TUSSEN SERVET EN TAFELLAKEN
|
|
- Jonas van der Laan
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 TUSSEN SERVET EN TAFELLAKEN Op zoek naar de optimale schaal voor een zorgorganisatie Don Olthof
2 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 1 1. INLEIDING: ACHTERGRONDEN VAN SCHAALVERGROTING 3 Er gaat een verhaal. 3 Schaalvergroting in de commerciële bedrijfssector 3 Schaalvergroting als maatschappelijk proces 3 Proces zonder eind? 5 Vraagstelling 7 Routebeschrijving 7 Regionaal intermezzo I : de geschiedenis 9 2. CONCEPTUALISERING VAN SCHAALVERGROTING IN DE GEZONDHEIDSZORG 12 Schaalgrootte: omvang en/of complexiteit 12 Schaalvergroting 13 Typologie van schaalvergroting 14 Schaalverkleining en kleinschaligheid 17 (de)concentratie en/of (de)centralisatie SCHAALGROOTTE EN BESTURINGSMODELLEN 21 Bestuurlijk juridische integratie 22 De organisatorische integratie 23 Ruimtelijke integratie 24 Zorgconcerns? 28 I
3 4. MOTIEVEN VOOR EN TEGEN SCHAALVERGROTING 30 Wat, hoe en waarom? 30 Waarom groeien organisaties 30 Wetten bij schaalvergroting? 31 'Elk schaalvoordeel heb z'n nadeel' 34 P5-model 35 Regionaal intermezzo II: de analyse EFFECTEN VAN SCHAALVERGROTING 41 Werkt schaalvergroting? 41 Primair proces en product 41 Personeel 43 'Poen' 44 Positie 46 Politiek 47 Fusie als interveniërende of bepalende variabele EEN QUICK SCAN OF OPINION: OPVATTINGEN OVER SCHAALVERGROTING BIJ MANAGERS 49 Constructie van een quick scan of opinion 49 Werkwijze 50 Doelgroep 51 Response 51 Wijze van analyse 51 Beschrijving van de resultaten 52 Evaluatie SLOTBESCHOUWING: DE OPTIMALE SCHAAL? 59 Regionaal intermezzo III: de toekomst LITERATUUR 65 Bijlage: 1: Overzicht voor- en nadelen groot- en kleinschaligheid zoals overgenomen uit Van Zijp (1997) 69 2: Uitnodigingsbrief voor Deelname aan Quick Scan A Quick Scan of opinion 72 4: Scores managers op uitspraken Quick Scan of opinion 75 COLOFON 78 II
4 VOORWOORD 'We zijn te groot voor het servet, maar te klein voor het tafellaken'. Dit statement heeft mijn collega-directeur de afgelopen jaren op verschillende momenten herhaaldelijk geuit. Een uitspraak waarmee ik het in die situaties hartgrondig eens was. Vaak hebben we met onze organisatie 1 - een (tot voor kort ambulante) verslavingszorginstelling in Gelderland - de omvang van onze instelling als een (te) beperkende factor gezien voor ons (organisatie)-handelen. Opvallend is dat we dit zeiden op het moment dat de organisatie zo'n 60 FTE in dienst had en over 5 miljoen gulden budget beschikte, maar dat we deze mening nog steeds waren toegedaan - recentelijk heeft hij het statement vol overtuiging weer geuit - op het moment dat de instelling beschikt over een budget van 35 miljoen gulden en bijna 400 medewerkers. Hoe de organisatie ook gegroeid is, in onze ogen blijkt hij vaak te klein. Maar klopt die blik eigenlijk wel? 'How big should a hospital be? This question is similar to the classic conundrum 'how long is a piece of string? ' The short answer is: large enough to meet the objectives for which it exists.' BRIAN A FERGUSON (IN: FERGUSON, 2000) In de gezondheidszorg heeft ontegenzeggelijk de afgelopen decennia een proces van schaalvergroting plaatsgevonden. Harde cijfers laten zien dat de geografische kaart van bijvoorbeeld algemene ziekenhuizen in Nederland drastisch is veranderd. Het aantal algemene ziekenhuizen is de afgelopen dertig jaar met de helft verminderd, van 202 in 1970 tot 101 in In mijn eigen sector, de verslavingszorg is het niet anders. In 1970 waren er nog 60 instellingen voor categorale verslavingszorg. Op dit moment zijn er nog twintig. Het budget is in die jaren meer dan verdubbeld. Het proces van schaalvergroting is niet uniek voor de gezondheidszorg. Ook in sectoren als onderwijs, politie, accountancy en gemeente vind een zelfde proces plaats. Op vele plaatsen in onze maatschappij lijkt 'Big is Beautiful' het adagium. Aangezien het proces van schaalvergroting zich in de gezondheidszorg nog steeds verder voltrekt, is het niet vreemd dat in een van de studiebijeenkomsten van de opleiding Strategisch management voor de gezondheidszorg de vraag aan de orde kwam of, en zo ja, waar en wanneer, dit proces zou stoppen. De door mij spontaan gestelde, en ogenschijnlijk simpele vraag: 'Is er eigenlijk iets te zeggen over een optimale schaalgrootte voor 1
5 een zorginstelling', werd door docent prof. A. de Roo - na enig denken - adequaat beantwoord met: Dat is een prachtonderwerp voor een scriptie!' Nadat vlak daarna mijn eerder genoemde collega weer eens - volgens mij wederom terecht! - verzuchtte over het servet en het tafellaken, liet de vraag naar de optimale schaal mij niet meer los. Temeer omdat ik de nadelen van een te kleine schaalgrootte inderdaad vaak in mijn werk ervaar, maar ook gezond sceptisch sta tegenover een steeds maar voortschrijdend proces van schaalvergroting. Die scepsis heeft bij mij zijn oorsprong zo'n kwart eeuw geleden toen ik mij tijdens mijn studie cultuur- en godsdienstpsychologie aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen bezighield met kleinschaligheid in de geestelijke gezondheidszorg. Schaalvergroting hangt nauw samen, in een oorzaak- dan wel gevolg- relatie, met zaken als fusie, concentratie en centralisatie. Over fusies is in de managementliteratuur en organisatieleer veel geschreven. Over het thema optimale schaalgrootte is echter nauwelijks literatuur. Er blijkt weinig onderzoek gedaan naar dit thema. In deze scriptie ga ik op zoek naar die optimale schaal. Ik ga er daarbij vanuit dat er niet zoiets bestaat als een objectief vast te stellen optimale schaalgrootte voor zorginstellingen. In zekere zin ga ik dus op zoek naar iets waarvan ikzelf niet geloof dat het bestaat. Waarom dan toch die zoektocht? Omdat die tocht mij langs de oorzaken, motieven en effecten van (het proces van) schaalvergroting, concentratie en fusie brengt. Ik ben daarbij vooral ook geïnteresseerd in de opvattingen die managers op strategische posities binnen zorginstellingen hebben over de 'optimale schaal' en deze confronteren met hetgeen uit de (wetenschappelijke) literatuur naar voren komt over schaalvergroting. De managers aan de top van de zorginstellingen zijn zelf vaak de drijvende kracht achter processen van concentratie en fusie. Juist in de gezondheidszorg, waarvoor evidencedbased handelen zo van belang wordt gevonden, is het nuttig het gehalte van evidentie van opvattingen proberen te toetsen 2. 'Ook in Nederland is men ernstig tekortgeschoten in het onderzoeken van de effectiviteit van de indertijd ingezette fusies. Dit heeft me, in een land waar de beleidsmakers in de gezondheidszorg zwaar inzetten op evidence-based handelen, zeer verbaasd.' DR. G.J.H.M. RUIJS, ARTS-MICROBIOLOOG (IN: RUIJS, 2000) 1 In deze tekst worden de begrippen organisatie en instelling als synoniemen van elkaar gebruikt. 2 Vrij naar Ruijs (2000) die na lezing van het boek Concentration and Choice in Healthcare van Ferguson e.a. (1997) bij het verschijnsel fusies in de gezondheidszorg pleit voor meer évidenced based management (zie citaat in kantlijn). 2
