1 Hoofdlijnen uit het rapport

Transcriptie

1 1 Hoofdlijnen uit het rapport 1.1 Inleiding Nederland heeft anno 2003 negen zogeheten provinciale overleg- en adviesraden op sociaal-economisch terrein (hierna: provinciale raden). Een overzicht is opgenomen in de onderstaande tabel. Afkorting Regio Naam SEAN a Noord-Nederland Sociaal-Economische Adviesraad voor Noord-Nederland SEACO Overijssel Sociaal-Economische Consultatiecommissie Overijssel SoPaG Gelderland Sociale Partners Gelderland SEOR Flevoland Sociaal-Economische Overleg- en Adviesraad Flevoland OASE Utrecht Overleg- en Adviescommissie op Sociaal-Economisch terrein SEON Noord-Holland Sociaal-Economisch Overlegorgaan Noord-Holland SER-ZH Zuid-Holland Sociaal-Economische Raad voor overleg en advies in Zuid-Holland SEOB Noord-Brabant Sociaal-Economisch Overlegorgaan Brabant SECG Zeeland Sociaal-Economische Consultatiegroep Zeeland a SEAN is ingesteld door het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), waarin de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe participeren. SEAN richt zich in de advisering en het overleg op SNN, niet op de drie afzonderlijke provincies. De provincie Limburg beschikte tot voor kort ook over een provinciale raad, maar deze is per 1 januari 2002 opgeheven. 1.2 SER-advies 1985 Het kabinet signaleerde begin jaren tachtig een wildgroei van adviescommissies en -instanties over sociaal-economische onderwerpen op provinciaal niveau. Een stroomlijning daarvan was gewenst. Daarnaast streefde het kabinet naar een decentralisatie van taken en bevoegdheden naar de provincies. Die zouden meer in de gelegenheid worden gesteld om eigen beleid te voeren. Tegen deze achtergrond zou overleg met en advies van sociale partners over het gevoerde en te voeren sociaal-economische beleid een meer geïnstitutionaliseerde grondslag moeten krijgen. In 1985 adviseerde de SER het kabinet desgevraagd over de wenselijkheid en de vormgeving van provinciale raden 1. De raad constateerde dat er bij de sociale partners behoefte bestond aan een structuur voor overleg en advies op provinciaal niveau. Hij zag hierin mogelijkheden om: 1 SER-advies, Advies provinciale advies- en overlegstructuur, publicatienr. 85/21, Den Haag, oktober

2 de relaties tussen sociale partners op provinciaal niveau te verbeteren; de beïnvloeding van provinciaal beleid door sociale partners te vergroten; draagvlak voor het beleid van provinciale bestuurders te verwerven en te behouden; de kwaliteit en effectiviteit van provinciaal beleid te laten toenemen door inzet van de deskundigheid van sociale partners. Wat de vormgeving betreft was de raad met het kabinet van oordeel dat een gedetailleerde wettelijke regeling over de taak, de samenstelling en de werkwijze van provinciale raden niet gewenst was. Zij zouden zich van onderop moeten ontwikkelen al naar gelang de eigen behoeften en wensen van de provincies en de sociale partners op decentraal niveau. Daarvoor gaf de raad de provincies en de sociale partners op decentraal niveau de volgende richtinggevende adviezen mee: Raadpleging. De provinciale overheid dient zich te verplichten om over de hoofdlijnen van het sociaal-economisch beleid de mening van de provinciale raad te vragen en wel op een zodanig tijdstip dat invloed op het beleid mogelijk is. Juridische basis. De provinciale raden dienen een wettelijke grondslag te krijgen, bijvoorbeeld in de Provinciewet. Samenstelling. Vertegenwoordigers van ondernemers- en werknemersorganisaties dienen gelijkwaardig in een provinciale raad vertegenwoordigd te zijn (pariteit). Secretariaat. De provincie dient in het secretariaat van de provinciale raad te voorzien, waarbij de onafhankelijkheid wordt gewaarborgd. Financiering. De provincie en het georganiseerde bedrijfsleven hebben allebei belang bij een goed functionerende provinciale raad. Het georganiseerde bedrijfsleven levert daarom een bijdrage aan de financiering door de provincies via een jaarlijkse bijdrage van de SER voor die provinciale raden die voldoen aan de hiervoor genoemde aanbevelingen. 