Projectplan Integrale Aanpak Depressiepreventie bij ouderen in Leiden Zuidwest

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Projectplan Integrale Aanpak Depressiepreventie bij ouderen in Leiden Zuidwest"

Transcriptie

1 Projectplan Integrale Aanpak Depressiepreventie bij ouderen in Leiden Zuidwest

2 Colofon Auteur: N. van der Zouwe Contactpersoon: N. van der Zouwe, GGD Hollands Midden Publicatienummer: Uitgiftemaand: mei Uitgever: GGD Hollands Midden 2

3 Inhoudsopgave 1. Aanleiding Kader Probleemstelling en doelstelling Werkwijze Projectstructuur Planning Tijdsbeslag Projectbegroting... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3

4 1. Aanleiding Depressie behoort tot de meest voorkomende psychische stoornissen. Depressie is zeker geen tijdelijke dip, Het is een ernstige aandoening die voor mensen een grote ziektelast met zich mee brengt. In Nederland is sinds een aantal jaren allerlei methoden beschikbaar om depressie bij ouderen te voorkomen. Ruwweg maakt jaarlijks slechts 1 procent van het aantal mensen dat voor het eerst een depressie krijgt, gebruik van het preventieve aanbod. Een zeer beperkt bereik dus. (Ministerie van VWS, 2006). Een methode om het bereik verbeteren is ontwikkeld door het Trimbos-instituut (Bohlmeijer e.a., 2005). De Integrale Aanpak Depressiepreventie bij ouderen (IAD) beoogt de organisatie van een lokaal samenwerkingsverband. Samen met partners in de wijk gaat het om het vroegtijdig signaleren (actief zoeken) van ouderen die een risico hebben voor depressie of al klachten hebben. Vervolgens is een goed doorverwijsproces van belang. Daarnaast staat centraal dat deze mensen worden bereikt met effectieve interventies en good practices. Het Trimbos-instituut (Trimbos) begeleidt in een proefproject de implementatie van de IAD in vier regio s. De inschrijving stond open voor alle GGZ-instellingen en GGD en in Nederland. Het Trimbos heeft ervoor gekozen om GGD Hollands Midden (GGD HM) en GGZ Leiden en omstreken, Preventie in dit traject mee te laten doen. Een belangrijke reden dat het Trimbos graag met ons samenwerkt is dat er een goede basis is gelegd met het project preventie eenzaamheid bij ouderen in Zuid-Holland Noord. De klankbordgroep van het project eenzaamheid heeft op voorhand besloten om mee te doen aan dit proefproject, omdat het een unieke kans is om de landelijke kennis en ervaring beschikbaar te krijgen in onze regio. Het Trimbos biedt ons ondersteuning, instrumenten (o.a. schema s, voorbeelden, bestaande methoden voor procesbegeleiding), scholing en advies. Tijdens bijeenkomsten met alle deelnemende instellingen vindt uitwisseling van ervaringen plaats. De IAD heeft een globaal stappenplan ontwikkeld dat op maat kan worden gemaakt, afhankelijk van de lokale situatie. GGD HM en GGZ Leiden gaan de IAD implementeren in een aantal wijken in Leiden Zuid-West: Gasthuiswijk, Fortuinwijk-Noord, Fortuinwijk-Zuid en Cronestein. Hier wonen veel ouderen die naar verwachting een hoog risico hebben voor depressie. 4

5 2. Kader Wat is een depressie? Depressie kenmerkt zich door een depressief gevoel of duidelijk verminderde algemene interesse het grootste deel van de dag, gedurende minimaal twee weken. Daarnaast beïnvloeden andere klachten iemands functioneren, zoals slaapstoornissen, moeheid en lusteloosheid, problemen met concentratie, piekeren over de dood en zelfdoding. Een depressie duurt gemiddeld zes maanden; bij 14 procent van de mensen met een depressie duurt de ziekte langer dan twee jaar. Depressie is ook na herstel niet altijd voorgoed weg: iemand die depressief is geweest kan dat gemakkelijk weer worden. Depressie gaat vaak samen met angststoornissen en alcoholmisbruik (Ministerie van VWS, 2006). Ernst problematiek Depressie staat in de top-5 van ziekten met het hoogste verlies aan kwaliteit van leven in Nederland. Daarnaast staat depressie op de 4 e plaats van de top-10 van ziekten met grootste ziektelast. De ziektelast is een gecombineerde maat voor vroegtijdige sterfte en verlies van kwaliteit van leven. Bij depressie is met preventie gezondheidswinst te boeken is. Mensen met een depressie roken en drinken relatief vaak en zijn vaker te zwaar. Bij depressie kan een preventieve aanpak een flink deel van de ziektelast voorkómen (De Hollander e.a., 2006). De maatschappelijke kosten van depressie worden voor Nederland geraamd op 1,7 miljard euro per jaar. Mensen met een depressie zijn ernstig beperkt in hun sociaal en maatschappelijk functioneren. De consequenties voor mensen met ernstige depressieve klachten zijn groot: verhoogde kans op vroegtijdig sterven; drastische vermindering van kwaliteit van leven; verhoogde kans op hart- en vaatziekten; na herstel 40% kans op een herhaling binnen twee jaar. meer dan 50% kans dat de klachten chronisch worden. Omvang problematiek Jaarlijks lijden in Nederland ruim mensen aan een depressie. Uit landelijk bevolkingsonderzoek is bekend dat 16% van de ouderen last heeft van ernstige (klinisch relevante) depressieve klachten in één jaar (Bohlmeijer e.a., 2005). In Zuid-Holland Noord is recent een gezondheidspeiling gehouden. Ruim ouderen (65-95 jaar) hebben een vragenlijst ingevuld. Met behulp van tien vragen is het niveau gemeten van angst- en depressieve klachten gemeten. Met deze lijst is niet apart het risico voor depressie te meten. Eenderde van de 65-plussers heeft een matig risico en ongeveer 4% een hoog risico voor depressie of angststoornis (Tielen e.a., 2006) 1. In 2005 had Zuid-Holland Noord in de leeftijdsklasse jaar ruim inwoners. Een doorberekening van de percentages uit de gezondheidspeiling naar deze populatie levert de volgende schattingen op. Ruim van de 65-plussers hebben een matig risico en een hoog risico voor depressie of angststoornis. In 2020 nemen deze aantallen toe als gevolg van de vergrijzing: ruim met een matig risico en ruim 4000 met een hoog risico. Landelijke prioriteit In de preventienota van VWS Kiezen voor gezond leven is de aanpak van depressie een van de vier rijksprioriteiten. De rijksprioriteiten geven richting aan de gemeentelijke nota s gezondheidsbeleid. De doelstelling is dat meer mensen preventieve hulp krijgen tegen depressies (nu worden ongeveer personen bereikt). 1 De ernst van de klachten in de vier meest recente weken wordt vastgesteld met de Psychological Distress Scale (K10) van Kessler (1994). Respondenten worden aan de hand van hun score ingedeeld in een laag, matig of hoog risicogroep voor een angst- en/of depressieve stoornis. De matig-risicogroep kan waarschijnlijk met adequate zelfhulp de problemen aan. Uit onderzoek blijkt dat voor de hoog-risicogroep professionele hulp geëigend is 5