6 1. INLEIDING: ACHTERGRONDEN VAN SCHAALVERGROTING. Er gaat een verhaal.. In de Nederlandse gezondheidszorg volstrekt zich de afgelopen decennia een proces van schaalvergroting en concentratievorming. Wie de vaktijdschriften bijhoudt treft, zeker de laatste vijf jaar wekelijks aankondigingen aan van fusies, overnames en strategische samenwerkingsverbanden. Er is zelfs sprake van een 'klonter-euforie' volgens Boonekamp en Huijsman (1998). Zij stellen dat 'de Nederlandse gezondheidszorg in een 'klontereuforie' verkeert van horizontale en verticale samenwerkingsverbanden van wisselende intensiteit tot aan fusies toe'. Voor een instelling in de gezondheidszorg is het moeilijk, zo niet onmogelijk om buiten die ontwikkeling, die door sommigen als trend of hype wordt bezien (Van Wijnen en van Zijp, 1997), te blijven. Als manager van zo'n instelling loop je het gevaar 'de boot te missen'. Er gaat nu eenmaal een verhaal. Schaalvergroting: it's in the air. Schaalvergroting in de commerciële bedrijfssector De gezondheidszorg volgt met het proces van schaalvergroting een ontwikkeling die in het bedrijfsleven in Nederland al vroeg in de vorige eeuw op gang kwam. Gedurende de hele eeuw is er sprake geweest van bedrijfsconcentratie waarbij er steeds minder maar omvangrijkere bedrijven overbleven met uiteraard een groter marktaandeel. Wildenberg (1990) spreekt in een studie naar fusies en overnames van vier fusiegolven in de vorige eeuw. Schematisch staan deze fusiegolven getypeerd in schema 1. We zullen in hoofdstuk 5 zien dat veel van de motieven in de verschillende fusiegolven ook een rol spelen bij de schaalvergroting in de gezondheidszorg. Schaalvergroting als maatschappelijk proces De gezondheidszorg staat daarbij in de not-for-profit-sector duidelijk niet alleen. Ook in andere sectoren van professionele dienstverlening zoals het onderwijs, bij de politie, welzijnswerk, advocatuur, sociale verzekeringen is schaalvergroting en concentratievorming in zwang (Van Heijningen, 1996). 3
7 Het proces van schaalvergroting moet dan ook in eerste instantie zeker beschouwd worden als een breed maatschappelijk proces dat op een aantal terreinen, bijvoorbeeld in de advocatuur en de accountancy zeker te maken heeft met processen van internalisering. Periode Naam Kenmerken Motieven The Great Merger Movement Samengaan van kleine directe concurrenten (vaak meerdere ondernemingen tegelijk) gericht op massaproductie van standaardproducten Zichtbare Hand Overnames door grote bedrijven, gericht op zichtbaarheid in de markt en beheersing van totale bedrijfskolom Big is Beautiful Na beurscrash (1929) en WO II hernieuwde ideologie dat horizontale en verticale integratie oplossing is voor organisatorische problemen ? Merger mania Gerichte acquisities; strategisch gedrag gericht op internationalisering ('open grenzen Europa') - beperken concurrentie - monopolievorming - behalen schaalvoordelen - vergroten marktaandeel - beheersen totale bedrijfskolom (verticale integratie) - synergie-effecten - internationalisering - spreiding van risico's - toegang tot kapitaalmarkt - diversificatie - optimaal benutten van management en marketingcapaciteit - 'waarde creëren' - koop en verkoop bedrijven onderdeel van core business 'De alom tegenwoordige trend tot schaalvergroting en concentratie lijkt op zichzelf een autonoom proces, maar is in werkelijkheid het resultaat van complexe uiteenlopende beleidsinvloeden van verschillende actoren in de gezondheidszorg, waarvan positie, rol en strategisch gedrag ook nog eens in de loop der tijd varieerden.' J. MELOEN, P. GROENEWEGEN EN L. HINGSTMAN (IN: MELOEN E.A., 2000) Schema 1 : Schematische weergaven fusiegolven in het bedrijfsleven. Voor de not-for-profit sector moet daarbij ook het typisch Nederlandse proces van ontzuiling worden betrokken. Bij vele fusies op lokaal niveau zijn na de jaren zestig algemene welzijns- en zorgvoorzieningen ontstaan voortkomend uit combinaties van katholieke, protestants-christelijke en algemene instellingen. Bij ziekenhuizen is dat zeker ook het geval. Het proces van ontzuiling verklaart in ieder geval de clustering op regionaal niveau van gelijksoortige instellingen met een verschillende levensbeschouwelijke achtergrond. Daar waar in het bedrijfsleven fusies vaak de concurrentiepositie als enige of voornaamste motief hebben, is in de dienstverlenende not-for-profit sec- 4
8 tor de schaalvergroting ook het gevolg van het dereguleringsbeleid van de overheid in het kader van de hervorming van de verzorgingsstaat. 3 Vanaf de jaren tachtig in de vorige eeuw is door de centrale overheid fors ingezet op het afslanken van de overheid door bezuinigingen en het afstoten van overheidstaken. Van organisaties die afhankelijk waren van overheidsgeld en andere collectieve middelen werd verwacht dat zij meer zelfstandig zouden gaan functioneren en zelf volledig zouden zorgdragen voor een efficiënte bedrijfsvoering. In een aantal sectoren, bijvoorbeeld in het Hoger Onderwijs stelden de overheid harde omvangnormen als voorwaarde voor financiering (Van Heijningen, 1996). Fusies werden daarbij dus min of meer afgedwongen door de overheid. Dit is ook het geval in de gezondheidszorg. Zo zorgt de financieringssystematiek van ziekenhuizen - de zogenaamde Functiegerichte Budgettering of FB-systematiek, ervoor dat het budget van een fusieziekenhuis groter is dan de som van de afzonderlijke budgetten van de ziekenhuizen voor de fusie. Deze 'fusiebonus' heeft volgens Meloen e.a. (2000) een krachtige stimulans gegeven aan de schaalvergroting van ziekenhuizen in de jaren vanaf Internationalisering, ontzuiling, hervorming van de verzorgingsstaat zijn factoren die zonder twijfel bijdragende tot de algemene tendens tot schaalvergroting in de quartaire sector. Voor ieder specifiek terrein binnen die quartaire sector komen daar specifieke factoren bij. Deze zullen in deze scriptie met name in de hoofdstukken 2 en 4 worden verkend en geanalyseerd. Proces zonder eind? Het proces van schaalvergroting oogt als een proces zonder eindpunt. Aan de golf van fusies in de gezondheidszorg lijkt geen einde te komen. Wel lijkt er een verandering op te treden in het type fusies binnen die sector. Waar eerst vooral gelijksoortige organisaties (bijvoorbeeld ziekenhuizen) 'horizontaal' samengingen zien we nu ook 'verticale' fusies van ongelijksoortige instellingen (bijvoorbeeld thuiszorg - ziekenhuis -verpleeghuis). 'Het begrip kleinschaligheid is niet iets nostalgisch, maar zegt simpelweg iets over de schaal waarop mensen optimaal betekenis kunnen geven aan het bestaan. ( ) Welzijns-, onderwijs-, zorginstellingen maar ook woningbouwcoöperaties zijn - niet in de laatste plaats door de grote reorganisatieprocessen waaraan zij het laatste decennium zijn onderworpen - vooral gericht op de bureaucratische vereisten van de overheid.' ESSAY VAN CDA EN GROENLINKS WETHOUDERS (IN: VOLKSKRANT, ) 3 In vele westerse democratische landen is de hervorming van de verzorgingstaat gepaard gegaan met het verzelfstandigen, privatiseren of uitbesteden van uitvoering van beleid waardoor een scala aan organisatievormen in de publieke sector is ontstaan, die wel worden aangeduid met de internationale term 'quango', een acroniem voor quasi-a-utonome nongouvernementele organisaties. Voorbeelden zijn Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO's) als de Kamers van Koophandel, de (voormalige) Ziekenfondsraad, en universiteiten. Van Thiel (2000) ziet de toename van het aantal quango's als een van de meest recente fasen in de ontwikkeling van westerse staten.: 'Na de fase van de bureau-cratisering volgt nu de quango-cratisering. De gezondheidszorg bevindt zich zeker midden in het domein van de quango-cratisering. De huidige Zorgkantoren zijn te beschouwen als quango's. De vraag of gezondheidszorgaanbieders ook gezien moeten worden als quango's wordt niet duidelijk. 5