1.3 Ontwikkeling Historische trends Met het SER-advies werd in 1985 een nieuwe basis gelegd voor de samenwerking tussen overheid en sociale partners op provinciaal niveau. De ontwikkeling die provinciale raden sindsdien hebben doorgemaakt is in sterke mate door hun specifieke provinciale context bepaald. Twaalf bloemen zijn aanvankelijk gaan bloeien, elk met een ander aanzicht. Hoewel de provinciale raden zich qua ontwikkeling en vormgeving nadrukkelijk van elkaar hebben onderscheiden heeft een groot deel een aantal (historische) trends gemeen: Provinciale raden hebben een formele en steeds meer structurele rol gekregen in de beleidsvorming op provinciaal niveau. Daarbij is het inhoudelijke werkterrein geleidelijk aan uitgebreid. Provinciale raden hebben beleidsbeïnvloeding langs de lijn van overleg én advies vormgegeven. Daarbij heeft in veel gevallen de adviesfunctie aan belang gewonnen. 10

3 Provinciale raden bewandelen een pad dat leidt naar verdere verzakelijking en optimalisering van de bestuurlijke verhoudingen met de provincies. Bij een groeiend aantal provinciale raden betekent dat ook de formalisering van een onafhankelijke positie. Provinciale raden zijn in toenemende mate samenwerking gaan zoeken met de Kamers van Koophandel en andere intermediaire raden op provinciaal niveau. Verslagjaren 2001 en 2002 Een aantal markante gebeurtenissen van organisatorische aard uit 2001 en 2002 passeert hierna de revue. In Noord-Nederland traden de wethouders arbeidsmarktbeleid van de drie grote steden in het Noorden toe tot het bestuur van de SEAN. Daarnaast is het Centrum voor Werk en Inkomen regio Noord gaan participeren. Deze uitbreiding heeft ertoe geleid dat de expertise en het werkterrein van de SEAN is uitgebreid met sociaal beleid, arbeidsmarktbeleid en grotestedenbeleid. In Overijssel heeft de SEACO in 2002 een uitvoerige evaluatie uitgevoerd op basis van interviews met de leden, het provinciebestuur en de omgeving. Een van de uitkomsten van de evaluatie was dat alle relevante adviezen aan Gedeputeerde Staten in het vervolg ook rechtstreeks naar de leden van Provinciale Staten worden gezonden. Op basis van de evaluatie heeft Gedeputeerde Staten besloten de provinciale bijdrage aan de raad tot 2006 te continueren. Om de naamsbekendheid te vergroten publiceert de SEACO sinds 2001 twee- tot driemaal per jaar een nieuwsbrief en heeft zij sinds oktober 2002 een eigen website. Verder is de samenwerking met de Sociale Partners Gelderland geïntensiveerd. Er is een aantal gezamenlijke adviezen uitgebracht en er wordt minimaal eenmaal per jaar gezamenlijk vergaderd. In Gelderland heeft SoPaG in verband met de dualisering van het provinciale bestuur de adviesfunctie naar GS structureel uitgebreid naar de Staten. Verder is in de afgelopen jaren meer nadruk komen te liggen op de netwerkfunctie van SoPaG, waardoor de samenwerking tussen en de afstemming met sociale partners is toegenomen. Verder heeft SoPaG vooruitlopend op de Uitwerkingsnota Bedrijventerreinen per Gelderse gemeente de voorraad en planning van toekomstige bedrijventerreinen geïnventariseerd. Deze gegevens zijn afgezet tegen sociaal-economische ontwikkelingen, zoals bevolking, beroepsbevolking en prognoses voor de werkgelegenheid en hebben geleid tot een planningsopgave per gemeente en per regio tot In Flevoland is SEOR in 2001 begonnen zijn adviesrol ten opzichte van de provincie meer proactief in te vullen. Als onderdeel daarvan is de samenwerking tussen de SEOR en de Kamer van Koophandel in Flevoland geïntensiveerd. De commissies van de Kamer kregen een rol in de voorbereiding van adviezen van de SEOR. Het secretariaat werd gehuisvest 11

