Inleiding tot het Belgisch publiekrecht - Lijst van te kennen basisbegrippen Les 1: Historische inleiding: Stemrecht:

Transcriptie

1 Inleiding tot het Belgisch publiekrecht - Lijst van te kennen basisbegrippen Les 1: Historische inleiding: Stemrecht: 1. VERKIEZINGEN (élections): p Algemeen Een verkiezing is een verrichting waarbij de gerechtigde personen hun vertegenwoordigers in een orgaan aanduiden. In België kent men vijf soorten van rechtstreekse verkiezingen van politieke vertegenwoordigers: 1) de verkiezingen van de Kamer van volksvertegenwoordigers 2) de verkiezingen van de gemeenschaps- en gewestparlementen 3) de verkiezingen van het Europees Parlement 4) de provincieraadsverkiezingen 5) de gemeenteraadsverkiezingen De gemeente- en provincieraadsverkiezingen vinden op dezelfde dag plaats (om de zes jaar). Hetzelfde geldt voor de verkiezing van de Kamer (principieel om de 5 jaar), het Europees Parlement en voor zover een bijzonder decreet of ordonnantie niet anders bepaalt de gemeenschaps- en gewestparlementen (zie art. 117, derde lid GW) 2. Kies- en verkiesbaarheidsvoorwaarden a. Passieve kiesvoorwaarden: Voorwaarden waaraan iemand moet voldoen om verkozen te worden tot lid van een bepaald orgaan. (i) Voor de Kamer van volksvertegenwoordigers -Belg zijn -het genot hebben van burgerlijke en politieke rechten -minimum 18 jaar zijn -zijn woonplaats hebben in België Vanaf verkiezingen van 2014 van de Kamer zijn er geen rechtstreeks verkozen senatoren meer. Zelfde voorwaarden als de verkiesbaarheidsvoorwaarden voor de Kamer om tot senator te kunnen worden aangewezen (ii) Voor de gemeenschaps- en gewestparlementen -Belg zijn -genot hebben van burgerlijke en politieke rechten -minimum 18 jaar zijn -zijn woonplaats hebben in België (iii) Voor het Europees Parlement -woonplaats hebben in 1 v/d lidstaten van de EU en ofwel Belg zijn ofwel onderdaan zijn van een andere lidstaat van de EU -zich niet bevinden in een der gevallen van uitsluiting of schorsing bedoeld in de artikelen 6 tot 9bis van het Kieswetboek of niet ten gevolge van een individuele, civielrechtelijke of strafrechtelijke beslissing in zijn staat van herkomst het stemrecht hebben verloren -zich geen kandidaat hebben gesteld bij dezelfde verkiezing in een andere lidstaat -minimum 21 jaar -ofwel Nederlandstalig zijn indien men zich aanmeldt voor het Nederlands kiescollege, ofwel Franstalig indien men zich aanmeldt voor het Franse kiescollege, ofwel Duitstalig indien men zich aanmeldt voor het Duitse kiescollege 1

2 (iv) Voor de provincieraad -Belg zijn -minimum 18 jaar -in het bevolkingsregister van een gemeente ingeschreven zijn -zich niet bevinden in een van de gevallen van uitsluiting of schorsing van het kiesrecht (v) Voor de gemeenteraad -Belg of EU-burger zijn die aan de actieve kiesvoorwaarden voor de gemeenteraadsverkiezingen voldoet -minimum 18 jaar zijn -in het bevolkingsregister van de gemeente ingeschreven zijn -zich niet bevinden in een van de gevallen van uitsluiting of schorsing van het kiesrecht b. Actieve kiesvoorwaarden: Voorwaarden waaraan men moet voldoen om stemgerechtigd te zijn. (gelijk voor parlements-, Europese -, - voor de gemeenschaps- en gewestparlementen en de provincie- en gemeenteraadsverkiezingen): -minimum 18 jaar zijn -niet verkeren in een der gevallen van uitsluiting bij wet bepaald Vb. de personen die tot een criminele straf werden veroordeeld Vb. de gerechtelijke onbekwaamverklaarden Enz. Men moet Belg zijn voor de parlementsverkiezingen, de verkiezingen voor de gemeenschaps- en gewestparlementen en de provincieraadsverkiezingen. Voor de gemeenteraadsverkiezingen en Europese verkiezingen: EU-onderdanen: indien ze zijn ingeschreven in de bevolkingsregisters van een Belgische gemeente en ze hun wil te kennen hebben gegeven om dit stemrecht in België uit te oefenen Niet-EU-onderdanen: indien ze in de gemeente waar ze hun hoofdverblijfplaats hebben een schriftelijke aanvraag indienen met vermelding van hun nationaliteit en het adres van hun hoofdverblijfplaats; ze een verklaring ondertekenen waarin ze zich ertoe verbinden de GW, de wetten van het Belgische volk en het EVRM na te leven; gedurende minstens 5 jaar ononderbroken hun hoofdverblijfplaats in België hebben. Les 2: Historische inleiding: Taalwetgeving: 2.FACILITEITENGEMEENTEN (communes à facilités): P NUTTIG SCHEMA 1. Definitie: -een gemeente gelegen in een eentalig taalgebied, -waarvan de inwoners het recht hebben om, -in de gevallen die de wet bepaalt, in hun relaties met de overheid of het gerecht een andere taal te gebruiken (of aangesproken te worden) dan deze van het eentalig taalgebied. Door indeling in taalgebieden worden bevoegdheden van de verschillende wetgevers inzake taalgebruik beperkt en wordt -ofwel voorrang van de taal van het eentalig gebied op alle andere talen -ofwel van het tweetalige karakter van het gebied (i.e. Brussel-Hoofdstad) gewaarborgd. 2

3 -Specifieke regeling op faciliteitengemeenten (gemeenten gelegen in eentalige gebieden waar door de overheden in beginsel de taal moet worden gebruikt van het taalgebied waarin deze gemeenten zijn gelegen. Maar, voor wat betreft de relatie tussen de burger en de overheid en het gerecht, kan door een wet het gebruik van een andere taal worden toegelaten of opgelegd) -Deze faciliteitengemeenten zijn: de 6 Brusselse randgemeenten (faciliteiten voor de Franstaligen: berichten + mededelingen v/d plaatselijke diensten in het Ned. en het Frans. Akten in het Ned. en Frans., m.u.v. Wezembeek-Oppem en Sint-Genesius-Rode ) de 10 taalgrensgemeenten (faciliteiten voor de Nederlandstaligen of de Franstaligen: berichten + mededelingen v/d plaatselijke diensten in het Ned. en het Frans) de 9 gemeenten van het Duitse taalgebied (faciliteiten voor de Franstaligen: in het Duits en het Frans) de 2 gemeenten uit het Malmédyse (faciliteiten voor de Duitstaligen: in principe Frans, bijkomende bevoegdheid Duits.) De inwoners van de taalgrensgemeenten, de Brusselse randgemeenten Wezembeek- Oppem en Sint-Genesius-Rode, de gemeenten uit het Duitse taalgebied en de gemeenten uit het Malmédyse kunnen zonder bijkomende kosten en zonder verantwoording van hun aanvraag bij de dienst die de akte heeft opgemaakt een gewaarmerkte vertaling met waarde van uitgifte of van gelijkluidend afschrift verkrijgen. -In de faciliteitenregeling kunnen slechts wijzigingen worden aangebracht bij bijzondere meerderheid. (art. 129, 2 Gw.) -De algemene vergadering van de RvS, afdeling bestuursrechtspraak, is bevoegd voor Bestuursgeschillen Evenals geschillen inzake de (t.g.v. de 6 de staatshervorming ingevoerde) specifieke benoemingsprocedure van burgemeesters in de 6 Brusselse randgemeenten met faciliteiten voor de Franstaligen (Wemmel, Kraainem, Wezembeek-Oppem, Drogenbos, Linkebeek, Sint- Genesius-Rode). Art. 160, derde lid Gw. bepaalt dat de nieuwe bevoegdheden van de algemene vergadering slechts gewijzigd kunnen worden mits aanname van een bijzondere meerderheidswet ( betonnering ) 3. TAALGEBIED (région linguistique): P Definitie: -De grondwettelijke onderverdeling van het Belgische grondgebied in een tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad en een Nederlands, Frans en Duits taalgebied -bepaalt welke taal bij voorrang moet worden gebruikt in de aangelegenheden waarin het taalgebruik kan worden geregeld. 3