9 Ook zien we binnen de gezondheidszorg ogenschijnlijk tegenovergestelde bewegingen. Zo is er binnen de geestelijke gezondheidszorg sprake van concentratievorming en schaalvergroting maar zien we ook vorming van Multi Functionele Eenheden (MFE's) waarbij meer en meer zorg juist gedeconcentreerd wordt aangeboden. Soms worden daarbij uiteindelijk die nieuwe MFE's ontvlecht van de (moeder)organisatie en vindt er dus op organisatieniveau schaalverkleining plaats. Schaalvergroting is zeker niet alleen een louter kwantitatief proces in de zin van 'in omvang groter worden'. Bij het ontstaan van nieuwe samenwerkingsverbanden en fusies is altijd het vraagstuk van de besturing van het geheel aan de orde. Juist over die besturing en de daarmee verband houdende organisatiemodellen is de afgelopen jaren veel gesproken en geschreven. Concernvorming lijkt daarbij het toverwoord. Binnen grote zorgconcerns zouden daarbij 'relatief autonome' divisies bestaan, vaak ook aangeduid met RVE (Resultaat Verantwoordelijke Eenheden) of Strategische Business Units (SBU). Concernvorming en decentralisatie (zowel in geografische zin: zorg dicht bij de cliënt, als in de betekenis van decentraliseren van verantwoordelijkheden en bevoegdheden in de organisatie) dienen - zo luidt veel populaire besturingsfilosofie - samen op te gaan (De Vries en Breedveld, 2000). Het proces van schaalvergroting gekoppeld aan het vraagstuk van besturing van organisaties roept de vraag op naar de meest optimale schaalgrootte. Dit is een ingewikkelde vraag. Neemt men de vraag 'Is er een optimale schaalgrootte voor een zorgorganisatie' letterlijk dan kan alleen een ontkennend antwoord gegeven worden. Het is niet mogelijk om in termen van zoveel budget, personeel, verzorgingsgebied, inwoners, bedden of verrichtingen in algemene zin de optimale schaalomvang voor een zorgorganisatie te definiëren. Omdat echter ook niet vaststaat dat per definitie een grotere schaal een optimalere schaal geeft, is een analyse van de thematiek van schaalvergroting in relatie tot vraagstuk van de optimale schaalomvang zinnig en interessant. Zeker nu meer recent er ook kritische kanttekeningen gemaakt worden bij verdere schaalvergroting in de zorg (o.a. De Waal, 1999; Ferguson, 2000; Ruijs, 2000; Tak en Meijer, 2001). Bij een verkenning van het antwoord op de hierboven gestelde vraag naar de optimale schaalgrootte komt ook het verschil tussen het vraagstuk van de optimale schaal van de zorgorganisatie en van de optimale organisatieschaal van de zorg naar boven. Ofwel, optimale schaal van wat eigenlijk? Van de (zorg)organisatie of van de zorg zelf? In de discussie over schaalvergroting worden deze twee vraagstukken te weinig onderscheiden. 6
10 Vraagstelling In deze scriptie ligt de focus op de eerste vraag. De verkenning richt zich daarbij op schaalvergroting als proces, maar vooral ook op het (organisatorisch) resultaat van dat proces. Net zoals vermaatschappelijking van de zorg alleen maar concreet gemaakt kan worden door te omschrijven hoe 'vermaatschappelijkte zorg' er nu precies uit ziet, moet het oordeel over schaalvergrotingprocessen gebaseerd zijn op uitspraken over de ideale schaal. Schaalvergroting in de vorm van fusies overnames en concentratievorming lijkt in de gezondheidszorg een vanzelfsprekendheid te zijn geworden. Langzamerhand zijn er ook geluiden te horen waarbij de al maar voortschrijdende schaalvergroting voorzichtig vraagtekens worden gezet. Termen als 'logge mammoetorganisaties' en 'molochen' (de Waal, 1999) worden in de mond genomen. Zelfs Van Lieshout, directeur-generaal Zorg van het ministerie van VWS - het ministerie dat lange tijd de schaalvergroting heeft gestimuleerd - spreekt van het ongebreideld doorschieten van de schaalgrootte van instellingen. 'Die grootte is nu al in sommige situaties inhoudelijk niet logisch meer te motiveren' (Claessens, 2000). In deze scriptie wordt die motivering exploratief onderzocht. Tevens vindt een confrontatie plaats tussen de motieven en de wetenschappelijke en praktijkkennis over de vraag hoe gefundeerd die motieven zijn. Dit zou moeten blijken uit de effecten van die schaalvergroting. Eenvoudiger gezegd: Waarom doet men aan schaalvergroting en kloppen die motieven wel? De vraagstelling van deze scriptie is dan ook tweeledig: ' Dat instellingen samenhang in de zorg bevorderen, is door de overheid ook toegejuicht en bevorderd. Dat is allemaal winst. Wat her en der echter dreigt, is dat de ontwikkeling omslaat in een mechanisme waarbij het vooral de niet te bevredigen ego's van de directies zijn die naar groeiende schaalgroottes streven die inhoudelijk niet meer te motiveren zijn.' PROF. DR. P. A. VAN LIESHOUT, DIRECTEUR-GENERAAL ZORG VWS (IN: CLAESSENS, 2000) (1) Wat zijn de belangrijkste oorzaken, factoren, motieven en effecten van schaalvergroting in de gezondheidszorg, en (2) is er vanuit die motieven en effecten enige uitspraak te doen over de optimale schaal van een zorgorganisatie? routebeschrijving De zoektocht in deze scriptie volgt de volgende route. Allereerst is in dit eerste hoofdstuk de achtergronden van het proces van schaalverandering in de gezondheidszorg beschreven en verkennend geanalyseerd. In hoofdstuk 2 wordt vanuit de beschikbare literatuur en theorie ingegaan op de oorzaken en factoren bij schaalvergroting. Verschillende theoretische concepten zullen daarbij worden geïntroduceerd. Aldus ontstaat een conceptueel kader. In hoofdstuk 3 wordt specifiek ingegaan op de consequenties van de schaalverandering vanuit het perspectief van de organisatie. Centraal staat 7
