ABA voor gevorderden. Caroline Peters, BCABA Copyright ABA-Instituut

Transcriptie

1 ABA voor gevorderden Caroline Peters, BCABA 1

2 Wat behandelen we vandaag? Basis ABA principes De verbale operanten van Skinner Promptafhankelijkheid voorkomen 2

3 Basisprincipes Gedrag waar iets fijns op volgt zal toenemen/versterken. Gedrag dat niets oplevert zal afnemen/verminderen. Het allerbelangrijkste hierbij is: Wat is de motivatie van het kind, wat wil het kind? Hoe kan ik zijn motivatie gebruiken of beïnvloeden? Houd controle over de dingen die je kind het liefste wil. Geef ze alleen als hij het gewenste gedrag laat zien. Zorg voor haalbare doelen/ stappen. Verwacht je niet teveel gegeven de situatie/omstandigheden? 3

4 Skinner s Analyse van Verbaal Gedrag (verbal behavior 1957) De kern van Skinner s analyse is de mand, tact, and intraverbal Skinner identificeerde 3 verschillende antecendenten die controle hebben over op deze verbale operanten. Motivatie >Mand Nonverbale S D >Tact Verbale S D >Intraverbal 4

5 De behavioristische classificatie van taal Vier van de verbale operanten Mand: Vragen om de dingen die je wil. Kind zegt bal omdat hij een bal wil. Tact: Het benoemen of identificeren van objecten, acties, gebeurtenissen etc. Het kind zegt bal omdat hij een bal ziet. Echoic: Herhalen wat gezegd wordt. Het kind zegt bal omdat iemand anders bal zegt. Intraverbal: Vragen beantwoorden of gesprekken voeren. Het kind zegt: bal omdat iemand vraagt: waar kan je mee gooien? (bal is niet aanwezig). 5

6 De Mand Motivatie Respons Specifieke Beloning Kind wil een bal bal krijgt bal 6

7 1. Zoek uit wat je kind wil. Leer hem daarom vragen. De Mand 2. Pak iets op de tafel en maak een plan om motivatie daarvoor bij de ander op te wekken. 3. Maak een lijst van bekende reinforcers voor het kind waar je mee werkt 7

8 De Mand Video merel, manding 20 jan Wat voor een transfer trial gebruik ik bij Merel? Video merel, CD s benoemen, waarom doen we dat? 8

9 De Echoic Verbale S D Respons Gegeneraliseerde beloningen Kind hoort bal bal ja, bal 9

10 De Echoic 1. Creeer een situatie waarbij je partner iets wil 2. Wanneer je ziet dat hij iets wil, geef een echoic prompt 3. Fade je echoic prompt dmv de transfer trial procedure Wat kun je zeggen over Merel en de Echoic? Video Roman en nazeggen in mand situatie optillen 10

11 De Duplic SD\Handeling Respons Gegeneraliseerde beloningen Trainer klapt in zijn handen Kind klapt in zijn handen Super! 11

12 De Duplic 1. Creeer een situatie waarbij je partner iets wil 2. Wanneer je ziet dat hij iets wil, geef een imitatieve prompt 3. Fade je imitatieve prompt dmv de transfer trial procedure Bekijk video van Mattias op website, ABA videos, les

13 De Receptive / LR Gebruik echte voorwerpen Zo snel mogelijk het aantal voorwerpen vergroten Zo snel mogelijk in de natuurlijke, rommelige omgeving oefenen Gebruik materialen op de tafel. Geef de Waar is de? Wijs naar de Pak de Vind de Zie jij de? 13

14 De Receptive / LR Video Merel op het toilet Scoor LR, Tact, Intraverbals Wat gaat er fout? Promptafhankelijkheid, wanneer? En hoe komt dat? Aantal geprompte trials / aantal goed Wat gaat er goed? Hoe kunnen we de fouten oplossen? 14

15 De RFFC Gebruik echte voorwerpen Zo snel mogelijk het aantal voorwerpen vergroten Zo snel mogelijk in de natuurlijke, rommelige omgeving oefenen Gebruik materialen op de tafel. Geef de Waar is de? Het ding waarmee je kan gooien? Wijs naar de Het ding dat je in je speelgoed kist stopt Pak de Vind de Zie jij de? 15

16 De Tact Nonverbale S D Respons Gegeneraliseerde beloningen Kind ziet een poster van Dora Dora ja, dat is Dora 16

17 De Tact Wat is dit? Wat zie je? Wat heb ik? Dit is een Ik heb een Oefen met de materialen op je tafel Wat doe je als het kind geen antwoord geeft? Als je moet prompten, wat doe je dan meteen daarna? 17

