Document: Masterscriptie

Transcriptie

1 Wetsvoorstel ter verruiming van de aansprakelijkheid van ouders/voogden voor hun minderjarige kinderen De gevolgen voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering Document: Masterscriptie Auteur: A. Kalicharan Afstudeerdatum: 25 november 2010

2

3 Wetsvoorstel ter verruiming van de aansprakelijkheid van ouders/voogden voor hun minderjarige kinderen De gevolgen voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering Document: Masterscriptie Auteur: A. Kalicharan Studentnummer: Afstudeerrichting: Rechtsgeleerdheid, accent Privaatrecht Faculteit: Rechtswetenschappen, Universiteit van Tilburg Vakgroep: Privaatrecht Examencommissie: Mw. mr. C.J.M. van Doorn Mw. mr. N. Lavrijssen Afstudeerdatum: 25 november 2010

4

5 Inhoudsopgave Lijst van gebruikte afkortingen Inleiding Aanleiding en probleemstelling Opbouw van de scriptie De huidige kwalitatieve aansprakelijkheid voor minderjarige kinderen en wetsvoorstel Inleiding Het huidige artikel 6:169 BW en de verzekerbaarheid van schade Algemeen Kinderen tot 14 jaar (artikel 6:164 jo. 6:169 lid 1 BW) Kinderen van 14 tot 16 jaar (art. 6:169 lid 2 BW) Kinderen van 16 jaar en ouder Verzekerbaarheid van schade Conclusie Het wetsvoorstel Algemeen Verruiming risicoaansprakelijkheid voor alle minderjarige kinderen Aanleiding van het wetsvoorstel Doelstellingen van het wetsvoorstel Verzekeringstechnische aspecten Conclusie De kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen in België en Engeland Inleiding België Algemeen Persoonlijke aansprakelijkheid van de minderjarige Aansprakelijkheid van de ouders (art lid 2 BBW) Minderjarigheid Weerlegbaar vermoeden (art lid 5 BBW) Verzekerbaarheid van schade Nieuwe ontwikkelingen... 34

6 3.2.8 Conclusie Nederland versus België Engeland Algemeen Tort of negligence Persoonlijke aansprakelijkheid van de minderjarige Aansprakelijkheid van de ouders Verzekerbaarheid van schade Conclusie Nederland versus België versus Engeland De wenselijkheid van wetsvoorstel voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering Inleiding Ouders/voogden Minderjarigen De (gezins)aansprakelijkheidsverzekering Conclusie Lijst van verkort aangehaalde literatuur Lijst van gebruikte jurisprudentie... 69

7 Lijst van gebruikte afkortingen AVP BW BBW e.v. jo. KB RV WA-verzekering WLVO aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren Burgerlijk Wetboek Belgisch Burgerlijk Wetboek en verder juncto Koninklijk Besluit Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Wettelijke Aansprakelijkheidsverzekering Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst 7

8

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en probleemstelling Op 10 april 2006 is door Tweede Kamerlid de heer Çörüz van het CDA een initiatief wetsvoorstel ingediend. Het wetsvoorstel heeft betrekking op het wijzigen van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek in verband met verruiming van de aansprakelijkheid van ouders voor gedragingen van minderjarigen vanaf de leeftijd van veertien jaar. Het huidige artikel 6:169 tweede lid van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) wordt vervangen door: Voor schade aan een derde toegebracht door een fout van een minderjarige die de leeftijd van veertien jaren heeft bereikt, is degene die het ouderlijk gezag of de voogdij over de minderjarige uitoefent aansprakelijk. 1 De huidige wet gaat uit van een risicoaansprakelijkheid van ouders/voogden voor hun kinderen tot 14 jaar. Ten aanzien van kinderen van 14 en 15 jaar kunnen ouders/voogden naast hun kinderen aansprakelijk worden gesteld, maar bestaat de mogelijkheid voor de ouder/voogd om zich te disculperen. Vanaf het zestiende jaar is het kind zelf aansprakelijk. 2 Het wetsvoorstel strekt ertoe om de risicoaansprakelijkheid van ouders/voogden te verruimen, zodat ouders/voogden volledig aansprakelijk zijn voor gedragingen van hun minderjarige kinderen. Daarnaast wordt de disculpatiemogelijkheid 3 van ouders/voogden, de zogenaamde «tenzij-bepaling» uit het tweede lid van artikel 6:169 BW, geschrapt. Het wetsvoorstel beoogt om ouders/voogden náást hun kinderen vanaf 14 jaar (risico)aansprakelijk te laten zijn voor gedragingen van die kinderen; er is dan sprake van een gedeelde hoofdelijke aansprakelijkheid tussen ouder/voogd en kind. 4 1 Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr Kamerstukken II, 2005/06, 30519, nr. 3, p Ouders/voogden zijn slechts (schuld)aansprakelijk voor veertien- en vijftienjarigen wanneer zij niet hebben kunnen aantonen dat zij de gedraging van het kind niet konden beletten. Voor deze categorie kinderen geldt dus voor de ouder/voogd een schuldaansprakelijkheid met omkering van de bewijslast. Doek & Vlaardingerbroek 2009, p. 171; Nieuwenhuis e.a. 2009, p. 2518; Oldenhuis 1998 p Kamerstukken II, 2005/06, 30519, nr. 3, p. 7. 9

10 Doorgaans zijn ouders/voogden niet in de gelegenheid om bij kinderen ouder dan 14 jaar bepaalde gedragingen te beletten. In verband met de belangen van het kind, dat de nodige vrijheid behoeft, zou het vaak onwenselijk zijn om maatregelen te vergen. Zo behoeft niet te worden verhinderd dat kinderen van bijna 15 jaar met een fiets op straat komen. 5 Het ouderlijk gezag wordt niet langer beschouwd als een absolute beslissingsmacht die gericht is op de bescherming van het kind, maar er wordt ook rekening gehouden met de wil van het minderjarig kind. In het huidige recht ziet men de ouder-kind relatie dus veeleer als een wisselwerking tussen beide partijen, waarbij rekening wordt gehouden met het zelfontplooiings- en zelfbeschikkingsrecht van de minderjarige. Zo is het eigenlijke doel van het ouderlijk gezag het begeleiden van de minderjarige op weg naar zijn volwassenheid. 6 Hierdoor staan ouders/voogden vaak machteloos en hebben weinig grip op minderjarigen vanaf 14 jaar als het gaat om het voorkomen van criminaliteit of het voorkomen dat er op andere manieren schade wordt toegebracht aan derden. De vraag is of het terecht is dat ouders/voogden van minderjarige kinderen na invoering van het wetsvoorstel de verantwoordelijkheid moeten blijven voelen totdat het kind meerderjarig is geworden gezien de vrijheid die minderjarige kinderen hebben. Tevens is het de vraag of het wetsvoorstel rekening houdt met de toenemende zelfstandigheid van minderjarigen tussen de leeftijd van 14 en 18 jaar. Het wetsvoorstel zal invloed hebben op de aansprakelijkheidsverzekering. Voor ouders/voogden bestaat de mogelijkheid om een (gezins)aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten, welke over het algemeen de schade, veroorzaakt door hun minderjarige kinderen, zal dekken. Het is een ander verhaal indien opzet in het spel is. Schade veroorzaakt door opzettelijke gedragingen door kinderen vanaf de leeftijd van 14 jaar wordt niet gedekt onder een (gezins)aansprakelijkheidsverzekering. 7 In deze scriptie zullen de gevolgen van de invoering van het wetsvoorstel voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering worden onderzocht. Tevens zal worden aangedragen hoe het wetsvoorstel eventueel zou kunnen worden aangepast zodat mogelijke negatieve gevolgen voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering kunnen worden tegengegaan. 5 Spier 2009, p De Tavernier 2006, p Kamerstukken II, 2005/06, 30519, nr. 3, p. 10; B.M. Paijmans, Wetsvoorstel ter verruiming van de aansprakelijkheid van ouders voor kinderen, AV&S , p

