Eindrapportage Aansluitingsmonitor 2010/2011. Verantwoording en aanvullende analyses

Transcriptie

1 Eindrapportage Aansluitingsmonitor 2010/2011 Verantwoording en aanvullende analyses Werkgroep Aansluitingsmonitor Regio noordoost Nederland Zwolle, oktober 2011

2 Leden stuurgroep Aansluitingsmonitor: Cees Terlouw, lector Instroom- en Aansluitingsmanagement Saxion, directeur Landelijk Expertise & Informatie Centrum Aansluiting hbo (LICA) Klaas-Wybo van der Hoek, vice-voorzitter College van Bestuur Stenden Hogeschool, voorzitter Aansluitingsnetwerk VO-HO Fryslân Albert Cornelissen, voorzitter College van Bestuur Christelijke Hogeschool Windesheim Arwin Nimis, directeur Marketing & Communicatie Hanzehogeschool Groningen Leden werkgroep Aansluitingsmonitor: Marian Kienhuis, Saxion Carlo Varsseveld, Windesheim Mark Geerts, Stenden hogeschool Jeanet Schuring, Hanzehogeschool Groningen Jan Kamphorst, onderzoeker Hanzehogeschool Groningen Pieter Jansen, onderzoeker Windesheim Jelle Nauta, Aansluitingsnetwerk VO-HO Fryslân, voorzitter werkgroep Secretariaat Aansluitingsmonitor: Saskia Kwast, Windesheim 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Theoretische achtergrond bij de aansluitingsmonitor Onderzoeksmodel Onderzoeksvragen Opbouw verslag 9 2. Methode Respons en populatie Totstandkoming van schaalscores Analyses 14 3 Verklaren/voorspellen van intentie om te blijven Model met alle factoren Aspecten van voorbereiding als voorspeller van intentie om te blijven Aspecten van de voorlichting als voorspeller van intentie om te blijven Intrinsieke en extrinsieke motivatie als voorspeller van intentie om te blijven Uitkomen verwachtingen als voorspeller van intentie om te blijven Integratie en vasthoudendheid als voorspeller van intentie om te blijven Tevredenheid met de aansluiting als voorspeller van intentie om te blijven 23 4 Effecten van interventies Duitse studenten Vrijstellingen Studenten met een technasium als vooropleiding Studenten met Natuur, Leven en Technologie in het eindexamenpakket Verschillen tussen havo-competent en overige havo-scholen Verschillen bij CHW als gevolg van studiekeuzegesprekken Wiskunde D Conclusies en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen 44 Bronnen 46 Index van begrippen 47 Bijlagen Bijlage 1. Overige responsgegevens 48 3

4 Bijlage 2: Factorladingen 50 Bijlage 3: Schalen, betrouwbaarheidscoëfficiënten en items 53 Bijlage 4: De relatie tussen keuzemonitor en aansluitingsmonitor 55 Bijlage 5: Maatwerkrapportage: havisten versus vwo ers 56 Bijlage 6: Maatwerkrapportage: havisten versus mbo ers 65 Bijlage 7: Vragenlijst 73 4

5 Samenvatting Het onderzoek van de Aansluitingsmonitor Noord-Oost Nederland is in december 2010 bij de zes deelnemende hogescholen voor de 9 e keer afgenomen onder ruim eerstejaars studenten (bruikbare respons 26,2%). De studenten is gevraagd naar hun tevredenheid over de aansluiting tussen vooropleiding en hbo. De resultaten zijn interessant voor diverse doelgroepen: directies, opleidingen, toeleverende scholen, stafdiensten voor kwaliteitszorg en afdelingen marketing en communicatie. Opleidingen en vooropleidingen hebben afgelopen voorjaar maatwerkrapportages ontvangen waarin zij zich op een groot aantal aansluitfactoren kunnen spiegelen aan een benchgroep en de totale respons. Significante verschillen met de benchgroep zijn aangemerkt; met kleurmarkeringen zijn positieve percentages van tevredenheid (> 70%, groen) en negatieve percentages van tevredenheid (<50%, rood) weergegeven in de tabellen. Hogescholen hebben een samenvattend overzicht van alle opleidingen ontvangen in Excel. Daarin komen soms aanzienlijke verschillen in aansluitfactoren tussen opleidingen naar voren. Bij de statistische analyse van de data is de factor intentie om te blijven (keuze voor zelfde opleiding in december) gekozen als te verklaren variabele. Centrale vraag wordt dan in hoeverre de verschillende aansluitfactoren invloed hebben op de intentie om te blijven. Het antwoord op deze vraag is buitengewoon interessant bij het interpreteren van de maatwerkrapportages. Aansluitfactoren met een aantoonbaar positief effect op de intentie om te blijven kunnen worden gematcht met de uitkomsten van de maatwerkrapportage. Scoort een factor in een maatwerkrapportage van een opleiding laag en heeft deze factor een aantoonbaar positief effect op intentie om te blijven dan heeft een gerichte verbeteractie op deze factor een grote kans van slagen. De tevredenheid over de volgende aspecten van aansluitfactoren hebben een aantoonbaar positief effect op de intentie om te blijven, in volgorde van belangrijkheid: 1. Academische integratie Manier van werken in de eerste maanden van het hbo Contact met de docenten van de opleiding Studiebegeleiding door de opleiding 5

6 2. Voorlichting van hogeschool Voorlichting van hogeschool over de inhoud van de huidige opleiding Over de docenten van de opleiding Over het beroep dat met de opleiding kan worden uitgeoefend Over het type studenten op de opleiding 3. Sociale integratie Over het type studenten dat je bij de opleiding tegenkomt Over de samenwerking met medestudenten aan gezamenlijke opdrachten 4. Uitkomen verwachtingen Op basis van voorlichting over de inhoud van de huidige opleiding (met stip belangrijkste aspect bij deze factor) Op basis van voorlichting over de docenten van de opleiding Op basis van voorlichting over de studiebegeleiding bij de opleiding Op basis van voorlichting over het type studenten bij de opleiding Op basis van voorlichting van het niveau / de moeilijkheidsgraad van de opleiding 5. Voorlichting vanuit vooropleiding Over niveau en moeilijkheidsgraad van de opleiding 6. Overige relevante aansluitaspecten (niet opgenomen bij aansluitfactoren) Vanuit huidige opleiding voldoende informatie ontvangen over studeren in het hbo Student heeft naar eigen gevoel voldoende ondernomen ter oriëntatie op de studiekeuze Tevredenheid over de activiteiten die de opleiding organiseert buiten het programma om Opvallend is dat een aantal aspecten bij verschillende factoren terugkomen; dat versterkt het belang van deze aspecten voor de intentie om te blijven bij de opleiding. Ook valt op dat andere factoren als de vooropleiding (mbo), intrinsieke keuzemotieven en contacturen vaak op de achtergrond een rol hebben bij de intentie om te blijven. Het effect van deze factoren is niet direct, maar indirect, namelijk lopend via factoren als uitkomen van verwachtingen, academische en sociale integratie en vasthoudendheid. De verwevenheid tussen factoren maakt de aansluiting tot een complex vraagstuk. 6

