Procesevaluatie homeparty s Resultaten van het onderzoek naar het draaiboek homeparty s in de praktijk

Transcriptie

1 Procesevaluatie homeparty s Resultaten van het onderzoek naar het draaiboek homeparty s in de praktijk Trimbos-instituut Linda Bolier Heleen Riper

2

3 Colofon Opdrachtgever en financier project: ZonMw Onderzoek Trimbos-instituut Linda Bolier Heleen Riper Projectuitvoering De Grift Irmgard Poelmans Mariet de Vocht Pilotimplementatie Stichting Cad Wilma de Iongh Mira Hannink Babs Broeren Pilotimplementatie TACTUS Jacobine Hielkema Liesbeth ter Braak Karel Noija Recep Canel Adviescommissie Ben Lebesque (CAD Drenthe, Resultaten Scoren) Paulien van Haastrecht (NIGZ) Murat Can (GGZ Midden-Brabant) Aukje Sannen (Trimbos-instituut) Glenn Uiterloo (Trimbos-instituut) Richeline Sorel (Tandem, Trabou-Tin) Cor Struik (TACTUS) Omslagontwerp: Rolf van Dijk 2004, Trimbos-instituut, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorgaande toestemming van het Trimbos-instituut.

4

5 Inhoudsopgave VOORWOORD... 3 SAMENVATTING PROCESEVALUATIE HOMEPARTY S De homeparty Theoretische onderbouwing van het programma Het huidige project: traject A en B Vraagstelling Opzet onderzoek Procedure Opbouw van het rapport RESULTATEN TRAJECT A: DE HOMEPARTY IN DE PRAKTIJK Uitgangssituatie in de pilotregio s Training voor preventiewerkers Selectie van doelgroepen Taakverdeling en planning Beschrijving homeparty s Belemmerende en bevorderende factoren Voor- en nameting Aandachtspunten, verschillen en overeenkomsten in culturen RESULTATEN TRAJECT B: DE HOMEPARTY DOOR (PARA)PROFESSIONALS IN DE PRAKTIJK Aanpak De Grift Uitkomsten van de werving Kenmerken van de paraprofessionals Fasen en tijdsinvestering Knelpunten en succesfactoren Haalbaarheid van het werken met (para)professionals INVENTARISATIE ONDER INSTELLINGEN Opzet Resultaten Conclusie VERSPREIDINGS- EN IMPLEMENTATIEACTIVITEITEN Verspreidings- en implementatieactiviteiten Toekomst

6 6 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Evaluatie van het draaiboek homeparty s in de praktijk Bereiken van nieuwe oudergroepen (naast Marokkaanse, Turkse en Nederlandse ouders) Toename in kennis, informatiezoekend gedrag en opvoedingsvaardigheden op het gebied van alcohol, drugs, roken en gokken bij ouders Vergroten van de reikwijdte van de homeparty door het inzetten van (para) professionals Evaluatie van de bevorderende en belemmerende factoren bij de implementatie..44 LITERATUUR BIJLAGE 1 NAMEN GEÏNTERVIEWDEN BIJLAGE 2 LOGBOEK PREVENTIEWERKERS BIJLAGE 3 AANTAL DEELNEMERS IN DE HOMEPARTY S NAAR ETNICITEIT.. 55 BIJLAGE 4 BESCHRIJVING HOMEPARTY S BIJLAGE 5 VRAGENLIJST OUDERS BIJLAGE 6 DEMOGRAFISCHE GEGEVENS OUDERS BIJLAGE 7 RESULTATEN OPEN INTERVIEW (N=13, TELEFONISCH) BIJLAGE 8 RESULTATEN QUIZ VOORMETING (N=31, SCHRIFTELIJK) BIJLAGE 9 RESULTATEN QUIZ NAMETING (N=13, TELEFONISCH) BIJLAGE 10 VOOR- EN NAMETING (ALLEEN GEKOPPELDE GEGEVENS)