11 Het onderzoek heeft alleen betrekking op de kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders/voogden voor hun minderjarige kinderen die schade hebben veroorzaakt. Het gaat dan om de civielrechtelijke aansprakelijkheid van ouders/voogden voor minderjarigen. De civielrechtelijke aansprakelijkheid heeft alleen betrekking op de buitencontractuele aansprakelijkheid voor schade. Er zal dus niet worden ingegaan op schade die wordt veroorzaakt door een contractuele relatie. Tevens wordt er geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van het wetsvoorstel voor benadeelden. Ook valt de strafrechtelijke aansprakelijkheid buiten het kader van dit onderzoek. De centrale onderzoeksvraag van de scriptie luidt als volgt: Wat zijn de gevolgen van de invoering van wetsvoorstel voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering en hoe zou het wetsvoorstel eventueel kunnen worden aangepast zodat mogelijke negatieve gevolgen voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering kunnen worden tegengegaan? 1.2 Opbouw van de scriptie In hoofdstuk 2 zal een feitelijke uiteenzetting worden gegeven hoe op dit moment de aansprakelijkheid van ouders/voogden van minderjarige kinderen in Nederland is geregeld en wat er gaat veranderen door het wetsvoorstel. Tevens zal in dit hoofdstuk worden uiteengezet hoe het zit met de verzekerbaarheid van schade veroorzaakt door minderjarigen. In hoofdstuk 3 zal de aansprakelijkheid van ouders/voogden voor minderjarige kinderen in rechtsvergelijkend perspectief worden bekeken. De rechtsvergelijking is geen doel op zich, maar een middel om tot nieuwe inzichten te komen om het wetsvoorstel te verbeteren. Er is gekozen voor de rechtsstelsels in België en Engeland, omdat beide landen de aansprakelijkheid van ouders/voogden voor minderjarige kinderen op een andere manier hebben geregeld. In België geldt een schuldaansprakelijkheid voor minderjarigen (tot achttien jaar) met omkering van de bewijslast. De ouder dient zelf aan te tonen of hij de daad had kunnen beletten en daardoor aansprakelijk gehouden kan worden. De Belgische rechter toetst daarnaast of zowel het toezicht als de opvoeding van de ouders voldoende is geweest om de gedraging van het kind te voorkomen. 8 Engeland kent wel een schuldaansprakelijkheid, maar zonder omkering 8 Kamerstukken II, 2005/06, 30519, nr. 3, p

12 van de bewijslast. 9 De rechtsvergelijking zal evaluatief zijn. Door de oplossingen van de twee landen te vergelijken, zullen wellicht verbeterpunten kunnen worden aangereikt hoe men de problematiek het beste in Nederland zou kunnen regelen. In hoofdstuk 4 zal naar voren komen of ouders/voogden risicoaansprakelijk dienen te zijn voor schade die hun kinderen vanaf de leeftijd van 14 jaar tot de meerderjarige leeftijd aan derden toebrengen. Hierbij zal de wenselijkheid van het wetsvoorstel voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering aan de orde komen. In dit hoofdstuk zal tevens, waar nodig en gepast, enige aandacht worden besteed aan de belangen van het slachtoffer aangezien slachtofferbescherming het primaire doel vormt van het wetsvoorstel. In dit hoofdstuk zal tevens mijn eigen visie centraal staan. In hoofdstuk 5 zal een conclusie volgen en tevens zal worden aangedragen hoe het wetsvoorstel eventueel zou kunnen worden aangepast zodat mogelijke negatieve gevolgen voor ouders/voogden, minderjarigen en de (gezins)aansprakelijkheidsverzekering kunnen worden tegengegaan. 9 Du Perron in: Mok-aria 2002, p

13 2 De huidige kwalitatieve aansprakelijkheid voor minderjarige kinderen en wetsvoorstel Inleiding In dit hoofdstuk wordt een feitelijke uiteenzetting weergegeven hoe op dit moment de kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders/voogden voor minderjarige kinderen in Nederland is geregeld. Eerst wordt in paragraaf 2.2 het huidige artikel 6:169 BW uitvoerig besproken. Vervolgens wordt in paragraaf 2.3 ingegaan op het wetsvoorstel Het huidige artikel 6:169 BW en de verzekerbaarheid van schade Algemeen De huidige risicoaansprakelijkheid van ouders/voogden voor hun minderjarige kinderen is afhankelijk van de leeftijd van het kind. Art. 6:169 BW kent drie leeftijdsgrenzen: jonger dan 14 jaar (lid 1), 14 tot 16 jaar en 16 jaar of ouder (lid 2). De aansprakelijkheid van de ouder/ voogd is een kwalitatieve aansprakelijkheid. Dit betekent aansprakelijkheid in hoedanigheid 10, zonder dat degene die aansprakelijk is (de ouder/voogd) een fout behoeft te hebben begaan. Wel is vereist dat de persoon voor wie men aansprakelijk is een fout 11 moet hebben begaan. 12 Minderjarigen staan onder gezag, zie art. 1:245 lid 1 BW. Onder gezag wordt verstaan ouderlijk gezag dan wel voogdij, zie art. 1:245 lid 2 BW. Voor toepassing van art. 6:169 BW is vereist dat de ouder/voogd het ouderlijk gezag 13 respectievelijk de voogdij 14 daadwerkelijk uitoefent. De eis van inwoning bij de ouder/voogd is niet vereist. 15 Aansprakelijkheid bestaat niet als ten tijde van de gedraging de ouder/voogd bijvoorbeeld van het gezag was ontzet of ontheven, onder curatele stond of in de uitoefening van het gezag was geschorst. 16 Als tijdens een echtscheidingsprocedure de kinderen aan een van de ouders zijn toevertrouwd bij wijze 10 In hoedanigheid betekent in dit geval het zijn van ouder of voogd. 11 Een aan de dader toe te rekenen onrechtmatige daad. Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p Oldenhuis 1998, p Ouderlijk gezag wordt door de ouders gezamenlijk of door één ouder uitgeoefend, zie art. 1:245 lid 3 BW. 14 Voogdij wordt door een ander dan een ouder uitgeoefend, zie art. 1:245 lid 3 BW. 15 Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p P. Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