7 Tenslotte zijn in het onderzoek enkele interventies onderzocht. Duitse studenten zijn vergeleken met de overige studenten. Enkele opvallende verschillen: 1. Intentie om te blijven bij opleiding is 6% lager 2. Vaker vrouw en gemiddeld ruim een jaar ouder 3. Academische integratie hoger Studenten van een Havo Competent (Haco-) school zijn meer tevreden over de voorlichting vanuit de vooropleiding. Op de overige factoren zijn geen verschillen gemeten. Studenten uit natuurprofielen NG en NT, met in het pakket een van de nieuwe bètavakken Natuur Leven en Technologie (NLT), Wiskunde D of Onderzoeken en Ontwerpen (O&O) in de Technasiumroute, hebben vaker voor een Techniek opleiding gekozen (>15%) dan studenten met N-profiel zonder deze vakken. Studenten van opleidingen bij Windesheim die studiekeuzegesprekken hebben gevolgd zijn meer tevreden over de voorlichting vanuit het hbo in vergelijking met studenten van andere opleidingen. Voorjaar 2012 verschijnt een laatste rapportage van dit onderzoek. Het aantal behaalde studiepunten en de uitvalpercentages zullen in deze eindrapportage als te verklaren variabelen worden gekozen. 7

8 1. Theoretische achtergrond bij de aansluitingsmonitor Onderzoeksmodel Het onderzoeksmodel dat we in de aansluitingsmonitor gebruiken is een variant op het presage proces product of 3P-model zoals dat bijvoorbeeld door Biggs, Kember & Leung (2001) is gehanteerd (Figuur 1). Presage Process Product 1 Hbo-opleiding: a.sector b.instelling c.vrijstellingen 3 Tijdsbesteding: contacttijd / zelfstudie 8 2 Individuele kenmerken: a.geslacht b.leeftijd c.vooropleiding(havo, vwo, mbo) d.voorbereiding: profielof sector, examencijfers vakken e.voorbereiding: samenwerken, zelfst. werken & rekenen f.tevredenheid voorlichting door vooropl& hbo g.keuzemotivatie: intrinsiek/ extrinsiek Waardering: a.uitkomenverwachtingen b.tevredenheidaansluitingwerkvormen c.tevredenheidaansluitingvakken Mate van integratie: sociale en academische Mate van vasthoudendheid Verwachting w.b. zelfde keuze (ja/nee) Studiesucces: studiepunten en studie-uitval Rapportage 2011; + Rapportage voorjaar 2012 N = Toegevoegd in 2011 Werkgroep Aansluiting 2011 Figuur 1: Onderzoeksmodel aansluiting De presage-factoren in het model bestaan uit kenmerken van studenten die zij bij instroom in het eerste jaar meenemen. Voor een deel zijn dat vaste gegevens (hbo-sector van de gekozen opleiding, instelling, geslacht, leeftijd, vooropleiding en daarbinnen het profiel of de mbosector). Voor het overige zijn het gegevens die een indicatie vormen voor de voorbereiding tijdens de vooropleiding en voor de motivatie voor de studiekeuze. De proces-factoren bestaan uit gegevens over studeergedrag en ervaringen gedurende de eerste maanden in de nieuwe opleiding. Als product-factoren onderscheiden we het aantal behaalde studiepunten de uitval aan het eind van eerste jaar. Uit de analyses van 2008/2009 bleek dat de 8

9 verwachting van de studenten dat hij/zij dezelfde opleiding en instelling weer zou kiezen (ja/nee) een relatief goede voorspeller is van studieuitval en het aantal behaalde credits aan het eind van het eerste jaar. Bijvoorbeeld, van de studenten van het eerste jaar die in december 2008 aangaven te twijfelen over hun studiekeuze, was 40% in september 2009 weer vertrokken. We beschouwen daarom de verwachting wat betreft dezelfde keuze (ja/nee) als een proxy voor studiesucces. In het afnamejaar 2011/2012 zijn bovendien drie extra vragen gesteld jaar in verband met de vasthoudendheid. Deze rapportage brengt in beeld in hoeverre de presage- en proces-factoren de variabele zelfde keuze weer voorspellen. 1.2 Onderzoeksvragen Aan de hand van het onderzoeksmodel zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Wat zijn de kenmerken van eerstejaarsstudenten van opleidingen? 2. Verschillen opleidingen op deze kenmerken met opleidingen van de eigen instelling, vergelijkbare opleidingen en met het totaal van opleidingen? 3. Verschillen toeleverende scholen op deze kenmerken met vergelijkbare scholen en met de totale respons? 4. In welke mate verklaren of voorspellen de factoren uit het model het studiesucces van eerstejaarsstudenten? 5. Resulteren interventies of omstandigheden in verschillen in relevante kenmerken tussen deze opleidingen en andere opleidingen waar deze interventies/omstandigheden zich niet voordoen? 1.3 Opbouw van dit verslag In verband met de vragen één, twee en drie alle opleidingen of toeleverende scholen met een respons > 10 studenten in april 2011 een maatwerkrapportage ontvangen. De structuur van de maatwerkrapportages is dezelfde als die in Bijlagen vier en vijf, waarin studenten afkomstig uit havo en mbo, respectievelijk havo en vwo zijn vergeleken op kenmerken in verband met de aansluiting. De uitwerking van vragen vier en vijf komt in de voorliggende rapportage aan de orde. De antwoorden op deze vragen stellen opleidingen in staat om beter de relevantie van kenmerken van de aansluiting uit de maatwerkrapportages op waarde te schatten. Daarmee is de voorliggende rapportage bedoeld ter ondersteuning van het beleid dat opleidingen en instellingen voeren op het terrein van instroom en aansluiting van eerstejaarsstudenten. 9