6 De IGZ heeft in 2005 de openbare gezondheidszorg onderzocht. De IGZ stelt dat wetenschappelijk bewezen effectieve methoden te weinig worden gebruikt en dat er meer aandacht nodig is voor afstemming van interventieactiviteiten (Ministerie van VWS, 2006). Preventieve interventies: een indeling Preventieve interventies zijn er op gericht om het voorkomen voor depressie, het tijdig opsporen van milde klachten om te voorkomen dat deze chronisch worden of verergeren tot een depressieve stoornis. Men kan verschillende vormen van preventie onderscheiden 2 Cuijpers & Willemse, 2005): Universele preventie: interventies gericht op ouderen die niet tot de doelgroep behoren; Selectieve preventie is gericht op risicogroepen, individuen die een hoger dan gemiddeld risico op eenzaamheid (bijvoorbeeld bij de cursus verlies. en dan verder voor mensen in rouw; cursus omgaan met chronische ziekte); Geïndiceerde en zorggerichte preventie:interventies gericht op ouderen met beginnende klachten; die voorafgaan aan depressiviteit; Integrale aanpak depressiepreventie ouderen Integrale preventie richt zich op het geheel (Bohlmeijer e.a., 2005). Allereerst kan dit de gehele keten van preventie inhouden. Een tweede vorm van integrale preventie is dat niet alleen interventies gericht op het individu maar ook op de omgeving worden uitgevoerd. Het kan ook gaan om een combinatie van beide vormen. De IAD gaat uit van deze combinatie. Integrale preventie verwijst naar een samenhangende verzameling van (universele, selectieve en geïndiceerde) preventieve preventies gericht op individu èn omgeving die worden geleverd door een netwerk van zorgaanbieders en andere diensten. De integrale aanpak bestaat uit het, volgens een stappenplan, realiseren van een adequate lokale infrastructuur voor preventie van depressie bij ouderen. Daarbij is het van belang om aan te sluiten bij de knelpunten die men in de wijk ervaart bij de depressiepreventie van ouderen, de wensen die er leven en de mogelijkheden die er zijn. Van een combinatie van strategieën kan het meeste effect worden verwacht. Globaal gaat het om drie strategieën. Verbetering van vroegherkenning van depressieve klachten bij ouderen Denk bijvoorbeeld aan signaleringsinstrumenten in de eerstelijnszorg, inzet van effectieve preventieve interventies, inzet van media, ontwikkeling ketenzorg. Preventie gericht op hoogrisicogroepen Ouderen met een chronische ziekte, functionele beperkingen of ouderen zonder sociaal netwerk die het gevoel hebben geen greep te hebben op het leven, hebben een verhoogd risico om depressief te worden. Mensen zijn (sterk) verhoogd kwetsbaar voor depressie als er sprake is van meerdere risicofactoren. Beleid gericht op versterking sociale leefomgeving Hierbij gaat het om programma s en beleid die de sociale interactie en sociale cohesie van ouderen versterken of programma s gericht op de verbetering van de beeldvorming, veiligheid etc. Om een substantieel effect te bereiken met de preventie van depressie is de opzet van een structureel samenwerkingsverband en afstemming (preventieve zorgketen) nodig. Vanwege deze intensieve werkwijze is het raadzaam om wijkgericht te werken. Keuze van de wijk Het is doelmatig om de IAD uit te voeren in wijken waar veel ouderen wonen en waar veel risicofactoren aanwezig zijn voor depressie. In Zuid-Holland Noord hebben ouderen in Leiden, in vergelijking met andere gemeenten, een relatief hoog risico voor angststoornissen of depressie (6,4%). Deze cijfers zijn niet op wijkniveau beschikbaar. Vervolgens is binnen Leiden gezocht naar wijken waar zowel veel ouderen wonen als de aanwezigheid van risicofactoren groot is. De volgende gegevens zijn beschikbaar over risicofactoren in de wijk: percentage ouderen, indicatie lage sociaaleconomische status (het aantal huurwoningen, de gemiddelde woonwaarde, het percentage lage inkomens) en het percentage allochtonen (Statistisch jaarboek Leiden, 2006). 2 Het is niet altijd mogelijk om de verschillende typen preventie scherp van elkaar te onderscheiden. Interventies kunnen vaak in meerdere categorieën worden ingedeeld. 6