11 in dat hoofdstuk het thema hoe organisaties omgaan in termen van besturingsmodel en interne organisatie met schaalverandering. Modellen van besturing in relatie tot schaalomvang worden beschreven. Wat de motieven zijn voor schaalvergroting is de vraag die aan de orde komt in hoofdstuk 4. De motieven worden aan de hand van enkele begrippen en modellen beschreven en uitgewerkt. Duidelijk zal worden dat bij schaalvergroting een breed scala aan motieven aan de orde is, of kan zijn. In hoofdstuk 5 gaan we in op het centrale thema hoe gefundeerd de motieven voor schaalvergroting, zoals besproken in het vorige hoofdstuk, eigenlijk zijn. We voeren een (beperkte) confrontatie uit tussen de motieven en de wetenschappelijke en praktijkkennis over de effecten van die motieven. Welke opinies hebben managers op strategische posities binnen de zorgsector over schaalvergroting en de vraag naar de optimale schaal? Om een indruk over deze opvattingen te krijgen is een zeer beperkt exploratief ('quick and dirty') onderzoek uitgevoerd onder een dertigtal managers van gezondheidszorginstellingen. Aan deze managers is schriftelijk - in de vorm van a quick scan of opinion - een vijftigtal statements voorgelegd. In hoofdstuk 6 worden de resultaten van deze quick scan gepresenteerd. De scriptie wordt in hoofdstuk 7 afgesloten met een slotbeschouwing waarin de verschillende invalshoeken vanuit de voorgaande hoofdstukken opnieuw leiden tot de fascinerende vraag naar de optimale schaalgrootte van een zorgorganisatie Op drie plaatsen in de scriptie wordt u een regionaal intermezzo aangeboden. In het eerste intermezzo, meteen hierop volgend, wordt een korte biografie geschetst van een instelling voor verslavingszorg in Gelderland. Het tweede intermezzo illustreert schematisch deze Gelderse casus van schaalverandering aan de hand van het begrippenapparaat, zoals dat in de daar aan voorafgaande hoofdstukken is gepresenteerd. Het derde intermezzo biedt een blik op de toekomst: verdere schaalvergroting van de Gelderse verslavingszorg of niet? ' Gelet op het feit dat door allerlei omstandigheden sedert1968 geen verslag werd geproduceerd en in de loop van het 1980 het Consultatiebureau 25 jaar bestond is ook aan vóór 1980 liggende activiteiten aandacht besteed. ' JAARVERSLAG 1980 CONSULTATIEBUREAU NIJMEGEN 8
12 REGIONAAL INTERMEZZO I: DE GESCHIEDENIS Een halve eeuw schaalvergroting van de Gelderse verslavingszorg in vogelvlucht Slechts 19 dagen is de zelfstandige ambulante verslavingszorg in de regio Arnhem-Nijmegen verwijderd gebleven van een vijftig jarig bestaan. Met de bestuurlijke fusie tussen de ambulante instelling Gelders Centrum voor Verslavingszorg en de kliniek voor verslavingszorg De Grift op 2 juli 1999 is een zelfstandige ambulante en klinische verslavingszorg opgehouden te bestaan: de instelling De Grift, Gelders centrum voor verslavingszorg was een feit. De start 4 Op 21 juli 1949 werd de 'Vereniging tot instandhouding van het Medisch Consultatiebureau voor Alcoholisme te Arnhem' opgericht. Tot dan toe had het al langer bestaande Medisch Consultatiebureau voor Alcoholisme gefunctioneerd als een onderafdeling van het Arnhemse Drankweer Comité, een bundeling van drankbestrijdingsorganisaties. Met de oprichting van een aparte vereniging werd de eerste stap naar een zelfstandige en professionele organisatie voor 'raad en hulp aan drankzuchtigen'. Ook werd besloten de (nog onbezoldigde) leider van het bureau in oprichting voor een beperkt aantal uren aan te stellen: het eerste professionele personeel. 4 De informatie in de intermezzo's in deze scriptie is gebaseerd op een uitgave in voorbereiding over een halve eeuw Gelderse verslavingszorg van de hand van onder anderen de auteur van deze scriptie. Dat de uitgave nog niet verschenen is heeft te maken met de recursieve Wet van Hofstadter (1979): Iets duurt altijd langer dan je denkt, ook al houd je rekening met de Wet van Hofstadter (p.177). In Nijmegen bestond sinds 1918, als afdeling van de Dr. Ariënsvereniging, het Roomsch Katholieke Medisch Maatschappelijk Consultatie Bureau voor Alkoholisme 'Petrus Canisius' en werd in 1953 het 'R.K. Medisch-Maatschappelijk Consultatiebureau voor Alcoholisten te Arnhem-Nijmegen. Opgericht. Ook in Nijmegen gaat men er evenals in Arnhem toe over een bezoldigd bureauleider aan te stellen. Vanaf 1955 waren er in de ressorten Arnhem en Nijmegen twee bureaus voor de alcoholzorg. Deze zouden uitgroeien tot twee professionele organisatie voor ambulante verslavingszorg in het arrondissement Arnhem. In de eerste vijf en twintig jaar was de zelfstandige verslavingszorg heel overzichtelijk: er was een algemeen Consultatiebureau Arnhem en een Katholiek bureau te Nijmegen. Beide werkten voor, en in, het hele Arrondissement Arnhem maar zouden in 1983 fuseren tot CAD Zuid- en Oost Gelderland. Met de fusie van de ambulante en klinische verslavingszorg in 1999 is deze fusie de belangrijkste in de halve eeuw verslavingszorggeschiedenis in de regio Arnhem en Nijmegen. Een van de belangrijke drijfveren achter deze fusie was het gegeven dat beide instellingen werkzaam waren in één arrondissement. Vanuit perspectief van de reclasseringstaakstelling landelijk een unicum. Met de fusie is de interne organisatie meteen ook sterk op z'n kop gezet en is er een model met vijf min of meer volledige regiocircuitsen bureaus neergezet. Tien jaar later zouden nog de sporen van de fusie in de organsatie makkelijk terug te vinden zijn. Zo hadden lange tijd de ' Nu het Medisch Consultatiebureau voor Alcoholisme ( ) meer en meer in het middelpunt van de belangstelling komt te staan en de werkzaamheden zich steeds uitbreiden werd besloten de (nog onbezoldigde leider van ons Bureau voor een beperkt aantal uren aan te stellen. ' JAARVERSLAG 1948 MEDISCH CONSULTATIEBUREAU VOOR ALCOHOLISME 9
13 Nijmeegse medewerkers met de vrijdag van de Vierdaagse vrij. Situatie Arnhem Midden jaren zeventig met de opkomst van de harddrugproblematiek kwamen er verschillende lokale initiatieven bij. Dit resulteerde begin jaren tachtig in een zestal organisaties die zich als zelfstandige instelling volledig bezig hielden met verslavingszorg. Daarnaast waren er ook allerlei samenwerkingsprojecten tussen organisaties, die juridisch en personeelstechnisch ondergebracht waren bij het CAD, zoals het project Matjan, later Samenwerkingsproject Drughulpverlening Rivierenland (SDR) te Tiel, de 'Pool' te Ede en het Dagprogramma in Arnhem. In 1977 nemen enkele sleutelfiguren uit de Arnhemse Surinaamse gemeenschap het initiatief om specifieke hulpverlening voor Surinaamse verslaafden te realiseren. De stichting Ba-anansi wordt daartoe in het leven geroepen. De gemeente Arnhem ziet deze wat verbrokkelde situatie aan en besluit in 1986 een reorganisatie door te voeren van het totale ambulante verslavingszorgcircuit in Arnhem tot een geïntegreerd geheel. Het CAD stelt zich zeer actief op en komt met een voorstel voor invulling van deze integratie. Eind 1990 stelt de gemeenteraad van Arnhem Vanaf 1988 tot 1993 zijn deze lokale initiatieven alle via overnames en fusies in het toenmalige CAD Zuid- en Oost- Gelderland opgegaan. 