18 De Tact Video Merel, koelkast. Wat gaat er fout? Kijk naar afwisseling SDs Aantal ongeprompte trials Mand Kijk naar afwisseling tussen verschillende verbale operanten Wat gaat er goed? 18

19 De Tact / werkwoorden Wat doet de bal? De bal. Duwen en trekken Hoe zou je die werkwoorden kunnen leren? Video Merel met plakband, lijm en bal, scoor het aantal receptives en tacts en aantal geprompt en ongeprompt en wat er fout gaat en wat er goed gaat. 19

20 De Tact / werkwoorden Oefen met de materialen op je tafel Wat doe je als het kind geen antwoord geeft? Als je moet prompten, wat doe je dan meteen daarna? Video Merel met klei 20

21 De Tact / niveau 3 Leer het kind eindeloos veel tacts. Zorg ervoor dat hij een groot repertoire heeft aan Tacts (zlfst naamwoorden, werkwoorden, voorzetsels, bijv. Naamwoorden, bijwoorden). Oefen in allerlei omgevingen, vooral natuurlijke omgevingen van het kind, allerlei SD s Start niet te vroeg met intraverbals! 21

22 TFFC Tact op basis van Functie Eigenschap of Categorie Wat kan stuiteren? Waar kan je mee gooien? Noem iets waarmee je kan gooien. Wat is rond? Waarmee kan je voetballen? Noem iets waar je mee kan spelen / speelgoed. Wat kan rollen? Video Ethan. Wat had er beter gekund? Oefening: 1. Kies twee items op je tafel en bedenk daar vragen bij Oefen deze trials met je partner 22

23 T-FFC Tact de Functie Eigenschap of Categorie De trainer laat een bal stuiteren en vraagt: wat kan je doen met een bal? Als je een bal hebt, dan kan je daarmee Een bal hoort bij.. Waar hoort een bal bij? Wat voor een vorm heeft een bal? Een bal is Wat kan je doen met een bal? Oefening: 1. Kies twee items op je tafel en bedenk daar vragen bij. 2. Oefen deze trials met je partner 23

24 De Intraverbal Verbale S D Respons Gegeneraliseerde beloningen Kind hoort: waar gooi je mee? Bal Ja, super! De verbale stimulus en de respons komen niet overeen, zoals bij de Echoic. 24

25 Overzicht Antecedent Behavior Consequence Motivation (EO) Mand Specific reinf. Nonverbal S D Tact Social reinf. Verbal S D Echoic Social reinf. with a match Verbal S D Intraverbal Social reinf. without a match Verbal S D List. Response Social reinf. Video Alexander, 16 min. Scoren, mand, tact, intraverbal, echoic, Listener Response (receptive) Let ook op opbouw training! 25

26 Leg bij dezelfde De trainer legt 2 of meer dingen voor het kind neer. Zegt: leg bij dezelfde. Het kind legt het object dat hij krijgt bij het passende object. De trainer beloont. Breid zo snel mogelijk het aantal objecten uit. Oefen in de natuurlijke omgeving, keuken, klas, speelgoed dozen etcetera Oefening: Met materialen op je tafel. Ga zo snel mogelijk naar 3. Wat doe je als de oefening met 2 of 3 objecten fout gaat? 26

27 Leg bij dezelfde Video Liva dag 3, leg bij dezelfde 27

28 Verbale operanten Trainer zegt: zeg koek Kind zegt: koek Trainer zegt: Super! Welke verbale operant is dit? En bij het leren van welke andere operanten wordt deze gebruikt? 28

29 Verbale operanten Trainer wijst naar een object en vraagt het kind om het object te benoemen of een eigenschap of functie van het object. Dit is een voorbeeld van de De trainer stelt een vraag of geeft het kind een zin die het kind kan aanvullen. Het kind vult de zin aan of geeft antwoord op de vraag. De trainer prijst het kind. Dit is een voorbeeld van de 29

30 Verbale operanten Kind wil iets Kind zegt woord, maakt gebaar of geeft foto Trainer geeft object of activiteit Dit is een voorbeeld van de. Waarom is deze verbale operant zo belangrijk? Trainer plaatst objecten in de omgeving van het kind Trainer vraagt om object te pakken, geven of ernaar te wijzen Kind geeft, wijst naar of pakt het object Trainer prijst het kind 30