7 Voorwoord Voor u ligt de eindrapportage van de procesevaluatie van het door ZonMw gefinancierde project draaiboek homeparty s in de praktijk, projectfase 2. Gedurende een jaar zijn binnen het project een aantal trajecten uitgezet, namelijk: 1. Traject A: pilot in twee regio s met medewerking van Stichting Cad en TACTUS. In deze pilot hebben de preventiewerkers met behulp van het draaiboek zelfstandig homeparty s opgezet en uitgevoerd. In het begeleidende onderzoek zijn de succes- en faalfactoren voor het opzetten en uitvoeren van homeparty s in kaart gebracht en onder de ouders is een voor- en nameting gehouden om te kijken of de homeparty werkt. 2. Traject B: pilot uitgevoerd door De Grift. In deze pilot is nagegaan of het mogelijk is om bij het werven en het uitvoeren van homeparty s (para)professionals uit andere instellingen of organisaties te betrekken om de reikwijdte van de homeparty te vergroten. 3. Inventarisatie onder instellingen, waarin de bekendheid met en de implementatiegraad van homeparty s bij Instellingen voor Verslavingszorg en GGD-en is onderzocht. 4. Verspreidings- en implementatieactiviteiten, waaronder presentaties op congressen en studiedagen. Met veel inzet hebben de adviescommissie, preventiewerkers, sleutelfiguren, (para)professionals en ouders aan het homepartyproject meegewerkt. Het project heeft geresulteerd in een nieuw draaiboek waarmee de instellingen zelfstandig een homeparty-interventie binnen hun eigen regio kunnen opzetten. Voor de landelijke implementatie zijn de plannen op verzoek van ZonMw reeds vastgelegd in een zogenaamde VIP: een Verspreidings en Implementatieplan. Voor de verwezenlijking van dit VIP werken we samen met Resultaten Scoren en het Landelijk Steunpunt Preventie. Wij willen graag iedereen bedanken die aan het project heeft meegewerkt! De Grift: Mariet de Vocht en Irmgard Poelmans Trimbos-instituut: Heleen Riper en Linda Bolier 3

8

9 Samenvatting 1. De homeparty Een homeparty heeft de vorm van een huiskamerbijeenkomst waar een preventiewerker voorlichting geeft over alcohol, drugs, gokken en opvoeding. Bij de werving dient de Tupperware-formule als uitgangspunt: preventiewerkers werven sleutelfiguren die toegang hebben tot de beoogde doelgroep, sleutelfiguren werven gastouders en gastouders werven ouders om deel te nemen aan een homeparty. 2. Homepartyproject fase 1 Eind 2001 is het homepartyproject fase 1 met succes afgerond. Tijdens het project bleek de wervingsmethodiek van de homeparty succesvol. In het project hebben Turkse, Marokkaanse en Nederlandse ouders geparticipeerd. Dit waren vooral ouders met een lage SES. Ouders gaven na afloop aan tevreden te zijn met de voorlichting thuis, meer over genotmiddelen te weten en zich gesteund te voelen in de opvoeding. De resultaten van dit project hebben geresulteerd in een draaiboek voor het opzetten en uitvoeren van homeparty s door preventiewerkers, een rapportage van de procesevaluatie en een studiedag in april Homepartyproject fase 2 In het homeparty-project fase 2 zijn van november 2002 tot september 2003 twee trajecten uitgezet: In traject A is in twee pilotregio s (m.m.v. TACTUS en Stichting Cad) onderzocht of preventiewerkers met behulp van het draaiboek zelfstandig een homepartyinterventie kunnen opzetten en uitvoeren en wat de randvoorwaarden zijn voor succesvolle implementatie. In het homepartyproject fase 2 zijn drie doelgroepen geselecteerd: een Antilliaanse/ Arubaanse doelgroep in Almere en Nijmegen, een Turkse doelgroep in Enschede en een Molukse doelgroep in Vaassen. Ook zijn nog drie homeparty s meegenomen die De Grift had uitgevoerd onder een Antilliaans/Arubaanse doelgroep. In traject B is nagegaan of het mogelijk is om bij het werven en het uitvoeren van homeparty s (para)professionals uit andere instellingen of organisaties te betrekken om de reikwijdte van de homeparty te vergroten. De Grift heeft dit traject opgezet en uitgevoerd. In beide trajecten heeft het Trimbos-instituut het evaluatie-onderzoek uitgevoerd. 4. Opzet en uitvoering onderzoek In het onderzoek is het proces van implementatie in beeld gebracht: De bevorderende en belemmerende factoren bij de implementatie zijn onderzocht. De tevredenheid onder gebruikers en de bruikbaarheid van het draaiboek in de praktijk zijn onderzocht. Samenvatting 5

