Vitamine D. Auteur: Casper Beukema

Transcriptie

1 Auteur: Casper Beukema Wat is vitamine D? Vitamine D is een afwijkende vitamine. Ten eerste omdat het door het lichaam onder voorwaarden aangemaakt kan worden met behulp van zonlicht. De opname uit de voeding schiet spectaculair tekort om er voldoende van binnen te krijgen. Voeding bevat namelijk relatief erg weinig vitamine D. Ten tweede is vitamine D een afwijkende vitamine, omdat de vitamine een voorloper is van de steroïde hormonen. In die zin is vitamine D vooral een pro-hormoon. Ten derde omdat vrijwel elke lichaamsfunctie afhankelijk is van voldoende vitamine D. Zo komt de vitamine in meer dan 30 verschillende weefsels voor. Het is daarom niet zo vreemd dat er steeds meer functies van vitamine D ontdekt worden. In toenemende mate ontvangt vitamine D aandacht in verband met chronische aandoeningen zoals diabetes, dikke darmkanker, auto-immuunziekten en neurologische aandoeningen zoals Multiple Sclerose. Het is nu bekend dat vitamine D meer dan 900 genen reguleert en er wordt verwacht dat dit aantal zal toenemen met verder onderzoek. Elke lichaamscel heeft een receptor (parkeerplaats) voor vitamine D en veel receptoren zelf werken alleen wanneer er voldoende vitamine D aanwezig is. Voeding en zonlicht Wat opname van vitamine D betreft, is zonlicht hier de beste bron voor. Westerse voeding is te arm aan de zonvitamine. Daar komt bij dat slechts enkele voedingsmiddelen vitamine D bevatten. Ter vergelijking: 1 eidooier bevat zo`n 1-1,5 mcg en een haring bevat rond de 9 mcg vitamine D per stuk. Wilde zalm is koploper met gemiddeld 25 mcg per 100 gram. Boter of margarine gebruik levert dagelijks slechts 1 mcg vitamine D op. Voldoende vitamine D puur uit de voeding binnenkrijgen is daarom niet haalbaar voor de gemiddelde Nederlander, maar als een kleine aanvulling is regelmatig een haring happen prima geschikt. Zonlicht daarentegen is een veel rijkere bron van vitamine D, zolang aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Een paar feitjes op een rij:

2 Vitamine D wordt gevormd door middel van Ultra Violet (UV) -B straling. Deze UV straling is pas echt rendabel voor vitamine D-aanmaak wanneer de zonkracht sterk genoeg is. De vuistregel is dat vitamine D aan wordt gemaakt wanneer de schaduw even lang of korter is dan onszelf. Zonnebrandcrème, smog, te veel huidbedekking en pigmentatie verminderen de UV-B straling drastisch en daarmee vitamine D- aanmaak. Glas blokkeert alle UV-B straling, dus ongefilterd zonlicht op de blote huid is een must. Nederland ligt op de 52 e breedtegraad, een flink stuk noordelijk van de evenaar. Dit maakt het buiten de warmere maanden moeilijk tot vrijwel onmogelijk om het jaar rond voldoende vitamine D aan te maken via zonlicht. En daar komt bij dat het vaak bewolkt is in de paar zonnemaanden die ons zeeklimaat heeft. Ook werken de meeste Nederlanders veel binnen en is het merendeel van de mensen uiteraard grotendeels gekleed aan het werk. Vitamine D is een vettig stofje en heeft tijd nodig om via de huid de bloedbaan te bereiken. Te heet douchen of het gebruik van douchegels na het zonnen is hierdoor erg nadeling voor de vitamine D opname. Beter is het om met lauw water te douchen en armen en benen te ontzien van zeep. Zonnen in badkleding tot de huid licht rood kleurt levert tussen de / mcg vitamine D op. Een overdosering is onmogelijk via zonlicht, aangezien een teveel aan vitamine D inactief wordt gemaakt. Waarom vitamine D D3 genoemd wordt Officieel is vitamine D een groep van vijf verschillende vetoplosbare prohormonen. D1, D4 en D5 zijn niet werkzaam voor de mens, vandaar dat de aandacht vooral op D2 en D3 wordt gericht. De plantaardige vorm D2 is ook bekend als ergocalciferol en de dierlijke vorm D3 wordt cholecalciferol genoemd. Na omzetting in de lever en de nieren ontstaat calcitriol (1,25-(OH)2 D, of dihydroxycholecalciferol), de actieve vorm van vitamine D. De plantaardige vorm D2 heeft nog een stap naar D3 extra te gaan, wat bij problemen de kans op stapeling verhoogd. Daarom wordt vrijwel altijd de actievere vorm D3 als supplement gebruikt. D3 is effectiever, werkt sneller en is veiliger. Immuunsysteem Hoewel de hele immunologische werking van vitamine D nog lang niet volledig is ontdekt, is wel duidelijk dat de vitamine een regulerende rol vervult. Vitamine D regelt het evenwicht tussen aanvallen en kalmeren van het immuunsysteem. Vitamine D en het aangeboren immuunsysteem. Het aangeboren immuunsysteem werkt als een eerste barrière tegen binnendringende microorganismen zoals virussen, bacteriën en schimmels. De macrofagen van ons aangeboren immuunsysteem produceren tijdens een infectie anti-microbiële eiwitten (LL-37) en cathelicidine om het lichaam te beschermen tegen de invallers. Maar dat gebeurt alleen bij voldoende aanwezigheid van vitamine D. Cathelicidine werkt erg sterk tegen bacteriën, schimmels en zelfs virussen. Ook opent vitamine D de noodzakelijke genen voor vrijgave van β-defensinen. Ook deze stoffen zijn zeer beschermend door zich in de bloedbaan te binden aan ongewenste binnendringers. Dit effect wordt het VDRE (Vitamine D Response element) genoemd. Zodra er een bacterie, schimmel of virus wordt ontdekt zal het aangeboren immuunsysteem deze stoffen snel in de bloedbaan verspreiden. Zonder vitamine D is deze afweer ernstig verzwakt, wat kan verklaren waarom elke winter en vroege voorjaar weer epidemieën van langdurige verkoudheid en griep over het land trekken. Het is waarschijnlijk om deze reden dat vitamine D zo effectief is in de behandeling van dikke darmkanker, aangezien hier vaak sprake is van een verzwakte afweer. Vitamine D en het verworven immuunsysteem Het verworven immuunsysteem heeft als taak lichaamsvriendelijk en lichaamsvreemd te