'Bovenstaande ontwikkelingen betekenen voor het CAD in Arnhem een hele omwenteling. Van een 'klassiek ' regiobureau wordt men onderdeel van een centrum voor ambulante verslavingszorg met verschillende functies', vermeldt het jaarverslag van situatie Nijmegen Ook in Nijmegen speelde zich, weliswaar minder omvangrijk, een vergelijkbare ontwikkeling af. Al in 1972 ontstaan er specifiek gefinancierd door de gemeente Nijmegen initiatieven op het terrein van drugshulpverlening: 'een 'doegroep opvangcentrum' en een 'doegroep voorlichting' bestaande uit vele vrijwilligers. Een jaar lang fungeerde in een aparte lokaliteit een zogenaamd drugsopvangcentrum dat - zo dacht men toen - tot diep in de nacht voor hulpzoekenden (vooral mensen die 'flipten' op het gebruik van middelen open diende te zijn.' Dit initiatief leidde tot het ontstaan van de Stichting Actie en Informatie en Dienstverlening Jongeren (AID); het locale JAC. In oktober 1980 besluit de gemeenteraad tot het oprichten van een methadonpost en een project outreachend veldwerk. Ook worden middelen gevonden voor een inloopcentrum. Op 1 maart 1983 wordt de stichting inloopcentrum Nijmegen opgericht (SIN). Vier jaar later ontstaat de stichting Begeleid Wonen voor Harddrugsgebruikenden (SBWH), een door kerkelijke fondsen gefinancierd project. Per begin 1991 wordt dit project overgedragen aan het CAD. Een ander lokaal project, stichting De Cirkel, een opvangvoorziening voor verslaafde straatprostituees, ontstaan in 1987 vind in 1992 onderdak bij de SIN, inmiddels SDN geheten. Vanaf begin jaren 1990 zij er 'integratie-besprekingen' tussen CAD en SDN die uiteindelijk leiden tot een juridische overname door het CAD eind Per eind 1993 waren daarmee alle zelfstandige voorzieningen op het terrein van de ambulante verslavingszorg in de regio's Arnhem en Nijmegen, Rivierenland West-Veluwe geïntegreerd in één organisatie. Bij het tienjarig bestaan van het CAD Zuid- en Oost-Gelderland in oktober 1993 werd de naam gewijzigd in Gelders Centrum voor Verslavingszorg. Ambulant - klinisch Ondertussen was er naast de ambulante verslavingszorg in de gezond- 10
14 heidsregio Arnhem vanaf 1980 specifieke klinische verslavingszorg ontstaan. Op 1 april 1980 startte 'De Schuur' als afdeling van psychiatrisch ziekenhuis Wolfheze een Hiërarchisch Therapeutische Gemeenschap (HTG) met tien bedden voor verslaafden. Al snel bleek dat daarbij een soort voorportaal voor detoxificatie nodig was: op 1 januari 1981 opende 'de Klino' (klinische opname). De Klino en de Schuur hebben zich in tien jaar tijd ontwikkeld tot een aparte verslavingskliniek. De eerste stap daartoe was de uitplaatsing van het terrein van Wolfheze van de verslavingszorgbedden naar een statig pand genaamd het Oolgaardthuis in Arnhem. Niet veel later werden de eerste plannen gesmeed om, ook voor het verzorgingsgebied van Psychiatrisch Centrum Nijmegen een nieuwe kliniek te bouwen. In dit bouwproces van ongeveer tien jaar is niet alleen een nieuwe gebouw neergezet in Arnhem zuid maar heeft de klinische verslavingszorg in dit gebied zich inhoudelijk verder ontwikkeld en uitgebreid; er kwamen nieuwe afdelingen zoals de Afdeling Deeltijd en de Afdeling Kortdurende behandeling, die beide tijdelijk in Arnhem aan de Sonsbeeksingel werden ondergebracht in afwachting van de nieuwbouw. Ook ontstond er een polikliniek en resocialisatie-afdeling. In die tien jaar werd deze verslavingskliniek in opbouw conform het overheidsbeleid feitelijk en in juridische zin langzaam aan ontvlecht van het psychiatrisch Ziekenhuis Wolfheze en werd de Stichting De Grift, kliniek voor verslavingszorg opgericht. De naam de Grift, verwijzend naar een inmiddels gedempte vaart tussen Nijmegen en Arnhem, zou al snel een andere uitgebreidere functie krijgen. Over de naamgeving was men het snel eens: de beide bestaande namen werden, net zoals de organisaties, aan elkaar gekoppeld: De Grift, Gelders centrum voor verslavingszorg. Op 1 juli 1999 vond de fusie plaats tussen de ambulante verslavingszorg (inmiddels Gelders Centrum voor Verslavingszorg geheten) en De Grift, kliniek voor verslavingszorg. 11
logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon geen
logoocw De heer prof. dr. F. P. van Oostrom Den Haag Ons kenmerk 26 mei 2005 ASEA/DIR/2005/23876 Onderwerp Taakopdracht voor de commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon Bijlage(n) geen Geachte heer Van
Nadere informatieMet het nieuwe welzijnsbeleid werkt de gemeente Tiel vanuit de volgende uitgangspunten:
Opdrachtformulering kwartiermaker integrale welzijnsopdracht Aanleiding De gemeenteraad van de gemeente Tiel heeft in haar vergadering van juli 2014 het besluit genomen om een inhoudelijke discussie te
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) onderhoudt middels de organisaties Kerk in Actie (KiA) en ICCO Alliantie contacten met partners in Brazilië. Deze studie verkent de onderhandelingen
Nadere informatieDe Zorgzame Kerk. Concept Beleidsplan 2015-2019. Protestantse Wijkgemeente Ambacht-Oost. November 2014 Bethelkerk Vlaardingen
De Zorgzame Kerk Protestantse Wijkgemeente Ambacht-Oost Concept Beleidsplan 2015-2019 November 2014 Bethelkerk Vlaardingen Beleid en plannen Beleid is het aangeven van een richting en het definiëren van
Nadere informatieSamen aan de IJssel Inleiding
Samen aan de IJssel Samenwerking tussen de gemeenten Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel, kaders voor een intentieverklaring en voor een onderzoek. Inleiding De Nederlandse gemeenten bevinden
Nadere informatieAan de raad van de gemeente Lingewaard
11 Aan de raad van de gemeente Lingewaard *14RDS00129* 14RDS00129 Onderwerp Regiovisie - aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling 2015-2019 regio Arnhem & Achterhoek 1 Samenvatting Met dit voorstel
Nadere informatieKwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016
Kwaliteitsvol jeugdwerk Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 In vogelvlucht Kwaliteitsvol jeugdwerk Toelichting bij de politieke discussie in de EU en het traject van de
Nadere informatieOP ZOEK NAAR...NIEUWE GEMEENTEGRENZEN. EEN PRAATSTUK
OP ZOEK NAAR...NIEUWE GEMEENTEGRENZEN. EEN PRAATSTUK Leeuwarden, 21 maart 2013 Een praatstuk over de toekomstige grenzen van Leeuwarden Het bestuurlijk landschap in Friesland zal er de komende jaren waarschijnlijk
Nadere informatieVisiedocument Expertisenetwerk Kinder- en Jeugdpsychiatrie (EKJP)
Visiedocument Expertisenetwerk Kinder- en Jeugdpsychiatrie (EKJP) I/ Inleiding Het aantal kinderen en jongeren met ernstige psychische problemen is goed bekend. Zowel in Nederland als in andere landen
Nadere informatieMINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP
MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Nr. WJZ/2005/30013 (3764) (Hoofd) Afdeling DIRECTIE WETGEVING EN JURIDISCHE ZAKEN Nader rapport inzake het voorstel van wet houdende wijziging van de Wet
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieCommunicatieplan. Communicatieplan implementatie voorbereidingstraject participatiebudget PAGINA ONDERWERP
Communicatieplan 1 1 Aan- en inleiding Om mensen gemakkelijker aan een baan te helpen en maatschappelijke deelname (participatie) te bevorderen, heeft het kabinet besloten de gemeentelijke middelen voor
Nadere informatieRUZIE OVER DE FUSIE?
RUZIE OVER DE FUSIE? resultaten van een enquête onder gemeentebestuurders en raadsleden in Noord-Holland, Utrecht en Flevoland Amsterdam, november 2011 Projectnummer: 1578 ERGO: BUREAU VOOR MARKT- EN BELEIDSONDERZOEK
Nadere informatieSamen doen. Zorgvisie. Zorg- en dienstverlening van A tot Z
Samen doen Zorgvisie Zorg- en dienstverlening van A tot Z Wat en hoe? 3 W Samen met de cliënt bepalen we wát we gaan doen en hóe we het gaan doen. Mensen met een verstandelijke beperking kunnen op diverse
Nadere informatieIn de Visie is beschreven waar SGL in de toekomst voor wil staan, rekening houdend met ontwikkelingen die op dit moment aan de orde zijn.