31 Verbale operanten Trainer legt objecten op tafel en geeft een object aan kind en vraagt hem: welke objecten horen bij elkaar? Kind legt object bij juiste object. Trainer prijst het kind Trainer zegt Doe dit en klapt in zijn handen Kind klapt in zijn handen Trainer prijst Welke verbale operant is dit? Deze operant gebruiken we heel vaak om vaardigheden aan te leren. Welke? En waarom gebruik je liever deze operant dan fysieke begeleiding? 31

32 VB Lesson plan Gebruik materialen op je tafel om een VB lesson plan te maken. Schrijf alle doelen en SD s op op iedere gespecificeerde verbale operant Maak er een voor een kind van niveau 1 of 2 van de VB-MAPP Maak er een voor een kind van niveau 2 of 3 van de VB-MAPP 32

33 VB Lesson plan Gebruik je lesson plan om de vaardigheden aan te leren. Iedereen moet oefenen met het zijn van leraar en kind. Vergeet geen MANDS in je sessie! Denk na over hoe je bijv. Voorzetsels en wat en waar vragen tegelijkertijd kan leren 33

34 Transfer procedures Gebruik de vaardigheden die het kind al beheerst om ze de (moeilijkere of andere) vaardigheid te leren Leer geen antwoorden uit het hoofd, door alleen vragen te stellen die bestaan uit woorden die het kind al beheerst. Dus niet waar kun je in slapen? Vragen als het kind het werkwoord slapen nog niet beheerst als receptive en als tact. ABA gaat over het oplossen van problemen bij het leren. Je moet analyseren wat fout gaat en dan bedenken hoe je dit op kan lossen. Denk aan tussenstap weghalen en daarna weer invoegen bij imitatie Roman of van foto bij foto en object naar object naar foto bij object van livia. 34

35 Transfer procedures Video Lars. Voorzetsels en bijv. naamwoorden en bijwoorden Wat gaat er goed? Welke transfer trials past Caroline toe? Waarom leert ze Lars om haar te roepen? 35

36 Transfer procedures Echoic naar mand Imitatie naar Mand Mand naar Tact Tact naar Mand Tact naar TFFC of Intraverbal Tact naar W-vraag Brug van RFFC naar TFFC naar intraverbal Matching naar Mand Heb je nog andere gezien? Bedacht? Iedereen moet oefenen met het zijn van leraar en kind. 36

37 Prompt-afhankelijkheid: Hoe te voorkomen? Vaker wachten, je kind laat je dan vanzelf zien wat hij wil (doen). Door op andere manieren te prompten dan voorzeggen of fysiek begeleiden. (video Livia, Lars) Oefeningen. Roman mei Vaardigheden aanleren die aansluiten bij zijn interesses, behoeften, waar hij gemotiveerd voor is en die hij dagelijks gaat gebruiken. Roman nu. Januari met Lorene Vaardigheden aanleren die aansluiten bij zijn niveau, dus die hij bijna kan en niet te moeilijk zijn. Aan te leren vaardigheid vaak genoeg terug laten komen, zodat het kind voldoende herhaling krijg. Door geprompte trials alleen sociaal te belonen 37

38 Prompt-afhankelijkheid: Hoe te voorkomen? Ervoor zorgen dat vaardigheden echt beheerst zijn voordat je verder gaat. Dus afgewisseld in SD, omgeving, personen e.d. Door ervoor te zorgen dat wachten op prompts en te snel reageren niets oplevert. Henrieke en Roman Zodra je de keten van ik maak fout, ik wordt gecorrigeerd en dan doe ik het goed en dan krijg ik wat ik wil vaak voorkomt, moet je onderzoeken wat er fout gaat. Goede en zelfstandige responses voldoende belonen. Door ervoor te zorgen dat hij alle woorden in de zin (bij opdracht of vraag) beheerst als tact/receptive/mand. 38

39 Prompt-afhankelijkheid: Hoe te voorkomen? Let op onbedoelde prompts: Het juiste antwoord steeds rechts leggen, naar het goede antwoord kijken, knikken, ogen neerslaan, wijzen, hand boven foute antwoord houden, eerst juiste antwoord neerleggen etc. Wat moet je doen om dit te voorkomen? Door alleen te werken met het kind als het kind gemotiveerd is. Door goed te kijken waarin hij geinteresseerd is / gemotiveerd voor is (roman november) 39

40 Prompt-afhankelijkheid: Hoe te voorkomen? Video Roman mei 2010 Video Roman januari 2011 Video Roman november 2010 Video Emiliano 40