14 van voorlopige voorziening (art. 822 RV), dan blijft voor de andere ouder de risicoaansprakelijkheid als hiervoor bedoeld wel gelden. 17 De aansprakelijkheid van ouders/voogden strekt zich ook uit tot kinderen die min of meer permanent onder toezicht van anderen staan (scholen, internaten, ziekenhuizen, verpleeginrichtingen etc.); een en ander behoudens het recht van regres op de toezichthouder die in zijn taak is tekortgeschoten. 18 Indien een voogdijinstelling met de voogdij van het minderjarig kind wordt belast (art. 1:302 BW), heeft dat tot gevolg dat de instelling rechtstreeks op grond van art. 6:169 BW voor het kind aansprakelijk is. 19 In paragraaf wordt allereerst ingegaan op de kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders/voogden voor kinderen tot 14 jaar. Vervolgens wordt in paragraaf ingegaan op de kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders/voogden voor kinderen van 14 tot 16 jaar. Daarna wordt in paragraaf ingegaan op de kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders/voogden voor kinderen van 16 jaar en ouder. In paragraaf wordt ingegaan op de verzekerbaarheid van schade. Ten slotte volgt in paragraaf een conclusie Kinderen tot 14 jaar (artikel 6:164 jo. 6:169 lid 1 BW) Kinderen beneden de leeftijd van 14 jaar zijn zelf volgens art. 6:164 BW niet aansprakelijk voor de door hen gepleegde onrechtmatige daden. Zonder nadere voorziening van de wetgever zou deze regel erop neerkomen dat een benadeelde door kinderen jonger dan 14 jaar teweeggebrachte schade voor eigen rekening zou moeten houden en dat werd onbillijk geacht. In plaats van het kind is degene die het ouderlijk gezag of de voogdij uitoefent op grond van art. 6:169 lid 1 BW aansprakelijk. 20 Art. 6:169 lid 1 BW stelt de eis dat het moet gaan om een als een doen te beschouwen gedraging, welke aan het kind zou kunnen worden toegerekend, als zijn leeftijd daaraan niet in de weg zou staan. Als er sprake is van een nalaten, zijn de ouders/voogden niet aansprakelijk. 21 Art. 6:169 BW lid 1 wordt dus slechts toegepast bij actieve gedragingen van het kind die een onrechtmatige 17 Doek & Vlaardingerbroek 2009, p. 170; Hof s-hertogenbosch 25 februari 1997, NJ 1997, Zie HR 12 mei 1995, NJ 1996, 118. De aansprakelijkheid van de toezichthouder in het kader van zijn zorgverplichting gaat best ver. Zie meer hierover in paragraaf Oldenhuis 1998, p Spier e.a. 2009, p HR 22 november 1974, NJ 1975, 149 (Heddema/De Coninck ofwel de struikelende broodbezorger ). In casu hadden twee kinderen (van vier en vijf jaar oud) nagelaten de broodbezorger te waarschuwen voor een over de 14

15 daad opleveren. De aangesproken ouder/voogd zal aan het gebrekkig inzicht van het kind, dat een beroep op het ontbreken van schuld zou kunnen rechtvaardigen, geen verweer kunnen ontlenen. De Hoge Raad 22 heeft bepaald dat de in art. 6:169 BW bedoelde hypothetische maatstaf meebrengt dat beoordeeld moet worden of de gedraging van het kind een toerekenbare onrechtmatige daad zou hebben opgeleverd indien deze zou zijn verricht door een volwassene. Er wordt daarbij volledig geabstraheerd van de jeugdige leeftijd van het kind. Beslissend is dus of de gedraging een volwassene zou kunnen worden toegerekend. De art. 6:164 en 169 lid 1 BW zijn te beschouwen als complementaire bepalingen. 23 Slechts in uitzonderingsgevallen zou de jeugdige leeftijd ertoe kunnen leiden dat de onrechtmatigheid van de gedraging ontbreekt. Te denken valt bijvoorbeeld aan een beroep op een rechtvaardigingsgrond (art. 6:162 lid 2 BW) die geen verband houdt met de leeftijd. 24 De ouder/voogd is ook aansprakelijk voor schade die door kinderen jonger dan 14 jaar worden veroorzaakt ten gevolge van een geestelijke of lichamelijke tekortkoming ingevolge art. 6:165 BW. 25 Kort gezegd komt het erop neer dat voor ouders/voogden met kinderen jonger dan 14 jaar een risicoaansprakelijkheid geldt als het gaat om een als een doen te beschouwen gedraging Kinderen van 14 tot 16 jaar (art. 6:169 lid 2 BW) Veertien- en vijftienjarigen zijn ook zelf tot vergoeding van de schade gehouden wanneer aan alle voorwaarden voor aansprakelijkheid is voldaan. Er is geen sprake van een risicoaansprakelijkheid van de ouder/voogd, maar van een schuldaansprakelijkheid met disculpatiemogelijkheid. Art. 6:169 lid 2 BW gaat uit van een weerlegbaar vermoeden van schuld. 26 Voor deze leeftijdscategorie is degene die het ouderlijk gezag of de voogdij uitoefent aansprakelijk, tenzij hem niet kan worden verweten dat hij de gedraging van het kind niet heeft belet. Art. weg gespannen touw. Het touw was niet door de kinderen zelf aangespannen en werd niet aangemerkt als een onrechtmatige daad. Er was sprake van nalaten, zodat de ouders niet aansprakelijk waren. Hadden de kinderen het touw zelf aangespannen, dan zou er immers sprake zijn van een als een doen te beschouwen gedraging en zouden de ouders wel aansprakelijk zijn geweest. 22 HR 12 november 2004, NJ 2005, Spier e.a., 2009, p Bijvoorbeeld de situatie waarin een 13-jarige fietser op het teken van een politieagent de kruising oversteekt, terwijl de verkeerssituatie dat niet toeliet en het kind als gevolg daarvan aan derden schade veroorzaakt. Hier is sprake van een bevoegd gegeven ambtelijk bevel. De andere rechtvaardigingsgronden zijn: overmacht, noodweer en wettelijk voorschrift. Deze gronden zijn ontleend aan art. 40 e.v. Sr. Spier 2009, p. 94; Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p. 1358; Van Dunné 2004, p Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p. 654; Oldenhuis 1998, p Volgens Hartkamp is het terminologisch juister te spreken van een vermoeden van fout. Met de term schuld wordt zowel gedoeld op de verwijtbaarheid van de gedraging van het kind als op de onrechtmatige gedraging zelf. Asser-Hartkamp Deel III 2006, p ; P. Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