3 onderscheiden. Dit systeem is verbonden met auto-immuunziekten, want als bij voorbeeld een orgaan per ongeluk als vreemd wordt gezien zal het worden aangevallen. Het is daarom extreem belangrijk dat de immuuncellen gestuurd en op tijd geremd worden wanneer er zo`n fout insluipt. Vitamine D verhoogt niet alleen de activiteit van de verantwoordelijke T-lymfocyten, dendritische cellen en B-lymfocyten, maar reguleert ook hun werking. Je zou kunnen zeggen dat een vitamine D- tekort de sturende leiding wegneemt uit dit systeem. Vitamine D- tekort is daarom een risicofactor voor het krijgen van auto-immuunziekten. Veel auto-immuunaandoeningen zoals de ziekte van Crohn, tubercolose (TBC) en multiple sclerose (MS) blijken in de meeste gevallen ook gepaard te gaan met een zeer lage vitamine D spiegel. Botten Talrijke effecten van vitamine D op botweefsel zijn aangetoond. Vitamine D zorgt samen met calcium voor sterke botten door calcium uit de darm herkenbaar en daarmee opneembaar te maken voor het lichaam. Hierdoor zorgt vitamine D ervoor dat er voldoende calcium aanwezig is voor de mineralisatie van bot. Niet verrassend blijkt dan ook uit onderzoek dat vitamine D in combinatie met calcium botverlies kan beperken en een positieve invloed heeft op de botdichtheid. Vitamine D reguleert de genen die invloed hebben op de bot- (matrix) eiwitten. Ook stimuleert de vitamine de activiteit van osteoclasten (botopbouwende cellen) en onderdrukt het de afbraak van type 2 collageen (een eiwit dat een belangrijk onderdeel is van bot en kraakbeen). Ten slotte reguleert vitamine D de balans tussen calcium en fosfor in het botweefsel. Een supplement dat naast vitamine D en calcium ook magnesium en vitamine K2 bevat is subliem voor botopbouw, daar vitamine K de actieve calcium in de botten trekt en magnesium de botten harder maakt. Hormonen Onze steroïde (vetoplosbare) hormonen worden geproduceerd uit cholesterol. Zo worden de geslachtshormonen oestradiol (oestrogeen), testosteron, progesteron maar ook cortisol uit cholesterol gewonnen. Voor de omzetting is echter vitamine D nodig, vandaar dat de vitamine soms ook een steroïd hormoon wordt genoemd. Om deze reden is het mogelijk hormonale klachten zoals Post Menstrueel Syndroom (PMS), overgangsklachten en verminderde vruchtbaarheid te krijgen wanneer de vitamine D spiegel te laag is. Ook de afgifte van cortisol tijdens stresssituaties is hierdoor afhankelijk van voldoende vitamine D. Cortisol maakt het namelijk mogelijk adequaat op stress te reageren. Cholesterol Vitamine D Progesteron Cortisol Testosteron Oestradiol