10 In hoofdstuk 2 komt de methode die is gevolgd bij de analyse van de uitkomsten van aansluitingsmonitor aan de orde. Ingegaan wordt op de respons en op de wijze waarop de variabelen zijn berekenend. Deze variabelen staan verder centraal in de hoofdstuk 3 en 4. In hoofdstuk 3 staat onderzoeksvraag vier centraal. Aan de hand van het 3P-model zijn de ervaringen van studenten voorafgaand aan het eerste jaar hbo en de ervaringen van de eerste drie maanden hbo in verband gebracht met studiesucces in termen van studievoortgang en studieuitval. Omdat lopende het cursusjaar de studiesucces-gegevens nog niet bekend zijn is er voor gekozen om de intentie om te blijven als afhankelijke variabele te beschouwen. In Tabel 4 van paragraaf 3.1 is samengevat in welke mate de variabelen uit het 3P-model voorspellers zijn van de intentie van studenten om te blijven. Deze resultaten vormen de eerste leidraad voor het interpreteren hoe belangrijk de factoren zijn die centraal staan in de maatwerkrapportages. In de paragrafen 3.2 tot en met 3.7 is per variabele nagegaan welke onderliggende items voorspeller zijn voor intentie om te blijven. Deze resultaten geven meer inzicht in hoe sommige items waarop variabelen zijn gebaseerd belangrijker kunnen zijn dan andere. In hoofdstuk 4 staat onderzoeksvraag vijf centraal. Gekeken is naar verschillen tussen groepen als gevolg van zeven interventies of omstandigheden: Duitse studenten; vrijstellingen aan instromende studenten; de technasiumroute in de vooropleiding; het vak Natuur Leven en Technologie (NLT); Havo-competent (in zgn. Haco-scholen); en het vak wiskunde D. Het verslag sluit af met de voornaamste conclusies en aanbevelingen in hoofdstuk 5. Naast enkele bijlagen die dienen ter onderbouwing van het uitgevoerde onderzoek wijzen we op Bijlagen 5 en 6, waarin de verschillen tussen havisten en mbo ers, respectievelijk havisten en vwo ers, zijn gepresenteerd. Opleidingen ontvingen deze rapportages, die qua structuur gelijk zijn aan de maatwerkrapportages, al eerder (in mei 2011). 10

11 2. Methode 2.1 Respons en populatie De onderzoekspopulatie van de aansluitingsmonitor bestaat uit studenten die in dit cursusjaar voor het eerst aan een hbo-opleiding begonnen. Van de per aangeschreven studenten hebben een vragenlijst ingevuld en geretourneerd (respons = 26.2%). De opbouw van de onderzoekspopulatie en de responsgroep zijn voor de hogescholen vergeleken naar vooropleiding, geslacht en hbo-sector (Tabel 1). Tabel 1: Percentages vooropleiding, geslacht en hbo-sector, Populatie (P) en steekproef (S) Stenden- Stenden- Saxion- Saxion- HG Emmen VHL NHL Lwrden CHW Dvtr Ensch Totaal Havo P Vwo Mbo Overig Havo S Vwo Mbo Overig P S Man Vrouw Man Vrouw Economie G&M Gez.zorg P Techniek Onderwijs Lb&Veete Kunst Overig Economie G&M Gez.zorg S Techniek Onderwijs Lb&Veete Kunst Overig

12 Uit tabel 1 blijkt dat de respons op niveau van de hogeschool en voor het totaal naar vooropleiding, sexe, en hbo-sector, representatief is voor de populatie. Voor de kleinere opleidingen en opleidingen met een relatief lage respons, is de representativiteit soms in het geding. Voor het geheel kan echter worden gesteld dat de respons voldoende is om op basis van de verzamelde gegevens een goed oordeel te vormen over de kwaliteit van de aansluiting. Bij de inventarisatie van de onderzoekspopulatie is ook gekeken naar de herkomst van studenten. Iets meer dan 1000 eerstejaarsstudenten zijn afkomstig uit andere landen dan Nederland of een westers land (Bijlage 1, Tabel A en Tabel B). In de responsgroep zitten 364 studenten uit een niet-nederlands herkomstland. De steekproef weerspiegelt de diversiteit van populatie van instellingen naar herkomstland van studenten, maar is op dit kenmerk niet geheel representatief. De eerstejaarspopulatie bestaat voor 86.9 procent uit studenten met een Nederlandse herkomst, en voor 13.1 procent uit studenten met een niet-nederlandse herkomst (Tabel A). In de steekproef heeft 93.4 procent een Nederlandse herkomst, en slechts 6.6 procent een niet-nederlandse herkomst (Tabel B). Een groot deel van de studenten met een niet-nederlandse achtergrond is westers allochtoon (n = 232), waarvan het grootste deel afkomstig uit Duitsland (n = 169) (Tabel 2). Tabel 2: Aantal Duitse studenten in populatie (P) en responsgroep(s) Stenden- Stenden- Saxion- Saxion- HG Emmen VHL NHL Lwrden CHW Dvtr Ensch Totaal Duits P Niet-Duits Totaal Duits S Niet-Duits Totaal Op verzoek van de deelnemende hogescholen is een vergelijking gemaakt tussen hoe studenten met een Duitse en een Nederlandse achtergrond de aansluiting tussen vooropleiding en hbo-opleiding ervaren. Een vergelijking tussen studenten met een Nederlandse en niet-westers allochtone studenten is niet gemaakt. 2.2 Totstandkoming van schaalscores Net zoals voorgaande jaren zijn de variabelen in ons model gebaseerd op schalen die tot stand zijn gekomen na factor- en reliability-analyse. De factoranalyse (principale componenten met 12

13 varimax-rotatie, factorladingen > 0.40) resulteerde in 13 factoren (Bijlage 2). De indeling van de factoren of schalen is op basis van deze analyse tot stand gekomen. Vervolgens zijn voor de 12 van de 13 factoren de betrouwbaarheidscoëfficiënten Cronbach s alpha s berekend 1. Tot slot zijn, omdat Cronbach s alpha s goede waarden hadden, de somscores voor de variabelen berekend. Tabel 3 laat per schaal de minimale en maximale scores, gemiddelden, de standaarddeviatie, Cronbach s alpha en aantal items waarop de schaal is gebaseerd zien. De items waaruit de somscores zijn berekend zijn per schaal gepresenteerd in Bijlage 3. Tabel 3: Schalen 2 Minmax Alpha N items Gem. St. deviatie Voorbereiding rekenvaardigheden ,60 0,81 Voorbereiding samenwerken 1-5 0,87 3 2,64 0,78 Voorbereiding zelfstandig werken 1-5 0,64 3 2,90 0,63 Tevredenheid voorlichting vanuit vooropleiding 1-4 0,86 4 2,66 0,61 Tevredenheid voorlichting hogeschool 1-4 0,59 4 3,03 0,41 Intrinsieke Keuzemotivatie 1-5 0,69 4 4,29 0,51 Extrinsieke Keuzemotivatie 1-5 0,53 3 3,27 0,74 Uitkomen verwachtingen 1-3 0,67 8 2,02 0,31 Tevredenheid aansluiting 1-4 0,87 8 2,84 0,51 Sociale integratie 1-4 0,79 4 3,18 0,47 Academische integratie 1-4 0,69 3 2,93 0,50 Vasthoudendheid 1-4 0,79 3 3,25 0,77 De schalen voor voorbereiding rekenvaardigheden, voorbereiding samenwerken, voorbereiding zelfstandig werken, tevredenheid over de aansluiting, sociale en academische integratie kwamen in vergelijkbare vorm voor in de aansluitingsmonitor van 2008/2009. Er zijn nieuwe vragen opgevoerd in verband met de (a) tevredenheid voorlichting vanuit vooropleiding en hogeschool, (b) uitkomen verwachtingen, (c) intrinsieke en extrinsieke keuzemotivatie (d) vasthoudendheid. De overwegingen om variabelen over deze onderwerpen toe te voegen aan onderzoeksmodel en analyses waren als volgt. 1 Factor 10 is om inhoudelijke redenen samengevoegd met factor 9, samen Uitkomen verwachtingen genoemd. 2 Bij de ordening van deze schalen is de volgorde aangehouden van figuur 1. Dit i.t.t. bijlagen 2 en 3, waar de volgorde van de factoren zoals die in de factoranalyse naar voren kwamen is aangehouden. 13

