IN GESPREK OVER SEKSUALITEIT MAGAZINE VAN GGZ NOORD- EN MIDDEN-LIMBURG TOPKLINISCHE NEUROPSYCHIATRIE VERFILMING LEVEN IN KLINIEK DE KOERS

Transcriptie

1 M E NTAAL MAGAZINE VAN GGZ NOORD- EN MIDDEN-LIMBURG JAARGANG 6 NR 4 JULI 2010 TOPKLINISCHE NEUROPSYCHIATRIE VERFILMING LEVEN IN KLINIEK DE KOERS PROMINENTE ROL VERPLEEGKUNDIG DOSSIER IN GESPREK OVER SEKSUALITEIT

2 VAN DE REDACTIE Het WK voetbal zit erop. Een tweede plaats. Een prestatie waar we best wel trots op mogen zijn. Volgens de media heeft de WK niet geleid tot extra verzuim op het werk. Het aantal nieuwe ziekmeldingen tijdens en na speeldagen van het Nederlands elftal lag zelfs lager dan op een vergelijkbare dag. Gezamenlijk kijken op het werk en flexibiliteit van de werkgever schijnt een positieve stimulans aan de teamspirit te geven. Dit leidt weer tot meer gemotiveerde medewerkers. Dat is dus mooi meegenomen. De WK-gekte heeft zijn weerslag niet gehad op de aangeleverde kopij. Deze zomereditie is gevuld met zeer lezenswaardige artikelen en bijdragen uit de organisatie. Een greep uit het fotomateriaal van het zomerfeest in Toverland kunt u terugzien op de middenpagina van dit nummer. Voor medewerkers van GGZ Noord- en Midden-Limburg zijn alle foto s te zien op intranet. Uiteraard ook aandacht voor zorggerelateerde onderwerpen. Zo gaat een projectgroep in gesprek over seksualiteit, wordt er uitgebreid stilgestaan bij het afscheid van Toon Wijdeveld, psychiater en medisch manager van de divisie Verslavingszorg en Korsakov, vertellen twee jongeren van afdeling de Koers over het verfilmen van hun leven op deze afdeling, vindt een introductie plaats van Erik de Zwaan, financieel directeur binnen GGZ NML, vertellen Willem Verhoeven en Jos Egger over de blijvende groei van de topklinischeneuropsychiatrie en kunt u lezen over de start van WebTV binnen GGZ NML om medewerkers op een andere wijze te gaan informeren. Geniet van het warme weer. De redactie wenst u een zonnige, ontspannen en inspirende zomer. De redactie van Mentaal 0 2 M E NTAAL

3 JAARGANG 6 NR 4 JULI 2010 INHOUD Van de redactie Inhoud Van de voorzitter Prominente rol verpleegkundig dossier Servaashof en vermaatschappelijking Colofon Afscheid Toon Wijdeveld Langdurige zorg, een leven met zorg Topklinische Neuropsychiatrie Poject 4B Eerste uitzending WEBTV Opening Consumerrun Zomerfeest Ik ben een bouwer, geen sloper OnGegrond Bezoek businessclub SV Venray Bezoek uit Engeland In gesprek over seksualiteit Wetenschap Pilot informatievoorziening Iets in mij zorgt ervoor dat ik doorzet Columnicatie Het beste uit mensen Portrettenkabinet Beste idee 2010 Huis op proef SMAKK opnieuw gefinancierd De ontmoeting Verfilming leven in kliniek De Koers Sterk in Beeldwerk 0 3 M E NTAAL

4 VAN DE VOORZITTER ORANJEGEKTE Als voorzitter van de Raad van Bestuur buig ik me graag over mijn vaste column in Mentaal. Ik hecht daar waarde aan, omdat het mij de gelegenheid biedt om op mijn eigen manier mijn visie te geven over wat er binnen en buiten onze organisatie gebeurt. Deze uitgave wil ik ingaan op de Oranjegekte tijdens het WK voetbal. Vincent van Gogh had het al vroeg gezien: oranje is de kleur van gekte. Zijn gelijk is de voorbije weken weer eens aangetoond. Het wereldkampioenschap voetbal leidde tot de meest uiteenlopende gekten. Van bijzondere uitdossingen en aangeklede huizen tot verboden jurkjes en een mobiele campingstoet door Zuid-Afrika. Sport maakt veel los bij mensen. Of het nu gaat om het WK voetbal, de Tour de France of de Olympische Spelen: sport boeit en heeft een impact op onze geestestoestand. Winnen we, dan merk je dat aan mensen. We zijn vrolijker, socialer en zorgzamer. Onderzoeken hebben uitgewezen dat een belangrijke overwinning van Oranje leidt tot betere prestaties op het werk. Ook de oude Romeinen wisten al hoe belangrijk sport is. Alleen koppelden zij dat aan zelf sporten. Mens sana in corpore sano - een gezonde geest in een gezond lichaam - is een Romeinse uitdrukking die tot de dag van vandaag wordt onderschreven. Een fit lichaam leidt tot geestelijk welbevinden. Minder, of zeg maar gerust heel weinig, is bekend uit de oudheid hoe supporters zich gedroegen. Zouden er toen ook al supporterslegioenen zijn geweest die rondtrokken om hun helden aan te moedigen? Was de vuvuzela bij de oude Grieken al bekend? Waren er rechtszaken omdat vrouwelijke supporters een jurkje van een concurrerend merk dan de sponsor van het sportevenement droegen? Als ik deze column schrijf, vanuit mijn vakantieadres, is het the day after the night before. Het is de ochtend dat het besef indaalt dat we weer geen wereldkampioen zijn geworden. Het is ook de ochtend dat de Oranjegekte weer plaats zal maken voor het normale leven. Opeens is de vorming van een nieuw kabinet weer voorpaginanieuws. Ik hoop dat de Oranjegekte en het succes van Nederland op het WK voetbal ook de politiek extra positieve energie heeft gegeven. Er staan bijzonder belangrijke onderwerpen op de agenda die nu stilliggen, bijvoorbeeld over de zorg in Nederland. Hoe wil een nieuw kabinet de zorg gaan inkleuren en organiseren? Ik hoop dat er snel een nieuw kabinet wordt geformeerd en dat zaken voorspoedig worden opgepakt. Want stilstand is achteruitgang. Ook dat wisten de oude Romeinen en Grieken ons al te vertellen. Toine van der Sanden 0 4 M E NTAAL