10 Onder de doelgroep ouders is door middel van een voor- en nameting het effect van een homeparty op kennis, informatiezoekend gedrag en opvoedingsvaardigheden van deze ouders onderzocht. De bekendheid met en de implementatiegraad van de homeparty binnen Instellingen voor Verslavingszorg en GGD en is onderzocht. Ten behoeve van de uitvoering van het onderzoek zijn verschillende methodes gebruikt: Interviews met preventiewerkers, sleutelfiguren en para-professionals (face-to-face en telefonisch). Analyse van logboekgegevens van preventiewerkers. Participerende observatie tijdens de trainingen voor preventiewerkers en (para-) professionals. Vragenlijsten voor ouders en instellingen. 5. Resultaten homeparty s In het homepartyproject fase 2 traject A zijn: 10 homeparty s uitgevoerd waaraan 71 ouders hebben deelgenomen waarvan 58 vrouwen (voor het grootste deel moeders) en 13 mannen (voor het grootste deel vaders). Er zijn Turkse, Antiliaans/Arubaanse, Nederlandse en Molukse ouders bereikt. Bij 5 homeparty s waren ook jongeren aanwezig (25). Dit was soms een belemmering voor het bespreken van opvoedingsvaardigheden. De werving van gastouders liep via organisaties die gericht zijn op een bepaalde allochtone doelgroep, via de eigen organisatie die preventiewerkers in dienst heeft uit de allochtone groep, en via een ouderling van een hechte kerkgemeenschap. De nadruk lag vooral op de middelenvoorlichting (met behulp van de middelenkoffer). Ook zijn in de meeste homeparty s opvoedingskwesties aan de orde gekomen, al kon dit onderwerp niet altijd even uitgebreid worden behandeld. In alle homeparty s bepaalden de deelnemers mede de gespreksonderwerpen. Meer dan in andere groepen is in de Antilliaanse groepen een aantal keer het onderwerp cocaïne besproken naar aanleiding van eigen ervaringen in de directe of verre omgeving met dit middel. Op verzoek van Stivoro is in een tweetal homeparty s expliciete aandacht besteed aan het onderwerp roken. Roken is voor veel preventiewerkers al vanzelfsprekend een onderwerp in voorlichtingen dat daarom in de andere homeparty s ook is meegenomen. In een Turkse homeparty is roken een veilig onderwerp waarmee een gevoelig onderwerp binnen de Turkse gemeenschap (middelengebruik onder jongeren) geïntroduceerd kan worden. 6 Samenvatting

11 Voor- en nameting De voor- en nameting is minder succesvol gelopen dan verwacht en dan tijdens fase 1 van het homepartyproject. Voor een deel is dit te verklaren uit het feit dat tijdens fase 1 de homeparty (en het verzoek tot deelname van de ouders) gegeven is door preventiewerkers van De Grift die reeds ruime ervaring hadden opgedaan met deze methodiek. Ook heeft de voorbereidingsfase van TACTUS en Stichting Cad aanzienlijk langer geduurd dan gepland. Homeparty s werden vervolgens uitgesteld of afgelast waardoor uiteindelijk minder homeparty s in de analyse konden worden meegenomen. Uiteindelijk zijn van vier homeparty s (gedeeltelijk) gegevens verzameld in de voor- en nameting. De resultaten van de voormeting (n=31) en nameting (n=13) hebben een indruk gegeven van de demografie, tevredenheid, vaardigheden en kennis van de deelnemers voor en na een homeparty. Zonder uitzondering waren de ouders die na afloop geïnterviewd zijn (zeer) tevreden over de homeparty (n=13). De huiselijke sfeer tijdens een homeparty heeft hier aan bijgedragen. Ervaringen werden gedeeld en de deelnemers gaven aan veel geleerd te hebben. De meeste ouders zouden niet gekomen zijn als de bijeenkomst in een buurthuis was geweest. Ook waren bijna alle ouders nog nooit naar een informatieavond over genotmiddelen op school geweest. Hieruit maken we voorlopig op dat de homeparty de juiste doelgroep heeft bereikt (moeilijk te bereiken groepen). De meeste ouders praten al met hun kinderen over alcohol, roken en/of drugs en hebben wel eens een folder of brochure gelezen over genotmiddelen. Bovendien werkt de homeparty als trigger om na afloop een gesprek met het kind te voeren over het onderwerp. Ook het informatiezoekend gedrag lijkt door de homeparty gestimuleerd te worden: het merendeel van de geïnterviewde groep ouders had na afloop van de homeparty een folder of brochure gelezen over alcohol en drugs. De geïnterviewde ouders blijken na een homeparty beter op de hoogte voor wat betreft kennis over alcohol, cannabis en tabak en ook zijn ze beter geïnformeerd omtrent het bestaan van informatielijnen. Inzetten van (paraprofessionals), traject B De Grift heeft een pilot uitgevoerd naar het inschakelen van (para) professionals. In totaal zijn 11 professionals geworven. Aan deze groep van professionals heeft De Grift een training gegeven van 2 dagdelen. Het doel van de pilot was het verkennen van de mogelijkheden om het bereik van de homeparty te vergroten door middel van het inzetten van professionals uit relevante organisaties. De mogelijkheden hiertoe blijken in de praktijk beperkt: o De werving van de (para)professionals verliep moeizaam. De meesten vonden het een goed idee maar konden er moeilijk tijd voor vrijmaken. Brede welzijnsorganisaties en een gemeentelijk opvoedoverleg bleken de meest effectieve insteken te zijn voor de werving. o De professionals willen niet zelfstandig een homeparty uitvoeren met name niet omdat zij over onvoldoende kennis over genotmiddelen beschikken en dit ook niet tot hun taak rekenen. Ook het verzorgen van een deel van de uitvoering is in deze pilot niet enthousiast opgepikt. Aan het participeren in de uitvoering heeft slechts één professional deelgenomen. Deze professional heeft een waardevolle bijdrage Samenvatting 7