16 6:162 lid 2 BW is niet beperkt tot een als een doen te beschouwen gedraging van het kind, maar geldt ook voor een nalaten zoals het niet waarschuwen voor een gevaarsituatie. 27 Ter beantwoording van de vraag of de ouder/voogd kan worden verweten de gedraging van het kind niet te hebben belet, zal moeten worden gelet op de leeftijd en de aard van het kind, de eisen van het dagelijks leven en de levensomstandigheden van de ouders. 28 De aangesproken ouder/voogd zal zich veelal kunnen disculperen. Ouders/voogden zijn in de regel immers niet in de gelegenheid om kinderen van deze leeftijd bepaalde gedragingen te beletten, en doorgaans kunnen, mede in verband met de belangen van het kind dat de nodige vrijheid behoeft, van hen ook geen maatregelen worden gevergd. 29 Hieronder zullen enkele uitspraken met betrekking tot de disculpatiemogelijkheid van ouders/voogden worden besproken. 30 Twee jongens van 13 en 15 jaar hadden schade veroorzaakt aan ongeveer 20 auto s op een bedrijventerrein. De ouders van de vijftienjarige 31 jongen deden een beroep op de disculpatiemogelijkheid. De rechtbank honoreerde dit beroep en oordeelde dat de ouders geen enkel verwijt treft dat zij de bedoelde gedragingen niet hebben belet vanwege de leeftijd van de jongen (15 jaar), zijn aard (een normale en oppassende jongen, die zich nooit eerder aan vandalisme had overgegeven en ook niet eerder met de politie in aanraking was geweest) en de eisen van het dagelijks leven (het onrechtmatig handelen gebeurde tussen en uur). 32 Een veertienjarige jongen had zijn tienjarige nichtje verkracht, terwijl de ouders van de jongen een dagje uit waren en oma op de jongen oppaste. De ouders waren niet op de hoogte van een relatie tussen de jongen en het nichtje en dachten ook dat de jongen nog niet toe was aan sexuele handelingen. De school kon het gepleegde feit van de jongen evenmin plaatsen en had nooit aanwijzingen gehad die reden gaven tot zorg omtrent de sexualitieit van de jongen. Op basis hiervan werd het beroep van de ouders op de disculpatiemogelijkheid gehonoreerd. 33 Ouders/voogden kunnen echter niet steeds de dans ontspringen. Zo zijn de ouders van een vijftienjarige geestelijk gestoorde jongen die brand heeft gesticht, die door zijn ouders, in afwachting van plaatsing in een inrichting, bij een vishandelaar tewerk was gesteld, wel aan- 27 Spier 2009, p HR 26 november 1948, NJ 1949, 149 (Zoontje van Zweden); Spier 2009, p. 95; Van Dunné 2004, p Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p. 680; Spier 2009, p. 95; Van Dunné 2004, p Over de aansprakelijkheid van ouders/voogden voor de categorie minderjarigen van 14 tot 16 jaar met betrekking tot de disculpatiemogelijkheid is er weinig jurisprudentie beschikbaar. 31 De ouders van de dertienjarige jongen waren uiteraard risicoaansprakelijk. 32 Rb. Arnhem 5 april 2001, NJ 2001, 489; Kamerstukken II 2005/06, nr. 3, p Rb. Arnhem 24 augustus 2005, LJN AU

17 sprakelijk. De vishandelaar was namelijk niet op de hoogte gesteld van te verwachten moeilijkheden. 34 Als een kind al vaker crimineel gedrag heeft vertoond en de ouder/voogd is hiervan op de hoogte, dan zal een beroep op de disculpatie wellicht minder kans van slagen hebben. 35 Uit een zaak waarbij een veertienjarige jongen twee branden had gesticht, blijkt dat disculpatie niet in alle gevallen succesvol is en daadwerkelijk afhangt van hetgeen de ouders/voogden kunnen of moeten voorzien. De rechtbank overwoog dat een kind van 14 jaar zich binnen bepaalde grenzen vrijelijk moet kunnen gedragen. Echter bleek uit een over het kind opgemaakt rapport en een eerdere strafrechtelijke veroordeling dat in dit geval bijzondere zorg nodig was. Deze zorg is niet door de ouders in acht genomen en zijn de ouders dus (mede)aansprakelijk. 36 Is een kind opgenomen in een (psychiatrische) inrichting, ontsnapt het daaruit en brengt het vervolgens schade toe, dan zullen de ouders daarvoor in beginsel niet aansprakelijk zijn. Wanneer de inrichting onvoldoende maatregelen heeft genomen om de ontsnapping te verhinderen, kan de inrichting wel aansprakelijk zijn op grond van art. 6:162 BW. De zorgvuldigheid die in het maatschappelijk verkeer immers is vereist, in verband met de aard van psychisch gestoorde minderjarigen, brengt mee dat degene die in het kader van de behandeling het toezicht over hen heeft aanvaard, gehouden is zo veel als redelijkerwijs mogelijk is erop toe te zien dat zij derden (of zichzelf) geen schade toebrengen Kinderen van 16 jaar en ouder Voor kinderen vanaf de leeftijd van 16 jaar en ouder bestaat er geen kwalitatieve aansprakelijkheid voor ouders/voogden. Het schuldvermoeden strekt zich ook niet uit tot deze categorie kinderen. De gelaedeerde die de ouder/voogd aansprakelijk wil stellen, is aangewezen op art. 6:162 BW. 38 Bij de leeftijdsgroep van 16 jaar en ouder concentreren onder andere de vragen zich rond de aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door brommers en auto s met of zonder Wettelijke Aansprakelijkheidsverzekering (hierna: WA-verzekering). Hoofdregel is dat het kind zelf aansprakelijk is op grond van art. 6:162 BW. De ouders/voogden kunnen echter ook worden aangesproken voor de veroorzaakte schade indien hun een eigen, onrechtmatig handelen of 34 Zie in dit kader art. 6:165 BW; HR 18 oktober 1985, NJ 1986, 226 (Ricky van Rooij); Spier 2009, p Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p. 680, Rb. Roermond 20 juli 2005, LJN AU1696; B.M. Paijmans, Wetsvoorstel ter verruiming van de aansprakelijkheid van ouders voor kinderen, AV&S , p HR 12 mei 1995, NJ 1996, 118 ( t Ruige Veld/Univé); Spier 2009, p Oldenhuis 1998, p