5 PROMINENTE ROL VERPLEEGKUNDIG DOSSIER Het verpleegkundig dossier krijgt steeds meer een prominente rol als integraal onderdeel van het Elektronisch Patiënten dossier (EPD). Met de komst van zorglijnen worden de behandelprogramma s afgestemd op de aandoening van de cliënt. Binnen GGZ NML vraagt dit niet alleen veel van hoe de organisatie vormgegeven en gestuurd moet worden, maar ook hoe de verschillende disciplines met elkaar samenwerken. De visie van GGZ NML is dat herkenbaarheid van het EPD bijdraagt in de onderlinge samenwerking. Elke verpleegafdeling van GGZ NML gebruikt op een geheel eigen wijze het verpleegkundig dossier binnen Psygis. Historisch is dit zo gegroeid doordat elke afdeling een geheel eigen opzet heeft kunnen definiëren. Hierdoor is de inrichting en gebruik van het EPD zo divers dat herkenning ontbreekt en het EPD de zorglijnen in de dagelijkse praktijk niet zal ondersteunen. Daar er behoefte is ontstaan voor meer uniformiteit, heeft de stuurgroep EPD het projectbureau de opdracht gegeven te komen tot een geüniformeerd verpleegkundig dossier. Vanuit concernniveau bekeken zijn er binnen het verpleegkundig dossier 1340 documenten. Deze willen we terugbrengen naar maximaal 200 (dit betekent een mindering van ruim 1100 documenten). Dit houdt een systematische en intuïtieve ordening in, als geïntegreerd onderdeel van het EPD. Het projectbureau zal hierin nauw samenwerken met de voorzitter vakgroep Verpleging & Verzorging (Desirée Verheijen), Functioneel Beheer (Jeroen Haffmans) en de externe partij Icon Healthcare (Menno Boersma). Om het verpleegkundig dossier te kunnen realiseren is er een werkgroep opgestart waaraan bovengenoemde personen en vijf verpleegkundigen van verschillende afdelingen deelnemen. In de geplande bijeenkomsten zullen de verschillende onderdelen van het verpleegkundig dossier behandeld worden. Het resultaat van deze bijeenkomsten is een prototype van het toekomstig verpleegkundig dossier. Hierin meegenomen is de vernieuwing ten opzichte van het huidige en de specifieke verschillen tussen de afdelingen. V.l.n.r. D. Verheijen, J. Haffmans, M. Boersma en C. Favier Uiteindelijk zal in de week van 4 oktober 2010 voor iedereen het nieuwe uniforme verpleegkundig dossier operationeel zijn. Iedereen zal dan ook geïnstrueerd zijn over de nieuwe werkwijze van het dossier. Wij zullen in de volgende Mentaal uitgebreid op dit onderwerp terugkomen. We gaan er vanuit dat de omzet van de theorie naar de praktijk succesvol zal zijn en naar ieders tevredenheid zal werken. Zijn er nu nog vragen over dit project, dan kun je deze stellen aan Desirée Verheijen, voorzitter vakgroep Verpleging & Verzorging, Constant Favier, hoofd projectbureau GGZ NML of Jeroen Haffmans, teamleider Functioneel Beheer. Of gewoon intranet raadplegen. D. Verheijen 0 5 M E NTAAL

6 SERVAASHOF EN VERMAATSCHAPPELIJKING De nieuwbouwappartementen aan de St. Servatiusweg zijn in gebruik genomen. Hiermee is er een belangrijke mijlpaal bereikt in het project Servaashof. De meest omvangrijke bouw is nu afgerond. In deze rubriek zult u vanaf nu in mindere mate over het bouwproces lezen maar meer over de vermaatschappelijking van de zorg. Binnen onze organisatie betekent vermaatschappelijking zoveel mogelijk ondersteuning en begeleiding bieden aan cliënten bij het deelnemen aan de maatschappij op het punt van werken, wonen en vrijetijdsbesteding. TEVREDEN WESTERLING OP D N HERK Nee, een stereotype bewoner is hij niet. Op Servaashof is Milko Schrijn binnen de bewonerskring niet bepaald anoniem te noemen. Niet dat hij het hoogste woord voert. Om over haantje de voorste maar te zwijgen. Milko beweegt zich sociaal en innemend in onze woongemeenschap! Vind je? Dank je wel. En dan te weten dat ik voor mijn komst hier nog nooit in Limburg was geweest! 0 6 M E NTAAL