4 op locatie van de KvK en aldaar vanuit de KvK administratief ondersteund. Verder ging de KvK een structurele bijdrage leveren aan de financiering van SEOR. In Utrecht startte OASE met de organisatie van rondetafelconferenties. OASE gebruikt dit instrument om in een groter verband van gedachten te kunnen wisselen over provinciaal beleid. Bij de conferentie over het economische beleid van de provincie schoven de wethouders EZ van de Utrechtse gemeenten aan. Aan de conferentie over de ruimtelijke inrichting van Utrecht namen Utrechtse ondernemers en politici deel. In Noord-Holland hield SEON zijn functie, taken en werkwijze tegen het licht. Dit leidde tot een meer expliciete positionering als overlegorgaan. SEON kiest ervoor om primair een overlegorgaan te zijn. Dit stelt partijen beter in staat om vroegtijdig betrokken te raken bij de beleidsvoorbereiding van de provincie. Het overleg kan uiteindelijk uitmonden in een advies. Daarnaast werd besloten de onafhankelijkheid van het secretariaat te vergroten. Het secretariaat is per 1 januari 2003 verzelfstandigd en de werkzaamheden worden uitgevoerd door een organisatieadviesbureau. In Zuid-Holland werd op initiatief van SER-ZH een convenant vervoermanagement gesloten tussen de ondernemers en werknemersorganisaties in de SER-ZH, het provinciale bestuur Zuid-Holland, het stadsgewest Haaglanden en de stadsregio Rotterdam. Het convenant bevat de intentieverklaring al het mogelijke te doen aan het stimuleren en organiseren van collectief openbaar vervoer voor en door het bedrijfsleven. Bij de evaluatie van het convenant eind 2002 heeft de statencommissie met genoegen geconstateerd, dat het bedrijfsleven nu in samenwerking met de overheden ook zelf verantwoordelijkheid neemt de mobiliteit in Zuid-Holland in goede banen te leiden. In Noord-Brabant ging SEOB de uitdaging van een meer proactieve werkwijze aan. Zo hees het in 2002 de stormbal over de houdbaarheid van de bestaande economische structuur. Het SEOB pleitte voor een ontwikkeling naar een kenniseconomie via extra stappen en investeringen in economie, ruimte en bereikbaarheid. Eind 2002 vond hierover najaarsoverleg plaats met het provinciebestuur. Het toen breed gedragen gedachtegoed mondde begin 2003 uit in de Vitaliteitsagenda Met dit document heeft SEOB input willen leveren aan de Statenverkiezingen en het naar aanleiding daarvan op te stellen bestuursakkoord. In Zeeland droeg de SECG de werkzaamheden van haar werkgroep arbeidsmarktbeleid over aan het Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid Zeeland. Dit betrof onder meer de monitoring van arbeidsmarktontwikkelingen. Het gevolg hiervan is dat er geen concreet arbeidsmarktbeleid meer onder verantwoordelijkheid van de SECG wordt gevoerd. De SECG blijft wel via advisering en overleg betrokken bij werkgelegenheidsvraagstukken en arbeidsmarktontwikkelingen. 12

5 En dan was er nog de opheffing van de Sociaal-Economische Adviesraad Limburg (SEAR). De aanleiding hiervoor was een verschil van inzicht tussen de provincie Limburg (GS en PS) en de Kamers van Koophandel in Limburg enerzijds en de SEAR anderzijds over functie en werkwijze van het adviesorgaan. De partijen in de SEAR wilden het orgaan professionaliseren en uitbreiden. De provincie wilde de SEAR omgebouwd zien worden tot een sociaal-economische denktank van de provincie. Het voorstel van de SEAR voor meer financiële armslag werd zowel door de provincie als door de Kamers van Koophandel in Limburg niet gedragen. Na ampele overwegingen kwamen partijen in de SEAR tot de conclusie dat de meningsverschillen onoverbrugbaar waren. Daarop besloot men het mandaat om te adviseren terug te geven aan de provincie. De SEAR is vervolgens per 1 januari 2002 opgeheven. 