7 De wijken die qua risicofactoren het meest in aanmerking komen zijn Gasthuiswijk en Fortuinwijk- Noord (bijna plussers in 2006). Gekozen is om enkele aangrenzende wijken Cronestein en Fortuinwijk-Zuid erbij te betrekken om zo een grotere groep te kunnen bereiken. Dit zijn niet zozeer sociaalzwakke wijken maar er wonen wel veel ouderen. Bovendien speelt een praktisch argument mee. De aanwezigheid van steunpunt Stichting Radius in de wijk en enkele verzorgingshuizen biedt kansen vanwege de mogelijkheid om snel te starten met een effectieve interventie. Overigens gaat het om een voorlopige keuze. Bij de uitvoer van het project wordt gezamenlijk met samenwerkingspartners de definitieve keuze vastgesteld. Literatuur Bohlmeijer E., F. Smit en C. Smits, S. Onrust, J. Toet, H. Riper. Integrale aanpak. Depressiepreventie ouderen. Handleiding. Uitgeverij: Trimbos Instituut, Utrecht, 2005 Bohlmeijer E., F. Smit en C. Smits. Integrale aanpak. Preventie van depressie bij ouderen. Introductie en onderbouwing. Uitgeverij: Trimbos Instituut, Utecht, Cuijpers P.en G. Willemse. Integrale aanpak. Preventie van depressie bij ouderen. Een overzicht van interventies. Uitgeverij: Trimbos Instituut, Utrecht, Gemeente Leiden. Statistisch jaarboek bevolking. Leiden, 2006 Hollander, A.E.M.de, Hoeyman, N., Melse J.M., Oers J.A.M. van en J.J. Polder (Eindredactie). Zorg voor gezondheid. Volksgezondheid Toekomst Verkenning RIVM, Bilthoven, Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Preventienota Kiezen voor Gezond Leven. Min. van VWS, Den Haag, Tielen H., Broek I. van den, Paijmans I. en A. van Dijk. Gezondheidspeiling Geestelijke Gezondheid (65-94 jaar). GGD Hollands Midden, Leiden,

8 3. Probleemstelling en doelstelling Probleemstelling De omvang en ernst van de depressieproblematiek is groot. Hoewel preventie veel gezondheidswinst kan opleveren, wordt volgens landelijke cijfers slechts 1% van de doelgroep bereikt. Knelpunten hebben betrekking op vroegsignalering, doorverwijzing, combinatie van interventies en beleid gericht op de sociale en fysieke omgeving. Doel De Integrale Aanpak Depressiepreventie bij ouderen beoogt de preventie van depressieve klachten bij ouderen door de realisatie van een samenhangende verzameling van (universele, selectieve en geïndiceerde) preventieve interventies gericht op individu èn omgeving die worden geleverd door een netwerk van zorgaanbieders en andere diensten. Actieplan en concrete doelstellingen De IAD brengt een proces op gang dat uitmondt in concrete activiteiten. Gedurende het project wordt een actieplan opgesteld (zie hoofdstuk Werkwijze). Daarin worden concrete doelstellingen en activiteiten geformuleerd. Om een indruk te geven als vast enkele voorbeelden van mogelijke doelstellingen: Verdubbeling van het bereik; Verdubbeling van de instroom vanuit het werkgebied in preventieve interventies zoals Het verhaal van je leven en In de put, uit de put ; Uitvoer 5 voorlichtingsbijeenkomsten; Alle medewerkers van de thuiszorg, Stichting Radius, in het werkgebied zijn goed geschoold in het signaleren van eenzaamheid en depressie; zij kunnen ook een onderscheid maken tussen klachten die wijzen op depressie en dementie; Alle verwijzers in het werkgebied hebben een goed overzicht van het aanbod gericht op depressiepreventie; Met de eerstelijnszorg is in onderling overleg uitgewerkt hoe huisartsen, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, praktijkondersteuners en assistenten bijdragen aan signalering, motivering en verwijzing. Alle ouderen in het werkgebied hebben toegankelijke en aantrekkelijke schriftelijke voorlichting ontvangen. Doelgroep De doelgroep zijn ouderen die in een wijk wonen met relatief veel ouderen en aanwezigheid van risicofactoren voor depressie. Op grond van demografische kenmerken en gezondheidscijfers komen de Leidse wijken Gasthuiswijk, Fortuinwijk-Noord, Fortuinwijk-Zuid en Cronestein in aanmerking. 8

9 4. Werkwijze De integrale aanpak is opgebouwd volgens een stappenplan, dat flexibel kan worden toegepast binnen een lokale context. Geen gemeente en geen wijk is hetzelfde. Dat geldt zowel voor de samenstelling van de bevolking, als voor de fysieke kenmerken, als de reeds aanwezige voorzieningen, zorg en beleid. Dit betekent dat een blauwdruk weinig zinvol is. De methode betstaat daarom uit bouwstenen en instrumenten om lokaal een integrale aanpak op maat te maken. (Bohlmeijer e.a. 2005). Vijf fasen in stappenplan Het stappenplan, dat waar mogelijk wordt gevolgd en waar nodig wordt aangepast, omvat vijf fasen. In fase 1 staat oriëntatie centraal. Er vindt nadere verkenning plaats naar de haalbaarheid van de IAD in Leiden en onderzoek of er voldoende draagvlak bestaat bij relevante stakeholders om te participeren. De kwantitatieve probleemanalyse uit deze fase is al uitgevoerd (gezondheidscijfers en keuze wijk op grond van risicofactoren). Fase 2 (oplossingverkenning) begint met een startbijeenkomst waaraan alle stakeholders deelnemen. De doelstellingen en onderdelen van IAD-ouderen worden besproken. Vervolgens vinden er twee trajecten parallel plaats. Met een aantal snelle onderzoeksmethoden vindt verkenning plaats naar mogelijke oplossingen. Tevens wordt een Quick scan facetbeleid uitgevoerd. Daarnaast bezoeken de deelnemers elkaar en werken ze aan gemeenschappelijke ambities en een gemeenschappelijke visie. Beide trajecten leveren de bouwstenen voor de derde fase. In fase 3 komt een concreet actieplan tot stand. Op een werkconferentie worden de uitkomsten van het onderzoek uit fase 2 besproken en op basis van deze uitkomsten en de gemeenschappelijke visie wordt gebrainstormd over voorstellen voor acties. De projectleider werkt deze voorstellen uit tot een actieplan. Wanneer de betrokken organisaties instemmen met dit actieplan, start fase 4. In fase 4 staat de uitvoering van het actieplan centraal. In werkgroepen worden de verschillende onderdelen van het actieplan concreet uitgevoerd. In fase 5 vindt evaluatie van het actieplan plaats. Hoe verder na afloop van het project? Continuïteit samenwerking na afloop project Tijdens het project wordt aangestuurd op continuering van het samenwerkingsverband in ons werkgebied (4 buurten), ook na afloop van het project. Te denken valt aan een convenant of een samenwerkingsovereenkomst, die door betrokken partijen wordt ondertekend. Daarnaast is van belang is dat een organisatie zich verantwoordelijk voelt voor de continuïteit. Mogelijk neemt GGZ Leiden en omstreken Preventie deze taak op zich. Van lokaal naar regionaal en landelijk Trimbos evalueert de uitvoering van IAD in vier regio s. Daarbij gaat het onder meer om het inzicht welke lokale omstandigheden hebben geleid tot bepaalde aanpassingen van de methode. Trimbos stelt op grond van de ervaringen de methode bij. Elke gemeente kan dan met behulp van het stappenplan en ontwikkelde instrumenten de methode zelf uitvoeren. GGD HM en GGZ Leiden en omstreken, Preventie zullen hun opgedane kennis en ervaring regionaal overdragen. Te denken valt aan een regionale bijeenkomst voor gemeenten en hulpverleners, presentaties op verzoek en verspreiding van een schriftelijke handleiding. GGD HM ondersteunt gemeenten bij lokaal gezondheidsbeleid. In dat kader kan GGD HM op grond van de opgebouwde knowhow gemeenten specifiek ondersteuning bieden bij depressiepreventie. 9