7 TELEFOONNUMMERS De oud-militair werd anderhalf jaar geleden depressief. Ik hoorde via via van de VIBU ( Veteranen Intensive Behandel Unit) en ben van Scheveningen naar hier getogen. Een hele cultuurshock, waar ik het in het begin ook knap lastig mee had. Instabiel als ik kwam, stabiliseerde alles in mij. De aandacht, gepaard gaande met maatschappelijke begeleiding, voelde prima. Financiën en zeker de juiste medicatie voelden weldadig aan. Na in een korte tijd ongeveer vier afdelingen doorgelopen te hebben, kreeg de 49-jarige afgelopen winter de sleutel van D n Herk 47. Milko: Ik zit nu al een dik half jaar op de flat. Het bevalt me goed. Ik kan hier mijn eigen weg gaan. Uiteindelijk heeft de VIBU me veel gebracht. Vertel eens over je huidige leven. Milko: Ik heb een fiets gekocht en trek regelmatig de omgeving in. Ik sport nog wat, bezoek de computerclub, houd mijn huisje schoon en kook sinds twee maanden mijn eigen potje. Hij vervolgt: Ik voel me steeds beter als westerling in Limburg. Maar vooral de erkenning hier. Ik kan mijn verhaal kwijt en krijg veel goeds terug. Ik heb nu nog wekelijks een gesprekje met mijn behandelaar. Voor de praktische zaken - je komt nog wel eens wat tegen heb ik een casemanager. Verder bezoek ik veelvuldig t Huukske en ga wel eens naar de Tambourin, terwijl ook De Reden en het DagAtiviteitenCentrum op mijn belangstelling kunnen rekenen! Nee, ik ben een tevreden mens en blijf hier zeker in het Venrayse! Ik heb een goed contact met mijn kinderen. Ik heb me zelfs ingeschreven voor een woning, waarbij ik het liefst hier in het centrum van de gemeente ga wonen. Grote problemen heb ik niet. Ik sta er niet alleen voor. Duidelijker kan zijn toekomst niet gericht zijn. Milko: Ik ga me nu eerst eens settelen hier. Ik heb de beste opname hier binnen GGZ NML en heb echt woongenot hervonden. Ik dank Milko voor zijn openhartige medewerking en wens hem nog veel levensgenot in Venray. Jan Leijsten GGZ Noord- en Midden-Limburg algemeen Arbodienst Achmea Vitale Wendy Treurniet-Groustra, bedrijfsarts wendy.treurniet@achmea.nl Louis Thissen, bedrijfsarts louis.thissen@achmea.nl Personeelsvertrouwenspersoon John Blankers john.blankers@achmea.nl Klachtencommissie individuele medewerkers avandenberg@ggznml.nl, Commissie sociale begeleiding avandenberg@ggznml.nl Medezeggenschap medewerkers Ziek- en herstelmelding COLOFON Redactie Mentaal Eleän Mulder-Verleg, hoofd- en eindredacteur Sabine Nicolasen, Bureau Voorlichting en Communicatie Anita Boom, Informatiecentrum Geestelijke Gezondheid Karin Geerkens, Verslavingszorg Truus Offermanns / Hilal Uysal-Cosgun, EAD Kim Waskowski, Specialistische functies Jan Leijsten, Extern Maria Spee, Intern Activiteitencentrum Annemie Rours, HRM Paul de Bijl, FACT Venray Mentaal is het magazine van GGZ Noord- en Midden-Limburg voor (oud-)medewerkers, vrijwilligers en externe relaties en verschijnt zes keer per jaar. Uitgave Bureau Voorlichting en Communicatie GGZ Noord- en Midden-Limburg Oplage exemplaren Vormgeving Ohho Venray Fotografie Johan Flapper, GGZ Noord- en Midden-Limburg, Hans van der Beele, Sevenum, Bureau Voorlichting en Communicatie GGZ Noord- en Midden-Limburg Drukkerij ARS Grafisch Roermond Redactieadres GGZ Noord- en Midden-Limburg, Bureau Voorlichting en Communicatie, t.a.v. E. Mulder-Verleg, postbus 5, 5800 AA Venray, tel , mentaal@ggznml.nl Deadline volgende nummer 3 september Foto s gescheiden van tekst dus als apart jpg-bestand aanleveren. Voor meer informatie zie of het intranet. Indien u besluit uw abonnement te beëindigen, kunt u dit kenbaar maken via mentaal@ggznml.nl of schriftelijk via het redactieadres. 0 7 M E NTAAL

8 PSYCHIATER TOON WIJDEVELD NEEMT AFSCHEID VAN GGZ NML EXPERTISE UITDRAGEN EN VERGROTEN Na jarenlang zijn sporen te hebben verdiend in diverse functies, neemt Toon Wijdeveld, psychiater en medisch manager van de Divisie Verslavingszorg & Korsakov en voorzitter van de werkgroep Alcohol- & Drugsbeleid (A&D), afscheid van GGZ NML om te gaan genieten van zijn pensioen. In dit artikel blikt hij terug op zijn carrière. Toon Wijdeveld vertelt: Ik ben in 1979 hier gekomen als arts-assistent voor mijn inrichtingsstage bij psychiater dokter Kroft, op wat toentertijd zaal 2 was. Dat was de gesloten opname- en crisisafdeling van het toenmalige Sint Servatius. Een vrij heftige afdeling met zo n 16 bedden. Ik kwam daar blanco binnen, had als huisarts nauwelijks ervaring met psychiatrie. Er werd geëxperimenteerd met psychotherapeutische benaderingen, ook voor psychotische patiënten. Daarnaast werkte ik vier middagen op Paschalis als arts voor een groep mannelijke alcoholisten. Hier ontmoette ik psycholoog Luud van Erck met wie ik boeiende gesprekken had over hoe je een goede klinische verslavingsbehandeling zou moeten opzetten. Vond ik heel interessant, ook 0 8 M E NTAAL