14 a. Een goede voorlichting is belangrijk voor een studiesucces in het eerste jaar. Studenten die uitvallen hebben zich minder goed georiënteerd via voorlichting dan studenten die doorgaan met de hbo-opleiding (Warps, 2009). De vragen die in de monitor zijn opgenomen zijn verder gevalideerd aan de hand van een analyse van de vragen van de zgn. Keuzemonitor (Bijlage 3). b. Verwachtingen en het uitkomen van verwachtingen komen in onderzoek naar voren als factoren die bijdragen aan het verklaren van uitkomsten van onderwijs. c. In verband met keuzemotieven onderscheiden we intrinsieke en extrinsieke keuzemotieven. Uit eerder onderzoek en literatuur (Astin, 2004; Van der Drift en Vos, 198, Warps et al., 2009 ) blijkt dat dit onderscheid belangrijk is voor het verklaren van studiesucces in het eerste jaar. d. De intentie om op de opleiding te blijven is een belangrijke voorspeller van studiesucces (Beekhoven, 2002; Cabrera, Castaneda, Nora & Hengstler, 1992; Hausmann et al, 2007; Hurtado et al, 2007). Ook blijkt dit uit de analyses die in 2010 voor vier hogescholen zijn uitgevoerd (Saxion, HG, Windesheim en Stenden; Kamphorst, 2010 a-d ). In de rapportage van 2008/2009 is de intentie om te blijven aangeduid met vasthoudendheid. In verband hiermee werd één vraag gesteld, namelijk zou je nu (na drie maanden) dezelfde keuze voor opleiding en instelling weer maken? Deze vraag is opnieuw gesteld en de corresponderende variabele is nu met intentie om te blijven aangeduid. Omdat we meer wilden weten over de achtergronden van de intentie om te blijven zijn drie nieuwe vragen gesteld, die samen de vasthoudendheid van studenten beter in kaart te brengen. 2.3 Analyses In verband met het beantwoorden van onderzoeksvraag 3 In welke mate verklaren of voorspellen de factoren uit het model het studiesucces van eerstejaarsstudenten? zijn zgn. binaire logistische regressieanalyses uitgevoerd. Aan de voorwaarden (o.a. lineariteit, multicollineariteit, onafhankelijkheid; Voeten & Van den Bercken, 2003) voor het uitvoeren van deze analyses is voldaan. Het was ideaal geweest wanneer we in de analyse als maat voor studiesucces het aantal behaalde credits of de studie-uitval hadden kunnen nemen. Echter het studiejaar 2010/2011 loopt nog en het heeft daarom weinig zin en het is praktisch ook niet mogelijk om nu al deze variabelen in de analyses op te nemen als te verklaren of afhankelijke variabelen. In plaats daarvan is opnieuw, net zoals in 2008/2009, de intentie 14

15 om te blijven als afhankelijke variabele in het model op te nemen 3. We noemen intentie om te blijven een binaire variabele, omdat deze twee categorieën kent. Op de vraag dezelfde opleiding en instelling weer, drie maanden na de start van het eerste jaar? kan de respondent met ja of nee antwoorden. Ja noemen wij intentie om te blijven. We beschouwen deze variabele als proxy voor studiesucces, een maat die bij het ontberen ervan, de uiteindelijke maat voor succes het dichtst benadert. Uit de analyses van 2010 blijkt dat de intentie om te blijven (gevraagd in december van het eerste jaar) een overlap van 40-50% overlap vertoond met de werkelijke uitval die negen maanden later (Werkgroep Aansluiting, 2010). De stappen die zijn gevolgd bij het uitvoeren van de regressieanalyse zijn in hoofdstuk 3 beschreven. Gerapporteerd zijn o.a. de B-gewichten. B-gewichten geven informatie over de mate waarin een variabele (bijvoorbeeld geslacht ) een voorspeller is voor een andere variabele (in ons geval intentie om te blijven ). Een variabele die een significante voorspeller is, is aangegeven met één, twee of drie sterren ( * ) en in dat geval zal de B-waarde zeker niet nul zijn. Om aan te geven in welke mate waarin één of meer variabelen een andere variabele goed voorspellen is het percentage correct voorspeld gerapporteerd. In theorie kan dat percentage lopen van nul tot honderd (zal niet gauw voorkomen). Voor de beoordeling van de grootte van het effect van één variabele of een set van variabelen op de intentie om te blijven is de Nagelkerke R-kwadraat (R 2 ) gerapporteerd. Vuistregels voor deze maat voor effectgrootte zijn: 0,03 = een klein effect; 0,10 is een middelgroot effect; en 0,30 is een groot effect. Voor verdere uiteenzettingen over dit onderwerp verwijzen we naar de handboeken (bijvoorbeeld Voeten en Van den Bercken, 2003). Voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag 4 Resulteren interventies of omstandigheden in verschillen in relevante kenmerken tussen deze opleidingen en andere opleidingen? zijn gemiddelden vergeleken door middel van zgn. t-toetsen. De uitwerking van onderzoeksvraag 5 volgt in hoofdstuk 4. 3 In de aansluitingsmonitor 2008/2009 en in de aanvullende analyses van 2010 gebruikten we hiervoor nog het label vasthoudendheid. 15