10 5. Projectstructuur Bij de uitvoer van het project wordt gezamenlijk met samenwerkingspartners de definitieve keuze van de wijk vastgesteld. In Leiden Zuidwest, waar ons voorlopig - werkgebied toebehoort, zijn al veel initiatieven om de gezondheid en het welzijn van de inwoners te verbeteren. Voorbeelden zijn de opzet van wijkgezondheidsbeleid door Hara van GGD HM en het wijkontwikkelingsplan van de gemeente. In het project wordt rekening gehouden met deze initiatieven. Aan de ene kant neemt het enthousiasme van mogelijk samenwerkingspartners in de wijk af tegen nieuwe plannen. Aan de andere kant is de aanwezigheid van bestaand aanbod en bestaande samenwerkingsstructuren juist gunstig voor een integrale aanpak. Dit zorgt voor afstemming en een doelmatige verbinding tussen initiatieven. Belangrijk is om aansluiting te vinden, bestaande initiatieven en werkwijzen te versterken en geen dubbel werk te doen. De uiteindelijke projectstructuur is afhankelijk van de bevindingen in de oriëntatiefase en komt tot stand in overleg met de gemeente en sleutelfiguren in de wijk. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld dat er een brede structuur komt voor wijkgezondheidsbeleid waarbinnen het project IAD Leiden is opgenomen. Het project IAD Leiden betrekt meerdere partijen in het proces. Om dit proces in goede banen te leiden wordt een voorlopige projectstructuur voorgesteld dat uit een aantal geledingen bestaat. In ieder geval zal er een stuurgroep, een projectteam en een bredere projectgroep worden samengesteld. De samenstelling van de projectgroep en de frequentie van bijeenkomsten is mede afhankelijk van nadere besprekingen in de wijk. Dit geldt ook voor de werkgroepen. Tot slot is een breed platform in de wijk pro memorie vermeld. Of dit er komt, en zo ja in welke vorm zal wederom afhangen van de uitkomsten in de oriëntatiefase. Stuurgroep Projectgroep Projectteam Werkgroep Werkgroep Platform in de wijk Figuur 1 Schema projectstructuur 10

11 De stuurgroep neemt kennis van de stand van zaken en kan het projectteam zo nodig bijsturen. Daarnaast hebben de stuurgroepleden de rol van ambassadeur, wegbereider en signaleerder binnen de organisatie. De stuurgroepleden brengen het projectteam desgewenst in contact met de juiste persoon binnen de organisatie en geven signalen, initiatieven en ontwikkelingen binnen de eigen organisatie door die raakvlakken hebben met de preventie van depressie bij ouderen door. Binnen hun eigen organisatie scheppen de stuurgroepleden de voorwaarden voor het uitvoeren van de integrale aanpak. De stuurgroep komt 2-3 keer per jaar bij elkaar. Het projectteam is verantwoordelijk voor het behalen van het projectresultaat en draagt zorg voor de organisatie en uitvoering van het project. De leden stellen een plan van aanpak op, voeren dit uit en waar nodig stellen zij gedurende het project het plan bij. Het projectteam bewaakt de voorgang; maakt werkafspraken; voert inventarisaties uit (zie globaal stappenplan: actorenanalyse, samenstelling sociale kaart, interviews met ouderen, interviews met sleutelfiguren, quick scan facetbeleid); bereidt de uitvoering van geplande activiteiten voor; bereidt de organisatie van bijeenkomsten voor (bijv. startbijeenkomst, visiebijeenkomst, werkconferenties); onderhoudt contacten met het Trimbos; De projectleider: heeft de dagelijkse leiding en coördinatie over het project; schrijft het projectplan; houdt een logboek bij ten behoeve van de evaluatie die het Trimbos uitvoert; biedt ondersteuning aan werkgroepen; organiseert bijeenkomsten; Het projectteam komt elke zes weken bij elkaar of zo vaak als nodig is. Daarnaast maakt het team deel uit van de projectgroep. De projectgroep bestaat uit medewerkers van samenwerkende instellingen: inhoudsdeskundigen op het gebied van GGZ, zorg en/of welzijn en preventie gericht op ouderen (in de desbetreffende wijken). Afhankelijk van het onderwerp kunnen ad hoc medewerkers van betrokken organisaties worden toegevoegd of door de projectgroep geconsulteerd. De leden van de projectgroep dragen bij aan een draagvlak voor het project binnen hun organisatie en bereiden zij de weg voor zodat activiteiten in hun organisatie worden opgepakt naar aanleiding van het project. Projectgroepleden: dragen zorg voor planning, voorbereiding, uitvoering van de interventies; ondersteunen taken van de projectleider; leggen eventueel werkbezoeken af bij collega-instellingen; vormen de verbindingsschakel tussen het projectteam en de werkgroepen die concreet betrokken zijn bij de uitvoer van activiteiten of uitwerking van thema s. De projectgroep komt gemiddeld om de twee maanden bijeen, plenair of in kleiner verband; De werkgroepen worden ingesteld voor de uitvoering en voorbereiding van specifieke activiteiten. Het gaat om kleine werkeenheden, die wisselend van samenstelling zijn en per activiteit worden opgericht. Het zijn werkgroepen met een kleine looptijd (vaak voor de duur van de betreffende activiteit). De deelnemers hebben fiat van de direct leidinggevenden om bepaalde interventies op basis van het projectplan verder uit te werken. Het platform in de wijk is breed samengesteld uit zowel medewerkers van instellingen en organisaties die zicht hebben op de doelgroep als uit vertegenwoordigers van de doelgroep zelf. Het projectteam informeert het platform over het project met als doel om draagvlak binnen de wijk te vergroten. De platformleden geven aan het projectteam informatie en advies vanuit hun kennis over 11