41 Hoe zorg je ervoor dat je kind gemotiveerd is Kind vindt weinig leuk en wil ontsnappen aan volwassenen (penelope, Ombeline, zie website) Werk aan pairing, niet alleen in het begin, maar bij het begin van iedere training en ook tijdens de training! Beloning die het kind krijgt is niet datgene wat het kind daadwerkelijk het liefste wil op dat moment. Veel gehoorde reden daarvoor is: Mijn kind laat veel ongewenst gedrag zien als ik hem die reinforcer geef of wanneer ik hem afpak. Ook dit kan je je kind leren en is erg belangrijk dat je die reinforcer wel gebruikt voor het aanleren van gewenste gedragingen. Deze reinforcer zal zijn gewenste gedragingen dan immers versterken! (Noam opgeven boek, Luz opgeven bellen en computer, Olivier opgeven video etc) 41

42 Barrières (2) Te hoge eisen. Als je kind datgene wat je hem wil leren niet kan leren binnen 3 dagen (voor de meeste vaardigheden), dan moet je de taak makkelijker maken. Meestal maken we de taak meteen makkelijker, zodat het kind 9 van de 10 keer succes heeft. Voorbeelden: kind moet zelfstandig spelen, maar kan nog niet op de grond zitten, kind moet vormenstoof maken, maar dat lukt niet (livia vormenstoof 4min30), te kleine afbeeldingen (livia pecs, 4min30), te grote stappen. Maak stap zo klein dat je kind het kan doen en bouw dan heel snel je hulp af. (liefst meteen de volgende trial al) Kind kan niet zeggen dat hij het niet weet of niet begrijpt, kan niet vragen om informatie (Olivier, Stijn) 42

43 Barrières (3) Verkeerde selectie van aan te leren vaardigheden (volgorde, geen rekening houden met motivatie kind, mogelijkheden van kind en trainers) VB-MAPP biedt referentiekader hiervoor. Vaak moeten eerst barrières overwonnen worden. Het invullen van de vragenlijsten over de barrières moet gezien worden als een rode vlag. Je hebt hulp van een professional nodig om te weten hoe je te werk moet gaan. Meestal moet er een functionele analyse gedaan worden. Kind is afhankelijk van prompts (Video Noam 4,5 min) dit is ook goed voorbeeld van te grote stappen. Kind doet alleen iets voor grote beloning (Victor sjoelbak 11min) 43

44 Barrières (4) Kind scant/kijkt niet goed naar materialen (video Luz, leg bij dezelfde (9 min), video Enzo puzzel (12min) Niet functionele vaardigheden kiezen (Ombeline) Te weinig werken aan Pairing (Ombeline, Penelope) Kind kan niet goed vragen om wat hij wil (Stijn (video 20 sec), Victor, Olivier, Samy, Luz) Als je het goed doet, komt het kind naar je toe en wil hij met je spelen en van je leren! Wacht niet te lang als het kind geen antwoord geeft of niet vraagt om wat hij wil of op een andere manier niet binnen 3 seconden de juiste respons laat zien 44

45 Barrières (5) Kind wil controle over trainer / ouder (Video Lars wil niet en dan toch weer wel, 2 minuten) Echolalie (Alexander Pin erin, Stijn Dat is de laatste puzzel, Olivier). Oorzaken van Echolalie en oplossingen. Kind slaagt er niet in om te imiteren (straks video Jantje) Kind heeft weinig interesses (Alexander Dora, Henok) Kind kan niet discrimineren Livia pecs. 4m30. Kind kan dingen niet leren benoemen (Antoine op blauwe bal, roept nee omdat hij denkt dat hij het ding dan krijgt) Op website zie je aantal kinderen met Barrières, zoals Penelope (zie franse website 1a,1b,4c en 5) en Olamide (4b) en Gregor (1b en 1c) 45

46 Niveau1 Focus op: Manding (grootste gedeelte van training) Imitatie Spel Spontaan vocaal gedrag Luisteren, instructies opvolgen Matching Echoic 46

47 Manding niveau 1 Kies als eerste mands dingen die het kind het liefste wil Zorg dat ze zoveel mogelijk verschillen van elkaar (vorm, woord, categorie) Zorg voor 800 mands per dag (normale kinderen manden ook de hele dag door) Geef de eerste keer gratis om erachter te komen of je kind iets wil Test zeer regelmatig wat je kind wil Voorkom scrolling (video Roman of Luz eerste minuut laten zien) Er zijn 50 manieren waarop de mand defective kan zijn. (Samy, video Alexander (schoen) 1min 24, Victor, Stijn, Olivier, Luz, Ombeline) Kies juiste vorm (gebaren, pecs, spraak) Praat niet teveel, Stel geen vragen. Kinderen herhalen wat ze het laatste hebben gehoord voordat ze kregen wat ze willen! 47