4 Vitamine D en de hersenen Vitamine D is in staat tot diep in de hersenen door te dringen en de substantia nigra te bereiken. Dit hersengebied regelt motoriek en vormt de brug tussen het zenuwstelsel en het hormonale stelsel. In dit gebied wordt ook dopamine geproduceerd. Dopamine is een gelukshormoon en is verantwoordelijk voor enthousiasme, daadkracht, moed, motoriek en nieuwsgierigheid. Al is het verband tussen dit gebied en vitamine D nog niet helemaal duidelijk, dat er een verband bestaat staat vrijwel vast. Zo wordt een vitamine D- tekort in verband gebracht met neuropsychiatrische aandoeningen zoals dementie, ziekte van Parkinson, schizofrenie, epilepsie en multiple sclerose. Vitamine D is noodzakelijk om receptoren te laten functioneren. Receptoren zijn vergelijkbaar met parkeerplaatsen op een cel, zodat de betreffende stof de boodschap aan de cel door kan geven. Op de hersencellen zijn de receptoren voor de gelukshormonen dopamine en serotonine pas actief bij aanwezigheid van vitamine A en D. Serotonine heeft een pijnstillende werking en is verantwoordelijk voor geluksbeleving, veiligheid en geborgenheid. Dit kan een van de redenen zijn waarom in vooral de koudere zonlicht-arme landen winterdepressies voorkomen. Onderzoek naar de precieze werking van vitamine D en de hersenen staat momenteel nog in de kinderschoenen. De hersenen hebben een enorme hoeveelheid vitamine D receptoren en alles wijst er momenteel op dat de vitamine wel eens een van de belangrijkste stoffen voor de hersenen is. Spieren Voldoende inname van vitamine D wordt sterk in verband gebracht met een stabiele houding en sterke en gezonde spieren. Buiten het feit dat vitamine D gunstig is voor sterke botten, werd ook een vermindering van valpartijen geconstateerd bij ouderen met vitamine D suppletie. Verschillende onderzoeken laten na suppletie van vitamine D een verbetering van fysieke prestatie en hogere kracht in de bovenbenen zien. De onderzochte proefpersonen begonnen met een vitamine D spiegel die gelijk of lager lag dan 50 nmol/l.

5 Contra-indicaties en interacties Vitamine D-opname is afhankelijk van magnesium. Aangezien een groot deel van de bevolking ook een lage magnesiumspiegel heeft is het aan te bevelen altijd magnesium bij vitamine D te gebruiken. De opname van vitamine D is verder drastisch verhoogd wanneer het bij de warme maaltijd wordt ingenomen. Een dagelijkse inname tussen mcg/ ie is veilig en sterk aan te bevelen. Hiermee kan op den duur een concentratie van nmol/l bereikt worden. De gemiddelde vitamine D spiegel van Zuid-Europeanen bedraagt rond de 140 nmol/l gedurende het hele jaar. Vitamine D laten testen Het is zeker aan te bevelen vitamine D jaarlijks te laten meten. Normaal gesproken is het meten van calcidiol 25(OH) D prima. Wanneer er sprake is van een ernstige lever- of nierverstoring kan beter eerst voor de calcitriol (1,25 (OH)2 meting gekozen worden. Soms kan een verminderde functie van deze organen namelijk een omzettingsprobleem veroorzaken. Hierdoor kan het serum erg hoog zijn in het bloed, maar is de actieve vorm vrij laag. Serum 25 OH is in dit laatste geval niet altijd betrouwbaar. Dosering Uiteraard is de werking van vitamine D sterk afhankelijk van de hoeveelheid. Een optimale vitamine D spiegel ligt tussen de nmol/l. Gemiddeld komt dit neer op een dagelijkse dosering rond de 50 mcg/2000 ie. Hoewel vaak wordt gewaarschuwd voor een overdosering is dit in de praktijk bijna niet mogelijk, aangezien een dagelijkse dosering van 100 mcg/4000 ie volkomen veilig is gedurende onbeperkte tijd. Conclusie Vitamine D is een antidepressivum, een botbouwer, pro-hormoon, immuunsysteem regulator en nog honderden dingen meer. Elke cel in het lichaam heeft een vitamine D receptor en is daarmee afhankelijk van de belangrijkste vitamine die we kennen. Referenties 1. Vieth R. Vitamin D supplementation, 25-hydroxyvitamin D concentrations, and safety. Am J Clin Nutr. 1999;69 (5): GRATIS: 2. Tangpricha V, Turner A, Spina C, et al. Tanning is associated with optimal vitamin D status (serum 25- hydroxyvitamin D concentration) and higher bone mineral density. Am J Clin Nutr. 2004;80(6): GRATIS: 3. Levis S, Gomez A, Jimenez C, et al. Vitamin d deficiency and seasonal variation in an adult South Florida