12 de doelgroep en de wijk. De leden geven aan waar de doelgroep en intermediairen behoefte aan hebben en denken mee hoe we hen het beste kunnen benaderen. Dit geeft de projectgroep inzicht hoe zij beter vraaggericht kan werken. Het wijkplatform komt twee keer per jaar samen. Voorlopige samenstelling stuurgroep, projectteam en projectgroep Stuurgroep Projectteam en projectgroep Marianne Passchier, gemeente Leiden Gisèle Snelder, Stichting Radius Nog nader in te vullen, Stichting Thuiszorg Groot Rijnland Renske de Reus, GGZ Leiden Judith Bierens, GGD HM (voorzitter stuurgroep) Nicolette van der Zouwe, GGD HM (projectleider) Projectteam Jan Hulzinga, GGZ Leiden en omstreken, Preventie Jorinde Kloek, GGZ Leiden en omstreken, Preventie Nicolette van der Zouwe, GGD HM (projectleider) Projectgroep Leden van projectteam Stichting Thuiszorg Groot Rijnland Stichting Radius, Leiden LWO SMDH, Leiden Hara, GGD HM?? 12

13 6. Planning Het projectvoorstel beslaat een periode van twee jaar. In het schema staat bij benadering wie wat doet. Gebruikte afkortingen: : projectleider, PT: projectteam, PG: projectgroep, S: secretariaat. Fase stappenplan IAD Gedurende looptijd project Fase 0 Fase 1 Oriëntatie en probleemanalyse Fase 2 Oplossingsverkenning Fase 3 Actieplanning Fase 4 Uitvoering 2007 Activiteiten Wie Deadline Bijhouden logboek maandelijks Opzetten project in de regio Samenwerking GGD HM en GGZ Leiden e.o. opstarten Overzicht demografische gegevens/profiel Overleg gemeente Oriënterende gesprekken potentiële deelnemers (actoren) Verslag actorenanalyse Sociale kaart Interviews Mogelijkheden facetbeleid in kaart brengen werkbezoeken organisatie bijeenkomsten (visie) organisaties werkconferentie + verslag Actieplan Afhankelijk van actieplan. Mogelijk: Deskundigheidsbevordering Preventieve interventies Communicatieplan opstellen en uitvoeren Dwarsverbanden leggen met ander aanbod, in kader van wijkgericht gezondheidsbeleid Aansluiten bij uitvoering wijkgericht gezondheidsbeleid Etc., PT, PT, PT, PT PT, PG,, PT, PG Afgerond Half februari 2007 Half april juni 2007 Van 1 juni tot eind december

14 Fase stappenplan IAD Gedurende looptijd project Fase 4 Vervolg uitvoering 2008 Activiteiten Wie Deadline Bijhouden logboek maandelijks Afhankelijk van actieplan. Mogelijk: Deskundigheidsbevordering Preventieve interventies Communicatieplan opstellen en uitvoeren Dwarsverbanden leggen met ander aanbod, in kader van wijkgericht gezondheidsbeleid Aansluiten bij uitvoering wijkgericht gezondheidsbeleid Etc., PT, PG Van 1 januari tot eind november 2008 Fase 5 Afronding Evaluatie (indicatoren, procesevaluatie) Opstellen plan overdracht kennis naar regio, PT December

15 7. Tijdsbeslag 2007 In dit project is uitgegaan van een projectteam bestaande uit 3-4 personen (2-3 medewerkers van GGZ Leiden en omstreken, Preventie en de projectleider van GGD HM) en een projectgroep bestaande uit ongeveer 8 personen. De uren van de projectleider en de secretaresse worden gefinancierd vanuit de subsidie. De uren van de overige leden worden gefinancierd door de betrokken instellingen. Hieronder wordt globaal aangegeven hoeveel directe uren de projectleider, secretaresse, het projectteam, de projectgroep en de stuurgroep aan het project zullen besteden. Uitgedrukt in uren per week De projectleider besteedt gemiddeld 20 uur per week aan het project. De secretaresse 4 uur per week. Uitgedrukt in totaal aantal uur in 2007 De medewerkers van GGZ Leiden en omstreken, Preventie die deelnemen aan het projectteam besteden elk 25 uur aan teamvergaderingen. Daarnaast gezamenlijk uur in fase 1 en 2. In fase 3 gaat het om deelname aan de werkconferentie. Het meedenken met het opstellen van een actieplan vindt plaats tijdens teamvergaderingen. Het tijdsbeslag in fase 4 is afhankelijk van het actieplan, de instroom in preventieve interventies en de vraag naar deskundigheidsbevordering e.d. In fase 5, het geven van feedback op het evaluatieverslag, vindt plaats tijdens teamvergaderingen. De tijdsinvestering van de leden van de projectgroep is voor een deel niet op voorhand in te schatten. In dit proces bepalen zij mede welke bijdrage ze leveren. Globaal kan wel al het volgende worden aangegeven: ongeveer 10 uur voor 5 bijeenkomsten, 5 uur voor lezen toegestuurde stukken, 6 uur voor pleitbezorging, afspraken maken e.d. in de eigen organisatie). De geschatte tijdsinvestering van de leden van de stuurgroep is ongeveer 25, 5 uur (4,5 uur voor 3 bijeenkomsten, 15 uur voor lezen toegestuurde stukken, 6 uur voor pleitbezorging, afspraken maken e.d. in de eigen organisatie. 15