18 nalaten kunnen worden verweten. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de ouders/voogden weten dat het kind zonder een verplichte WA-verzekering op een brommer rondrijdt. 39 Oldenhuis acht een aanspraak tegen de ouder/voogd op grond van art. 6:162 BW gerechtvaardigd, indien de ouder/voogd kennis draagt van het feit dat zijn kind onverzekerd op een brommer rondrijdt en indien het kind hierdoor schade veroorzaakt, en het kind zelf geen of onvoldoende verhaal biedt. Tussen de fout van de ouder/voogd en het feit dat de benadeelde van de dader geen vergoeding kan ontvangen, bestaat volgens Oldenhuis voldoende causaal verband Verzekerbaarheid van schade Voor ouders/voogden bestaat de mogelijkheid om een aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten die de schade dekt die wordt veroorzaakt door hun minderjarige kinderen. Ingevolge art. 7:952 BW vergoedt de verzekeraar echter geen schade aan de verzekerde die de schade met opzet of door roekeloosheid heeft veroorzaakt. In het standaardpolismodel aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren (hierna: AVP) 2000 is de opzetclausule opgenomen. Deze clausule luidt in de kern als volgt: Niet gedekt is de aansprakelijkheid van een verzekerde voor schade veroorzaakt door en/of voortvloeiende uit zijn/haar opzettelijk en tegen een persoon of zaak gericht wederrechtelijk handelen of nalaten. De opzet is gekoppeld aan de gedraging zelf. 41 De reikwijdte van de uitsluiting is vrij ruim. Uit de toelichting bij de clausule blijkt zonder enige twijfel de bedoeling van verzekeraars deze verruiming te beperken tot crimineel gedrag. 42 Indien een minderjarig kind jonger dan 14 jaar opzettelijk schade heeft veroorzaakt, rijst de vraag of de verzekeraar de schade dient te vergoeden aan de kwalitatief aansprakelijke persoon (de ouder/voogd). Uit de tekst van de opzetclausule blijkt dat de verzekeraar de schade wel dient te vergoeden aan de kwalitatief aansprakelijke persoon. Met het begrip verzekerde wordt bedoeld de verzekerde, wiens aansprakelijkheid in het geding is. Opzet heeft een per- 39 Het gaat Oldenhuis echter te ver dat de ouder/voogd ervoor heeft in te staan dat een (verplichte) verzekering voorhanden is. 40 Oldenhuis 1998, p ; Vlaardingerbroek e.a. 2008, p HR 6 november 1998, NJ 1999, 220 (Aegon/Van der Linden). 42 Wansink 2006, p

19 soonlijk karakter. Het is immers niet de kwalitatief aansprakelijke persoon die de schade opzettelijk heeft veroorzaakt, maar het minderjarig kind. 43 Het feit dat meer dan 80 % van de gezinnen en alleenstaanden tegen wettelijke aansprakelijkheid verzekerd was, heeft er in belangrijke mate toe bijgedragen dat uiteindelijk tot invoering van kwalitatieve aansprakelijkheid van de ouder/voogd is besloten. 44 Invoering van een wettelijke verplichting tot het afsluiten van een verzekering tegen wettelijke aansprakelijkheid is evenwel door de wetgever uitdrukkelijk verworpen. 45 In de rechtspraak is tevens de vraag aan de orde gesteld of ouders/voogden rechtens verplicht zijn voor hun minderjarige kinderen een verzekering tegen wettelijke aansprakelijkheid af te sluiten. Dit heeft de Hoge Raad 46 eveneens verworpen. 47 Bij de vaststelling van de leeftijdsgrens in het kader van art. 6:169 BW is in belangrijke mate bepalend geweest in hoeverre opzettelijk toegebrachte schade door kinderen nog tegen een redelijk premieniveau verzekerbaar was, zodat de grote verzekeringsdichtheid van de aansprakelijkheidsverzekeringen in stand zou blijven. De grens van 12 jaar is naar 14 jaar getrokken, toen na overleg met verzekeraars was gebleken dat met deze grens nog geen sprake zou zijn van een wezenlijke verhoging van de premie. Wel werd toen geconstateerd dat de leeftijdsgrens van 14 jaar het uiterste is, omdat verzekeringsmaatschappijen het risico op schade veroorzaakt door kinderen vanaf 14 jaar te hoog achtten. De toenmalige statistieken betreffende jeugdcriminaliteit gaven aan dat de criminaliteit onder de vijftien- en zestienjarigen in vergelijking met die van lagere leeftijdsgroepen relatief hoog was. Bij een verhoging tot een van deze leeftijdsgrenzen zouden de premies derhalve aanzienlijk stijgen, waardoor de verzekeringsdichtheid zou afnemen. Dat werd maatschappelijk onwenselijk geacht. 48 Minderjarige kinderen zijn meeverzekerd onder de aansprakelijkheidsverzekering van de ouders/voogden. Het betreft veelal de minderjarige kinderen 49, de met de verzekeringnemer in gezinsverband samenwonende personen of de ongehuwde kinderen. Schade als gevolg van het handelen of nalaten van een minderjarig kind is daarmee in beginsel gedekt. Dit betreft de schade als gevolg van gewone fouten van het kind. Uitgesloten van dekking is de aansprake- 43 Mijnssen 2007, p. 67; Wansink 2006, p Oldenhuis 1998, p Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p HR 14 februari 1969, NJ 1969, Oldenhuis 1998, p Parlementaire Geschiedenis Boek 6 BW, p ; N. Frenk, Utopische wetgeving en verzekerbaarheid, AV&S , p Ook indien zij uitwonend zijn. 19

20 lijkheid van een verzekerde voor schade veroorzaakt door zijn opzettelijk handelen of nalaten. Deze opzetclausule geldt niet voor schade die opzettelijk is veroorzaakt door kinderen tot veertien jaar. De verzekering volgt daarmee het systeem van de huidige artikelen 6:164 en 6:169 BW. De opzetclausule heeft wel betrekking op schade die opzettelijk is veroorzaakt door personen vanaf 14 jaar. Deze schade is als gevolg daarvan in beginsel niet gedekt. 50 Door de zorgvuldige vaststelling van de leeftijdsgrens van 14 jaar is het belang van de gelaedeerde maximaal gewaarborgd, omdat ook opzettelijke gedragingen van kinderen tot 14 jaar verzekerd zijn Conclusie Schematisch ziet de kwalitatieve aansprakelijkheid van de ouder/voogd voor minderjarige kinderen (art. 6:169 BW) in combinatie met de dekking van de AVP-polis volgens het huidige Nederlandse recht er als volgt uit: Leeftijd kind Aansprakelijkheid van de ouder/voogd Tot 14 jaar Ja, zie art. 6:169 lid 1 BW, als er sprake is van een als een doen te beschouwen gedraging. Van 14 tot 16 Ja, zie art. 6:169 lid 2 BW. jaar Disculpatiemogelijkheid. Van 16 jaar en ouder Aansprakelijkheid van het kind zelf Nee, zie art. 6:164 BW Ja, zie art. 6:162 BW Dekking AVP-polis Ja, inclusief opzettelijk toegebrachte schade. Geen vergoeding van schade die is veroorzaakt door opzet. Nee Ja, zie art. 6:162 BW Geen vergoeding van schade die is veroorzaakt door opzet. 2.3 Het wetsvoorstel Algemeen Het wetsvoorstel beoogt om het huidige art. 6:169 lid 2 BW te vervangen door: Voor schade aan een derde toegebracht door een fout van een minderjarige die de leeftijd van veertien jaren heeft bereikt, is degene die het ouderlijk gezag of de voogdij over de minderjarige uitoefent aansprakelijk B.M. Paijmans, Wetsvoorstel ter verruiming van de aansprakelijkheid van ouders voor kinderen, AV&S , p N. Frenk, Utopische wetgeving en verzekerbaarheid, AV&S , p Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 2 & 3. 20