16 3 Verklaren/voorspellen van intentie om te blijven 3.1 Model met alle factoren De maatwerkrapportages geven per opleiding informatie over gemiddelde scores en percentages van presage- en proces-factoren, en over verschillen tussen een opleiding en de benchmark van vergelijkbare opleidingen en het totaal. Gemiddelden en percentages zijn echter slechts één deel van het verhaal. Het is ook belangrijk om te weten in welke mate factoren van invloed zijn op het studiesucces van studenten. Als proxy voor studiesucces gebruiken we de variabele intentie om te blijven, een ja/nee variabele die is gebaseerd op het antwoord op de vraag of de student drie maanden na de start met de studie dezelfde opleiding aan dezelfde instelling weer zou kiezen. De onderzoeksvraag luidt: In welke mate voorspellen de presage-factoren 2a tot en met 2g, in samenspel met de procesfactoren 3tot en met 7, de intentie om te blijven van studenten in het eerste jaar? Om op deze vraag antwoord te geven is een multiple regressie uitgevoerd met de volgende resultaten (Tabel 4). De analyse bestaat uit vier stappen, waarbij het model (Figuur 1) van links naar rechts is gevolgd. Stap 1: De eerste vier variabelen (Model 1 in Tabel 4) verklaren 0.5 procent van de variantie in dezelfde keuze weer. Mbo ers zouden vaker dezelfde opleiding kiezen dan studenten met een andere vooropleiding (bèta = 0.300). Stap 2: Toevoeging van de variabelen in verband met voorbereiding op de overstap naar het hbo (Model 2) laat zien dat de kwaliteit van de voorlichting vanuit de hogeschool, en de intrinsieke en extrinsieke keuzemotivatie invloed hebben op de zelfde keuze weer. Door toevoeging van deze variabelen is het effect van mbo-vooropleiding verdwenen. Dat betekent dat de invloed van één of meer van de drie toegevoegde factoren verband houdt met de mbovooropleiding. Opmerkelijk is dat de factoren in verband met voorbereiding op samenwerken en zelfstandig werken, alsmede de voorlichting vanuit de vooropleiding, geen effect hebben op de zelfde keuze weer. Stap 3: De toevoeging van de variabelen in verband met studeergedrag (Model 3) leidt tot een marginale verbetering van het percentage verklaarde variantie in dezelfde keuze weer. Het 16

17 geringe grotere effect is toe te schrijven aan de tijd die studenten besteden aan contacturen: meer contacturen draagt bij aan de intentie om te blijven. Tabel 4: uitkomsten regressie-analyse volledige model (B-gewichten) Model 1 Model 2 Model 3 Model 4 (Constant) 1,882*** -4,750*** -5,045*** -11,095*** Mannen = referentiegroep Vrouwen,160,090,112,244* Leeftijd op 1 dec ,027 -,034 -,028 -,038 Havo = referentiegroep Vwodum,276,232,216 -,106 Mbodum,300**,124,118 -,235 Overigdum,256 -,004 -,024 -,404 Voorbereiding samenwerken,057,055,046 Voorbereiding zelfstandig werken -,064 -,068 -,183 Tevredenheid voorlichting vanuit vooropleiding -,013 -,013 -,112 Tevredenheid over voorlichting vanuit het hbo 1,594*** 1,578***,721*** Intrinsiek keuzemotief,682***,683***,210 a Extrinsiek keuzemotief -,174* -,174*,074 Zelfstudie-uren -,006 -,008 Contacturen,018*,010 Uitkomen verwachtingen,548** Tevredenheid aansluiting -,080 Sociale integratie,706*** Academische integratie 1,299*** Vasthoudendheid 1,357*** Correct voorspeld 0% 3,8% 4,5% 36,2% Nagelkerke R 2,005,127,130,394 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 a p =.053 (vetgedrukt weergegeven) Stap 4: De toevoeging van de laatste vijf variabelen (Model 4) die te maken hebben met uitkomen van verwachtingen en vooral betrokkenheid van studenten bij de opleiding zorgen voor een aanzienlijk groter percentage verklaarde variantie van de zelfde keuze weer: 36.2%. Conform de in 2.3 voorgestelde interpretatie is hier dus sprake van een groot effect, dat vooral te maken heeft met academische integratie en vasthoudendheid. Opmerkelijk is dat tevredenheid met de aansluiting geen rol speelt, maar uitkomen van verwachtingen, sociale 17

18 en academische integratie, en vasthoudendheid wel een rol spelen in het verklaren van dezelfde keuze weer. Andere factoren die een rol spelen zijn geslacht (vrouwen), en de kwaliteit van de voorlichting vanuit het hbo. Contacturen hebben in het laatste model op het oog geen effect meer op dezelfde keuze weer, maar dit is niet geheel waar. De invloed van deze factor op intentie om te blijven verloopt kennelijk via de invloed van contacturen op één of meer van de in model 4 toegevoegde factoren. 3.2 Aspecten van voorbereiding als voorspeller van intentie om te blijven In Tabel 4 van 3.1 zien we dat de voorbereiding op samenwerken en zelfstandig werken in de vooropleiding niet goede voorspellers zijn van intentie om te blijven (bèta s in model 4 zijn +.046, significant, en -.183, niet significant). Niettemin is het mogelijk dat afzonderlijke aspecten in verband met de voorbereiding samenwerken en voorbereiding zelfstandig werken voorspellers zijn voor intentie om te blijven wanneer de overige factoren buiten uit de modellen 2, 3 en 4 buiten beschouwing worden gelaten. Om die reden is een regressieanalyse uitgevoerd met aspecten van de twee voorbereidingsvariabelen als mogelijke voorspellers van intentie om te blijven (Tabel 5). Tabel 5: uitkomsten regressieanalyse voorbereiding (B-gewichten) (Constant) 1,178*** Werken aan grote opdrachten/projecten,076 Werken in groepen,038 Werken aan beroepsgerichte opdrachten,068 Studievaardigheden (studie-/tijdplanning maken) -,023 Schriftelijke vaardigheden (schrijven van een verslag),007 Zelfstandig (leren) werken,103 Rekenvaardigheden -,042 Inhoud van de vakken (kennis),042 Maken van een probleemanalyse -,048 Reflectie op eigen leerproces,010 Communicatieve vaardigheden -,120 Ict-vaardigheden,031 Logboek of portfolio bijhouden,021 Correct voorspeld 0% Nagelkerke R 2,007 18