B&W-Aanbiedingsformulier

B&W-Aanbiedingsformulier B&W.nr. 08.1145, d.d. 25 november 2008 B&W-Aanbiedingsformulier Onderwerp Sluiten samenwerkingsconvenant 'Veerkracht' in het kader van preventie van depressie bij ouderen in Leiden Zuidwest BESLUITEN Behoudens

Nadere informatie

Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos

Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos Bijlage 2 Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos A1 Uitbrengen jaarkrant A2 Advertentie huis aan huis bladen A3 Consultatie B1 Brochures

Nadere informatie

Business Case depressiepreventie in Zuid- Holland Noord. Nicolette van der Zouwe 29 mei 2012

Business Case depressiepreventie in Zuid- Holland Noord. Nicolette van der Zouwe 29 mei 2012 Business Case depressiepreventie in Zuid- Holland Noord Nicolette van der Zouwe 29 mei 2012 Opzet Business Case depressiepreventie (BC dp) Waarom Hoe Veerkracht initiatieven Hoe nu verder in ZHN? GGD NL,

Nadere informatie

Verslag regionale werkconferenties kiezen voor gezond leven

Verslag regionale werkconferenties kiezen voor gezond leven Verslag regionale werkconferenties kiezen voor gezond leven Aanleiding voor de werkconferenties Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) brengt in het najaar van 2006 een tweede Preventienota

Nadere informatie

Depressie in Zeeland

Depressie in Zeeland Depressie in Zeeland Kernpunten 15.000 119.000 19 jr en ouder ernstige depressieve klachten milde depressieve klachten ernstig depressieve klachten 19-24 jarigen 10 % 2012-2016 34% 57% 19-24 jarigen milde

Nadere informatie

Evaluatieverslag 2007-2008. project Veerkracht: depressiepreventie bij. ouderen in Leiden Zuidwest

Evaluatieverslag 2007-2008. project Veerkracht: depressiepreventie bij. ouderen in Leiden Zuidwest Evaluatieverslag 2007-2008 project Veerkracht: depressiepreventie bij ouderen in Leiden Zuidwest Colofon Het project Veerkracht is een project waarin de volgende partners samenwerken: Gemeente Leiden,

Nadere informatie

Regionale VTV 2011. Psychische gezondheid - Depressie

Regionale VTV 2011. Psychische gezondheid - Depressie Regionale VTV 2011 Psychische gezondheid - Depressie Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Psychische gezondheid - Depressie Auteurs: Drs. A. Gietman, GGD Brabant

Nadere informatie

Geestelijke Gezondheid (19 64 jaar)

Geestelijke Gezondheid (19 64 jaar) 3a Geestelijke Gezondheid (19 64 jaar) Deze factsheet beschrijft de resultaten van de gezondheidspeiling najaar 2005 van volwassenen tot 65 jaar in Zuid-Holland Noord met betrekking tot de geestelijke

Nadere informatie

Geestelijke gezondheid

Geestelijke gezondheid In dit onderdeel wordt ingegaan op de geestelijke gezondheid van ouderen. De onderwerpen die worden aangesneden zijn psychische stoornissen en eenzaamheid. Volgens gegevens uit de Rapportage 2001 van het

Nadere informatie

GGD Hollands Noorden. en wijkverpleegkundigen met S1-taken

GGD Hollands Noorden. en wijkverpleegkundigen met S1-taken GGD Hollands Noorden en wijkverpleegkundigen met S1-taken Waarom een GGD? Wet Publieke Gezondheidszorg (WPG): Gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke

Nadere informatie

Geestelijke Gezondheid (65 94 jaar)

Geestelijke Gezondheid (65 94 jaar) Geestelijke Gezondheid (65 94 jaar) 3b Deze factsheet beschrijft de resultaten van de gezondheidspeiling 2005 voor de geestelijke gezondheid van 65-94 jarigen in Zuid-Holland Noord. Eenderde van de 65-plussers

Nadere informatie

Gecombineerde Leefstijl Interventie Depressieve klachten in een eerstelijns zorgvoorziening

Gecombineerde Leefstijl Interventie Depressieve klachten in een eerstelijns zorgvoorziening Gecombineerde Leefstijl Interventie Depressieve klachten in een eerstelijns zorgvoorziening Onderzoeksopzet Waarom dit onderzoek? Beweging is goed voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Wetenschappelijk

Nadere informatie

Sfeerimpressie netwerkbijeenkomst Preventie in de Buurt 19 maart 2015 in Haarlem

Sfeerimpressie netwerkbijeenkomst Preventie in de Buurt 19 maart 2015 in Haarlem Sfeerimpressie netwerkbijeenkomst Preventie in de Buurt 19 maart 2015 in Haarlem In Haarlem vond de tweede regionale bijeenkomst van het project Preventie in de Buurt plaats. Professionals vanuit de publieke

Nadere informatie

Nota gezondheidsbeleid Eemnes Aandachtpunten en/of mogelijkheden bij uitvoering van prioriteiten

Nota gezondheidsbeleid Eemnes Aandachtpunten en/of mogelijkheden bij uitvoering van prioriteiten Bijlage I. Aandachtpunten en/of mogelijkheden bij uitvoering van prioriteiten 3.1 schadelijk alcoholgebruik aansluitende lokale activiteiten uit het Plan van Aanpak uit. Het college zal nog een uitgewerkt

Nadere informatie

Gezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen

Gezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen Gezondheidsachterstanden Gelijke kansen voor iedereen Goede gezondheid: niet voor iedereen Een goede gezondheid is een groot goed, voor de individuele burger én voor de samenleving als geheel. We worden

Nadere informatie

Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009

Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar speerpuntennotitie? Wat doen/deden we al? Welke gezondheidsproblemen

Nadere informatie

Psycho-sociale gezondheid - Bouwstenen voor bereik

Psycho-sociale gezondheid - Bouwstenen voor bereik Psycho-sociale gezondheid - Bouwstenen voor bereik Verslag van het seminar Depressiepreventie en lage SES: hoe verhogen we het bereik? 16 november 2010 bij Trimbos Inleiding & aanleiding Jaarlijks worden

Nadere informatie

Wat heeft u gisteren gedaan om uw gezondheid op peil te houden?