21 Het wetsvoorstel is voor advies al voorgelegd aan de Raad van State. 53 Tevens heeft de openbare behandeling van het wetsvoorstel plaatsgevonden. 54 In paragraaf wordt allereerst uiteengezet wat er gaat veranderen door het wetsvoorstel. Vervolgens wordt in paragraaf ingegaan op de aanleiding van het wetsvoorstel. Daarna worden in paragraaf de doelstellingen van het wetsvoorstel besproken. In paragraaf worden de verzekeringstechnische aspecten besproken. Ten slotte volgt in paragraaf een conclusie Verruiming risicoaansprakelijkheid voor alle minderjarige kinderen Het wetsvoorstel strekt ertoe om de thans bestaande risicoaansprakelijkheid van ouders/ voogden te verruimen, zodat ouders/voogden volledig aansprakelijk zijn voor gedragingen van hun minderjarige kinderen. Daarnaast wordt de disculpatiemogelijkheid van ouders/ voogden, de zogenaamde «tenzij-bepaling» uit het tweede lid van art. 6:169 BW, geschrapt. De huidige schuldaansprakelijkheid voor veertien- en vijftienjarigen komt dus te vervallen en wordt vervangen door een risicoaansprakelijkheid van ouders/voogden voor minderjarige kinderen vanaf de leeftijd van 14 jaar. Het wetsvoorstel beoogt om ouders/voogden náást hun kinderen vanaf 14 jaar (risico)aansprakelijk te laten zijn voor gedragingen van die kinderen; er is dan sprake van een gedeelde hoofdelijke aansprakelijkheid tussen ouder/voogd en kind. 55 In het wetsvoorstel wordt geen leeftijd vermeld, maar is aansluiting gezocht bij het begrip minderjarige van art. 1:233 BW. De aansprakelijkheid voor kinderen wordt verhoogd van zestien jaar naar achttien jaar, tenzij (1) de minderjarige gehuwd is of een geregistreerd partnerschap heeft dan wel gehuwd is geweest of een geregistreerd heeft gehad (art. 1:233 BW); (2) als er sprake is van meerderjarigverklaring van een minderjarige moeder van zestien jaar of ouder die haar kind wenst op te voeden (art. 1:253ha BW) of (3) als er sprake is van handlichting (art. 1:235 BW) waarbij aan een minderjarige bepaalde bevoegdheden van een meerderjarige worden toegekend door inwilliging van dit verzoek door de kantonrechter. In deze 53 Kamerstukken II 2009/10, 30519, nr Kamerstukken II 2009/10, 30519, nr Kamerstukken II, 2005/06, 30519, nr. 3, p

22 gevallen houdt de aansprakelijkheid van de ouders/voogden eerder op en niet pas bij het bereiken van de achttienjarige leeftijd Aanleiding van het wetsvoorstel De reden van het wetsvoorstel is gelegen in het feit dat de indiener, Kamerlid Çörüz, meent dat het huidige aansprakelijkheidsrecht, op grond waarvan ouders/voogden van veertien- en vijftienjarige kinderen zich kunnen disculperen, niet (langer) past bij de in de samenleving bestaande opvattingen. Ouders/voogden kunnen zich in dergelijke gevallen vrijpleiten voor de gedragingen van hun kind vanwege de disculpatiemogelijkheid, waardoor verhaal van schade een lastige zaak wordt. De door een derde geleden schade, toegebracht door een minderjarige van zestien jaar of ouder komt in de meeste gevallen eveneens ten laste van de benadeelde, omdat enkel de jongere zelf aansprakelijk is en meestal niet over toereikend vermogen beschikt. In feite is schade, ontstaan door toedoen van kinderen in de leeftijdscategorie vanaf veertien jaar, haast onmogelijk op de dader te verhalen. Als het niet de benadeelde is die met de schade blijft zitten, dan is het wel de overheid of de verzekeraar van de benadeelde. Wanneer er sprake is van jeugdige daders, houdt het huidige aansprakelijkheidsrecht volgens de indiener onvoldoende rekening met de gevolgen voor de benadeelde. Alhoewel de gedachte «de vernieler betaalt» breed in de samenleving en in principe ook in de wetgeving gedragen wordt, biedt de huidige wettelijke regeling in gevallen dat de schade door een minderjarige wordt toegebracht onvoldoende verhaalsmogelijkheden voor de benadeelde. 57 De huidige regeling biedt naar de mening van de indiener voor ouders/voogden een te grote mogelijkheid zich te disculperen, ofwel vrij te pleiten voor de gedragingen van hun kinderen. 58 De «tenzij-bepaling» van art. 6:169 lid 2 BW wordt door de rechter in het algemeen zodanig breed uitgelegd, dat ouders/voogden nauwelijks aansprakelijk te stellen zijn voor baldadig gedrag van hun kinderen. Volgens de indiener komt het opheffen van de disculpatiemogelijkheid de rechtszekerheid ten goede Kamerstukken II, 2005/06, 30519, nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 3, p Hierbij noemt de indiener het vonnis van Rechtbank Arnhem van 5 april 2001 als voorbeeld (NJ 2001, 489). In deze zaak werd het gebrek aan toezicht door de ouders niet aanwezig geacht, vanwege het feit dat de 15-jarige jongen in casu, die samen met een vriendje een aantal auto s had beschadigd, niet eerder met politie of justitie in aanraking was gekomen. 59 Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 3, p

23 2.3.4 Doelstellingen van het wetsvoorstel De primaire doelstelling van het wetsvoorstel is om ouders/voogden aansprakelijk te kunnen stellen voor schade die is ontstaan door toedoen van hun minderjarige kinderen, omdat hun kinderen de schade meestal zelf niet kunnen vergoeden. Hiermee wordt tegemoetgekomen aan de belangen van slachtoffers die anders met de schade zouden blijven zitten. Met het wetsvoorstel worden de verhaalsmogelijkheden voor de benadeelde vergroot. Het wegnemen van de huidige onrechtvaardigheid in de wettelijke regeling van art. 6:169 BW is dan ook het hoofddoel van het wetsvoorstel. Daarnaast meent de indiener, dat het wetsvoorstel een preventieve gedragscorrigerende werking zal hebben. De relatie tussen ouders/voogden en de aan hun zorg en opvoeding toevertrouwde kinderen vormt een bijzondere verbintenis. Zowel recht als regelgeving biedt op velerlei wijze ruimte voor die specifieke verbintenis, die mede wordt gekenmerkt door een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het grootbrengen van kinderen brengt rechten met zich mee, zoals het recht op kinderbijslag, maar ook plichten. Eén van die plichten is het bevorderen van de ontwikkeling van de persoonlijkheid van het kind, zoals omschreven in art. 1:247 BW. Het leren respecteren van anderen en hun eigendommen is hier een belangrijk onderdeel van. Ten slotte beoogt het wetsvoorstel bij schade veroorzaakt in groepsverband hoofdelijke aansprakelijkheid te scheppen voor iedere ouder/voogd, naast de verantwoordelijke jongeren. Het wetsvoorstel voorziet in een eerlijkere verdeling van de aansprakelijkheid tussen de verschillende partijen zodat niemand zijn verantwoordelijkheid kan ontduiken. 60 Met het wetsvoorstel neemt het aantal mensen waarop regres genomen kan worden toe. De betalende ouder/voogd zal immers niet alleen bij de minderjarige daders, maar ook bij de overige ouders/voogden kunnen aankloppen Verzekeringstechnische aspecten In de meeste gevallen zal een aansprakelijke persoon zich kunnen verzekeren. Zo bestaat de mogelijkheid voor ouders/voogden om een (gezins)aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten, welke over het algemeen de schade, veroorzaakt door hun minderjarige kinderen, zal dekken. Het is natuurlijk een ander verhaal indien opzet in het spel is. De verzekeraar zal dan in beginsel niet overgaan tot vergoeding van de schade. Dit is in de meeste gevallen expliciet 60 Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 3, p Kamerstukken II 2009/10, 30519, nr. 4, p