4 a. Indeling in taalgebieden -Art. 4 Gw België omvat 4 taalgebieden (zie definitie ) -Elke gemeente maakt deel uit van een van deze taalgebieden -De grenzen van een taalgebied kunnen slechts worden gewijzigd door een bijzondere wet -Nederl. taalgebied (eentalig): provincies A pen, Limburg, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Vlaams-Brabant -Franse taalgebied (eentalig): provincies Henegouwen, Luxemburg, Namen, Luik (m.u.v. Duitse taalgebied) en Waals-Brabant -Brussel-Hoofdstad (tweetalig): 19 Brusselse gemeenten -Duitse taalgebied (eentalig): gevormd door 9 gemeenten in de provincie Luik b. Functie Indeling in taalgebieden -houdt een beperking in van de bevoegdheden v/d verschillende wetgevers inzake taalgebruik -vormt de grondwettelijke waarborg van ofwel de voorrang van de taal van het eentalige gebied op alle andere talen ofwel van het tweetalige karakter van het gebied (Brussel-Hoofdstad) c. Regeling v/h taalgebruik -in beginsel is taalgebruik vrij (art. 30 Gw.) -vrijheid sterk genuanceerd voor het gebruik der talen in de publieke sfeer. Art. 30 Gw: wet kan het taalgebruik regelen voor de handelingen van het openbaar gezag gerechtszaken Art. 129 Gw: taalgebruik kan eveneens worden geregeld door een gemeenschapsdecreet voor bestuurszaken het onderwijs in de door de overheid opgerichte, gesubsidieerde of erkende instellingen de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel de door de wet en verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen (Art. 130 Gw: taalgebruik in het onderwijs in Duitse taalgebied) d. Verticale en horizontale bevoegdheidsverdeling -Art. 30, 129, 130 Gw. hebben met elkaar gemeen dat ze de regeling vh taalgebruik voorbehouden a/d WM (Wetgevende Macht) -Federale parlement is bevoegd voor de regeling van het taalgebruik in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad in het Duitse taalgebied (m.u.v. het taalgebruik in het onderwijs) in de faciliteitengemeenten voor de diensten waarvan de werking verder reikt dan het taalgebied waarin zij zijn gevestigd, in de door de wet aangewezen federale en internationale instellingen waarvan de werking gemeen is aan meer dan een gemeenschap en voor de handelingen van het openbaar gezag die buiten begrip bestuurszaken vallen (bv. Gerechtszaken en leger) -Parlementen v/d Vlaamse en Franse gemeenschap zijn bevoegd voor de regeling van het taalgebruik in bestuurszaken onderwijszaken sociale betrekkingen in respectievelijk de gemeenten zonder specifieke taalregeling in het Nederlandse en Franse taalgebied 4

5 -Parlement v/d Duitstalige gemeenschap is enkel bevoegd voor de regeling van het taalgebruik in onderwijszaken in het Duitse taalgebied 4. TERRITORIALITEITSBEGINSEL (principe de territorialité): P Definitie: = het grondwettelijk principe dat de voorrang van de streektaal van een eentalig gebied of de tweetaligheid van een tweetalig gebied garandeert. Het territorialiteitsbeginsel heeft tot gevolg dat de bestuurstaal wordt bepaald door het gebied waar een bestuurshandeling of de mededeling ervan plaatsvindt. -Sinds grondwetsherziening (1970) is België ingedeeld in 4 taalgebieden (art. 4 Gw.) -Elke Belgische gemeente behoort tot een van deze taalgebieden (incl. faciliteitengemeenten) -Art. 4 Gw. duidt de officiële talen per taalgebied aan en vormt een grondwettelijke waarborg voor de voorrang van een taal in de eentalige gebieden en voor de gelijkwaardigheid van twee talen in Brussel-Hoofdstad. Overheid kan een andere taal gebruiken in de faciliteitengemeenten, ten behoeve van de inwoners, maar mag nooit de dominantie van de streektaal tenietdoen. Verschillende taalwetten dienen conform dit grondwetsartikel te worden geïnterpreteerd. -RvS en GwH zien in art. 4 Gw. een bevestiging van het territorialiteitsbeginsel. -Het territorialiteitsbeginsel staat tegenover het personaliteitsbeginsel (bestuurstaal wordt bepaald door de burger) -het territorialiteitsbeginsel wordt als een van de grondslagen van de Belgische staatsinrichting beschouwd; wordt ook gebruikt voor Bevoegdheidsverdeling in het federale België De verkiezingen van de gemeenschaps- en gewestparlementen Les 3: Historische inleiding: Verzorgingsstaat, federalisering: Geen Les 4: Historische inleiding: federalisering en internationalisering: 5. FEDERALISME (fédéralisme): p NUTTIG SCHEMA 1. Definitie -een staatsvorm waarbij in de schoot van een zelfde staat soevereine bevoegdheden worden verdeeld tussen het centrale gezag en de deelstaten van deze staat -met het doel deze deelstaten een ruime autonomie te verlenen -door ze staatsmachten toe te vertrouwen, die zij in de regel uitoefenen vrij van iedere hiërarchische band met het centrum. 2. Toelichting van de drie grote types van staatsvormen a. De eenheidsstaat (unitaire staat) -Het soevereine beslissingsrecht gaat enkel uit van de centrale overheid (alle macht exclusief uitgeoefend door 1 centrum) -verhindert niet dat de gezagsuitoefening op een of andere wijze wordt gedeconcentreerd of gedecentraliseerd. Deconcentratie en decentralisatie tasten het formeel beslissingsrecht van de centrale overheid niet op fundamentele wijze aan 5