Bijlage 1 meerjarenbeleidsplan Missie, visie en kernwaarden SGL In dit document vindt u de hernieuwde Missie, Visie en kernwaarden. In de Missie is beschreven wat SGL uit wil dragen naar buiten. Daarbij
Nadere informatieAlgemene gegevens Om te beginnen willen wij graag wat algemene informatie van u ontvangen. Uw gegevens worden geanonimiseerd verwerkt.
VRAGENLIJST Quickscan voorbereiding decentralisatie begeleiding Algemene gegevens Om te beginnen willen wij graag wat algemene informatie van u ontvangen. Uw gegevens worden geanonimiseerd verwerkt. Vraag
Nadere informatieEnquête. Gebruik bij uw antwoorden SVP de door ons aangebrachte nummering. Uw antwoorden ontvangen wij graag uiterlijk op donderdag 26 januari retour.
Enquête Instructie Deze enquête vormt een van de bouwstenen voor het ontwikkelen van een breed gedragen visie op Transparantie en Verantwoording. De enquête bestaat uit drie delen: In deel 1 vragen we
Nadere informatieVoorzitter, Voorjaarsnota Zaltbommel 2015, 26 juni
Voorzitter, Voor ons ligt de voorjaarsnota 2015. Een voorjaarsnota die voortbouwt op de afgelopen raadsperiode. Het CDA vindt dat het College complimenten verdient voor het werk over die afgelopen raadsperiode.
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieBestuur & Management Consultants. Katherine Boon Ester Rood
Bestuur & Management Consultants Katherine Boon Ester Rood 1 Presentatie Project!mpulsbijeenkomsten Samen in de wijk Themasessie Grenzen aan vermaatschappelijking en extramuralisering 2 Impressies Extramuralisering
Nadere informaties-gravenhage, 14 januari 2000 De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E. Borst-Eilers
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 14 januari 2000 Onderwerp: Beleidsvisie landelijk kennis/behandelcentrum eetstoornissen Hierbij doe ik u een mijn «beleidsvisie voor
Nadere informatieCasus Seksuele handelingen als zorgvraag: directe aanpassing beroepscode?
Casus Seksuele handelingen als zorgvraag: directe aanpassing beroepscode? 1. Inleiding In de media was de afgelopen weken uitgebreid aandacht voor de casus van de studente verpleegkunde die geacht werd
Nadere informatieLOKALE DEMO- CRATIE IN DE STEIGERS ISVW UITGEVERS
LOKALE DEMO- CRATIE IN DE STEIGERS ISVW UITGEVERS VOORWOORD De lokale democratie is toe aan groot onderhoud. Met de decentralisaties in het sociaal domein de grootste bestuurlijke operatie van de afgelopen
Nadere informatieVOORWOORD 7 LEESWIJZER 9 DEEL I ACHTERGROND 11
VOORWOORD 7 LEESWIJZER 9 DEEL I ACHTERGROND 11 1. Uitgangspunten 13 2. De omgevingsgerichte methode 17 Het systeemmodel 17 Het diagnosemodel 19 Het speelveld 21 De zeven stappen 23 DEEL II WERKWIJZE 25
Nadere informatieIntegratie. 60 procent managers onderschat IT-integratie. Giezeman
Integratie 60 procent managers onderschat IT-integratie Giezeman Eerste 100 dagen cruciaal 60 procent managers onderschat it-integratie Vijftig tot tachtig procent van de fusies en overnames creëert geen
Nadere informatieOnderzoeksplan thesis MMI
Onderzoeksplan thesis MMI M.C. Loof 3 januari 2013 Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Business/ICT Alignment 1 3 Alignment rond de meldkamers 1 4 Aanpak van het onderzoek 2 4.1 Startpunt van het onderzoek....................
Nadere informatieFries burgerpanel Fryslân inzicht
Fries burgerpanel Fryslân inzicht Wij gaan er van uit dat we zo lang mogelijk in onze eigen woonomgeving kunnen blijven. Wij gaan er van uit dat we zo lang mogelijk in onze eigen woonomgeving kunnen blijven.
Nadere informatieOnderdeel organisatiekoers: programma Duurzaam gezonde organisatie Portefeuillehouder: Carel van Gelder
Raadsvergadering, 28 januari 2014 Voorstel aan de Raad Onderwerp: Regiegemeente Wijk bij Duurstede Nr.: 20140218 4 RV Agendapunt: 4 Datum: 30 december 2013 Onderdeel organisatiekoers: programma Duurzaam
Nadere informatieBelbin Teamrollen Vragenlijst
Belbin Teamrollen Vragenlijst Lindecollege 2009 1/ 5 Bepaal uw eigen teamrol. Wat zijn uw eigen teamrollen, en die van uw collega s? Deze vragenlijst kan u daarbij behulpzaam zijn. Zeven halve zinnen dienen
Nadere informatieVeranderen is een noodzaak, verbeteren is een keuze (1)
(1) Inspirerend leiderschap van bestuurders en directeuren vraagt om meer aandacht voor hun verander- en verbetercapaciteit. In dit eerste deel (van twee) staat een belangrijke component hiervan centraal:
Nadere informatieVoorwoord 9. Inleiding 11
inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma
Nadere informatieBoekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg
Boekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg Walter Krikilion Garant Antwerpen 16 oktober 2012 Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie
Nadere informatieRisico A: De samenwerkingsdoelen worden niet / onvoldoende bereikt
Risico-inventarisatie Samenwerking Haarlem Zandvoort Deze risico-inventarisatie heeft betrekking op de voorgenomen ambtelijke samenwerking tussen de gemeenten Haarlem en Zandvoort vanaf 1 januari 2018.
Nadere informatieEXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG
MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP
Nadere informatieRaadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie
BLANCO gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6463 Inboeknummer 15bst01200 Beslisdatum B&W 8 september 2015 Dossiernummer 15.37.551 Raadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie 2015-2018 Inleiding
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieomgeving input throughput output systeem feedbackloop
Hieronder wordt het systeemmodel visueel weergegeven. omgeving input throughput output vandaag systeem toekomst feedbackloop Figuur 1: Focus tijdens de werving en contractvorming H E T D I A G NO SE M
Nadere informatieKwetsbaar alleen. De toename van het aantal kwetsbare alleenwonende ouderen tot 2030
Kwetsbaar alleen De toename van het aantal kwetsbare alleenwonende ouderen tot 2030 Kwetsbaar alleen De toename van het aantal kwetsbare alleenwonende ouderen tot 2030 Cretien van Campen m.m.v. Maaike
Nadere informatieBeginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1. Beginnen met leidinggeven
Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1 Beginnen met leidinggeven Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 2 Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 3 Beginnen met leidinggeven
Nadere informatieZorgherallocatie: wat doet dat met het logistieke systeem? Annelies van der Ham
Zorgherallocatie: wat doet dat met het logistieke systeem? Annelies van der Ham 29-5-2018 Technisch bestuurskundig ingenieur, werkzaam als onderzoeker en adviseur 2 Grote transformaties zoals nieuwbouw
Nadere informatieMintzberg Organisatiestructuren / modellen Geschreven door Chris Stapper op 17 mei 2012 00:00 Categorie: Strategische HRM
Mintzberg Organisatiestructuren / modellen Geschreven door Chris Stapper op 17 mei 2012 00:00 Categorie: Strategische HRM De Mintzberg organisatiestructuren, of eigenlijk de Mintzberg configuraties, zijn
Nadere informatieBESTUURSOPDRACHT 2 : AMBTELIJK SAMENVOEGEN & SAMEN DOEN IN DE DUINSTREEK; TWEE SPOREN
Samenwerken in de Duinstreek BESTUURSOPDRACHT 2 : AMBTELIJK SAMENVOEGEN & SAMEN DOEN IN DE DUINSTREEK; TWEE SPOREN 1) ONDERZOEK SAMENVOEGEN GEMEENTELIJKE ORGANISATIES BERGEN, UITGEEST, CASTRICUM EN HEILOO
Nadere informatieDE DOMEINBEPALING VAN HET BEROEP
DE DOMEINBEPALING VAN HET BEROEP Hoe verhouden de psychiatrisch verpleegkundige en de SPV zich binnen het werkgebied tot elkaar? Dit artikel is een weergave van een lezing, welke werd gehouden op de lustrumviering
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 681 Verlenging van de zittingsduur van gemeenteraden in gemeenten waarvoor met ingang van 1 januari 2015 een wijziging van de gemeentelijke
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands
Nederlands Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen
Nadere informatieLogboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter
BACHELOR NA BACHELOR ADVANCED BUSINESS MANAGEMENT Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan Naam student: Maes Pieter 2011-2012 POP EERSTE GEKOZEN ALGEMENE COMPETENTIE: OPBOUWEN VAN EEN
Nadere informatieResultaat tevredenheidsonderzoek externe relaties Odion
Resultaat tevredenheidsonderzoek externe relaties Odion Resultaat externe tevredenheidsmeting Pagina 1 Rinske Rill en Dea Bobeldijk. 21 mei 1 Inhoud Samenvatting... 1. Inleiding... 4 2. Aantallen respondenten...