24 opgenomen in de polisvoorwaarden. 62 Ook de benadeelde kan zich verzekeren. De huidige praktijk is veelal dat een verzekerde benadeelde zijn schade vergoed krijgt van zijn verzekeraar, die vervolgens de schade probeert te verhalen op de minderjarige. Dit loopt vaak vast op de insolvabiliteit van de minderjarige. In het verzekeringsrecht bestaat de mogelijkheid tot rechtstreekse vordering ingevolge art. 7:954 BW. Deze regeling geldt echter alleen in geval van schade door dood of letsel en niet voor degene die zaakschade heeft opgelopen. Naar de mening van de indiener is onderhavig wetsvoorstel een noodzakelijke aanvulling in de regeling voor slachtoffers van vandalisme en geweld die hierdoor zaakschade hebben opgelopen. Daarnaast kan het niet zo zijn volgens de indiener dat men ervan uit moet gaan zich te verzekeren voor schade die derden aan iemands persoon of eigendommen kunnen toebrengen. 63 Volgens de indiener is een discussie over verzekerbaarheid en voorspellingen over verzekeringsdichtheid hiervoor niet een noodzakelijke voorwaarde. De volledige verzekerbaarheid van die schade die opzettelijk is aangebracht, tegen een gemiddelde premie, zal afbreuk doen aan de gedragscorrigerende werking van het wetsvoorstel. Volgens de indiener is dat dan ook niet wenselijk Conclusie De indiener wil dat de benadeelde niet meer met de schade blijft zitten vanwege de vaak voorkomende insolvabiliteit bij minderjarige daders vanaf de leeftijd van 14 jaar. De indiener meent dit met het wetsvoorstel te veranderen door de disculpatiemogelijkheid af te schaffen en ouders/voogden naast de minderjarige vanaf de leeftijd van 14 jaar hoofdelijk aansprakelijk te stellen. Volgens het wetsvoorstel zou de aansprakelijkheid voor minderjarige kinderen er als volgt uit moeten zien: Leeftijd kind Aansprakelijkheid van de ouder/voogd Tot 14 jaar Ja, zie art. 6:169 lid 1 BW, als er sprake is van een als een doen te beschouwen gedraging. Van 14 jaar tot de Ja, zie art. 6:169 lid 2 BW meerderjarige leeftijd (tot 18 jaar) (nieuw). Geen disculpatiemogelijkheid. Vanaf de meerderjarige leeftijd (18 jaar en ouder) 62 Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, 30519, nr. 4, p Aansprakelijkheid van het kind zelf Nee, zie art. 6:164 BW Ja, zie art. 6:162 BW Dekking AVP-polis Ja, inclusief opzettelijk toegebrachte schade. Geen vergoeding van schade die is veroorzaakt door opzet. Nee Ja, zie art. 6:162 BW Geen vergoeding van schade die is veroorzaakt door opzet.

25 3 De kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen in België en Engeland 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een rechtsvergelijking gemaakt met België en Engeland. Er zal uitvoerig worden besproken hoe deze twee Europese landen de kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen in hun rechtsstelsel vorm hebben gegeven. In paragraaf 3.2 wordt eerst de Belgische regelgeving hieromtrent besproken. Vervolgens wordt in paragraaf 3.3 het Nederlandse recht vergeleken met het Belgische recht. Daarna wordt in paragraaf 3.4 het Engelse recht besproken. In paragraaf 3.5 wordt het Nederlandse recht vergeleken met het Belgische en het Engelse recht. 3.2 België Algemeen De kwalitatieve aansprakelijkheid van ouders voor onrechtmatige daden van hun minderjarige kinderen is in België geregeld in art. 1384, tweede en vijfde lid, van het Belgisch Burgerlijk Wetboek (hierna: BBW). Art lid 2 van het BBW luidt als volgt: De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen. Art lid 5 BBW vervolgt: De hierboven geregelde aansprakelijkheid houdt op, indien de ouders (..) bewijzen dat zij de daad welke tot die aansprakelijkheid aanleiding geeft, niet hebben kunnen beletten. In paragraaf wordt allereerst ingegaan op de persoonlijke aansprakelijkheid van de minderjarige. Vervolgens wordt in paragraaf ingegaan op lid 2 van art BBW waarbij in paragraaf tevens de nodige aandacht wordt besteed aan het begrip minderjarigheid. Daarna wordt in paragraaf ingegaan op lid 5 van art BBW dat het weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid regelt. In paragraaf wordt ingegaan op de verzeker- 25

26 baarheid van schade. In paragraaf wordt het wetsvoorstel betreffende de invoering van een objectieve aansprakelijkheid besproken. Ten slotte volgt in paragraaf een conclusie Persoonlijke aansprakelijkheid van de minderjarige Volgens art. 388 BBW is de minderjarige de persoon van het mannelijke of vrouwelijke geslacht die de volle leeftijd van 18 jaren nog niet heeft bereikt. In België bestaat er geen wettelijk vastgestelde leeftijdsgrens wanneer een kind zelf aansprakelijk gesteld kan worden voor zijn eigen onrechtmatige daden. In België is deze kwestie aan de rechtspraak overgelaten. In België wordt algemeen aanvaard dat toerekeningsvatbaarheid een voorwaarde is voor aansprakelijkheid op grond van een fout. Onder dit begrip valt ook de problematiek van de rechtvaardigingsgronden. Bij ontoerekeningsvatbaarheid gaat het derhalve om gevallen waarin de veroorzaker niet uit vrije wil handelde. Indien toerekeningsvatbaarheid ontbreekt wegens jeugdige leeftijd is er geen sprake van een fout. 65 Een kind moet toerekeningsvatbaar zijn op het moment van de feiten om persoonlijk te kunnen worden aangesproken. Dit vereiste betekent dat het kind goed en kwaad van elkaar moet kunnen scheiden of anders gezegd, het kind moet in staat zijn om de gevolgen van zijn daden in te schatten. 66 Voor het antwoord op de vraag of een kind toerekeningsvatbaar is en dus persoonlijk aansprakelijk gesteld kan worden, is bepalend of kind op het moment van de schadeverwekkende handeling over het oordeel des onderscheids beschikt. 67 Dat is het geval indien het kind de feitelijke gevolgen van zijn gedragingen kan beoordelen en kan bepalen of zijn gedrag met de algemene zorgvuldigheidsnorm in overeenstemming is. De rechtspraak legt indicatief de grens in beginsel bij zeven jaar. 68 De rechtspraak wijkt soms echter af van deze leeftijd. Zo is bepaald dat een negenjarig kind dat heimelijk in een stilstaande autobus binnendringt en deze autobus ten gevolge van allerlei handelingen in beweging brengt, niet toerekeningsvatbaar is te achten. Het kind kan immers niet als bestuurder van de bus worden beschouwd, want het 65 Cornelis 1989, p ; Van Dam 2003, p Vansweevelt & Weyts 2009, p Baudoncq e.a. 2007, p. 73; De Tavernier 2006, p. 461; Van Dam 2003, p Rb. Nijvel 20 maart 1985, TBBR 1987, p. 86; Rb. Brussel 4 juni 1996, de Verz. 1997, p. 300; De Tavernier 2006, p. 461; Van Dam 2003, p. 57; Vansweevelt & Weyts 2009, p. p