6 b. De confederale staat (confederatie) -een verbinding tussen staten, die hun eigen soevereiniteit behouden -komen bij verdrag overeen om bepaalde aangelegenheden gemeenschappelijk te regelen (in het bijzonder buitenlandse belangen en veiligheid) -verschilt in meerdere opzichten van een federatie: basis v/e confederatie is een verdrag (gesloten tussen autonome staten) en geen grondwet -beschikt meestal over beraadslagend orgaan, samengesteld uit diplomatieke vertegenwoordigers -veeleer beheerst door het internationaal recht dan door het grondwettelijk recht c. De federale staat -meest essentieel: autonomie van zijn componenten. -deelstaten hebben in beginsel bevoegdheid om zelf wetskrachtige normen uit te vaardigen (binnen de hen toekomende aangelegenheden) -gevolg: gelijktijdig verschillende rechtsordeningen aanwezig: federale rechtsordening en die van de deelstaten -in internationaal recht: deelstaten doorgaans niet gezien als afzonderlijke rechtspersonen. -Federale staat heeft volgende kenmerken (1 of meer): Tweekamerstelsel (bicameralisme) -ene kamer vertegenwoordigt de federale staat, de andere kamer de deelstaten -hervorming Belgische tweekamerstelsel in 2014: Senaat wordt omgevormd tot een dergelijke deelstatelijke kamer. (Senaat wordt bijna exclusief samengesteld uit vertegenwoordigers van de deelstaatparlementen) Residuaire bevoegdheden naar de deelstaten -gemeenschappen en gewesten zijn bevoegd voor de residuaire bevoegdheden (art.35 Gw.) -deze bepaling bevat een overgangsbepaling, waardoor ze slechts in werking kan treden nadat de Grondwet 1. De exclusieve bevoegdhedenlijst van de federale overheid heeft vastgelegd 2. Een bijzondere wet de uitoefening van de residuaire bevoegdheden heeft geregeld Aanwezigheid van een grondwettelijk hof -Belgisch GwH ziet toe op de naleving door de verschillende wetgevende machten van de bevoegdheidsverdelende regels en de fundamentele rechten en vrijheden Medebeslissingsrecht voor de deelstaten bij het vaststellen van hun bevoegdheden en hun statuut -fundamentele regels inzake de staatsstructuur kunnen niet worden gewijzigd zonder de instemming van de Senaat. -ook op basis van de constitutieve autonomie beschikken de deelgebieden over een zekere vorm van medebeslissingsrecht 6

7 6. GEMEENSCHAP - Gewest (communauté - région): P Definitie: In de Belgische staatsordening worden de centrale bevoegdheden door drie instanties uitgeoefend: -de federale staat -de gemeenschappen -Vlaamse -Franse -Duitstalige -de gewesten - Vlaams - Waals - Brussels Hoofdstedelijk 2. Toelichting a. Territoriale bevoegdheidsverdeling = bevoegd in 3 gemeenschappen: -Vlaamse Gemeenschap het Nederlandse taalgebied (wat overeenkomt met het grondgebied van het Vlaams Gewest) en in de 19 Brusselse gemeenten (indien de instellingen die wegens hun activiteiten of hun organisatie moeten worden beschouwd als uitsluitend te behoren tot de Vlaamse Gemeenschap) -Franse Gemeenschap geldt hetzelfde, maar Franse Gemeenschap is niet bevoegd in het Duitse taalgebied -T.a.v. de Brusselse instellingen die niet kunnen worden beschouwd als uitsluitend te behoren tot de Vlaamse of Franse Gemeenschap en t.a.v. de individuele Brusselaars, is de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie de instantie die de gemeenschapsbevoegdheden in Brussel uitoefent. T.g.v. de 6 de staatshervorming worden de bevoegdheden van de Gemeensch. Gemeenschapscommissie aanzienlijk uitgebreid -Duitstalige Gemeenschap Duitse taalgebied 3 gewesten: -Vlaams Gewest omvat het grondgebied van de Vlaamse provincies -Waals Gewest omvat het grondgebied van de Waalse provincies Het Duitse taalgebied maakt dus deel uit van het grondgebied van het Waals Gewest -Brussels Hoofdstedelijk Gewest omvat de 19 Brusselse gemeenten. b. Materiële bevoegdheidsverdeling De federale staat beschikt vooralsnog over de residuaire bevoegdheden, de gemeenschappen en gewesten vooralsnog enkel over de toegewezen bevoegdheden (art. 35 Gw.) (i) Gemeenschapsbevoegdheden (Gemeensch onder meer geheel of gedeeltelijk- bevoegd voor): 1. Culturele aangelegenheden (vb. beleid inzake radio en televisie) 2. Onderwijs 3. Persoonsgebonden aangelegenheden (vb.bijstand aan personen, justitiehuizen, kinderbijslag) 4. Regeling van het taalgebruik in bepaalde aangelegenheden 5. Samenwerking tussen de gemeenschappen, de gewesten en de federale overheid en instemming met de verdragen in de hun toegewezen bevoegdheden 6. De organisatie en de uitoefening van het administratief toezicht op handelingen van gedecentraliseerde overheden wat de aangelegenheden betreft waarvoor de gemeenschappen bevoegd zijn 7. Wetenschappelijk onderzoek in de hun opgedragen aangelegenheden 8. Internationale betrekkingen in de hun opgedragen aangelegenheden 7

8 t.g.v. de 6 de staatshervorming verkrijgt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de bevoegdheid om een aantal gemeenschapsbevoegdheden uit te oefenen (vb. financiering en subsidiëring van de gemeentelijke sportinfrastructuur) (ii) Gewestbevoegdheden (Gewesten onder meer geheel of gedeeltelijk- bevoegd voor): 1. Ruimtelijke ordening 2. Leefmilieu en waterbeleid 3. Landinrichting en natuurbehoud 4. Huisvesting 5. Landbouwbeleid en de zeevisserij 6. Economisch beleid 7. Energiebeleid 8. Ondergeschikte besturen 9. Tewerkstellingsbeleid 10. Openbare werken en vervoer 11. Dierenwelzijn 12. Verkeersveiligheidsbeleid 13. Wetenschappelijk onderzoek in de hun opgedragen aangelegenheden 14. De organisatie en de uitoefening van het administratief toezicht op de handelingen van de gedecentraliseerde overheden, met uitzondering van die welke betrekking hebben op de aangelegenheden waarvoor de federale overheid of de gemeenschapsoverheid bevoegd is 15. De samenwerking tussen de gemeenschappen, de gewesten en de federale overheid in de hun toegewezen bevoegdheden 16. Internationale betrekkingen in de hun opgedragen aangelegenheden -Op basis van art. 138 G.W heeft Franse Gemeenschap een aantal van haar bevoegdheden overgedragen aan het Waalse Gewest en aan de Franse Gemeenschapscommissie in Brussel. - Daarnaast Waals Gewest bevoegdheden overgedragen aan de Duitstalige Gemeenschap (op basis van artikel 139 Gw.) - Op basis van art. 137 G.W worden bevoegdheden van de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest uitgeoefend door dezelfde organen, m.n het Vlaams Parlement en de Vlaamse regering. Les 5: Geen 8