1.4 Stand van zaken Het beeld anno 2003 Wie anno 2003 een overzicht maakt van de provinciale raden ziet twee beelden. Het eerste beeld is dat van negen onderling zeer verschillende provinciale poldermodellen. De variatie heeft op tal van structuurkenmerken betrekking: 1 Bestuurlijk-juridische vormgeving: a sommige raden zijn publiekrechtelijke commissies, andere privaatrechtelijke raden; b sommige raden hebben een bipartiete structuur, andere hebben drie of vier geledingen; c sommige raden hebben een gedeputeerde als voorzitter, andere een werkgevers- of werknemersvertegenwoordiger of iemand van buiten; d sommige raden hebben een relatief groot bestuur en/of secretariaat, andere zijn relatief klein. 2 Taken en activiteiten: a sommige raden zijn meer een adviesorgaan, andere meer een overlegorgaan; b sommige raden hebben mede vanwege hun omvang een grotere output en impact op de provincie dan andere. 3 Organisatie en werkwijze: a sommige raden hebben een proactieve werkwijze ontwikkeld, andere zijn die aan het ontwikkelen; b sommige raden werken regelmatig met commissies en werkgroepen van voorbereiding, bij andere raden neemt een agendacommissie of het bestuur zelf deze taak op zich; c sommige raden werken nauw samen met de Kamers van Koophandel, bij andere raden kiest men daar niet voor. 4 Financiering: Sommige raden worden door de provincie en door de SER gefinancierd. Andere ontvangen daarnaast nog financiering van Kamers van Koophandel. Weer een ander orgaan ontvangt alleen financiering van de Kamers van Koophandel en de SER. 13

6 Kortom, de variatie onder de provinciale raden is groot. Dit maakt het op bepaalde terreinen lastig om ze onderling te vergelijken. Het eerste doel van dit rapport is dan ook die variatie te beschrijven. Het tweede beeld is dat van negen provinciale poldermodellen in transitie. Hoewel de provincies en de provinciale raden overtuigd zijn van de meerwaarde van de huidige overleg- en adviesstructuren zien zij ook de noodzaak in van verdergaande aanpassingen en vernieuwingen. Dit uit zich in de mogelijkheden die partijen zien om de werking van hun overleg- en adviesrelatie verder te professionaliseren en te verduurzamen. De aanpassingen die de provinciale raden in het verleden hebben gedaan zijn eerder in dit hoofdstuk samengevat in een aantal gemeenschappelijke historische trends. Het onderhoud voor de komende jaren vormt in belangrijke mate een voortzetting van deze trends. Het gaat om de volgend aandachtspunten: De invoering van dualisme in het provinciale bestuur zal naar verwachting zowel formele als functionele gevolgen hebben voor de provinciale raden. Zo zal er vanuit de Provinciale Staten (PS) meer vraag gaan ontstaan naar rechtstreekse onafhankelijke adviezen van en in overleg met sociale partners. Mede hierdoor kan de participatie van (leden van) GS in een aantal provinciale raden ter discussie komen te staan. Verder kan de formele positie van een provinciale raad wijzigen van een orgaan voor GS naar een orgaan voor GS en PS. Zowel de provincies als de sociale partners in de provinciale raden waarderen de meerwaarde en de effectiviteit van hun samenwerking. Zij willen deze ook in de toekomst voortzetten. Dit voornemen gaat gepaard met de gedeelde wens om de kwaliteit van de samenwerking verder te verbeteren (professionaliseren). Een aantal provinciale raden denkt daarbij aan het ontwikkelen van een meer proactieve