische aandrijvingen in de regio Asia Pacific. Wij positioneren ons echter als expert in motion. Dat betekent dat je je niet moet beperken. Het mag niet zo zijn dat een oplossing niet optimaal is omdat Festo alleen pneumatische componenten levert. Doordat we nu die twee technologieën kunnen leveren, kunnen we ze ook combineren: de beweging in de ene richting doe je dan bijvoorbeeld pneumatisch, die in de andere richting elektrisch. We kunnen dus steeds de meest optimale oplossing kiezen. Waarom doet Festo niet aan de derde aandrijfmethode: hydrauliek? Dat is een keuze, antwoordt Frölich. Kijk, we komen uit de pneumatiek. Dat betekent dat je Een gemiddelde monteur verdient hier ongeveer driehonderd euro per maand werkt met componenten van een paar gram tot ongeveer een ton. Het werkterrein van elektrische aandrijvingen overlapt dat gedeeltelijk en gaat nog verder tot ongeveer twee ton. Hydrauliek is goed in grotere gewichten en grotere krachten. De industrieën waarin Festo actief is, vragen niet om die hoge krachten. Met de hogesnelheidstrein die in China wel keurig op tijd rijdt schieten we de volgende dag naar Shanghai. Daar heeft Festo sinds 2001 een technical engineering centre (TEC). Omdat de eisen aan automatiseringsproducten en -oplossingen in China en Azië anders zijn dan in Europa, breidde Festo deze vestiging vorig jaar uit naar bijna zestig ingenieurs. Het nieuwe TEC ligt in het hart van de Chinese markt, wat de communicatie vergemakkelijkt en onze reactietijd versnelt, legt vestigingsdirecteur Kenan Hafuz-Hasan uit. Het doel is om innovatieve producten te ontwerpen voor onze lokale klanten. In the region, for the region. In hoeverre stellen Chinezen andere eisen aan hun producten? Hafuz-Hasan: Het gaat vaak om kleine dingetjes. Ze willen net een andere connectie, net een andere aansluiting. Onze designers in Europa zitten te ver van het vuur om goed daarop te kunnen anticiperen. s Avonds tijdens het diner op de boot die ons dwars door Shanghai vaart, gaat Frölich nog wat verder in op de verschillen. Chinezen hebben de neiging om hun machines vol te stoppen. Europeanen nemen er vaak wat meer de ruimte voor. Dat betekent dat we hier compactere producten en modules moeten leveren. Ook draaien de systemen hier in andere, vaak stoffige omgevingen, en hij verwijst naar de smogwolk die boven Shanghai hangt. Dat vraagt om andere afdichtingen. Ten slotte hebben Chinezen vaker belangstelling voor de uitgeklede versies van onze producten. Alle functionaliteit die ze niet absoluut nodig hebben, moet eruit. Geen probleem Bas Kreukniet, operations director van NTS Mechatronics Shanghai, verwoordt die laatste eis nog wat beeldender. Neem de MRI-scanner van Philips. Een fantastisch apparaat natuurlijk, maar hier in China maken ze zich echt niet druk of de patiënt zich optimaal voelt tijdens de procedure. Uiteraard zijn er ziekenhuizen voor de rijken waar dat wel het geval is, maar voor de duizenden andere ziekenhuizen in het land is dat echt geen issue. Het gaat erom dat de klus wordt geklaard. 20 MECHATRONICA&MACHINEBOUW 8