9 Les 6: Rechtsbescherming; Essentiële kenmerken: scheiding der machten, representatieve en parlementaire democratie, rechtsstaat, monarchie en federale staat: 7. EXCEPTIE VAN ONWETTIGHEID (exception d illégalité): p Definitie = de grondwettelijke verplichting voor elke rechter ook de administratieve rechtscolleges -om de besluiten en verordeningen van alle administratieve overheden (administratieve rechtshandelingen) buiten toepassing te laten, -wanneer zijn niet met een hogere rechtsnorm overeenstemmen. 2. Toelichting -opgenomen in artikel 159 Gw - geldt voor de hoven en rechtbanken, dus niet voor de administratieve overheid (admin overh kan dus niet beslissen om een bepaald besluit of bepaalde verordening niet toe te passen omdat het volgens haar onwettig zou zijn) -Gelijkenis EvO annulatieberoep bij de RvS, afdeling bestuursrechtspraak De rechtsonderhorige beschermen tegen onwettige administratieve rechtshandelingen -Belangrijke verschilpunten EvO annulatieberoep bij de RvS, afdeling bestuursrechtspraak Annulatieberoep bij RvS kan leiden tot de vernietiging van de administratieve rechtshandeling de administratieve rechtshandeling erga omnes uit het rechtsverkeer gehaald Bij EvO gaat het om een buiten beschouwing laten (niet-toepassen in de concrete zaak) van de administratieve rechtshandeling. In alle andere situaties blijft die dus gelden. Vernietiging door de RvS werkt retroactief (de vernietigde administratieve rechtshandeling wordt geacht nooit te hebben bestaan) EvO werkt enkel voor de toekomst (ex nunc) Annulatieberoep moet binnen een termijn van 60 dagen na bekendmaking, betekening of feitelijke kennisname worden ingesteld EvO kan in beginsel ten allen tijde worden ingeroepen -Discussie omtrent draagwijdte van artikel 159 Gw. tussen de gewone hoven en rechtbanken en de RvS: Volgens RvS kan artikel 159 Gw. enkel toegepast worden op verordenende en niet op beschikkende administratieve rechtshandelingen. Beschikkende administratieve rechtshandelingen die niet binnen de termijn van 60 dagen worden aangevochten, zijn volgens de RvS dus definitief rechtsgeldig. Hun wettelijkheid kan niet meer worden aangevochten, ook niet via EvO. De gewone hoven en rechtbanken volgen deze visie niet. - evolutie: van een exceptie die ingeroepen moest worden door een partij naar een verplichting voor de rechter om ambtshalve onwettige besluiten buiten beschouwing te laten 9

10 8. GRONDWETTELIJK HOF (cour constitutionelle): p Definitie = (voorheen: Arbritragehof) een rechtscollege dat bevoegd is - om formele wetten te toetsen - aan de door of krachtens de Grondwet vastgestelde bevoegdheidsverdelende regels - titel II van de Grondwet - en artikelen 170, 172 en 191 Gw. 2. Toelichting a. Ontstaansgeschiedenis Lange tijd wet in België onschendbaar: Grondwet was wel hoogste norm - Wetgever besliste zelf over de interpretatie die de GW moest geven - Rechter laten beslissen over een conflict tussen wet-grondwet = ondemocratisch (rechters worden niet verkozen) Staatshervorming 1980 maakte deze redenering onhoudbaar: Deelgebieden krijgen een verregaande autonomie en konden wetskrachtige bepalingen aannemen (wet en decreet zelfde rechtskracht) Voor conflicten tussen beide moest een scheidsrechter gevonden worden Arbitragehof (bevoegdheidsconflicten oplossen) Bevoegdheden Hof worden stapsgewijs uitgebreid: Toetsen van formele wetten aan specifieke grondwetsartikelen 2007: naamswijziging naar Grondwettelijk Hof (aangezien steeds meer kenmerken van een volwaardig grondwettelijk hof) Bevoegdheid, statuut en werking v/h GwH: Geregeld in artikel 142 Gw en in de bijzondere wet van 6 jan. 89 op het GwH b. Het GwH is een volwaardig rechtscollege -Valt niet onder de rechterlijke macht -Wel volwaardig rechtscollege: meeste principes die van toepassing zijn op gewone hoven en rechtbanken (recht op verdediging, motiveringsplicht, openbare terechtzitting,..) eveneens van toepassing op GwH -Bijzondere plaats in de Grondwet = verschil aanduiden tussen GwH, gewone hoven en rechtbanken en administratieve rechtscolleges c. Samenstelling v/h GwH -Dubbele pariteit: 6 Nederlandstalige en 6 Franstalige rechters Helft v/d rechters heeft juridische ervaring (als magistraat in het HvC of RvS, als referendaris in het GwH of als hoogleraar) en andere helft zetelt omwille van ervaring als parlementslid. -Nederlandstalige en Franstalige voorzitter (nemen om het jaar het voorzitterschap v/h Hof waar) -Rechters worden bijgestaan door referendarissen -2 griffiers -Zaken behandelen: 7 rechters volgens beurtrolsysteem 10

11 d. Bevoegdheid v/h GwH (i) Toetsingsvoorwerp -in beginsel enkel bevoegd om formele wetten (wetten, decreten, ordonnanties) te toetsen. -hanteert hierbij formeel criterium: alle handelingen die door een wetgever zijn goedgekeurd/bekrachtigd onder toetsingsbevoegdheid GwH -Incl. bijzondere wetten, louter formele wetten, bekrachtigde bijzondere machtenbesluiten. -Excl. Administratieve rechtshandelingen zoals KB s, besluiten van gemeenschaps- of gewestregeringen, gemeentelijke verordeningen -6 de staatshervorming GwH verkrijgt twee specifieke bevoegdheden waarbij toetsingsvoorwerp geen formele wet is. Hof wordt bevoegd om grondwettigheid na te gaan van een door een gewest te organiseren volksraadpleging grondwettigheid na gaan van een beslissing van de Controlecommissie inzake verkiezingsuitgaven waarbij sancties worden opgelegd aan kandidaten die verkozen zijn om te zetelen in de Kamer v volksvertegenwoordigers (ii) Toetsingsmaatstaf Bevoegd om formele wetten te toetsen aan: Bevoegdheidsverdelende regels (regels die door of krachtens de GW zijn vastgesteld voor het bepalen van onderscheidende bevoegdheden van de federale staat, gemeenschapen en gewesten. Hoofdzakelijk in GW en aantal bijzondere wetten, soms ook in gewone wetten en KB s. GwH bepaalt zelf of rechtsregel al dan niet een bevoegdheidsverdelende regel vormt) Titel II van de Grondwet (incl. 10 en 11), artikelen 170/172 en art. 191 Gw. 10 (gelijkheid) en 11 (non-discriminatie): erg ruime interpretatie, deze twee maken integraal deel uit van elke bepaling die rechten en vrijheden waarborgt. Federale loyauteit, (art. 143, 1 Gw) Toetsingsmaatstaf kan worden uitgebreid via bijzondere wet, grondwetsherziening is niet nodig Toetsingsmaatstaf bij de voormelde specifieke bevoegdheden vh GwH (zie hierboven) is evenwel ruimer. Zo kan het Hof bij de gewestelijke volksraadplegingen eveneens toetsen aan het organieke decreet/ordonnantie betreffende de gewestelijke volksraadplegingen. e. Toegang tot het GwH kan pas een arrest vellen nadat een vernietigingsberoep werd ingesteld of een prejudiciële vraag werd gesteld GwH kan niet uit eigen beweging formele wetten toetsen op hun grondwettigheid. Belangrijkste bevoegdheden van het Hof: (i) Vernietigingsberoep (beroep tot vernietiging van een formele wet): -kan worden ingesteld door De ministerraad of een gemeenschaps- of gewestregering De voorzitters van de parlementen op verzoek van 2/3 van hun leden Iedere natuurlijke of rechtspersoon die doet blijken van een belang -slechts ontvankelijk wanneer zij worden gesteld binnen 6 maanden na bekendmaking van de formele wet in het BS. voor een wetgevende akte tot goedkeuring van een verdrag = 60 dagen -Hof kan op vordering van de verzoekende partij de w/d/o (waartegen vernietigingsberoep werd ingesteld) geheel of gedeeltelijk schorsen als ernstige middelen worden aangevoerd en word aangetoond dat de onmiddellijke uitvoering van de bestreden formele wet een moeilijk te herstellen ernstig nadeel kan berokkenen. 11