27 kind leidt het voertuig niet vrijwillig in een gewenste richting, maar het voertuig beweegt door toevallige handelingen die het kind verricht. 69 De toerekeningsvatbaarheid van het minderjarig kind wordt in concreto beoordeeld door de rechter, dat wil zeggen rekening houdend met onder andere de leeftijd van de jeugdige dader, het milieu waar het kind opgroeit, de aard van de schadeverwekkende handeling en de persoonlijke eigenschappen van de minderjarige. 70 Indien het kind de jaren des onderscheids niet heeft bereikt, dan zijn de ouders kwalitatief aansprakelijk voor elke objectieve onrechtmatige daad van het kind Aansprakelijkheid van de ouders (art lid 2 BBW) Voor toepassing van art lid 2 BBW gelden de volgende aansprakelijkheidsvoorwaarden: 1. De tussenkomst van een minderjarig kind; 2. De fout of, minstens, de objectief onrechtmatige daad van dit minderjarig kind; 3. Een oorzakelijk verband tussen de fout van het minderjarige kind en de schade; 4. Het slachtoffer moet de hoedanigheid van derde hebben 72 en 5. De aangesprokene moet de hoedanigheid van ouder van het in aanmerking genomen minderjarig kind hebben. 73 Op grond van art lid 2 BBW rust er op de vader en de moeder een vermoeden van aansprakelijkheid voor schade die is veroorzaakt door hun minderjarige kinderen. 74 De grondslag van de ouderlijke aansprakelijkheid berust op een tekortkoming (fout) van de ouder(s) in hun plicht om hun minderjarig kind een passende opvoeding te verschaffen én er voldoende toezicht op te houden. 75 Hierbij speelt de leeftijd van het kind mee, alsmede de feitelijke toestand op het moment van het schadeverwekkende feit. Ouders hebben de plicht om toezicht uit te oefenen op hun minderjarige kinderen, opdat deze geen fouten zullen maken. Gedragen kin- 69 Hof van Beroep Brussel 22 februari 1989, De Verz. (1969) 1990, p De Tavernier 2006, p ; Du Perron in: Mok-aria 2002, p ; Vansweevelt & Weyts 2009, p De Corte 2005, p. 642; Dekkers & Verbeke 2007, p. 152; Van Dam 2003, p Hof van Beroep Gent 18 september 1981, RW 1982 (83), p : de aansprakelijkheid van de ouders, bepaald in art. 1384, tweede lid, BBW, is slechts van toepassing op het geval dat een derde buiten de ouders benadeeld is door het feit van hun minderjarig kind en niet wanneer het de ouders zelf zijn. 73 Baudoncq e.a. 2007, p. 14; De Tavernier 2006, p. 222; Vansweevelt & Weyts 2009, p Baudoncq e.a. 2007, p. 4; De Tavernier 2006, p Baudoncq e.a. 2007, p

28 deren zich op een onaanvaardbare manier en veroorzaken zij hierdoor schade aan derden, dan wordt vermoed dat de schade mede te wijten is aan een controlefout van de ouder. 76 De aansprakelijkheid van de ouders voor hun minderjarige kinderen geldt indien de schade is veroorzaakt door een daad, die objectief gezien als onrechtmatig kan worden aangemerkt. 77 Een minderjarige handelt objectief onrechtmatig wanneer zijn gedrag niet in overeenstemming is met het gedrag van een normaal zorgvuldig persoon in dezelfde omstandigheden. 78 Dat een schadeverwekker slechts foutief kan handelen wanneer hij schuldbekwaam of toerekeningsvatbaar is, geldt niet voor de ouderlijke aansprakelijkheid. Het gebrek aan onderscheidingsvermogen is hierbij niet relevant. 79 De rechtspraak heeft ook bepaald dat de in artikel 1384 lid 2 BBW bedoelde aansprakelijkheid van de vader en de moeder bestaat zodra de schade wordt veroorzaakt door een objectief onrechtmatige daad van hun minderjarig kind, en dus ook als het kind nog geen onderscheidingsvermogen heeft. 80 Elke vader en moeder kan aansprakelijk worden gesteld voor de schade veroorzaakt door hun minderjarig kind ten aanzien van wie de afstamming vaststaat overeenkomstig de door de wet bepaalde regels (art. 312 e.v. BBW) of adoptieve afstamming (art. 343 e.v. BBW). 81 In de rechtsleer bestaat er geen overeenstemming of art lid 2 BBW alleen van toepassing is op de vader en de moeder voor zover zij dragers zijn van het ouderlijk gezag. 82 Echter kunnen alleen zij die rechtens afstamming de hoedanigheid van vader of moeder bezitten, op grond van art lid 2 BBW worden aangesproken. 83 De uitoefening van het ouderlijk gezag is geen toepassingsvoorwaarde van art lid 2 BBW. Dit is ook in de rechtspraak bevestigd. Het Hof van Cassatie 84 heeft namelijk beslist dat de ouderlijke aansprakelijkheid ook kan rusten op de ouder die het ouderlijk gezag niet uitoefent, zodat moeilijk verdedigd kan worden dat de uitoefening van het ouderlijk gezag de juridische grondslag vormt 76 De Corte 2005, p De Corte 2005, p De Tavernier 2006, p Vansweevelt & Weyts 2009, p Hof van Cassatie België 11 december 2009, rolnr. C F. 81 Baudoncq e.a. 2007, p. 8; De Tavernier 2006, p Baundonq e.a. 2007, p. 7-9; De Tavernier 2006, p. 252; Vansweevelt & Weyts 2009, p De Tavernier 2006, p ; Dekkers & Verbeke 2007, p ; Vansweevelt & Weyts 2009, p Hof van Cassatie België 12 november 2002, rolnr. P020095N. In casu is bepaald dat ook de ouder die niet het ouderlijk gezag over een kind uitoefent en slechts een beperkt recht op persoonlijk contact heeft met het kind, op grond van art lid 2 BBW aansprakelijk kan worden gesteld, in zoverre het een fout in de opvoeding berust. 28