9 Begin jaren 80 heb ik in Nijmegen mijn opleiding tot psychiater verder afgemaakt, maar je kunt stellen dat ik in Venray mijn passie voor (verslavings)psychiatrie heb ontwikkeld. vanuit persoonlijke betrokkenheid. Een hele goede vriend van mij had ernstige alcoholproblemen en het intrigeerde mij hoe je dat zou kunnen benaderen. Passie Begin jaren 80 heb ik in Nijmegen mijn opleiding tot psychiater verder afgemaakt, maar je kunt stellen dat ik in Venray mijn passie voor (verslavings)psychiatrie heb ontwikkeld. Mijn vriend bleek een hersentumor te hebben, en dat had een belangrijke invloed op de drankexcessen. De samenhang tussen brein en verslaving is vanaf dat moment voor mij evident en extra intrigerend geweest. In 1983 was ik klaar met mijn opleiding en keerde ik terug naar Paschalis. Inmiddels had Luud een klein maar bevlogen team geformeerd om de kliniek verder te ontwikkelen. We ontwikkelden verschillende programma s; de behandeling werd gemengd, er kwam een deeltijdbehandeling, enzovoort. Geleidelijk breidde de kliniek zich verder uit. Vreemd Indertijd vonden mijn collega psychiaters het maar vreemd dat ik me zo met verslaving bezighield. Voor mij werd de samenhang tussen verslaving en psychiatrie echter steeds duidelijker. Ik zag hoe veel verslaafde cliënten ook last hadden van andere psychiatrische aandoeningen zoals persoonlijkheidsstoornissen, angst en stemmingsstoornissen en psychoses. Vaak verdwenen psychiatrische symptomen als de patiënt geen middelen meer gebruikte. Te vaak naar mijn zin werd middelengebruik in de psychiatrie genegeerd. Het werd daarmee steeds meer mijn passie om de zorg voor patiënten die verslaafd waren te verbeteren. Er was meer aandacht nodig voor opleiding, onderzoek en verbetering van behandelmethodes. Vrij snel nadat ik was begonnen op Paschalis, ging ik ook als consulent-psychiater werken bij verschillende CAD s, in Nijmegen, Venlo en Roermond. In Limburg zochten we samenwerking tussen Welland, toen de verslavingskliniek in Zuid-Limburg en het CAD Limburg. We ontwikkelden een gezamenlijk verwijsprotocol en jaren later een voordeurprotocol. In 2004 volgde er een fusie tussen GGZ NML en een gedeelte van het CAD Limburg ( Noord- en Midden-Limburg). Daarmee was er de mogelijkheid om een meer samenhangend aanbod voor verslavingspatiënten te realiseren. Meten is weten Verslavingsonderzoek stond in mijn beginperiode nog in de kinderschoenen, maar onder de bezielende leiding van Luud van Erck deden we destijds al veel aan evaluatieonderzoek. Wij zochten contact met de afdeling psychologie van de universiteit van Nijmegen en namen daar deel aan wetenschappelijke besprekingen in het UNRAB, psychologen die zich met verslavingsonderzoek bezighielden. Met andere ons omringende verslavingszorginstellingen (Novadic Kentron, Iriszorg en Tactus) hebben we vervolgens in samenwerking met de universiteit van Nijmegen het NISPA (Nijmegen Institute of Scientist-Practitioners) opgericht en is er een bijzonder hoogleraar verslavingszorg benoemd. Nispa maakte het mogelijk om gezamenlijk een betekenisvolle rol te nemen in wetenschappelijk onderzoek, opleiding en ontwikkeling van nieuwe behandelmethodes in de verslavingszorg. Uitgangspunt was om dit tot stand te brengen middels de introductie van scientist-practitioners, professionals die wetenschappelijk onderzoek en behandeling in zich verenigden. Zo zijn onder andere de leefstijltrainingen en de motiverende gesprekstechnieken voortgekomen uit onderzoeksresultaten. Wij hebben daaraan kunnen bijdragen en deze methoden ook goed geïmplementeerd in onze behandeling. Verantwoord ontgiften, Samen beslissen, You ve got family, Slaap en Verslaving, en Trauma en Verslaving zijn enkele van de lopende of afgeronde NISPA-projecten. Trots Ik ben sowieso trots op de ontwikkeling die wij vanuit Paschalis hebben doorgemaakt. Van een afdeling voor 18 alcoholverslaafde mannen naar een samenhangend verslavingszorg- circuit met een gedifferentieerd behandelaanbod, aangevuld met een prominente Korsakovkliniek. Trots dat ik van die ontwikkeling deel mocht uitmaken er een bijdrage aan mocht leveren. Wat ik daarbij steeds beseft heb en naar ik hoop ook heb uitgedragen, is dat we het alleen samen konden, samen met een team en samen met patiënten en hun naaste omgeving. Dat daarbij uitgangspunt moest blijven dat we rekening houden met de menselijke maat, d.w.z. met de mogelijkheden en de beperkingen van een ieder. 0 9 M E NTAAL

10 Wat ik het mooist heb gevonden in mijn carrière, is de uitdaging om iets te kunnen betekenen in de ontmoeting met patiënten. Ik ben er daarnaast trots op dat we er landelijk in geslaagd zijn een opleiding tot Master in Addiction Medicine tot stand te brengen. Wij hebben binnen de divisie twee praktijkopleidingsplaatsen hiervoor en vanaf september ook voor de opleiding verslavingspsychologie. A&D-beleid Een van de laatste grote taken van Toon was zijn bijdrage aan het ontwikkelen van het A&D-beleid en het voorzitterschap van de kerngroep die hieruit voortvloeide. Het is zijn vurige wens dat het beleid verder zal worden ontwikkeld en er concrete handvatten voor medewerkers uit voortvloeien. Dat bovendien het werk van de kerngroep voortgang zal vinden in initiatieven van medewerkers op de werkvloer. Wie weet mogen we Toon ook in de toekomst als een speciale ambassadeur betrekken bij het beleid rond alcohol en drugs De menselijke maat Toon vervolgt: Wat ik het mooist heb gevonden in mijn carrière, is de uitdaging om iets te kunnen betekenen in de ontmoeting met patiënten. Enerzijds als deskundige, maar ook als degene die in het contact met de ander door present te zijn moet gaan bewerken dat deze van je deskundigheid kan profiteren. Deskundigheid blijven ontwikkelen is belangrijk, zowel door onderzoek als door permanente scholing. In de kliniek en later ook ambulant, heb ik ervan genoten om met teamleden naar oplossingen te zoeken, te helpen om ontmoetingen met patiënten tot een succes te maken. In de kliniek is het altijd weer een belangrijke uitdaging hoe je ervoor kunt zorgen dat ook de context van de kliniek bijdraagt aan de behandeling van de patiënt. Ik vind dat we erin geslaagd zijn om in de gehele divisie een heel degelijk, goed en effectief behandelaanbod te maken. Gelukkig zijn we de laatste jaren steeds meer in beeld gekomen binnen en buiten GGZ NML, want problematisch middelengebruik en verslaving houdt niet op bij de grenzen van de verslavingszorg. Middelengebruik staat inmiddels op veler agenda! Daardoor zal in de komende jaren het accent ook gaan liggen bij het bieden van onze expertise aan de algemene psychiatrie en andere zorgverleners. Ik denk dat we er klaar voor zijn deze nieuwe uitdaging aan te gaan. Dit alles doe je niet alleen. Ik heb altijd enorm genoten van samenwerken. Samen bouwen aan iets waarmee je cliënten helpt, allemaal vanuit de eigen expertise. Voor mij betekende dat elke keer weer heel goed kijken naar de patiënt, en niets veronderstellen of voor waar aannemen voordat het onderzocht is. Je moet je blijven verwonderen, elke keer weer, met respect voor elke patiënt, voortdurend rekening houdend met de menselijke maat! Sabine Nicolasen SYMPOSIUM DE MENSELIJKE MAAT Op woensdag 13 oktober 2010 wordt, ter gelegenheid van het afscheid van Toon Wijdeveld, in de kapel op het St. Annaterrein (locatie Noordsingel) in Venray een afscheidssymposium gehouden. Na een carrière van ruim 27 jaren bij GGZ Noord- en Midden-Limburg stopt hij als psychiater en medisch manager formeel per 1 oktober Na zijn werk binnen onze organisatie en in het bijzonder bij de divisie Verslavingszorg en Korsakov kunnen we hem niet zomaar laten gaan. Zijn uitzonderlijk belangrijke bijdrage in die jaren willen wij dan ook extra accentueren met het symposium De Menselijke Maat. Meer informatie over het programma en de inschrijving hiervoor volgt op korte termijn. Noteer de datum alvast in uw agenda! Allen die werkzaam zijn binnen de verslavingszorg zijn van harte welkom. Vooralsnog zijn er geen kosten aan verbonden. 1 0 M E NTAAL