12 o geleverd aan het thema opvoedingsondersteuning voor een Antilliaanse/Arubaanse doelgroep. Op basis van deze resultaten kan de conclusie getrokken worden dat de baten van het inzetten van professionals als uitvoerders van homeparty s niet opwegen tegen de kosten (werven, trainen, coachen). Derhalve dient een goede kosten-baten analyse gemaakt te worden alvorens een instelling toch besluit met professionals als sleutelfiguur+ te gaan werken. Het structureel werven en trainen van professionals lijkt al met al geen goede optie. Een alternatief en minder ingrijpende aanpak is het gericht benaderen van sleutelfiguren (professionals) als sleutelfiguur+ wanneer blijkt dat er binnen de instelling onvoldoende kennis is over opvoedingsondersteuning aan bepaalde doelgroepen. 6. Bevorderende en belemmerende factoren De belangrijkste bevorderende factoren zijn: Een planmatige voorbereiding (beslisboom, projectplan), voldoende middelen (financiën, personeel), expertise in de homepartymethodiek en affiniteit met de homeparty door de uitvoerders, inbedding in het werkplan, in de organisatie en in een samenhangende aanpak (dus niet inzetten als ad hoc interventie). Contactlegging met relevante sleutelorganisaties met kennis over en toegang tot de beoogde doelgroep is van groot belang. Hierbij geldt dat het gericht benaderen van deze organisaties en werkers alsmede het duidelijk aangeven wat de meerwaarde voor beide partijen is, een noodzakelijke voorwaarde is voor het welslagen van de samenwerking. Hierbij geldt ook dat geïnvesteerd moet worden in een lange termijn samenwerking omdat veel sleutelorganisatie moe zijn van het steeds opnieuw betrokken worden bij ad hoc projecten zonder vervolg. Kennis over allochtone doelgroepen, culturele verschillen, visies op middelengebruik en opvoeding zijn noodzakelijk voor een adequate uitvoering. Sleutelfiguren kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. Een homeparty dient systematisch afgesloten te worden met daarbij aandacht voor: de evaluatie door ouders, behoeftepeiling, aanbod en contactpersoon van de instelling voor verslavingszorg, werving nieuwe gastouders, en meegeven van informatiematerialen. Belemmerende factoren zijn: Voor de uitvoer van een homeparty is samenwerking met sleutelorganisaties vereist. In de praktijk blijken deze contacten vaak bij één preventiewerker te liggen. Indien er geen vervanger of goede verslaglegging voor handen is komt de voortgang in gevaar. De uitvoer van de homeparty is dan zeer kwetsbaar voor externe factoren (ziekte of vakantie, vertrek van een medewerker). Dit geldt eveneens voor contacten met sleutelfiguren; wanneer deze bij één persoon liggen kan de voortgang in gevaar komen wanneer deze sleutelfiguur uitvalt. Onvoldoende inhoudelijke en organisationele borging van het project binnen een programma en binnen de instelling maakt de homeparty eveneens kwetsbaar (enthousiaste preventiewerkers wiens activiteiten niet door het management gesteund worden). 8 Samenvatting