19 De tabel laat zien dat geen van de aspecten in verband met voorbereiding tijdens de vooropleiding een voorspellende waarde hebben voor intentie om te blijven. 3.3 Aspecten van de voorlichting als voorspeller van intentie om te blijven De variabelen tevredenheid over de voorlichting vanuit de vooropleiding en tevredenheid over de voorlichting vanuit de hogeschool waren elk gebaseerd op vier aspecten (bijlage 2). In Tabel 4 zien we dat de tevredenheid over de voorlichting vanuit de hogeschool een voorspeller is van de intentie om te blijven (bèta in model 4 =.721, significant). De voorlichting vanuit de vooropleiding laat geen significante effecten zien. In een nieuwe analyse is nagegaan welke van de acht voorlichtingaspecten een voorspeller zijn van de intentie om te blijven, wanneer de andere factoren buiten beschouwing blijven (Tabel 6). Tabel 6: uitkomsten regressieanalyse voorlichtingsaspecten (B-gewichten) (Constant) -3,444*** Tevredenheid voorlichting van hogeschool over de inhoud van je huidige opleiding,949*** Tevredenheid over voorlichting van hogeschool over de docenten van de opleiding,324*** Tevredenheid over voorlichting van hogeschool over het beroep dat met deze opleiding kan worden uitgeoefend Tevredenheid over voorlichting van hogeschool over het type studenten op deze opleiding Tevredenheid over voorlichting vanuit de vooropleiding over de inhoud van je huidige opleiding Tevredenheid over voorlichting vanuit de vooropleiding over het niveau/de moeilijkheidsgraad van de opleiding Tevredenheid over voorlichting vanuit de vooropleiding over de toelatingseisen voor deze opleiding Tevredenheid over voorlichting vanuit de vooropleiding de studiekeuzebegeleiding als geheel door mijn vooropleiding,296***,216** -,131,366*** -,237** -,035 Correct voorspeld 6,1% Nagelkerke R 2,121 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) De tabel laat zien dat vier aspecten van informatie die de hogeschool verstrekt voorspeller zijn van de intentie om te blijven; daarvan is informatie over de inhoud van de opleiding de belangrijkste (bèta =.949). Vanuit de vooropleiding gezien is voorlichting over het niveau/moeilijkheidsgraad de belangrijkste voorspeller. Opmerkelijk is de negatieve coëfficiënt voor voorlichting over de toelatingseisen. 19

20 Studenten is ook gevraagd of zij, het geheel aan activiteiten in verband met de studiekeuze overziend, voldoende voorlichting ontvingen en hiertoe voldoende zelf hadden ondernomen. In een analyse is nagegaan of deze eindoordelen voorspellende waarde hebben voor de intentie om te blijven (Tabel 7). Tabel 7: uitkomsten regressieanalyse informatiebronnen en eigen activiteiten (B-gewichten) (Constant) 4,349*** Voldoende informatie ontvangen over studeren in het hbo? - Vanuit je huidige opleiding (herc) a 1,362*** Voldoende informatie ontvangen over studeren in het hbo? - Vanuit je vooropleiding,224** Heb je voor je eigen gevoel zelf voldoende ondernomen ter oriëntatie op je studiekeuze? (herc) a 1,201*** Heb je een persoonlijk intake- of kennismakingsgesprek gehad voor, of bij aanvang van, je opleiding? -,001 Correct voorspeld 10,9% Nagelkerke R 2,129 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) a = gehercodeerd Informatie die studenten ontvangen uit de hbo-opleiding en zelf voldoende actief informatie inwinnen zijn belangrijke voorspellers voor intentie om te blijven. 3.4 Intrinsieke en extrinsieke motivatie als voorspeller van intentie om te blijven De schaalscores intrinsieke respectievelijk extrinsieke motivatie zijn gebaseerd op vier respectievelijk drie aspecten. In Tabel 4 zien we dat vooral intrinsieke keuzemotieven de intentie om te blijven voorspellen. In deze paragraaf gaan we na of de afzonderlijke zeven aspecten voorspeller zijn van de intentie om te blijven (Tabel 8). 20

21 Tabel 8: uitkomsten regressieanalyse studiekeuzemotieven (B-gewichten) (Constant) -1,438*** Studiekeuzemotief - Mezelf breed kunnen ontwikkelen met deze opleiding.,162** Studiekeuzemotief - Leren over onderwerpen die me interesseren.,155* Studiekeuzemotief - Mijn kans op inhoudelijk interessant werk vergroten met deze opleiding. Studiekeuzemotief - Met deze opleiding het beroep kunnen uitoefenen dat ik leuk vind.,138*,380*** Studiekeuzemotief - Met deze opleiding een goed betaalde baan kunnen krijgen. -1,114* Studiekeuzemotief - In elk geval een hbo-diploma halen; het beroep waarvoor ik word opgeleid is wat minder van belang. -,064 Studiekeuzemotief - Deze opleiding volgen om later leiding te kunnen geven.,041 Correct voorspeld 0,6% Nagelkerke R 2,052 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) De tabel laat zien dat ook nu de intrinsieke keuzemotieven (de eerste vier in de tabel) een voorspellende waarde hebben. Vooral een beroep kunnen uitoefenen dat leuk is vormt een voorspeller voor intentie om te blijven. Van de extrinsieke keuzemotieven is alleen het motief een goed betaalde baan kunnen krijgen een negatieve voorspeller. 3.5 Uitkomen van verwachtingen als voorspeller van intentie om te blijven In Tabel 4 zien we dat uitkomen van verwachtingen drie maanden na de start met de studie een voorspeller zijn voor intentie om te blijven. We hebben een regressieanalyse uitgevoerd om na te gaan welke van de tien aspecten van verwachtingen hierin een rol spelen (Tabel 9). De tabel laat zien dat vooral uitkomen van tijdens de voorlichting ontstane verwachtingen over de inhoud van de opleiding een voorspeller is van intentie om te blijven. Maar ook aspecten in verband met het niveau/moeilijkheidgraad, de docenten, en de studiebegeleiding hebben een voorspellende waarde voor de intentie om te blijven. 21

22 Tabel 9: uitkomsten regressieanalyse uitkomen verwachtingen (B-gewichten) (Constant),195*** Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - De inhoud van je huidige opleiding 1,364*** Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - De hoeveelheid tijd die nodig is voor je opleiding Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - Het niveau/de moeilijkheidsgraad van de opleiding Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - De mogelijkheid van vrijstellingen/versneld studeren -,085,313**,130 Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - De docenten van de opleiding,426*** Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - De studiebegeleiding bij de opleiding,432** Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - De motivatie die iemand moet hebben voor deze opleiding Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - Het beroep dat met deze opleiding kan worden uitgeoefend Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - Extra activiteiten die de opleiding/medestudenten organiseren buiten het programma,251,083,096 Uitkomen verwachtingen obv voorlichting? - Het type studenten op deze opleiding,318** Correct voorspeld 16,6% Nagelkerke R 2,182 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) 3.6 Integratie en vasthoudendheid als voorspeller van intentie om te blijven In Tabel 4 van 3.1 zien we dat sociale en academische integratie, en vasthoudendheid goede voorspellers zijn van intentie om te blijven. We hebben een regressieanalyse uitgevoerd om na te gaan welke aspecten in verband met sociale en academische integratie en vasthoudendheid een voorspellende waarde hebben (Tabel 10). Daarbij zijn ook twee aspecten meegenomen die buiten de drie schalen valt (tijd voor activiteiten naast mijn studie, activiteiten die de opleiding buiten het programma om organiseert). De tabel laat zien dat alle aspecten van academische integratie verband houden met intentie om te blijven. De belangrijkste daarvan is de (tevredenheid over de) manier van werken in het hbo, gevolgd door contacten met de docenten, studiebegeleiding. Ook twee aspecten van sociale integratie, over samenwerken met medestudenten en het type student op de opleiding, 22