11 SYMPOSIUM LANGDURIGE ZORG, EEN LEVEN MET ZORG Een psychiatrische ziekte gaat helaas vaak levenslang mee. Een kind dat op zijn 12e te horen krijgt dat hij een autistische stoornis heeft, heeft deze stoornis ook nog op zijn 70e. Iemand die een bipolaire aandoening heeft, blijft zijn hele leven kwetsbaar. Zij maken met hun ziektebeeld allerlei levensfasen mee. Langdurige zorg een Leven met zorg levenslange zorgafhankelijkheid? Wie bepaalt wat goed is voor de zorgontvanger en op welk tijdstip in zijn of haar leven? Hoe gaan we om met de tegenstrijdigheid tussen afhankelijkheid en autonomie? Hoe ziet die langdurige zorg er dan uit? Hoeveel mag de zorg voor de chronische patiënt kosten? Deze thema s komen allemaal op 29 september a.s. aan bod tijdens het symposium dat zal plaatsvinden van uur in hotel Asteria in Venray: LANGDURIGE ZORG, EEN LEVEN MET ZORG bird on the wire Symposium voor alle medewerkers GGZ Noord- en Midden-Limburg Asteria Venray Woensdag 29 september uur Aanmelden: info@ggznml.nl In hoeverre valt zorg dan nog op te knippen in kortdurende en langdurige zorg? Zorglijnen worden geïntroduceerd, de levensloop vervolgen en fasegewijs matched-care leveren wordt het nieuwe uitgangspunt. Hoe gaan professionals, zorgverleners om met deze Wij menen een boeiend en gevarieerd programma te hebben samengesteld voor deze dag; een dag die een bron kan zijn voor opkomende vragen en discussie. Zo hebben we sprekers die vanuit diverse invalshoeken langdurige zorg benaderen, zoals verslavingszorg, angst- en dwangstoornissen, somatische zorg bij psychiatrische patiënten. Het spanningsveld tussen autonomie en zorgafhankelijkheid zal door een filosoof onder de loupe worden genomen. En een 2e kamerlid van de SP (medicus) zal trachten antwoord te geven op de vraag wat langdurige zorg mag kosten. Ook zullen enkele langdurige zorgontvangers aanwezig zijn op die dag. Het geheel wordt opgeluisterd door de band Don t stop, waarvan de bandleden allen, in meer of mindere mate, raakvlakken hebben met de langdurige zorg. Kortom een dag om bij aanwezig te zijn! Deelname is geheel kostenloos en inschrijving kan via het secretariaat van de langdurige zorg: secretariaatlz@ggznml.nl Accreditatie voor deze dag is aangevraagd. 1 1 M E NTAAL

12 GROEI TOPKLINISCHE NEUROPSYCHIATRIE De afdeling voor neuropsychiatrie van GGz Noord- en Midden-Limburg is nu een jaar operationeel als Topklinisch Centrum voor Neuropsychiatrie. Op de gebruikelijke dinsdagochtend polikliniek is het aantal nieuwe poliklinische aanmeldingen bij Willem Verhoeven en Jos Egger het laatste jaar verdubbeld, waardoor het noodzakelijk werd de behandelstaf uit te breiden. Willem Verhoeven (r) en Jos Egger (l). Vanaf 1 januari 2010 zijn aan het Topklinisch Centrum dan ook toegevoegd een halftime tweede psychiater met een duidelijke neuropsychiatrische achtergrond, Marc Schneider, en een fulltime klinisch neuropsycholoog, Ellen Wingebermühle. In de tabel onder dit artikel wordt een overzicht gegeven van het verwijzingspatroon naar de polikliniek over de afgelopen jaren. Voor 2010 gelden de getallen voor de eerste helft van het jaar. Het merendeel van de verwijzingen betreft second opinions of vragen in verband met complexe diagnostiek. Ingewikkelde diagnostiek Een voorbeeld van ingewikkelde diagnostiek is te vinden in het zojuist in een toonaangevend genetisch tijdschrift verschenen artikel waarin het gedragsfenotype wordt beschreven bij de eerste twee patiënten in Nederland met een nieuw syndroom, het zogenoemd 9q subtelomeer deletie syndroom [1] ( ). Dit artikel is, evenals vele anderen, ontsproten aan het samenwerkingsverband Psychopathologie en Genetica waarin, naast het Centrum voor Neuropsychiatrie, het Behavioural Science Institute en de Sectie Klinische Genetica van de Radboud Universiteit Nijmegen participeren. Uit een recente second opinion voor een tweetal patënten, bleken herhaalde kortdurende psychotische episodes te berusten op een niet eerder gediagnosticeerde epilepsie. De psychosen verdwenen na adequate behandeling met een anti-epilepticum. Ook hierover is door ons direct in een internationaal neuropsychiatrisch tijdschrift een publicatie geschreven vanwege de grote onbekendheid met dit verschijnsel [2] ( php?fileid=6216). Volwassen opleiding Begin van dit jaar hebben wij, naar aanleiding van het 21-jarig bestaan (zeg maar de volwassenwording) van de opleidingserkenning psychiatrie, een bescheiden feestje gevierd. Tijdens dit jubileum symposium hebben acht Nederlandse hoogleraren psychiatrie hun licht laten schijnen over verleden, heden en toekomst van de psychiatrie. Een groot deel van de bijdragen had een neuropsychiatrische invalshoek en is, samen met een voorwoord van Toine van der Sanden, opgenomen in een boekwerk onder redactie van Jos Egger (voor eem impresie kijk op URL: jubileumpsychiatrie). Op verzoek van Mentaal, hebben wij onze opvattingen over de neuropsychiatrie nog eens op een toegankelijk wijze aan het papier toevertrouwd. Dit manuscript met als titel Neuropsychiatrie: Conceptuele opvattingen en huidige praktijk in een Topklinisch Centrum is zojuist verschenen in nummer 3 van Neuropraxis (14:64-72, 2010). Willem Verhoeven en Jos Egger Verwijzingspatroon polikliniek Topklinisch Centrum voor Neuropsychiatrie Verwijzingen (06-04 Totaal (aantal) Bovenregionaal alg. (%) Bovenregionaal 2e-lijns (%) Toppublicaties 1. Verhoeven WMA, Kleefstra T, Egger JIM. Behavioral phenotype in the 9q subtelomericdeletion syndrome: a report about two adult cases. American Journal of Medical Genetics, 153B: , Verhoeven WMA, Egger JIM, Gunning WB, Bevers M, de Pont BJHB. Recurrent schizophrenia-like psychosis as first manifestation of epilepsy: A diagnostic challenge in neuropsychiatry. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 6: , M E NTAAL