12 (ii) Prejudiciële vragen -Indien een geschil voor een rechtscollege de vraag rijst of een w/d/o al dan niet in overeenstemming is met [Titel II, art. 170, 172, 191 of met bevoegdheidsverdelende regels] prejud vraag aan het GwH -Hof mag die vraag niet beantwoorden indien een constituerend verdrag betreffende de Europese Unie of het EVRM instemming verkrijgt. -Geen verplichting tot stellen van een prejudiciële vraag in de volgende gevallen: 1. Indien bodemgeschil niet door het rechtscollege kan worden behandeld om Reden van onbevoegdheid of niet-ontvankelijkheid Tenzij wanneer die redenen zijn ontleend aan normen die zelf het voorwerp uitmaken van het verzoek tot het stellen van PV 2. Indien GW reeds uitspraak heeft gedaan over een PV of vernietigingsberoep met identiek voorwerp 3. Indien vordering spoedeisend is en de uitspraak over de vordering slechts een voorlopig karakter heeft 4. Indien het een uitspraak over de handhaving van de voorlopige hechtenis betreft 5. Indien het rechtscollege meent dat het antwoord op de prejudiciële vraag niet onontbeerlijk is om uitspraak te doen 6. Indien de wet/d/o de [bevoegdheidsverdelende regels, titel II, art. 170, 172, 191] klaarblijkelijk niet schendt (3)(4) Geld niet wanneer ernstige twijfel bestaat over de verenigbaarheid van de w/d/o met de [bevoegdheidsverdelende regels, titel II, art. 170, 172, 191] én geen vraag of beroep met hetzelfde onderwerp bij het hof aanhangig is (5)(6) gelden niet voor HvC en RvS f. Gevolgen van een arrest v/h GwH - Vernietigingsarresten: Absoluut gezag van gewijsde (erga omnes) vanaf hun bekendmaking in BS Terugwerkende kracht, alle gevolgen van de w/d/o verdwijnen uit rechsorde, maar GwH kan die terugwerkende kracht van de vernietiging milderen -Prejudiciële arresten Beperkt gezag van gewijsde Slechts het rechtscollege dat de PV heeft gesteld en de rechtscolleges die in dezelfde zaak uitspraak doen, zijn verplicht prejudiciële arrest vh GwH te respecteren. Wanneer GwH geoordeeld heeft dat w/d/o in strijd is met [zie hierboven] moet elke rechter, die in dezelfde zaak moet oordelen, die formele wet buiten beschouwing laten. Oordeelt het GwH daarentegen dat de w/d/o deze bepalingen niet schendt, dan moet elke rechter, die in dezelfde zaak moet oordelen er van uitgaan dat die formele wet in overeenstemming is met die bepalingen 12

13 9. MOTIVERING (motivation): p Definitie = de weergave van de feitelijke en juridische redenen - waarop een administratieve rechtshandeling - of een rechterlijke uitspraak is gesteund. 2. Toelichting a. Motivering van administratieve rechtshandelingen (i) Materiële motivering: -beslissing moet steunen op redenen die rechtens en feitelijk aanvaardbaar zijn -alle administratieve rechtshandelingen moeten materieel gemotiveerd zijn (ii) Formele motivering: -redenen worden veruitwendigd door ze uitdrukkelijk in de akte zelf op te nemen (op een expliciete wijze de juridische en feitelijke redenen worden vermeld waarop de administratieve rechtshandeling afdoende gesteund is) -administratieve rechtshandelingen van individuele strekking (beschikkende admin rechtsh) moeten formeel (+ materieel) gemotiveerd zijn. is dit niet afdoende gebeurd: Annulatieberoep bij RvS, tegen de beschikkende admin rechtsh Art. 159: buiten beschouwing laten van de besch admin rechtsh door rechtscolleges b. Motivering van rechterlijke uitspraken -Art. 149 Gw.: elk vonnis moet met redenen omkleed zijn Ook van toepassing op alle rechterlijke uitspraken, incl. administratieve rechtscolleges en hoven Partijen in rechtsgeding moeten kunnen nagaan Of de rechter alle door hen opgeworpen middelen heeft onderzocht Welke de redenen zijn van de rechter om tot een bepaalde uitspraak te komen Kortom: op grond van motivering: Nagaan of rechter niet willekeurig tot uitspraak is gekomen Partijen kunnen overwegen om de eventuele openstaande rechtsmiddelen tegen de uitspraak al dan niet uit te putten OMBUDSMAN (médiateur): p Definitie = een onafhankelijke instelling -met de hoofdzakelijke taak klachten over het onbehoorlijk functioneren van de overheid te onderzoeken -en vervolgens te trachten de standpunten van de overheid en klager te verzoenen. -Daarnaast kan hij algemene aanbevelingen formuleren over het functioneren van de overheid. 2. Toelichting (i) formele vs informele rechtsbescherming van de burger tegen de overheid Formele rechtsbescherming: na het ontstaan van een geschil wordt via een jurisdictionele procedure een oplossing geboden Informele rechtsbescherming: preventieve rechtsbescherming via preventieve mechanismen: Uitdrukkelijke motivering van bestuurshandelingen Openbaarheid van bestuur Ombudsman 13

14 (ii) Verschillende ombudsdiensten in België Federale ombudsmannen Ombudsman van Vlaamse Gemeenschap en van het Waalse Gewest Ombudsmannen voor de federale overheidsbedrijven Een Vlaamse Kinderrechtencommissaris + Franstalige tegenhanger In heel wat gemeenten ombudsdiensten (iii) Taak ombudsdiensten -hoofdzakelijk het onbehoorlijke optreden van de overheid verhelpen, niet het onwettelijke optreden (= via jurisdictionele of administratieve beroepsorganen) -in hoofdzaak bemiddelingsfunctie Niet juridisch afdwingbare anbeveling richten aan de overheid (wel kracht bijzetten door jaarlijkse publicatie) -onafhankelijkheid van de ombudsman: noodz om op geloofwaardige wijze tussen de betrokken overheid en de klager te kunnen bemiddelen 14