Wat heeft u gisteren gedaan om uw gezondheid op peil te houden? Wat heeft u gisteren gedaan om uw gezondheid op peil te houden? Nooit te oud om te leren Gelderse bijeenkomst Consultatiebureaus voor Ouderen, 12-01- 2010, Provinciehuis, Arnhem Bankjes, buurtsuper, betaalbaar

Nadere informatie

13 december 2007. Bijlage. Zorgvernieuwingsprojecten GGZ en Collectieve Preventie GGZ. Bestedingsplan. Regio Midden-Holland.

13 december 2007. Bijlage. Zorgvernieuwingsprojecten GGZ en Collectieve Preventie GGZ. Bestedingsplan. Regio Midden-Holland. 13 december 2007 Bestedingsplan Bijlage Regio Midden-Holland Zorgvernieuwingsprojecten GGZ en Collectieve Preventie GGZ Inleiding Op 3 oktober 2007 heeft het portefeuillehoudersoverleg Wmo ingestemd met

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 januari 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 29 januari 2018 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Depressie en depressieve klachten

Depressie en depressieve klachten Depressie en depressieve klachten Volksziekte nummer één?! Volgens voorspellingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt depressie volksziekte nummer één. Bijna 20% van alle Nederlanders krijgt

Nadere informatie

Stuurgroep stakeholders regio Haaglanden en zorgkantoor en vanaf 2016 met de grotere verzekeraars

Stuurgroep stakeholders regio Haaglanden en zorgkantoor en vanaf 2016 met de grotere verzekeraars 1 Jaarplan netwerk Haaglanden 2016 Inleiding en achtergrond Vanaf 2005 is door de regio ingezet op verbetering van de zorg aan cliënten met en hun naasten. In de jaren daarna heeft de wijze van samenwerking

Nadere informatie

INFOKAART OUDEREN EN ROKEN

INFOKAART OUDEREN EN ROKEN INFOKAART OUDEREN EN ROKEN Roken Roken is de risicofactor die de meeste sterfte en het meeste gezondheidsverlies met zich brengt en zodoende ook zorgt voor veel verlies aan kwaliteit van leven (1). Vijftien

Nadere informatie

Bouwstenen nota volksgezondheid Renate Martens en Ivanka van der Veeken. Gemeente Drimmelen GGD West-Brabant:

Bouwstenen nota volksgezondheid Renate Martens en Ivanka van der Veeken. Gemeente Drimmelen GGD West-Brabant: Bouwstenen nota volksgezondheid 2013-2016 Gemeente Drimmelen GGD West-Brabant: Renate Martens en Ivanka van der Veeken Bouwstenen Evaluatieverslag nota volksgezondheid 2008-2011 Landelijke nota gezondheidsbeleid

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 32 793 Preventief gezondheidsbeleid Nr. 259 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der

Nadere informatie

Gezonde wijk Overvecht (GWO)

Gezonde wijk Overvecht (GWO) Gezonde wijk Overvecht (GWO) 3 juni 2010, VWS Inspiratiedag Sabine Quak, Gemeente Utrecht, GG&GD Judith vd Mast, Agis Zorgverzekeringen Petra van Wezel, Overvecht Gezond! Opbouw presentatie Gezonde wijk

Nadere informatie

PROGRAMMABEGROTING 2015-2018

PROGRAMMABEGROTING 2015-2018 PROGRAMMABEGROTING 2015-2018 Programma 1 : Zorg, Welzijn, Jeugd en Onderwijs 1A Lokale gezondheidszorg Inleiding Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak door middel van

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 32 793 Preventief gezondheidsbeleid Nr. 255 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der

Nadere informatie

Nationaal Actieprogramma Diabetes NAD

Nationaal Actieprogramma Diabetes NAD Nationaal Actieprogramma Diabetes NAD 2009 2013 Nederlandse Diabetes Federatie Amersfoort, februari 2009 Nationaal Actieprogramma Diabetes NAD 2009-2013 SAMENVATTING Deel A Het ontwerp van het NAD A.1

Nadere informatie

Nationaal Programma Ouderenzorg

Nationaal Programma Ouderenzorg Betere zorg voor ouderen met complexe hulpvragen Nationaal Programma Ouderenzorg Geen symbolische vertegenwoordiging, maar serieus luisteren naar kwetsbare ouderen. Hannie van Leeuwen (85), lid programmacommissie

Nadere informatie

Jaarplan 2014. Netwerk Palliatieve Zorg Regio Zuidoost Brabant. Netwerk Palliatieve Zorg Zuidoost Brabant

Jaarplan 2014. Netwerk Palliatieve Zorg Regio Zuidoost Brabant. Netwerk Palliatieve Zorg Zuidoost Brabant Jaarplan Netwerk Palliatieve Zorg Regio Zuidoost Brabant Netwerk Palliatieve Zorg Zuidoost Brabant 1 Aansluitend op de doelstellingen van het beleidsplan van het netwerk staan de volgende activiteiten

Nadere informatie

Het project heeft de volgende doelen. De doelen worden gefaseerd opgepakt:

Het project heeft de volgende doelen. De doelen worden gefaseerd opgepakt: Projectplan Implementatie Kwaliteitskader maatwerkvoorziening maatschappelijke ondersteuning (IMKWA) Uitwerking Fase 1 inhoudelijke verdieping kwaliteitskader Opsteller: Thijs Terlouw en Ingrid Hildenbrant

Nadere informatie

Alcohol en jongeren in de gemeente Noordoostpolder Wat is er al en waar liggen kansen?