23 Tabel 10: uitkomsten regressieanalyse integratie en vasthoudendheid (B-gewichten) (Constant) Tevredenheid over de manier van werken in de eerste maanden van het hbo (ac. Integratie) -,361***,545*** Tevredenheid over het contact met de docenten van mijn opleiding (ac. Integratie),441*** Tevredenheid over de studiebegeleiding door mijn opleiding (ac. Integratie),389*** Tevredenheid over de hoeveelheid tijd die ik heb voor activiteiten naast mijn studie -,035 Tevredenheid over de samenwerking met medestudenten aan gezamenlijke (sociale Integratie) opdrachten Tevredenheid over de (nieuwe) contacten met één of enkele medestudenten (sociale Integratie) Tevredenheid over het maken van nieuwe vrienden op deze opleiding (sociale Integratie) Tevredenheid over het type studenten dat ik op deze opleiding tegenkom (sociale Integratie) Tevredenheid over de activiteiten die de opleiding organiseert buiten het programma om Ik wil dit studiejaar wat rondkijken in het hbo, daarna zie ik wel wat ik verder ga doen (vasthoudendheid) Na het eerste jaar van deze opleiding sluit ik niet uit dat ik ga switchen (vasthoudendheid),240** -,253,217,336**,423***,211**,401*** Ik ben er zeker van dat ik de juiste opleiding heb gekozen (vasthoudendheid),866*** Correct voorspeld 38,0% Nagelkerke R 2,399 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) hebben invloed op de intentie om te blijven. De twee sociale integratie aspecten nieuwe contacten met (mede)studenten en maken van nieuwe vrienden zijn niet van belang voor de intentie om te blijven. Bovendien hebben activiteiten die de opleiding buiten het programma om organiseert invloed op de intentie om te blijven. Opleidingen die de intentie van studenten om te blijven willen beïnvloeden doen er dus goed aan om aan dit aspect aandacht te besteden. 3.7 Tevredenheid met de aansluiting als voorspeller van intentie om te blijven In Tabel 4 van 3.1 hebben we gezien dat tevredenheid met de aansluiting geen voorspeller is van intentie om te blijven. Omdat het mogelijk is dat afzonderlijke aspecten van de schaal Tevredenheid een voorspellende waarde hebben is voor de tien aspecten van deze schaal plus 23

24 de tevredenheidsaspecten in verband met de aansluiting wat betreft de inhoud van vakken, rekenvaardigheden en ict-vaardigheden, een regressieanalyse uitgevoerd (Tabel 11). Tabel 11: uitkomsten regressieanalyse tevredenheid aansluiting (B-gewichten) Constant -,587* Tevredenheid aansluiting wat betreft zelfstandig werken,275*** Tevredenheid aansluiting wat betreft maken van een probleemanalyse -,037 Tevredenheid aansluiting wat betreft reflectie op eigen leerproces -,025 Tevredenheid aansluiting wat betreft studievaardigheden (studie-/tijdplanning maken,148 Tevredenheid aansluiting wat betreft schriftelijke vaardigheden (schrijven van een verslag),020 Tevredenheid aansluiting wat betreft communicatieve vaardigheden -,044 Tevredenheid aansluiting wat betreft logboek of portfolio bijhouden -,165* Tevredenheid aansluiting wat betreft werken aan grote opdrachten/projecten,048 Tevredenheid aansluiting wat betreft werken in groepen,008 Tevredenheid aansluiting wat betreft werken aan beroepsgerichte opdrachten,095 Tevredenheid aansluiting wat betreft de inhoud van vakken,335*** Tevredenheid aansluiting wat betreft rekenvaardigheden -,023 Tevredenheid aansluiting wat betreft ICT-vaardigheden,148* Correct voorspeld 0,0% Nagelkerke R 2,044 Afhankelijke variabele = intentie om te blijven (zelfde keuze weer ja/nee). Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) De tabel laat zien dat tevredenheid met de aansluiting wat betreft zelfstandig werken, inhoud van vakken en ict vaardigheden een positieve voorspeller zijn voor de intentie om te blijven. Tevredenheid met de aansluiting wat betreft het bijhouden van een logboek/portfolio heeft een negatieve voorspellende waarde voor de intentie om te blijven. 24

25 4 Effecten van interventies Hbo-instellingen kunnen beleid voeren om te bevorderen dat studenten volharden in de gemaakte studiekeuze. Ook voeren hbo-instellingen beleid waarmee wordt ingespeeld op bijzondere kenmerken in verband met de samenstelling van de studentpopulatie. We gebruiken de term interventie voor het aanduiden van het beleid dat hogescholen in reactie op kenmerken van de populatie of pro-actief voeren. Interventies die we onderscheiden zijn: Het aantrekken van Duitse studenten door sommige opleidingen/instellingen. Het geven van vrijstellingen aan instromende studenten. Studenten die een technasium als vooropleiding hebben gevolgd. Studenten die via een colloquium zijn ingestroomd in de hbo-opleiding. Studenten die in de vooropleiding te maken hebben gehad met Havo-competent (in zgn. Haco-scholen). Studenten van de Christelijke Hogeschool Windesheim (CHW) die een studiekeuzegesprek hebben gehad. De onderzoeksvraag die we in deze paragraaf willen beantwoorden luidt: Hebben deze interventies betekenis voor de presage- en procesfactoren die in verband met de aansluiting worden onderscheiden? 4.1 Duitse studenten Zijn Duitse studenten anders, en hebben zij andere ervaringen in verband met de voorbereiding en de aansluiting in het eerste jaar dan de overige studenten? Om deze vraag te beantwoorden zijn gemiddelden voor beide groepen met elkaar vergeleken (Tabel 12). 25