15 11. RAAD VAN STATE (Conseil d Etat): p NUTTIG SCHEMA (p ) 1. Definitie = een rechtscollege sui generis, bestaande uit -enerzijds een afdeling bestuursrechtspraak die optreedt als hoogste administratief rechtscollege -en anderzijds een afdeling wetgeving die advies geeft aan de regeringen en parlementen. a. Samenstelling RvS bestaat uit (i) de zetel, (ii) het auditoraat, (iii) het coördinatiebureau, (iv) de griffie (i) Zetel 44 leden: - 1 ste voorzitter - Voorzitter - 14 Kamervoorzitters - 28 gewone staatsraden Zij geven de adviezen en vellen de arresten (ii) Auditoraat 80 leden: - Auditeur-generaal - Adjunct-auditeur-generaal - 14 eerste auditeurs-afdelingshoofden - 64 eerste auditeurs, auditeurs en adjunct-auditeurs Binnen de afdeling wetgeving: - Auditoraat onderzoekt de aan advies onderworpen tekst en brengt verslag uit - Neemt deel aan de zitting van de kamer waarop over de te adviseren tekst beraadslaagd wordt - Zorgt voor de nadere uitwerking en de verspreiding van de beginselen van de wetgevingstechniek Binnen de afdeling bestuursrechtspraak: - Auditoraat controleert de naleving van de maatregelen die het onderzoek door de RvS voorafgaan - Legt een verslag over de zaak neer - Geeft advies inzake de wijze van beslechting van de zaak op de terechtzitting Dus niet betrokken bij de deliberatie zelf van de zaak - documentatie betreffende de rechtspraak en de adviezen van de RvS bijhouden, bewaren en ter beschikking stellen (iii) Coördinatiebureau 4 leden: - 2 eerste referendarissen-afdelingshoofden - 2 eerste referendarissen, referendarissen en adjunct-referendarissen Houdt de stand van de wetgeving bij Documentatie van het bureau ter beschikking stellen Bereidt de coördinatie, de codificatie en de vereenvoudiging van de wetgeving voor 15

16 (iv) Griffie 1 hoofdgriffier en 25 griffiers - Vormt de controletoren van de RvS: D.w.z. het praktische verloop van de procedures regelen + een intermediaire rol vervullen tussen de RvS en de partijen (v) Andere - 10 assessoren/bijzitters (enkel in afdeling wetgeving omwille van deskundigheid) - een aantal gespecialiseerde diensten: Bibliotheek dienst informatica algemene diensten die administratief, technisch of dienstpersoneel bevatten b. Afdeling wetgeving Verleent advies over voorontwerpen en voorstellen van wet, decreet of ordonnantie en over reglementaire besluiten aan de parlementen en de regering. Inwinnen van advies is in sommige gevallen een verplichting, in andere gevallen een mogelijkheid. (i) Wanneer kan/moet ze geraadpleegd worden? Facultatieve raadpleging: (kan) - voorzitter van een wetgevende vergadering advies vragen - leden van de uitvoerende macht advies vragen - eerste minister of de voorzitter van een gemeenschaps- of gewestregering kan de afdeling wetgeving belasten met het opmaken van de tekst van voorontwerpen/amendementen Verplichte raadpleging: (moet) - voorzitter van een wetgevende vergadering indien hij daartoe verzocht wordt door ten minste 1/3 van de leden van zijn vergadering - voorzitter van de Senaat, Kamer, Brussels Hoofdstelijk Parlement of van de Verenigde Vergadering van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie indien hij daartoe wordt verzocht door een meerderheid van de leden van de taalgroep - Voorzitter kamer/senaat indien 12 leden van parlementaire overlegcommissie daarom vragen - ministers van de federale/gemeenschaps-/gewestregeringen uitz.: hoogdringendheid beperkte advisering uitz.: voorontwerpen van louter formele wetten (begrotingswetten,...) tenzij ze internationale verdragen en samenwerkingsakkoord goedkeuren ontwerpen van reglementaire besluiten (verordeningen) in geval van gemotiveerde hoogdringendheid tenzij ze op basis van een opdrachtwet bestaande wettelijke bepalingen kunnen opheffen, aanvullen, wijzigen of vervangen hoogdringendheid kan hiervoor nooit ingeroepen worden (ii) Wat? - Het advies is louter adviserend maar heeft wel een groot moreel gezag. - Beoordeelt enkel legaliteit (juridisch-technisch aspect), niet de opportuniteit. - Indien het advies stelt dat het voorstel/ontwerp in strijd is met de bevoegdheidsverdeling tussen de Staat, de gemeenschappen en de gewesten wordt de tekst overgemaakt aan het Overlegcomité. - Wanneer het gaat om een akte van de federale wetgever bepaalt de RvS de procedure die gevolgd dient te worden (mono-, bi- of gedeeltelijk bicameralisme) 16

17 (iii) Sanctie in geval van niet-nakoming van de adviesverplichting - Voor niet inwinnen van advies over voorontwerp van wet/decreet/ordonnantie: geen sanctie (enkel politieke) - over reglementaire besluiten & ongemotiveerde of ongegronde hoogdringheid onwettigheid van het besluit kan aanleiding geven tot: annulatieberoep bij de RvS, afdeling bestuursrechtspraak toepassing van art. 159 G.W. (exceptie van onwettigheid) c. Afdeling bestuursrechtspraak (i) Annulatie- en schorsingsbevoegdheid Uitspreken over annulatieberoep gericht tegen beslissing van: - Administratieve overheid (veruit belangrijkst) - Akten/reglementen vd wetgevende vergaderingen of hun organen (bv ombudsman) - Rekenhof - Grondwettelijk Hof - Raad van State - Administratieve rechtscolleges, organen van de rechterlijke macht, Hoge Raad van Justitie met betrekking tot overheidsopdrachten en leden van hun personeel Deze handelingen vernietigen omwille van reden van: - Externe wettigheid: wettigheid die te maken heeft met de wijze waarop een beslissing tot stand is gekomen. Onbevoegdheid van betrokken bestuur om die administratieve rechtshandeling te stellen Schending van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereisten - Interne wettigheid: de wettigheid die te maken heeft met de inhoud van de beslissing Schending van de wet: elke onwettigheid die betrekking heeft op de inhoud zelf van de administratieve rechtshandeling en waarbij die inhoud niet verenigbaar is met om het even welke hogere rechtsnorm Machtsafwending: onwettigheid waarbij een bestuursorgaan de bevoegdheid die hem bij de wet tot het bereiken van een bepaald oogmerk van algemeen belang is gegeven, gebruikt voor het nastreven van een ander doel Annulatieberoep moet ingediend worden binnen de 60 dagen na bekendmaking/betekening bij RvS - retroactieve werking van vernietiging - Gezag van gewijsde werkt erga omnes Beschikt ook over de bevoegdheid de tenuitvoerlegging te schorsen - Is accessorium van annulatiebevoegdheid; slechts schorsen indien ook (gelijktijdig) annulatieberoep wordt ingediend - Twee cumulatieve voorwaarde: verzoeker moet ernstige middelen aanvoeren die dit verantwoorden onmiddellijke tenuitvoerlegging moet een moeilijk te herstellen ernstig nadeel berokkenen - kan alle maatregelen bevelen die nodig zijn ter bescherming van de belangen (voorlopige maatregelen): van de partijen van de personen die belang hebben bij de oplossing van de zaak - Bevoegd om dwangsom uit te spreken 17