13 Bij de voorbereiding van een homeparty dient er rekening mee gehouden te worden, dat ook sleutelorganisaties tijd nodig hebben om de gevraagde activiteiten uit te voeren. Niet voldoende flexibiliteit om in te spelen op onvoorziene veranderingen in de planning door externe factoren (afhankelijkheid van sleutelfiguren en gastouders). 7. Landelijke implementatie Op het moment van het einde van het onderzoek (eind 2003) waren alle Instellingen voor Verslavingszorg bekend met de homeparty (n=18). De homeparty was nog niet grootschalig geïmplementeerd. Van deze 18 werkten er in totaal 6 instellingen met de homepartyinterventie. Dit zijn de Grift, Tactus en Stichting CAD (pilotdeelnemers) en drie andere Instellingen voor Verslavingszorg. Dit komt neer op een implementatiegraad onder de Instellingen voor Verslavingszorg van 33,3%. Andere Instellingen voor Verslavingszorg gaven aan dat men de homeparty een bruikbare interventie vindt om wellicht in de toekomst aan te bieden (n=7). Voor zover bekend waren er geen GGD en bezig met opzet en uitvoering van homeparty s. Bij implementatieactiviteiten is het raadzaam om, naast de Instellingen voor Verslavingszorg, ook de GGD en erbij te betrekken, omdat zij ook een gemeentelijke taak in middelenpreventie en opvoedingsondersteuning hebben. 8. Conclusie In dit project stonden vier vragen centraal: 1. Hoe werkt het draaiboek homeparty s in de praktijk? 2. Zijn met deze interventie naast Marokkaanse, Turkse en Nederlandse ouders ook nieuwe oudergroepen te bereiken? 3. In hoeverre is er bij ouders die deelnemen aan de homeparty sprake van een toename in kennis, informatiezoekend gedrag en opvoedingsvaardigheden op het gebied van alcohol, drugs, roken en gokken? 4. Is de reikwijdte van de homeparty te vergroten door de inzetbaarheid van (para) professionals bij de uitvoering? 5. Wat zijn de bevorderende en belemmerende factoren voor de implementatie van homeparty s in de praktijk? De resultaten van deze procesevaluatie bevestigen en versterken de conclusies van de procesevaluatie van fase 1. De homeparty is een geschikte interventie voor het bereiken van oudergroepen die niet met de reguliere activiteiten van de verslavingspreventie worden bereikt. Het draaiboek was een goede leidraad voor de preventiewerkers om de homeparty op te zetten en uit te voeren. Fase 2 laat zien dat deze interventie ook geschikt is voor het werven van Antilliaanse en Molukse oudergroepen naast Marokkaanse, Turkse en Nederlandse ouders (fase 1 + 2). Het onderzoek heeft naast overeenkomsten ook interessante verschillen tussen deze groepen opgeleverd. Samenvatting 9

14 Over in hoeverre een homeparty ook leidt tot vermeerdering van kennis en opvoedingsvaardigheden bij deelnemende ouders in de vorm van meetbare resultaten kunnen wij op basis van dit onderzoek geen harde uitspraken doen. Het inpassen van een gestructureerde voormeting uit te voeren door de preventiewerkers en verzoek om deelname van ouders aan de nameting binnen een voor hen nieuwe interventie, bleek in deze tweede pilot moeilijk uit te voeren. Het aantal ouders dat vervolgens bereid was om mee te werken aan de nameting was relatief laag. De ouders die deelgenomen hebben aan de nameting (n=13) hebben aangegeven tevreden te zijn over hun deelname en de opgedane kennis en ervaringen. Dit geldt in feite voor alle ouders die hun deelname aan het einde van een homeparty zelf geëvalueerd hebben. Dit geldt ook voor de uitvoerenden van de homeparty s (preventiewerkers en sleutelfiguren). Het structureel inzetten, werven en coachen van (para)professionals voor de uitvoering van homeparty s lijkt op dit moment niet haalbaar noch kosteneffectief. Het inzetten van deze professionals (als sleutelfiguur+) op incidentele basis en met name ter ondersteuning van het geven van opvoedingsondersteuning aan een specifieke allochtone groep lijkt meer perspectief te bieden. De belemmerende factoren voor succesvolle implementatie zijn de kosten, de mate van onvoorspelbaarheid in de uitvoer en de kwetsbaarheid indien er geen back up is voor de hoofd-actoren (preventiewerker, sleutelfiguur en gastouder). Ook blijkt in de verslavingspreventie-praktijk een tekort te bestaan aan werkvormen voor het bespreken van opvoedingsvaardigheden met allochtone ouders. De bevorderende factoren voor succesvolle implementatie van de homeparty zijn vooral een goede voorbereiding (beslisboom & projectplan & contactlegging), gemotiveerde sleutelfiguren en adequate kennis van de doelgroepen. De resultaten die in dit onderzoek naar voren zijn gekomen zullen worden verwerkt in een herziene versie van het draaiboek. De verdere implementatie zal opgestart worden in samenwerking met Resultaten Scoren en de LSP. Ter ondersteuning bij de implementatie zal een website ontwikkeld worden. 10 Samenvatting