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 33 451 Wijziging van de Wet op de rechterlijke indeling, de Wet op de rechterlijke organisatie en enige andere wetten in verband met de vorming
Nadere informatieLeren parafraseren & synthetiseren
Leren parafraseren & synthetiseren Inhoud 1. Standpunt / conclusie (vs) argumenten / onderzoek 2. Een samenhangend betoog schrijven 3. Verwijzen naar andere auteurs 4. Taal in wetenschappelijke teksten
Nadere informatiePostmaster opleiding systeemtherapeut
Postmaster opleiding systeemtherapeut mensenkennis In de context met cliënten, gezinnen en kinderen was dit leerzaam en direct bruikbaar in mijn werk. evaluatie deelnemer Postmaster opleiding systeemtherapeut
Nadere informatieIntentieovereenkomst samenwerking gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland c.a.
Intentieovereenkomst samenwerking gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland c.a. De raden van de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland c.a.; OVERWEGENDE:
Nadere informatieDrie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven
Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar
Nadere informatieDienst Stadsontwikkeling In DT Nee. Ambtenaar Bas Kranenborg In college
Collegenota Aan burgemeester en wethouders Documentnummer Datum Zaaknummer Datum 04-04-2012 Portefeuillehouder Leisink Vertrouwelijk nee Dienst Stadsontwikkeling In DT Ambtenaar Bas Kranenborg In college
Nadere informatieWaar kies je voor? Colofon: Dit is een uitgave van de Centrale Ondernemingsraad van Unilever in Nederland
Waar kies je voor? We leven in een dynamische tijd. De wereldeconomie staat voor uitdagingen die in tientallen jaren niet zo groot zijn geweest. Ook het bedrijfsleven moet zich voortdurend aanpassen aan
Nadere informatieEen brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting
Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus
Nadere informatieUw eigen denken kan de oorzaak zijn van het probleem
Uw eigen denken kan de oorzaak zijn van het probleem Wat dienstverlenende organisaties kunnen leren van de manier waarop Toyota zijn auto s maakt. Wees bereid anders te denken Wij nodigen u uit om eens
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieIntegraal Kwaliteitsmanagement Gezondheidszorg Zorgkwaliteit, risicobeheersing, veiligheid en efficiency volgens NEN EN 15224
Integraal Kwaliteitsmanagement Gezondheidszorg Zorgkwaliteit, risicobeheersing, veiligheid en efficiency volgens NEN EN 15224 Version 1/2013 Uitdagingen in de gezondheidszorg Als professionele zorgaanbieder
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 7. Nawoord 171 Over de auteur 175 Literatuur 177 Register 179
Inhoud Voorwoord 7 1 Hoe word je seksverslaafd? 13 2 Wie is gevoelig voor seksverslaving? 29 3 Het ontstaan van de verslaving 53 4 Seksverslaving, wissels en vat 73 5 Seksverslaving en de relatie 97 6
Nadere informatieGeachte collega raadsleden, Dagelijks bestuur, Publiek op de tribune, En misschien ook publiek thuis via de webcam,
Geachte collega raadsleden, Dagelijks bestuur, Publiek op de tribune, En misschien ook publiek thuis via de webcam, Deze voorjaarsnota is de eerste stap naar drastische bezuinigingen voor de komende jaren.
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 9. Inleiding en leeswijzer 11
Inhoud Voorwoord 9 Inleiding en leeswijzer 11 Hoofdstuk 1 Achtergrond en historie van intensieve thuisbehandeling in de ggz 15 1 Achtergrond 15 2 Historie 21 Literatuur 26 Hoofdstuk 2 Het iht-model in
Nadere informatieRapport Monitor decentralisaties Federatie Opvang
Rapport Monitor decentralisaties Federatie Opvang Amersfoort, maart 2015 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Respons en achtergrondkenmerken 3 Inkoop 4 Administratieve lasten en kwaliteitseisen 5 Gevolgen
Nadere informatieLeeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak
Leeftijdbewust personeelsbeleid Ingrediënten voor een plan van aanpak Inhoud Inleiding 3 Stap 1 De noodzaak vaststellen 4 Stap 2 De business case 5 Stap 3 Probleemverdieping 6 Stap 4 Actieplan 8 Stap 5
Nadere informatieVoorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen
3 Voorwoord Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor jonge mensen om uiteindelijk een betekenisvolle en passende plek in de maatschappij te krijgen. Voor studenten met een autismespectrumstoornis
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12. Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16
Inhoud Voorwoord 8 Ten geleide 10 Inleiding 12 Hoofdstuk 1 Persoonlijke grenzen: Wat we eronder verstaan en hoe ze worden gevormd 16 Hoofdstuk 2 Hypnotherapie: Een reis naar binnen 30 Hoofdstuk 3 Het behandelplan:
Nadere informatieInhoud Deel I Wat is sociologie? Sociologie, een eerste omschrijving Sociologie als wetenschap Weerstanden tegen sociologie
Inhoud I Deel I 1 Wat is sociologie?.... 3 1.1 Sociologie, een eerste omschrijving.... 4 1.2 Sociologie als wetenschap... 6 1.3 Weerstanden tegen sociologie.... 8 1.4 Sociologie en verpleegkunde... 9 1.5
Nadere informatieDieteren, CM, Veer, AJE de, Groot, K de. Cliëntgebonden samenwerking over de grenzen van organisaties. Tabellen. Utrecht: NIVEL, 2017.