6 population. J Clin Endocrinol Metab. 2005;90(3): GRATIS: q= /jc &hl=en&lr=&btng=search 4. Holick MF. High prevalence of vitamin D inadequacy and implications for health. Mayo Clin Proc. 2006;81 (3): GRATIS: 5. Muskiet F.A.J., van der Veer E. Vitamine D: waar liggen de grenzen van deficiëntie, adequate status en toxiciteit? Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk. 2007;32: GRATIS: 6. Armas LA, Hollis BW, Heaney RP. Vitamin D2 is much less effective than vitamin D3 in humans. J Clin Endocrinol Metab. 2004;89(11): GRATIS: 7. Houghton LA, Vieth R. The case against ergocalciferol (vitamin D2) as a vitamin supplement. Am J Clin Nutr. 2006;84(4): GRATIS: 8. Bettoun DJ, Burris TP, Houck KA, et al. Retinoid X receptor is a nonsilent major contributor to vitamin D receptor-mediated transcriptional activation. Mol Endocrinol. 2003;17(11): GRATIS: 9. Pruimboom L. Vitamine D, vitamine A en DHA. 'To restore health we have to go back to the future' Van Nature. 2006;1(1): Redactie Van Nature Uitkomsten vitamine D-onderzoek onvoldoende benut.van Nature. 2007;(5): Vieth R, Bischoff-Ferrari H, Boucher BJ, et al. The urgent need to recommend an intake of vitamin D that is effective. Am J Clin Nutr. 2007;85(3): GRATIS: Visser M, Deeg DJ, Puts MT, et al. Low serum concentrations of 25-hydroxyvitamin D in older persons and the risk of nursing home admission. Am J Clin Nutr. 2006;84(3):616-22; quiz GRATIS: Bischoff-Ferrari HA, Willett WC, Wong JB, et al. Fracture prevention with vitamin D supplementation: a metaanalysis of randomized controlled trials. JAMA. 2005;293(18): GRATIS: org/cgi/content/full/293/18/ Bischoff-Ferrari HA, Giovannucci E, Willett WC, et al. Estimation of optimal serum concentrations of 25- hydroxyvitamin D for multiple health outcomes. Am J Clin Nutr. 2006;84(1): GRATIS: Munger KL, Levin LI, Hollis BW, et al. Serum 25-hydroxyvitamin D levels and risk of multiple sclerosis. JAMA. 2006;296(23): GRATIS: Brown SJ. The role of vitamin D in multiple sclerosis. Ann Pharmacother. 2006;40(6): Hyppönen E, Läärä E, Reunanen A, et al. Intake of vitamin D and risk of type 1 diabetes: a birth-cohort study. Lancet. 2001;358(9292): Wang TJ, Pencina MJ, Booth SL, et al. Vitamin D deficiency and risk of cardiovascular disease. Circulation. 2008;117(4): GRATIS: Autier P, Gandini S. Vitamin D supplementation and total mortality: a meta-analysis of randomized controlled trials. Arch Intern Med. 2007;167(16): Lehmann B. The vitamin D3 pathway in human skin and its role for regulation of biological processes. Photochem Photobiol. 2005;81(6): Cannell JJ, Hollis BW. Use of vitamin D in clinical practice. Altern Med Rev. 2008;13(1): Heaney RP. The Vitamin D requirement in health and disease. J Steroid Biochem Mol Biol. 2005;97(1-2):13-9. GRATIS: Hathcock JN, Shao A, Vieth R, et al. Risk assessment for vitamin D. Am J Clin Nutr. 2007;85(1):6-18. GRATIS: Pelton R, LaValle JB, Hawkins EB. Drug-Induced Nutrient Depletion Handbook. Deutscher Apotheker Verlag; Gaby AR, Gaby F, Batz R. A-Z Guide to drug-herb-vitamin interactions. New York: Healthnotes Inc. Three Rivers Press; Stargrove MB, Treasure J, McKee DL. Herb, nutrient, and drug interactions. Clinical implications and therapeuric strategies, Mosby; 2008.