15 1 Procesevaluatie homeparty s 1.1 De homeparty De homeparty is een laagdrempelige interventie om ouders te ondersteunen in de opvoeding van hun kinderen als het gaat om het gebruik van alcohol, drugs en gokken. Deze interventie is in 1998 ontwikkeld door de Grift, Gelders centrum voor verslavingszorg te Arnhem in het kader van een wijkpreventieproject (Panka, 2001). De homeparty heeft de vorm van een huiskamerbijeenkomst waar een preventiewerker voorlichting geeft over alcohol, drugs en gokken. Deze voorlichting wordt afgestemd op de vragen en behoeften van de aanwezige ouders. Centraal staan kennisoverdracht en opvoedingsvaardigheden. Een homeparty werkt analoog aan een Tupperware party, waarbij werving een belangrijke rol speelt. Preventiewerkers werven sleutelfiguren die toegang hebben tot de beoogde doelgroep, sleutelfiguren werven gastouders en gastouders werven ouders om deel te nemen aan een homeparty. Mede door de grote belangstelling van collega-instellingen voor deze methode is in de periode door het Trimbos-instituut en de Grift gezamenlijk gewerkt aan een ZonMwproject, waarbij onderzocht is of een homeparty moeilijke bereikbare ouders, waaronder allochtone ouders, bereikt en of de homeparty een goede manier van voorlichten is (Boelhouwers e.a., 2001). Op basis van de resultaten is een draaiboek ontwikkeld voor het organiseren, uitvoeren en evalueren van homeparty s, bedoeld voor preventiewerkers uit de verslavingszorg (Riper e.a., 2001). 1.2 Theoretische onderbouwing van het programma Het huidige aanbod in opvoedingsondersteuning schiet te kort in het bereiken van allochtone gezinnen en gezinnen uit lagere sociaal-economische klassen (Van Dijke, Snijders & Terpstra, 1999). Het zijn vaak deze gezinnen die ondersteuning nodig hebben vanwege hun lage sociale positie, het wonen in achterstandswijken, het ontbreken van een hecht sociaal netwerk en het bestaan van een ongunstig pedagogisch gezinsklimaat (Eldering, 2002). Ook in de verslavingsgerichte opvoedingsondersteuning verdient het bereiken van risicogroepen aandacht. Vaak bereiken de interventies ouders die al veel weten en over voldoende opvoedingsvaardigheden beschikken. De bestaande wervingsmethodieken bereiken bepaalde oudergroepen, waaronder allochtone en autochtone ouders met een lage sociaal economische situatie (SES) uit achterstandswijken, niet of nauwelijks terwijl deze ouders wel behoefte hebben aan ondersteuning en informatie (Harachi e.a., 1997; Hogue e.a., 1999; Cuijpers & Bolier, 2001; Dusenbury, 2000). Tegelijkertijd wordt de invloed van de ouders op het gedrag van hun adolescente kinderen de laatste jaren sterker benadrukt. Deze invloed is groter dan vaak wordt aangenomen en dit geldt ook voor jongeren boven de 15 jaar (Engels, 2000; 2002). Om deze doelgroepen te bereiken moet actiever en op een meer persoonlijker manier gewerkt worden (Veldkamp 2002). Een belangrijke ontwikkeling in de preventie is dat naast aandacht voor risicofactoren de aandacht voor beschermende factoren groter is dan voorheen (Hawkins e.a., 1992). De ouder-kindinteractie kan zowel een beschermende als een risicofactor vormen voor het middelengebruik van kinderen. De belangrijkste factoren die bescherming bieden zijn ouderlijke monitoring, een open communicatie tussen ouders en kinderen en grenzen stellend hande- 1 Procesevaluatie homeparty s 11