13 PROJECT 4B Vorig jaar ondertekenden GGZ Noord- en Midden-Limbrg (GGZ NML) en de Cliëntenraad Verslavingszorg van GGZ NML gezamenlijk de raamovereenkomst Handvest Maastricht. Deze ondertekening betekende een gezamenlijke inspanningsverplichting om in het kader van het handvest Maastricht een proeftuin ten dienste van herstel van mensen met verslavingsproblemen te ontwikkelen. Inmiddels is binnen de divisie Verslavingszorg en Korsakov hiervoor het project 4B (binnen-buiten/buiten-binnen) gekozen om als proeftuin verder uit te werken. De startnotitie die hiervoor is opgesteld, is op 22 juni jl. ondertekend door directeur Hugo Kuyper van de divisie Verslavingzorg en Korsakov (links op de foto) en George Grefkens, voorzitter van de cliëntenraad Verslavingszorg (rechts op de foto)). Meer informatie over de voortgang van de proeftuin 4B volgt in een volgend nummer van Mentaal. EERSTE UITZENDING WEBTV GGZ NML Begin juni van dit jaar is GGZ Noord- en Midden-Limburg gestart met WebTV om medewerkers op een andere wijze te informeren. De eerste uitzending ging vooral over zorglijnen, medezeggenschap en alcohol-/drugbeleid binnen GGZ NML. Onder leiding van, of misschien wel samen met, gelegenheidspresentatoren Toine van der Sanden en Geert Derks werden er drie onderwerpen uitvoerig besproken, soms toegelicht en ook werden items bevraagd. Het zal de bedoeling zijn dat WebTV-onderwerpen maximaal 3 tot 5 minuten duren en dat er een dwarsdoorsnede van alle collega s aan het woord komen. Na zes proefuitzendingen van WebTV zullen onze kijkers beoordelen of we doorgaan, hoe de programmaopzet moet zijn en of er nog meer goede suggesties dan wel aanvullingen zijn. CONSUMERRUN INLOOP ROERMOND Op 30 mei 2010 is de Inloop aan de Godsweerderstraat 27 in Roermond geopend. Deze Inloop wordt gedraaid en gestuurd door cliëntvrijwilligers en zal elke maandag-, woensdag- en vrijdag van tot uur geopend zijn. Deze openingstijden zullen snel een uitbreiding kennen. Men kan er komen om even niet alleen te hoeven zijn, om een spelletje te doen, de krant te komen lezen, wat te drinken of te eten, een praatje te maken of een activiteit te doen. Cliënten kunnen als vrijwilliger een steentje bijdrage. Zij kunnen zich aanmelden bij Jeffrey Meijer, of jmeijer@ggznml.nl. 1 3 M E NTAAL

14 ZOMERFEEST M E NTAAL

15 1 5 M E NTAAL

16 IK BEN EEN BOUWER, GEEN SLOPER! Sinds kort bekleedt Erik de Zwaan de voor GGZ Noord- en Midden-Limburg nieuwe functie van financieel directeur. In het onderstaande interview een introductie. Loopbaan Erik de Zwaan komt uit Arnhem, studeerde economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, en trad na zijn studie in dienst bij Unilever, waarvoor hij de titel registeraccountant behaalde. Hij ontwikkelde daar zijn speciale belangstelling voor ICT. Na vijf jaar vertrok hij richting het huidige Price, Waterhouse & Coopers, waar de ICT-vaardigheden verder werden uitgebouwd in de EDP auditing; een functie op het raakvlak tussen de adviespraktijk en de controlepraktijk. Hij volgde hier de postdoctorale opleiding EDP-auditing aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Erik vertelt: Uiteindelijk vond ik in het adviseurschap niet de voldoening die ik zocht. Ik vond de functie te eenzaam, ik zoek liever de gezamen- 1 6 M E NTAAL