18 (ii) De Raad van State als administratief cassatierechter - Tenzij wetgever uitdrukkelijk hierover anders beslist heeft - RvS bevoegd om als cassatierechter kennis te nemen van alle beslissingen in laatste aanleg door administratieve rechtscolleges worden genomen. - Oordeelt in die hoedanigheid enkel in rechte en beslist niet zelf het geschil - Verwijst zaak daarna naar ander/zelfde administratief rechtscollege - Dergelijke procedure onderworpen aan procedure van toelating = filter voor: Beroep waarvan RvS niet bevoegd is Zonder rechtsmacht Zonder voorwerp of kennelijk onontvankelijk (iii) De Raad van State als rechter in laatste aanleg - RvS onderzoekt het geschil helemaal opnieuw, zowel in feite als in rechte Beroepen voorzien in gemeentekieswet, wet tot regeling van de provincieraadsverkiezingen en in de OCMW-wet (OCMW s onderling) - Vlaams Gewest betreft het voornamelijk verkiezingsbetwistingen - Oordeelt ook nog in die hoedanigheid over bepaalde geschillen betreffende de verkiezingen van het Europees Parlement (iv) Overige bevoegdheden Bv bevoegdheid om te oordelen over geschillen aangaande de dotaties aan politieke partijen 12. RECHTSTAAT (Etat de droit): p Definitie = de staat waarin de gezagsdragers gehouden zijn door het objectieve democratisch tot stand gekomen recht -waarvan zij de toepassing verzekeren, -waarin de bevoegdheid van de gezagsdragers door de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers wordt beperkt -en waarbij de rechtsregels afdwingbaar zijn voor een onafhankelijke rechtbank. -Machthebbers genieten niet van ongebreidelde macht Macht halen uit democratische aanduiding (rechtsstaat is dus altijd een democratische staat, maar niet voldoende) -Regels, die op democratische manier tot stand kwamen, regelen de verhoudingen tussen burger en overheid -Overheid moet zich houden aan regels die ze zelf opstelde. -Regels moeten een aantal basisrechten respecteren: Vb. Democratische meerderheid kan recht op vrije meningsuiting/recht op godsdienstvrijheid niet afschaffen Democratische meerderheid moet aantal fundamentele rechten respecteren -effectieve rechtsbescherming nodig door onafhankelijke rechtbank (bij geschillen tussen burgers onderling of tussen burger en overheid) -afwezigheid van de mogelijkheid om elke strijdigheid van de wet met de Grondwet voor een rechtbank af te dwingen, lijkt geen beletsel om van een rechtsstaat te spreken 18

19 13. KONING (le Roi) p Definitie De Koning is - het staatshoofd dat in ons land op grond van erfopvolging wordt aangesteld. -eveneens het hoofd van de federale uitvoerende macht en een tak van de federale wetgevende macht. 2. Toelichting a. Erfopvolging art. 85 Gw: -Lange tijd enkel mannen -Grondwetswijziging: uitsluiting vrouwen geschrapt b. Bevoegdheden (i) Tak van de (federale) wetgevende macht -nemen van wetgevende initiatieven met daaraan verbonden amenderingsrecht -wetten bekrachtigen en deelnemen aan de procedure tot herziening van de Grondwet (ii) Hoofd van de (federale) uitvoerende macht -wetten afkondigen en bekendmaken -sluit de zittingen van de Kamers -roept de kamers bijeen in buitengewone zitting of ontbindt ze -benoemen van ministers en rijksambtenaren -hij voert de wetten uit en staat in voor het algemeen beleid van het land c. Statuut (i) De Koning is onschendbaar en onverantwoordelijk Art. 88: Koning onschendbaar, ministers verantwoordelijk. - Onschendbaar = tegen de Koning kan geen rechtsgeding (nog burgerlijk nog strafrechtelijk) worden gevoerd. Wanneer burgerrechtelijke vordering betrekking heeft op vermogen van de Koning Gerechtelijk wetboek bepaalt dat niet de Koning maar wel de intendant of administrateur van de civiele lijst wordt gedaagd. Art. 106: geen akte van de Koning gevolg kan hebben, wanneer ze niet medeondertekend is door een minister - Koning is politiek onverantwoordelijk: hij kan nog door de regering, noch door het Parlement uit zijn ambt worden ontzet (ii) De Koning is onbekwaam om alleen te handelen Art. 88: politieke onverantwoordelijkheid en ministeriële verantwoordelijkheid voor de handelingen van de Koning (iii) De Koning heeft geen persoonlijke macht Enkel bevoegdheden die samen met zijn ministers moeten worden uitgeoefend - Regering die de effectieve leiding van staatsbeleid heeft en daarbij formeel de naam van het staatshoofd voert -Koning heeft geen macht, maar wel politieke invloed (recht om te worden geraadpleegd, om aan te moedigen, om te waarschuwen) 19

20 14. SCHEIDING DER MACHTEN (séparation des pouvoirs): p TE KENNEN SCHEMA p. 402!! 1. Definitie De scheiding der machten is -een ongeschreven grondwettelijke regel, -volgens dewelke de macht verdeeld is tussen -de wetgevende, uitvoerende en de rechterlijke macht -en elke macht gecontroleerd wordt door een tegenmacht. 2. Toelichting a. Algemeen -oorsprong: De l esprit des lois van Montesquieu (1748) kwaliteit van een staatsvorm wordt bepaald door een verdeling van macht Elke mens misbruikt macht Macht moet macht tegenhouden -principe SDM niet expliciet opgenomen in Belgische Grondwet, wel impliciet in verankerd (ongeschreven grondwettelijke regel) bij de interpretatie ervan mag men niet ingaan tegen een geschreven grondwettelijke bepaling b. Bevoegdheden van de drie machten (i) Wetgevende macht (WM) -Taak: algemene juridische normen uitvaardigen Bepaalt de regels die onze samenleving ordenen in overeenstemming met de Grondwet en de internationale verdragen ook juridische afspraken tussen landen onderling (verdragen) moet WM goedkeuren -controleert UM, en veel minder direct ook de RM: via ter verantwoording roepen van de regering eventueel het vertrouwen van de regering ontzeggen jaarlijkse goedkeuring begroting die UM en RM moet toelaten te werken jaarlijkse vaststelling aantal militairen in dienst kunnen zijn (ii) Uitvoerende macht (UM) -Art. 37 Gw.: de UM berust bij de Koning -Art. 105 Gw.: Uitvoerende bevoegdheid is een toegewezen bevoegdheid zoals door de Grondwet geregeld De residuaire bevoegdheid komt toe aan de wetgever Besluiten van de UM moeten steeds hun grondslag in de Grondwet of in een wet vinden -Bevoegdheid kan algemeen omschreven worden als: Bevoegdheid om de wetten uit te voeren En het algemene beleid van het land te voeren (begroting opstellen en aan het federale parlement voorleggen, veiligheidsmaatregelen treffen, buitenlands beleid sturen, ) (iii) Rechterlijke macht (RM) -uitgeoefend door hoven en rechtbanken Taak: het vellen van uitspraken over geschillen die bij hen aanhangig worden gemaakt Niet: bevoegdheid om rechtsregels uit te vaardigen Wel: hoven en rechtbanken lossen juridische geschillen op a.d.h.v. de door de WM en UM uitgevaardigde rechtsregels 20