16 len door de ouders. Deze beschermende factoren worden in de literatuur samengevat met het handelen van ouders volgens een autoritatieve opvoedingsstijl (Elling & Eland, 2001; Vakalahi, 2001; Wills & Yaeger, 2003). 1.3 Het huidige project: traject A en B In het huidige project zijn twee trajecten uitgezet. In traject A is in twee pilotregio s (Enschede en Vaassen m.m.v. TACTUS en Almere m.m.v. Stichting Cad) onderzocht of preventiewerkers met behulp van het draaiboek zelfstandig een homeparty-interventie kunnen opzetten en uitvoeren. Centraal stond het onderzoeken van de randvoorwaarden voor succesvolle implementatie. Bovendien is nagegaan of de homeparty ook een geschikte wervingsmethodiek is voor Surinaamse en Antilliaanse ouders. Voor dit traject organiseerde De Grift in samenwerking met het Trimbos-instituut een workshop voor preventiewerkers van een dagdeel ter voorbereiding op het werken met het draaiboek. Het Trimbos-instituut heeft de opzet en uitvoering van de homeparty s in de twee pilotregio s geevalueerd. De Grift heeft voordat het project van start ging drie homeparty s uitgevoerd voor een Antilliaanse doelgroep en ook deze homeparty s zijn meegenomen in het uiteindelijke resultaat. Verder is een inventarisatie onder andere Instellingen voor Verslavingszorg en GGD en gehouden om te kijken wat hun ervaringen zijn met de homeparty en het draaiboek. In traject B is de mogelijkheid nagegaan om bij het werven en het uitvoeren van homeparty s (para)professionals uit andere instellingen of organisaties te betrekken. Doel was de reikwijdte van de homeparty te vergroten. De Grift heeft hiertoe een pilot uitgevoerd in hun regio, waarbij het volgende is ontwikkeld: a) wervingsstrategie b) scholingsplan c) coachingssysteem. Het Trimbos-instituut heeft de procesevaluatie uitgevoerd gericht op beschrijving van het traject en positieve en negatieve factoren die bijdragen aan het opzetten van een operationeel netwerk van (para)professionals. 1.4 Vraagstelling De vraagstelling van de procesevaluatie is als volgt geformuleerd: 1. Hoe werkt het draaiboek homeparty s in de praktijk? 2. Zijn met deze interventie naast Marokkaanse, Turkse en Nederlandse ouders ook nieuwe oudergroepen te bereiken? 3. In hoeverre is er bij ouders die deelnemen aan de homeparty sprake van een toename in kennis, informatiezoekend gedrag en opvoedingsvaardigheden op het gebied van alcohol, drugs, roken en gokken? 4. Is het mogelijk om de reikwijdte van de homeparty-interventie te vergroten door bij het werven en uitvoeren van homeparty s (para) professionals uit andere instellingen of organisaties te betrekken? 5. Wat zijn de bevorderende en belemmerende factoren voor de implementatie van homeparty s in de praktijk? 12 1 Procesevaluatie homeparty s

17 De resultaten van het onderzoek in traject A en traject B en de opmerkingen van de adviescommissie dienden ter verbetering en aanvulling op het huidige draaiboek. 1.5 Opzet onderzoek In het onderzoek is het proces van implementatie in beeld gebracht. Er zijn gegevens verzameld op vier niveaus: - bij De Grift (ondersteuning implementatie traject A, uitvoering homeparty s Antilliaanse doelgroep traject A en opzet en uitvoering traject B) - bij uitvoerders van de homeparty s (preventiewerkers in traject A, (para)professionals in traject B) - bij sleutelfiguren (traject A) - bij deelnemers aan een homeparty (traject A) Tevens zijn de bruikbaarheid en werkbaarheid van het draaiboek in de praktijk onderzocht en is gevraagd naar de tevredenheid over het draaiboek onder de gebruikers (preventiewerkers in traject A, (para)professionals in traject B). Bij de doelgroep ouders is met behulp van een voor- en nameting het effect van een homeparty op kennis, informatiezoekend gedrag en opvoedingsvaardigheden gemeten (traject A). Ten behoeve van deze opzet zijn de volgende methodes gebruikt in traject A: - Interviews met preventiewerkers (face to face, semi-gestructureerd) en sleutelfiguren (telefonisch, semi-gestructureerd). Zie tabel 1 voor aantallen. Voor namen geïnterviewden zie bijlage 1. - Registratie van logboekgegevens (logboek 1, bijlage 2) met betrekking tot de opzet en uitvoering van de homeparty s, in te vullen door de preventiewerker. - Vragenlijst met items over kennis, opvoeding en tevredenheid over de homeparty, in te vullen door de ouders, voor een homeparty, en telefonisch na een homeparty (bijlage 5). Deze vragenlijst was gedeeltelijk gebaseerd op de lijst die in het homepartyproject fase 1 was gebruikt. - Evaluatieformulier dat na afloop van de training van De Grift door de preventiewerkers is ingevuld. - Participerende observatie door de onderzoeker tijdens de training voor preventiewerkers. - Ook is in contact en telefonisch contact veel informatie verzameld. Tabel 1 aantal interviews Interview met: Project De Grift Project Stichting Cad Project Tactus Traject A Preventiewerker 1 (face-to-face) 2 (face-to-face) 2 (face-to-face) 5 Sleutelfiguur 1 (face-to-face) 1 (telefonisch) 2 (telefonisch) 4 Ouders 3 (telefonisch) 7 (telefonisch) 3 (telefonisch) 13 Traject B Preventiewerker 2 (face-to-face) (Para-)professional 2 (face-to-face) Totaal 1 Procesevaluatie homeparty s 13