17 Wat ik hier wil gaan doen is zorgen voor een optimale verhouding tussen de beheerorganisatie en het primaire proces. Ik wil weten waar de mensen uit de praktijk tegenaan lopen. lijkheid. Ik kwam daarop bij Hoechst Holland terecht in Weert, waar ik werkte als controller van de Business Unit Trespa. Zo belandde ik in het Limburgse. Dat beviel me prima, een hele leuke werkomgeving, met een goed team en interessante uitdagingen. Ik kreeg na een aantal jaren het aanbod om voor Hoechst in Amsterdam te gaan werken. Impact Verhuizen naar Amsterdam sprak Erik echter minder aan, aangezien hij in die periode vader was geworden van twee gehandicapte zoontjes. Dat had een behoorlijke impact. Hij vervolgt: We waren bovendien net prettig geland in Weert, dus ik besloot elders te solliciteren. Zo kwam ik terecht bij Campina Melkunie, waar ik controller van de groep Kaas- en Boter werd in Tilburg. Daar heb ik geleerd wat scherp financieel sturen is in een omgeving met kleine marges. Ook heb ik de verantwoordelijkheid gehad voor grote omslagen in de ICT omgeving. Wij hebben daar SAP (Systemanalyse und Programmentwicklung) ingevoerd, wat toentertijd intensief en risicovol was. Ik werkte daar acht jaar en vertrok toen naar Alliance UniChem, een farmacieconcern. Uitdaging Er deed zich een tweede persoonlijk drama voor, toen zijn jongste zoon op 11-jarige leeftijd overleed. Daar heb ik het erg moeilijk mee gehad. De combinatie met de belasting van een drukke baan vond ik te zwaar, waarop ik het besluit nam te stoppen met mijn baan bij Alliance UniChem en een paar maanden in therapie te gaan om enigszins uit het dal te klauteren. Dat lukte, en ik ging aan de slag als interim-manager. Zo kwam ik terecht bij de Rabobank, waar ik na korte tijd een vaste aanstelling kreeg aangeboden, eerst bij Rabobank Maastricht en daarna als directeur Bedrijfsvoering van Rabobank Echt en omstreken. Ik heb de fusie van mijn bank met Rabobank Roermond mogen leiden, maar eigenlijk werden wij overgenomen en was er geen plaats meer bij de nieuwe bank, die mij aanstond. Ik besloot opnieuw rond te gaan kijken binnen en buiten de bank en vond bij GGZ NML een nieuwe uitdaging. Betrokkenheid De keuze voor GGZ, ook nog eens voor het eerst in zijn carrière een niet commerciële organisatie, was voor Erik niet onlogisch. Vanuit mijn persoonlijke situatie was ik een aantal keren in aanraking gekomen met de zorg. Ik ben al jaren lid van een Raad van Toezicht voor een MEE-organisatie, en bovendien betrokken doordat ik met een aantal ouders van kinderen met een handicap een woonvoorziening heb opgericht in Weert, Stichting de Regenboog. Daar woont mijn zoon met nog 7 kinderen, die daar 7 x 24 uur worden verzorgd. We hebben destijds voor een bepaalde zorgverzekeraar gekozen die er nu zogezegd een puinhoop van maakt. Ik wil als financieel directeur mede bewaken dat de klanten van GGZ NML nooit zo ontevreden zullen zijn als wij over die bewuste zorgaanbieder. In die zin kun je dus behalve van een beroepsmatige motivatie om hier te werken, ook absoluut spreken van een persoonlijke motivatie! Helderheid Gedreven vertelt hij: Ik kijk naar GGZ Noord- en Midden- Limburg door de ogen van mijn zoontje. Wat ik hier wil gaan doen is zorgen voor een optimale verhouding tussen de beheerorganisatie en het primaire proces. Ik wil weten waar de mensen uit de praktijk tegenaan lopen. Ik denk dat die kennis en betrokkenheid een voorwaarde is om mijn werk goed te kunnen doen. Mijn eerste stap is het op orde brengen van het huis. Daarmee bedoel ik dat er nu op bepaalde terreinen nog te weinig (management)informatie is, of de informatie is ontoegankelijk, te weinig transparant. Door ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld op het gebied van de bekostiging (zoals de invoering van de DBC systematiek) is onze informatiebehoefte en de noodzaak om te sturen veranderd. Dat moet nu goed georganiseerd gaan worden. Ik vind dat wij als organisatie moeten kunnen uitleggen dat wij kwalitatief goede en in verhouding goedkope producten leveren en dat wij ons moeten richten op de dingen waar wij goed in zijn. Even simpel terugvertaald naar mijn verleden in de kaasfabriek; het is natuurlijk ondenkbaar dat je kaas verkoopt, zonder dat je weet hoeveel het überhaupt kost om die kaas te maken! Ik denk dat het een goede zaak is dat je ook in de zorg die helderheid verschaft. De politiek, de financiers en de klanten vragen om die helderheid. Ik zie het op orde brengen van het huis dan ook als het bouwen aan een organisatie, niet als slopen. En dat komt goed uit. Ik ben een bouwer, geen sloper! Sabine Nicolasen 1 7 M E NTAAL

18 ON GEGROND Ad Burgmans verzorgt deze rubriek in opdracht als jurist van ADJUST juridisch advies. KLACHT GGZ Noord- en Midden- Limburg heeft een Klachtencommissie voor Cliënten op grond van de Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ) en de Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ). Een cliënt of degenen die optreedt namens de cliënt kan een klacht indienen bij deze commissie als hij of zij bezwaar heeft tegen een gedraging van een medewerker of een handelwijze van de instelling jegens de cliënt of tegen een beslissing met betrekking tot de behandeling of begeleiding die gevolgen heeft voor de cliënt. De commissie verklaart de klacht gegrond of ongegrond en brengt haar oordeel ter kennis van de Raad van Bestuur die vervolgens maatregelen kan treffen. Mevrouw Z heeft een klacht ingediend tegen het feit dat zij gedwongen is overgeplaatst van de Forensich Psychiatrische Afdeling (FPA) naar de Crisis Intensieve Behandelings Unit (CIBU) en dat daarbij valse voorwendselen zouden zijn gebruikt. Relevante feiten Z. verbleef ten tijde van de klacht op grond van een ter beschikking stelling (tbs) in het kader van transmuraal verlof op de FPA. Zij klaagt erover dat zij, naar aanleiding van een melding aan de verpleging over handel in weed door een medepatiënt, als straf onder valse voorwendselen naar de CIBU is overgeplaatst. Zij zou niet geïnformeerd zijn over de reden van de overplaatsing. Feit is dat zij op een zondagavond na een escalatie van spanningen op de FPA is meegenomen voor een gesprek naar de CIBU. Daar kreeg zij te horen dat zij die nacht op een kamer van de CIBU moest blijven en dat zij de volgende dag een gesprek zou hebben met de behandelend psychiater. Na dit gesprek is zij op maandag weer teruggegaan naar de FPA. Verweer Het verweer is gevoerd door de arts-assistent die op die bewuste avond dienst had, bijgestaan door zijn begeleidende psychiater, door een verpleegkundige en door het hoofd van de CIBU. Het besluit tot tijdelijke overplaatsing is genomen vanwege een toenemende spanning tussen Z. en medepatiënten, waarvan één medepatiënt in het bijzonder. Volgens de verweerders moest Z. beschermd worden tegen de agressie van anderen en moest er ingegrepen worden vanwege de veiligheid in de groep. Volgens de verpleegkundige was op die zondagavond de spanning te snijden op de FPA. Er is uitvoerig en langdurig gekeken naar de situatie op de FPA, naar oorzaken en gevolgen die uiteindelijk naar de onveilige situatie hebben geleid. Daarbij ging het niet om het vinden van een schuldige, maar wel om te voorkomen dat er een escalatie zou ontstaan met verstrekkende gevolgen. Een escalatie zou tot gevolg kunnen hebben dat het transmuraal verlof ingetrokken zou worden en dat patiënten teruggeplaatst moesten worden in de tbs-kliniek. Er waren volgens de verweerders geen valse voorwendselen. Z. is verzocht mee te gaan naar de CIBU voor een gesprek. De keuze om haar daar te vertellen dat ze daar zou moeten blijven, is genomen om te voorkomen dat de situatie op de FPA zou kunnen escaleren. Op dat moment waren de spanningen al zeer hoog opgelopen en stond de boel op ontploffen. 1 8 M E NTAAL