Dieteren, CM, Veer, AJE de, Groot, K de. Cliëntgebonden samenwerking over de grenzen van organisaties. Tabellen. Utrecht: NIVEL, 07. CONTACTADRES NIVEL Dr. Anke J.E. de Veer Postbus 568 500 BN Utrecht
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Bezoekadres: Rijnstraat 50 2515 XP Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340 78
Nadere informatieBESTURINGSFILOSOFIE GEMEENTE GOOISE MEREN
BESTURINGSFILOSOFIE GEMEENTE GOOISE MEREN Projectleider Afdeling Iris van Gils Kerngroep Visie/Missie Datum 28 november 2014 Planstatus Vastgesteld in de Fusieraad 24 november 2014 Opdrachtgever Stuurgroep
Nadere informatieDe gemeente van de toekomst
De gemeente van de toekomst De gemeente van de toekomst Focus op strategie Sturen op verbinden Basis op orde De zorg voor het noodzakelijke Het speelveld voor de gemeente verandert. Meer taken, minder
Nadere informatieVoor de Raad van State als adviseur en bestuursrechter is het van. belang zicht te hebben op wat er leeft in de werelden van recht,
Inleiding Vice-President Raad van State tijdens de bijeenkomst van een delegatie van de Raad met de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling donderdag 12 februari 2009 Dames en heren, Voor de Raad van State
Nadere informatieKENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE
KENNIS OF VAARDIGHEDEN, EEN SCHIJNDISCUSSIE J.M. Praamsma Universiteit Utrecht 2000 In Geografie Educatief eerste kwartaal van dit jaar is een oude discussie nieuw leven ingeblazen: moet de aardrijkskundeles
Nadere informatiePost-hbo opleiding seksuologie
Post-hbo opleiding seksuologie mensenkennis Plezierige overdracht, de docent spreekt uit ervaring en brengt veiligheid en openheid in de groep door haar respectvolle wijze van benaderen. Top! Post-hbo
Nadere informatiePROGRAMMA BASISCURSUS ZIEKENHUISMANAGEMENT. voor aios VUmc
PROGRAMMA BASISCURSUS ZIEKENHUISMANAGEMENT voor aios VUmc 2017 Academie voor Medisch Specialisten Orteliuslaan 750 3528 BB UTRECHT Postbus 8153 3503 RD UTRECHT (030) 247 4197 info@academiems.nl www.academiemedischspecialisten.nl
Nadere informatie3. Hoeveel klinische locaties heeft uw organisatie? 4. Ligging van de hoofdlocatie: a) Adres: b) Type ligging: Platteland / Dorp / Kleine stad / Stad
Vragenlijst mate van bereidheid van de organisatie van een organisatie Deze vragenlijst is een bewerking van de General Organisational Index (ontwikkeld door Dartmouth Psychiatric Research Centre 1 ) die
Nadere informatieVoorwoord bij de tiende druk 8. 1 Inleiding 1 0. deel i voorbereiding 15
Inhoud Voorwoord bij de tiende druk 8 1 Inleiding 1 0 deel i voorbereiding 15 2 Verkenning van onderzoeks- en rapporteringsterrein 1 9 2.1 Terreinafbakening 2 0 2.2 Vraagstelling 3 0 2.3 Doelstelling 3
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Hoger Onderwijs en Studiefinanciering Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375
Nadere informatieMantelzorg, waar ligt de grens?
Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in
Nadere informatieRapport Het recht op informationele zelfbeschikking in de zorg
Rapport Het recht op informationele zelfbeschikking in de zorg in opdracht van de Raad voor Volksgezondheid & Zorg Datum 24 april 2014 Versie 1.0 Auteur Miquelle Marchand T: +31 13 466 8323 E: m.marchand@uvt.nl
Nadere informatieOrganiseren van samenwerking in het jeugddomein
Organiseren van samenwerking in het jeugddomein De overkoepelende resultaten van vier afstudeeronderzoeken Publiek Management In opdracht van Integraal Toezicht Jeugdzaken (ITJ) hebben vier studenten Bestuurs-
Nadere informatieToespraak staatssecretaris H.A.L. van Hoof bij de opening van de miniconferentie O&O-fondsen op 10 september 14.00u in Den Haag
Toespraak staatssecretaris H.A.L. van Hoof bij de opening van de miniconferentie O&O-fondsen op 10 september 14.00u in Den Haag Welkom, blij dat u er bent. Uit het feit dat u met zovelen bent gekomen maak
Nadere informatieA.J.E. de Veer, R. Verkaik & A.L. Francke. Stagiairs soms slecht voorbereid op praktijk. Zorgverleners over de aansluiting
Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (A.J.E. de Veer, R. Verkaik & A.L. Francke. Stagiairs soms slecht voorbereid op praktijk. Zorgverleners over de aansluiting
Nadere informatieBUITENSTE BINNEN. Op weg naar een nieuwe werkelijkheid
BUITENSTE BINNEN Op weg naar een nieuwe werkelijkheid Aanleiding 1. Visie kabinet hervorming langdurige zorg 2. Transitie AWBZ Wmo-Jeugdwet-Participatiewet: Overheveling taken rijk gemeenten Bezuiniging
Nadere informatieFM in de zorg. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen.
Syllabus FM in de zorg Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer UMC Utrecht, GGZ ingeest en Domus Medica.
Nadere informatieBijlage 1: Methode. Respondenten en instrumenten
Bijlage 1: Methode In deze bijlage doen wij verslag van het tot stand komen van onze onderzoeksinstrumenten: de enquête en de interviews. Daarnaast beschrijven wij op welke manier wij de enquête hebben
Nadere informatieZelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties
Zelfdiagnostische vragenlijst verandercompetenties Het gaat om de volgende zeven verandercompetenties. De competenties worden eerst toegelicht en vervolgens in een vragenlijst verwerkt. Veranderkundige
Nadere informatieDatum 8 mei 2015 Onderwerp Antwoorden kamervragen over het bericht dat de politie steeds vaker te maken krijgt met verwarde en overspannen mensen
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj
Nadere informatieInleiding 7. 1 Een nieuwe praktijk: van regeltoepassing naar casusbeslissingen 11
Inhoudsopgave Inleiding 7 1 Een nieuwe praktijk: van regeltoepassing naar casusbeslissingen 11 2 Een nieuwe theorie: van bureaucratie naar casusorganisatie 25 2.1 Het bureaucratische principe 25 2.2 Webers
Nadere informatieStadjers en instellingen over de gebiedsgebonden aanpak van het sociale domein
Stadjers en instellingen over de gebiedsgebonden aanpak van het sociale domein Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering van beleidsgericht
Nadere informatiePlatform Mantelzorg Amsterdam
Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op het conceptrapport Naar een continuüm van respijtzorg in 2015 RIGO Research en Advies 8 maart 2013 Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op de concept
Nadere informatieToolkit Cliëntenparticipatie Zorg en Welzijn
Toolkit Cliëntenparticipatie Zorg en Welzijn De toolkit Cliëntenparticipatie Zorg en Welzijn bevat vier praktische instrumenten om samen met cliënten te werken aan verbetering of vernieuwing van diensten
Nadere informatieGEBRUIK VAN VERANTWOORDELIJKHEIDS- CENTRA
Management control: GEBRUIK VAN VERANTWOORDELIJKHEIDS- CENTRA RECENTE ONTWIKKELINGEN IN ONDERZOEK 34 Jake Foster: beeld Verantwoordelijkheidscentra vormen binnen veel organisaties een essentieel onderdeel
Nadere informatieen sector onder vuur Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties strategieën in een veranderende wereld Marieke de Wal
Als je denkt dat je te klein en onbeduidend bent om het verschil te maken, denk dan eens aan slapen met een mug Dalai Lama De wereld verandert en wordt complexer. Dat is ook merkbaar in de ontwikkeling
Nadere informatie3) Verslag van de vergadering van 29 september 2014, zie bijlage 1 (16:05 uur)
Agenda voor de vergadering van het Platform Zelfredzaam Datum: Locatie: 12 januari 2015 van 16:00 uur tot uiterlijk 19:00 uur (voor een eenvoudige maaltijd wordt gezorgd) Kulturhus Lienden Koningin Beatrixplein
Nadere informatie> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieInleiding Rob van Gijzel Studiedag WMO
Inleiding Rob van Gijzel Studiedag WMO 2 september 2005 te Den Bosch De organisatoren hebben mij gevraagd om, naast mijn rol als dagvoorzitter, vooraf kort een inleiding te houden over de context waarbinnen
Nadere informatieAan de slag met duurzame inzetbaarheid 3 november 2015
Duurzame inzetbaarheid uitgangspunt personeelsbeleid Het voorstel is duurzame inzetbaarheid centraal te stellen in het personeelsbeleid om medewerkers van alle levensfasen optimaal inzetbaar te houden
Nadere informatie21 mei 2013 RV/13/ mei 2013 RV/13/
Datum vergadering Gemeenteraad 1 Voorstelnummer Agendapunt 21 mei 2013 RV/13/00298 Datum vergadering Voorbereidende Voorstelnummer Agendapunt gemeenteraad 7 mei 2013 RV/13/00298 7 Voorstel ingebracht door
Nadere informatie