48 Spel niveau 1 Spel belangrijk alternatief voor zelfstimulerend gedrag, zichzelf bezig kunnen houden en het gewenste gedrag laten zien op creche etc. Leer het kind spelen met speelgoed dat een element bevat van wat het kind leuk vindt doormiddel van imitatieve promts Wees creatief, denk aan de 22 manieren waarop je met de schalentoren van fisher price kan spelen Varieer en leer het kind spelen met het speelgoed zonder hulp (vormenstoof op de grond etc.) Beloon ieder spontaan initiatief tot spel van je kind, ook al vind je dat het niet de juiste manier is Via spel kan je veel mands uitlokken en ook imitatie Zeg (voor) wat andere kinderen ook zouden zeggen tijdens spel! 48

49 Imitatie niveau 1 Imitatie (verbaal en bewegingen) belangrijkste vaardigheid, ook later in het programma! Vaak wordt hier te snel mee gestopt. Kinderen moeten anderen perfect kunnen bekijken en kunnen imiteren Imitatie speels aanleren tijdens spel en liedjes met gebaren Kinderen imiteren eerst op speelse manier, dan pas op instructie Beloon spontane imitatie steeds Je kan ook je kind imiteren om hem te verleiden tot imitatie Vocale imitatie doe je het best tijdens een activiteit die die je kind heel leuk vindt (op bal, met verf (teddy)) Kies bewegingen/handelingen die veel van elkaar verschillen Leer zo snel mogelijk discrimineren, wissel verschillende handelingen en exemplaren zo snel mogelijk af. Zorg er zo voor dat je niet voorspelbaar wordt (Video Jantje (20 Min.)) 49

50 Niveau 2 Leer acties niet mbv kaarten, maar laat de beweging zien, maak zelf de beweging. RFFC s Receptives bij Feature Function and Category. Leer de eigenschappen, functies en categorie van kinderen, maar let op dat je aansluit bij het ontwikkelingsniveau van het kind! Dus niet als eerste leren dat een Vogel veren heeft, maar dat hij vliegt en twee poten heeft en dat het een dier is. Kind leert 50 werkwoord-zlfst nw of zlfst nw-werkwoord combinaties. (als tact en receptive) Kies woorden die hij beheerst als tact/rec! Vergeet het sociale (spel) gedrag niet! Let op, ga niet te snel. (automatische responses) Varieer veel de SD s en laat het kind zo snel als mogelijk is kiezen uit meerdere exemplaren (bijvoorbeeld 6 tot 8 ipv 2) Imitatie van anderen en paren. 50

51 Niveau 3 Een kind van 3 jaar uit 14 woorden per minuut woorden per dag. Zelfs met zoveel oefening kunnen kinderen geen intraverbals! (onderzoek van Mark Sundberg). Vaak worden intraverbals te snel aangeleerd. Leer eerst heel veel RFFC s en TFFC s (zie VB MAPP) en gebruik alleen woorden die ze al geleerd hebben! Als je hier te snel in gaat, krijg je automatische responses Intraverbal subtest is vertaald door aba-instituut, komt op website te staan, zodat je kan zien op welk niveau je kind zit. Leer het kind VCD s, maar blijf lang praten over de de dingen in de omgeving van het kind Leer de kinderen RFFC s, TFFC s van de dingen waar de andere kinderen het over hebben of die ze doen (sporten, tv progr etc) Video Olivier, eerste 15 minuten. 51

52 Het gedrag van de luisteraar De luisteraar speelt een belangrijke rol, omdat hij de consequenties laat volgen op het verbale gedrag van de spreker Aandacht (oogcontact, lichaamspositie/houding) Sociale beloning (knikken, prijzen) Geeft beloningen (vragen beantwoorden (openen van deuren, dingen halen) en ander non verbaal gedrag. Sociale afwijzing (fronzen, wegkijken) Uitdoven (wegkijken) 52

53 Discriminatie door de luisteraar Verbale S D Respons Gegeneraliseerde beloning Pak de bal Kind pakt de bal ja, dat is de bal! 53

54 Verbale Conditionele Discriminaties (VC D ) Twee componenten van een verbale stimulus waarbij de ene verbale stimulus het opwekkende effect van de tweede verbale stimulus wijzigd, samen wekken ze een intraverbale respons op. Antecedent Respons Verbale S D 1 + Verbale S D 2 Intraverbale Respons 54