programmatische werkwijze. Ook wil een aantal provinciale raden de slagkracht vergroten door de samenwerking met de Kamers van Koophandel te intensiveren (deskundigheid, financiën, output). Een aantal andere raden overweegt het eigen budget voor externe onderzoeken te vergroten en langs deze weg een impuls aan hun output en effectiviteit te geven. De provincies zouden op hun beurt de randvoorwaarden voor effectief overleg en advies kunnen verbeteren. Gedachten in die richting gaan uit naar een uitbreiding van de adviestermijnen en ook van de zijde van de provincie een meer programmatische werkwijze, zowel voor het overleg als voor de advisering (bijvoorbeeld in de vorm van een jaarlijkse kaderbrief). Er ontstaat een bewustzijn dat het bestaansrecht van de provinciale raden in de toekomst niet meer hoofdzakelijk zal worden bepaald door inputfactoren, zoals draagvlak en belangenbehartiging, maar door hun output. In welke mate zijn provinciale raden in staat om maatschappelijke vraagstukken te herkennen en mede op te lossen? De nadruk komt steeds minder te liggen op wie je bent, maar op wat je doet en presteert voor de samenleving. Provinciale raden zullen in termen van output relevant moeten blijven voor de provincies. Dit gegeven brengt ook afwegingen met zich mee omtrent het organiseren van relevante deskundigheid, onder meer via samenwerkingsrelaties met maatschappelijke organisaties. 14

7 Maatschappelijke context De voornemens tot professionalisering en verduurzaming van de provinciale overleg- en adviesstructuren zijn in feite een vertaling van de sociaal-economische transitie die Nederland doormaakt. Die wordt ook wel aangeduid als de overgangsfase van een industriële of piramidale samenleving naar een netwerksamenleving. De sociaal-economische en maatschappelijke dynamiek neemt daarin toe, vraagstukken en beleid ontwikkelen zich steeds minder langs bestuurlijke grenzen, de levenscyclus van beleid neemt af en verantwoordelijkheden komen steeds meer op decentraal niveau te liggen. In een netwerkeconomie wordt succes niet langer alleen bepaald door de kwaliteit van het beleid maar ook door de kwaliteit van de netwerken. Oftewel, de mate waarin je in staat bent om alle betrokken actoren in dezelfde richting te laten werken en zodanig synergie te bewerkstellingen. Dit vergt dat traditionele, vaak eenvormige samenwerkingsverbanden tussen ondernemers- en werknemersorganisaties plaatsmaken voor flexibele multipolaire partnerships die per issue worden geformeerd. Kortom, het sociaal-economische organisatieparadigma keert om van top down naar bottom-up. Met deze institutionele veranderingen wijzigt ook het maatschappelijke ontwikkelingsperspectief. De nadruk op sociaal-economische thema s maakt plaats voor de nadruk op de kwaliteit en de variëteit van de samenleving. Al deze ontwikkelingen hebben betekenis voor de overlegeconomie, als coördinatiemechanisme naast markt en overheid en voor de organisaties die daarin werkzaam zijn. De voorzitter van de SER formuleerde deze betekenis in de evaluatie van de SER als volgt 2 : De ontwikkelingen plaatsen de overlegeconomie in een ander kader en bieden nieuwe kansen en uitdagingen. Minder sturend en dwingend, meer faciliterend en bijsturend, waar overheid en markt suboptimaal werken. [ ] Daarin functioneert de raad veeleer als een van de servers in een netwerksamenleving, passend bij de toenemende complexiteit van sociaal-economische vraagstukken. Als een ontmoetingsplaats waar beleidsvragen van de overheid en inzichten van sociale partners en onafhankelijke deskundigen elkaar treffen. 2 Sociaal-Economische Raad, Werken aan draagvlak. Evaluatie van de adviestaak van de Sociaal-Economische Raad, Den Haag, oktober 2001, p