19 Het verblijf in een psychiatrische inrichting binnen het kader van transmuraal verlof is gebaseerd op het Wetboek van Strafrecht. Maar binnen de psychiatrische inrichting zijn de BOPZ en de WGBO het wettelijke kader. Tegenverweer Z. gaf ter zitting aan dat de overplaatsing totaal overbodig was. Zij zat al heel veel op haar kamer. Volgens de patiëntenvertrouwenspersoon (PVP) had zij vooraf geïnformeerd moeten worden en had haar toestemming gevraagd moeten worden. Nu dat niet gebeurd is, was er op dat moment sprake van dwangbehandeling. Daarbij had de minst ingrijpende maatregel toegepast moeten worden en had mevrouw gewoon op haar kamer kunnen blijven. Beoordeling van de Commissie De Commissie achtte het aannemelijk dat op die zondagavond de spanningen zo hoog opgelopen waren dat het noodzakelijk was om in te grijpen. De maatregel die getroffen is, was gericht op het voorkomen van een escalatie, niet om een schuldige te straffen. Door de verpleging is vastgesteld dat het noodzakelijk was een ruimtelijke scheiding aan te brengen tussen klaagster en de rest van de groep. Na overleg is besloten Z. op de CIBU te laten verblijven tot de eigen behandelaar op maandag weer terug was. De Commissie vond dit in de gegeven situatie geen onterechte oplossing. Het laten verblijven van Z. op haar eigen kamer vond de Commissie geen redelijk alternatief, omdat de kamers niet van buitenaf afgesloten kunnen worden en de situatie als zeer explosief werd ingeschat. De Commissie constateerde verder dat er slechts sprake was van een time-out van zondagavond tot maandagmorgen. Er kon daarom niet gesproken worden van een gedwongen overplaatsing. De Commissie achtte het terecht dat Z. er pas op de CIBU over geïnformeerd is dat zij daar moest blijven, omdat binnen de FPA gevreesd werd voor een ernstig incident. Dwangbehandeling is niet aan de orde, behalve dan dat de verblijfstitel van Z., het transmuraal verlof, binnen het dwangkarakter van de tbs-maatregel valt en er daarom sprake is van dwangverpleging. Uitspraak De Commissie verklaarde de klacht dat zij gedwongen is overgeplaatst van de FPA naar de CIBU en dat daarbij valse voorwendselen zouden zijn gebruikt, voor ongegrond. Commentaar Transmuraal verlof is een verlof dat door de ter beschikking gestelde geheel buiten de tbs-inrichting wordt doorgebracht. Transmuraal verlof dient als overgang om vanuit de inrichting naar proefverlof met zelfstandig verblijf in de maatschappij te gaan. Tijdens transmuraal verlof wordt intensief toezicht gehouden door de tbs-inrichting en wordt gecontroleerd op mogelijk delictgerelateerd gedrag. Het verblijf in een psychiatrische inrichting binnen het kader van transmuraal verlof is gebaseerd op het Wetboek van Strafrecht. Maar binnen de psychiatrische inrichting zijn de BOPZ en de WGBO het wettelijke kader. Zo is het mogelijk dat er dwangbehandeling plaatsvindt in een setting van dwangverpleging. In het onderhavige geval was er dus geen dwangbehandeling. Maar het vereiste wel zeer zorgvuldig handelen om niet in de kwalificatie dwangbehandeling terecht te komen. 1 9 M E NTAAL

20 ORANJE BOVEN VOOR BUSINESSCLUB Bij de ingang van de oude keuken op het Servaasterrein in Venray werden de leden van de Businessclub SV Venray verwelkomd door onze directeuren Ger Lijnders en Frans van Ool. Bij ontvangst kreeg iedereen een oranje keycord met daaraan een gekleurde gastenkaart. Na de officiële opening en een toelichting op het avondvullende programma kon de groep van bijna 100 mensen genieten van een hapje en drankje. BEZOEK UIT ENGELAND De catering werd verzorgd door ons GGZ-horecateam onder leiding van Leon Creemers. Zij oogstten nogal wat complimenten gedurende deze avond. Omstreeks de klok van zevenen was het woord aan onze bestuursvoorzitter Toine van der Sanden, die de leden van de businessclub een inzicht gaf in de feiten en cijfers van onze organisatie. Ook onze geschiedenis, huidige strategie en GGZ-toekomst werden door Toine uitvoerig belicht tijdens zijn presentatie. Aansluitend werden de verschillende groepen over het Servaasterrein rondgeleid door medewerkers van bureau voorlichting en communicatie aangevuld met collega s Ruud Derks (Neuropsychiatrie) en Ton Klinckenberg (Facilitair Bedrijf). Boven- en ondergrondse rondleiding Tijdens de rondleiding werd stilgestaan bij gesloten, besloten en open afdelingen. Er werd een kort bezoek gebracht aan één van de onderaardse gangen en werd bij het passeren van de GGZ keuken uitgelegd dat deze goed is voor maximaal maaltijden per dag. Ook een kort bezoek aan een van de appartementen werd zeer gewaardeerd en natuurlijk bleven de eigen brievenbussen van onze cliënten daarbij niet onbesproken. Aan het einde van de rondgang werd nog een bezoek gebracht aan het hoofdgebouw, waar de expositie Bob, Bep, Bas en de anderen een portrettenkabinet van Bart Drost werd bewonderd. Wandelend passeerden alle groepen de kerk en werd uitgelegd dat dit monument aan het eind van het jaar wordt opgeknapt en dat het hoofdgebouw zal verdwijnen. Dat was tevens het einde van de rondleiding en iedereen keerde weer terug in de oude keuken voor een kop koffie of een drankje. Na wat napraten over GGZ Noord- en Midden-Limburg, SV Venray en de kansen voor oranje tijdens het wereldkampioenschap in Zuid-Afrika werd de avond rond de klok van tien uur afgesloten. Gerard van der Zanden Op 25 mei 2010 hebben vier personen van St. Andrews Mental Care uit Brisbane, Engeland, een bezoek gebracht aan de ICT-afdeling van GGZ NML. Samen met de firma Ekahau zijn zij komen kijken naar de wijze waarop het systeem hier succesvol wordt gebruikt. Ekahau is de software voor plaatsbepaling die bij de nieuwbouw op de Servaashof in diverse gebouwen is toegepast. Het zorgt ervoor dat op de handset bij een melding de juiste locatie komt te staan. Na uitleg van het systeem heeft men ook nog een kijkje mogen nemen in de Korsakovkliniek waar ook met Ekahau gewerkt wordt. 2 0 M E NTAAL Jan van Loon