18 En de volgende methodes in traject B: - Interviews (face to face, semi-gestructureerd) met De Grift en (para)professionals. Zie tabel 1. Voor namen geïnterviewden zie bijlage 1. - Een logboek voor de (para)professionals wat zij kunnen invullen na afloop van iedere homeparty (logboek 1, bijlage 2). - Een evaluatieformulier dat na afloop van de cursus homeparty s door de (para)professionals wordt ingevuld. - Participerende observatie door de onderzoeker tijdens de laatste bijeenkomst van de cursus homeparty s voor (para)professionals. 1.6 Procedure Er is een samenwerkingsovereenkomst opgesteld waarin alle afspraken werden vastgelegd en welke het Trimbos-instituut enerzijds en Stichting CAD of Tactus anderzijds hebben ondertekend. De procedure zoals beschreven in de samenwerkingsovereenkomst in traject A was als volgt: Stichting CAD en Tactus implementeerden de homeparty s zoals beschreven in Traject A aan de hand van het draaiboek respectievelijk in Almere en in Enschede. Het Trimbosinstituut heeft het procesevaluatieonderzoek uitgevoerd. De ondersteuning bij de implementatie lag in handen van De Grift in Gelderland (op aanvraag, niet actief). In de samenwerkingsovereenkomst waren verder afspraken met Stichting CAD en Tactus gemaakt over het meewerken aan een aantal interviews, bijhouden van een logboek en introductie van de onderzoekers in hun netwerk. De pilotregio s ontvingen een uurvergoeding voor de uren die in het onderzoek werden gestoken. Er was afgesproken dat minimaal 4 homeparty s zou worden georganiseerd waaronder voor een Surinaamse en Antilliaanse doelgroep. Met Stivoro was afgesproken dat ook het thema roken in minimaal één homepartybijeenkomst aan bod zou komen. De dataverzameling stond aanvankelijk gepland voor de periode januari tot eind mei 2003, maar de planning is verschoven tot eind september omdat het aantal homeparty s dat nodig werd geacht voor het onderzoek nog niet gehaald was. De Grift heeft in traject B een project opgezet om het potentieel aan uitvoerders van een homeparty planmatig en systematisch uit te breiden. Het Trimbos-instituut begeleidde ook dit project met procesevaluatief onderzoek. De periode van dataverzameling liep van januari tot juli Ook in dit traject zijn alle gemaakte afspraken vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst welke De Grift en het Trimbos-instituut hebben ondertekend Procesevaluatie homeparty s

19 Adviescommissie Voor de duur van de projecten is een adviescommissie ingesteld waarin verschillende vertegenwoordigers uit relevante organisaties zitting hadden: Ben Lebesque CAD Drenthe / Resultaten Scoren Cor Struik TACTUS Instelling voor verslavingszorg Paulien van Haastrecht NIGZ / VETC Richeline Sorel Trabou Tin, Tandem (welzijnsorganisatie in Nijmegen) Aukje Sannen Trimbos-instituut Glenn Uiterloo Trimbos-instituut Murat Can GGZ Midden-Brabant Deze commissie kwam in totaal drie keer bijeen: bij de start, tijdens het project en bij de afronding. 1.7 Opbouw van het rapport Dit rapport bestaat uit 6 hoofdstukken en een aantal bijlagen. In hoofdstuk 1 is de achtergrond van de homeparty en de opzet van het onderzoek beschreven. In hoofdstuk 2 tot 4 worden de resultaten beschreven van het onderzoek: in hoofdstuk 2 de resultaten van traject A, hoofdstuk 3 beschrijft de resultaten van traject B en in hoofdstuk 4 de resultaten van de inventarisatie onder instellingen. Hoofdstuk 5 staat min of meer op zichzelf: hierin worden de landelijke verspreidings- en implementatieactiviteiten besproken die zijn uitgevoerd gedurende de procesevaluatie. In hoofdstuk 6 tenslotte volgen de conclusie en aanbevelingen. 1 Procesevaluatie homeparty s 15

20