21 -Geschillen: Burgerlijke aard (contractgeschillen, echtscheidingsgeschillen, ) Strafrechtelijke aard (diefstal, moord, ) over subjectieve rechten (geschillen over burgerlijke + politieke) Geschillen over burgerlijke rechten (waaronder geschillen van strafrechtelijke aard) behoren volgens de GW bij uitsluiting tot de bevoegdheid van de rechtbanken Rechtbanken = hoven en rechtbanken bedoeld in de GW onder hoofdst. Rechterlijke macht Geschillen over politieke rechten behoren volgens de GW tot de bevoegdheid van de gewone hoven en rechtbanken, tenzij de wet een ander rechtscollege bevoegd maakt ( administratief rechtscollege) over objectieve rechten : niet gewone hoven en rechtbanken bevoegd, maar wel de RvS, afdeling bestuursrechtspraak en het Grondwettelijk Hof c. Geen dogmatische interpretatie van de scheiding der machten Geen strikte scheiding: ook controle en gewilde samenwerking. - WM/UM werken samen doordat zij beiden dienen op te treden voor de totstandkoming van wetten - UM wordt gerechtelijk gecontroleerd op de wettelijkheid van haar daden en parlementair op de politieke opportuniteit - Wetgever wordt gerechtelijk gecontroleerd op de verenigbaarheid met internationale normen en wordt door de UM onder druk gezet in regeringsontwerpen of -amendementen, met ultieme dreiging het vallen van de regering en mogelijks nieuwe verkiezingen - RM moet via de openbaarheid en de motiveringsplicht verantwoording afleggen, wordt benoemd door de uitvoerende macht en moet middelen krijgen van de WM - RM ook t.a.v WM verantwoording zou moeten afleggen, wordt bediscussieerd; maar wel logisch gevolg v/h principe v/d SDM: iedere macht moet door de andere machten gecontroleerd worden d. De gemeenschappen en gewesten en de scheiding der machten -Beginselen inzake de SDM gelden ook voor gemeenschappen en gewesten -Enkele nuances: Geen afzonderlijke rechterlijke macht voor de gemeenschappen en gewesten Verhouding tussen de WM en UM is gelijklopend met die van de federale overheid, maar qua uitwerking op diverse punten afwijkend MACHT INSTELLING SAMENSTELLING BEVOEGDHEID Wetgevende Macht Parlement en de Koning Uitvoerende Macht Rechterlijke Macht De Koning en De regering Hoven en Rechtbanken Parlement bestaat uit: -Kamer van volksvertegenwoordigers -de Senaat Regering bestaat uit: -de ministers -de staatssecretarissen o.a. de vrederechter, rechbank van 1 ste aanleg, hof van assisen, hof van beroep, Hof van Cassatie -maken van wetten -controleren van uitvoerende macht -heeft effectieve leiding van het land -voert de wetten uit Uitspraak doen over juridische geschillen 21

22 Les 7: Internationale rechtsorde: 15. EUROPESE UNIE (Union européenne): p Definitie De Europese Unie (EU) is - een economische en politieke internationale organisatie sui generis met rechtspersoonlijkheid, - bestaande uit 28 Europese staten, - die haar rechtsgrond vindt in het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, - en die over bevoegdheden beschikt die de lidstaten haar toekennen - met als doelstelling het creëren van een steeds hechtere unie tussen de verschillende Europese volkeren. Zie bijlage 16. RICHTLIJN (directive): p Definitie -Een richtlijn is een wetgevende handeling van de Europese Unie -die verbindend is ten aanzien van het te bereiken resultaat -voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, -maar waarbij aan de nationale instanties de bevoegdheid wordt gelaten vorm en middelen te kiezen. 2. Toelichting EU kent volgende wetgevende handelingen: Constitutionele verdragen Verordeningen Richtlijnen Kaderbesluiten Beschikkingen Aanbevelingen en adviezen I.t.t. een verordening is een richtlijn niet rechtstreeks toepasselijk in de interne rechtsorde van een lidstaat van de EU pas nadat de richtlijn door de lidstaat in de interne rechtsorde wordt omgezet dat deze haar volwaardige normatieve status krijgt Richtlijn bevat datum, tegen dewelke de omzetting ervan moet gebeurd zijn. Indien omzetting niet tijdig gebeurt kan in hoofde van de staat een verplichting en in hoofde van de burger een recht ontstaan in die situatie kan een richtlijn toch directe werking verkrijgen maar enkel in relatie burger-staat niet rechtstreeks tussen 2 particulieren enkel ten voordele van de burger Nationale rechter moet aan richtlijnconforme interpretatie doen (nationale recht zoveel mogelijk conform Europese richtlijnen interpreteren, zelfs in geschillen tussen particulieren) 22

23 Les 8: Hiërarchie der rechtsnormen: rechtsbronnen en Grondwet: 17. GRONDWET (constitution): p NUTTIG SCHEMA (p.202) 1.Definitie: a. In de formele zin De grondwet in de formele zin is het geheel van rechtsregels waarvan de goedkeuring aan strakkere regels is gebonden dan wat voor de wetten geldt en waarvoor een specifieke wijzigingsprocedure moet worden gevolgd. b. In de materiële zin De grondwet in de materiële zin is het geheel van fundamentele rechtsregels (geschreven of ongeschreven) die de werking en de organisatie van de gezagsinstanties en de verhouding tussen deze gezagsinstanties en de rechtsonderhorigen bepalen, of de grenzen bepalen waarbinnen beide tot ontwikkeling kunnen komen. a. Onderscheid tussen formele en materiële grondwet Formeel standpunt - aanduiden hoe een grondwet vorm krijgt (goedkeuring/wijziging) - waarbij deze goedkeurings- of wijzigingsregels doorgaans anders zullen zijn dan deze die gelden voor andere normen - deze regels worden verantwoord door het feit dat de formele grondwet regels bevat die tot de materiële grondwet behoren - Doorgaan is een geschreven grondwet star en een ongeschreven grondwet soepel (regel is niet absoluut) Materieel standpunt - Kijken naar de inhoud van de grondwet - Het moet daarbij gaan om: (i) Rechtsregels: = een norm die afdwingbaar is - Geen aansporingen of wensen - Waar deze regels zijn vervat (in de formele grondwet of op een andere plaats) is niet relevant (ii) Fundamentele rechtsregels - Regelen geen details maar leggen wel de grote lijnen vast - Beschouwd als de basis van de staatsstructuur en daarom in de normenhiërarchie hoger dan de andere normen (iii) Geschreven of ongeschreven rechtsregels - Sinds einde 18 de eeuw (cf. Am. Grondwet 1787 en Franse Grondwet 1791) zijn meeste grondwetten geschreven - nochtans niet noodzakelijk in materiële zin - ook ongeschreven grondwettelijke regels (zoals grondwettelijke gewoonte) behoren tot materiële grondwet - VK beschikt zelfs enkel over een ongeschreven grondwet 23