26 Tabel 12: Verschillen tussen Duitse en overige studenten Duitse studenten Overige studenten Gem N Gem N Sexe (1 = man, 2 = vrouw) 1,73** 169 1, Algemeen (= 1)of beroeps (= 2) 1, ,35* 5115 Leeftijd op 1 dec ,39*** , Vrijstellingen onderdelen 1 e jaar? (1 = nee, 2 = ja) 1, ,12* 5244 vrijstellingen aantal credits 11, , Voorbereiding rekenvaardigheden 2,80** 151 2, Voorber samenwerken 2, , Voorber zelfst werken 2, ,90* 5130 Tevredenheid voorlichting vanuit vooropleiding 2,83** 122 2, Tevredenheid over voorlichting vanuit het hbo 3, , Intrinsiek keuzemotief 4, , Extrinsiek keuzemotief 3, , Contacturen (gemiddeld /week) 17, , Zelfstudie (gemiddeld /week) 16,03** , Tevredenheid aansluiting over rekenvaardigheden 2, , Nederlands 1, , Engels 2,07** 46 1, Wiskunde 2, , Uitkomen verwachtingen 2,11*** 146 2, Tevredenheid aansluiting 2, , Sociale integratie 3, ,19** 5227 Academische integratie 3,07*** 159 2, Vasthoudendheid 3, , zelfdekeuze,78 164,84* 5254 Significantieniveaus: * p <.05; ** p <.01; *** p <.001 (vetgedrukt weergegeven) De tabel laat zien dat de populatie Duitse studenten relatief veel bestaat uit vrouwen. Voor zover ze al in Nederland studeerden zaten ze vaker op havo/vwo dan op mbo. Gemiddeld zijn ze ouder. Ze ontvingen minder regelmatig vrijstellingen dan Nederlandse studenten. Wat betreft de inhoudelijke voorbereiding valt op dat Duitse studenten in de vooropleiding meer tijd hebben besteed aan rekenen, maar dat ze wat betreft de aandacht voor pedagogisch- 26

27 didactische aspecten (zelfstandig werken en samenwerken) nauwelijks verschillen van de overige studenten. Tijdens de eerste maanden van het eerste jaar geven Duitse studenten aan meer uren aan zelfstudie te besteden. Ze vinden dat zij gemiddeld een goed eindniveau (score = 2) hebben voor de vakken Nederlands, wiskunde en Engels. Voor Engels geven ze een significant hoger niveau aan dan de overige studenten. Opvallend is dat relatief veel Duitse studenten een andere keuze overwegen. Op sociale integratie scoren zijn gemiddeld lager dan de overige studenten, maar op academische integratie gemiddeld juist hoger. Wat betreft het uitkomen van verwachtingen zijn zij, tot slot, meer tevreden dan de overige studenten in de steekproef. 4.2 Vrijstellingen Aan studenten is gevraagd aan te geven of zij vrijstellingen hebben ontvangen bij aanvang van het eerste jaar en, indien dit het geval was, voor hoeveel EC s zij vrijstellingen hebben ontvangen. Uit de resultaten blijkt dat 12% van de eerstejaarsstudenten één of meer vrijstellingen ontvingen. Gemiddeld gaat het bij deze groep om 25 EC s. Er blijken aanzienlijke verschillen te bestaan tussen hogescholen in het aantal credits waarvoor studenten zijn vrijgesteld. Het aantal vrijstellingen en het verstrekte aantal EC s hangt samen met de vooropleiding. Mbo ers hebben vaker dan havisten/vwo ers een vrijstelling ontvangen. Dat resultaat kan worden verklaard uit bijzondere afspraken die sommige opleidingen maken met verwante mbo-opleidingen, bijvoorbeeld in het kader van de beroepskolom. Uit een vergelijking tussen studenten met en zonder vrijstellingen traden enkele verschillen naar voren. Opvallend is dat studenten zonder vrijstelling bij instroom meer tevreden zijn over hun rekenvaardigheden en hun voorbereiding op samenwerken, alsmede over de aansluiting wat betreft rekenvaardigheden, Nederlands, Engels en wiskunde. Voorts zijn studenten zonder vrijstelling minder extrinsiek gemotiveerd, iets minder tevreden zijn over de pedagogisch-didactische concepten samenwerken en zelfstandig werken in de propedeuse, en iets meer tevreden zijn over de voorlichting uit de vooropleiding. Tot slot hebben studenten zonder vrijstelling iets minder de intentie om te blijven dan hun collega s met vrijstellingen. De hier vermelde resultaten zouden we kunnen illustreren met enkele tabellen. Echter, de werkgroep heeft besloten om dit niet te doen om een aantal redenen. De informatie over 27

28 vrijstellingen is niet eenduidig en op eenzelfde beschikbaar via de studentadministraties van de hogescholen. Voorts zou het in dit geval zinvol zijn om voor dit onderwerp naast de informatie van de steekproef die van de totale onderzoekspopulatie te hebben. De informatie over vrijstellingen is in dit onderzoek gebaseerd op de gegevens die respondenten van de monitor hebben aangeleverd. Die gegevens kunnen subjectief gekleurd zijn. Ook is het mogelijk dat studentadministraties van enkele hogescholen anders dan bedoeld gegevens hebben aangeleverd van studenten die in het tweede jaar zijn begonnen. In de vragenlijst was in verband hiermee wel een controlevraag opgenomen, maar het zou kunnen dat sommige studenten die in het tweede jaar instroomden door het onderzoeksfilter zijn gekomen en daarmee het ontstane beeld over verstrekte vrijstellingen vertekenen. Kortom, de informatie die we op dit moment hebben is onvolledig en zou niet bijdragen aan een heldere discussie over dit onderwerp. Omdat het verstrekken van vrijstellingen wel actueel is in het licht van de discussie over rendementen en diplomawaardering van het hbo, heeft de werkgroep besloten de colleges/raden van bestuur van de betrokken hogescholen nader te informeren. We gaan ervan uit dat het onderwerp in cursusjaar 2011/2012 of 2012/2013 verder aan de orde zal komen. 4.3 Studenten met een technasium-route als vooropleiding Sommige scholen bieden een technasium-route aan voor havo- en vwo leerlingen die vooral gericht zijn op de bètavakken. Centraal staat het vak Onderzoeken en Onderwerpen (O&O), dat vanaf de eerste klas kan worden aangeboden. Voor de hogere leerjaren kunnen havo- en vwo leerlingen het vak vrijwillig kiezen als examenvak. Studenten die een technasium-route volgden en een hbo-opleiding beginnen hebben meer ervaring met het oplossen van praktische problemen waarvoor exacte vakken nuttig zijn. Verwacht mag worden dat deze technasium-studenten meer exact kiezen Met de ervaringen opgedaan in het technasium zijn deze studenten wellicht ook beter gemotiveerd bij hun keuze voor een technische opleiding. (Tabel 13). 4 Voor de interpretatie van de resultaten dient te worden opgemerkt dat van de 295 respondenten van de negen technasium-scholen in de steekproef er 141 een NT- of NGprofiel of beide hadden. Niet alle studenten uit deze groep van 141 hoeven daadwerkelijk de technasium route (volledig) gevolgd te hebben. 4 Studenten afkomstig van de volgende scholen kunnen een technasium route gevolgd hebben: Bonhoeffer College Enschede, CSG Reggesteyn Nijverdal, OSG De Waerdenborch Holten, Werkman College Groningen, OSG Erasmus Almelo, Ubbo Emmius Stadskanaal, RSG De Borgen Leek, Thorbecke Zwolle, of Zernike College Groningen/Haren. 28