Alcohol en jongeren in de gemeente Noordoostpolder Wat is er al en waar liggen kansen? Alcohol en jongeren in de gemeente Noordoostpolder Wat is er al en waar liggen kansen? Door: GGD Flevoland Aanleiding Alcoholgebruik onder jongeren is al enige jaren een belangrijk thema binnen de gemeente

Nadere informatie

Preffi 2.0: Preventie Effectmanagement Instrument. Ontwikkeling,validiteit, betrouwbaarheid en bruikbaarheid

Preffi 2.0: Preventie Effectmanagement Instrument. Ontwikkeling,validiteit, betrouwbaarheid en bruikbaarheid Preffi 2.0: Preventie Effectmanagement Instrument Ontwikkeling,validiteit, betrouwbaarheid en bruikbaarheid De gebruikers 1200 gezondheidsbevorderaars, voorlichters en preventiewerkers, werkzaam bij: GGD

Nadere informatie

Factsheet Kwetsbare ouderen: Extramuralisering. Trekker: gemeente Arnhem

Factsheet Kwetsbare ouderen: Extramuralisering. Trekker: gemeente Arnhem Factsheet Kwetsbare ouderen: Extramuralisering Trekker: gemeente Arnhem Arnhem zet zich samen met Menzis en gemeenten in om kwetsbare ouderen langer thuis te laten wonen Wie? Zorgverzekeraar Menzis, de

Nadere informatie

Visienota netwerk Samen tegen eenzaamheid in Den Helder

Visienota netwerk Samen tegen eenzaamheid in Den Helder Visienota netwerk Samen tegen eenzaamheid in Den Helder Inleiding Eenzaamheid is een groot maatschappelijk probleem. Mensen die zich eenzaam voelen zijn over het algemeen angstiger, achterdochtiger, wantrouwiger

Nadere informatie

PROGRAMMABEGROTING

PROGRAMMABEGROTING PROGRAMMABEGROTING 2016-2019 Programma 1 : Zorg, Welzijn, Jeugd en Onderwijs 1A Lokale gezondheidszorg Inleiding Op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) heeft de gemeente de taak door middel van

Nadere informatie

Bezoekadres Kenmerk Bijlage(n) Samenvatting

Bezoekadres Kenmerk Bijlage(n) Samenvatting > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

OInleiding1c Psychische ongezondheid Psychische problemen Ervaren gezondheid Eenzaamheid

OInleiding1c Psychische ongezondheid Psychische problemen Ervaren gezondheid Eenzaamheid OInleiding 1 c Depressie is één van de belangrijkste psychische stoornissen waar met preventie gezondheidswinst is te behalen. Depressie is daarom als landelijk speerpunt gekozen. In deze factsheet zal

Nadere informatie

Subsidiebeleid Stichting Zorg en Zekerheid

Subsidiebeleid Stichting Zorg en Zekerheid SUBSIDIEBELEID 2014 oktober 2013 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Thema s... 4 2.1 Preventie... 4 2.2 Ouderenzorg... 5 2.3 Mantelzorg/vrijwilligerswerk... 5 2.4 Daarnaast kunnen projectvoorstellen ingestuurd

Nadere informatie

Stuurgroep komt elke 2 maanden bijeen. 2 maandelijkse vergaderingen gepland.

Stuurgroep komt elke 2 maanden bijeen. 2 maandelijkse vergaderingen gepland. 1 Jaarplan netwerk dementie Haaglanden 2012 Inleiding Vanaf 2005 is door de regio ingezet op verbetering van de zorg aan cliënten met dementie en hun naasten. In 2008 is het netwerk dementie regio Haaglanden

Nadere informatie

Samenwerken aan gezondheid in de wijk

Samenwerken aan gezondheid in de wijk Werkboek Samenwerken aan gezondheid in de wijk Preventie in de Buurt De Gezonde Wijk- en Regioaanpak Samenwerken aan gezonde inwoners in een gezonde omgeving Samenwerken aan gezondheid in de wijk Een gezonde

Nadere informatie

Persoonsgerichte preventie: wie, wat, waar, hoe. Roderik Kraaijenhagen NIPED, Amsterdam

Persoonsgerichte preventie: wie, wat, waar, hoe. Roderik Kraaijenhagen NIPED, Amsterdam Persoonsgerichte preventie: wie, wat, waar, hoe Roderik Kraaijenhagen NIPED, Amsterdam Chronic disease burden - hart- en vaatziekten - diabetes - COPD - depressie / angst - obesitas Adequate preventie

Nadere informatie

Zorgketen c.q. Netwerkaanpak actieve leefstijl. Anneke Hiemstra en Marloes Aalbers, NISB

Zorgketen c.q. Netwerkaanpak actieve leefstijl. Anneke Hiemstra en Marloes Aalbers, NISB Zorgketen c.q. Netwerkaanpak actieve leefstijl Anneke Hiemstra en Marloes Aalbers, NISB Ketenaanpak / netwerkaanpak actieve leefstijl De oplossing om meer mensen met een hoog gezondheidsrisico in beweging

Nadere informatie

ZonMw project Tools ter bevordering effectieve samenwerking preventiecuratie

ZonMw project Tools ter bevordering effectieve samenwerking preventiecuratie ZonMw project Tools ter bevordering effectieve samenwerking preventiecuratie in de wijk 1 november 2013, Congres Eerste Lijn Ilse Storm (beleidsonderzoeker, AWPG, RIVM) Anke van Gestel (epidemioloog, AWPG,

Nadere informatie

Jaarplan netwerk dementie Haaglanden 2015

Jaarplan netwerk dementie Haaglanden 2015 1 Jaarplan netwerk Haaglanden Inleiding en achtergrond Vanaf 2005 is door de regio ingezet op verbetering van de zorg aan cliënten met en hun naasten. In de jaren daarna heeft de wijze van samenwerking

Nadere informatie

Raadsvoorstel (gewijzigd)

Raadsvoorstel (gewijzigd) Raadsvoorstel (gewijzigd) BARCODE STICKER Nr. 2009-064 Houten, 17 november 2009 Onderwerp: Tweede kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid 2010-2013 Beslispunten: 1. In te stemmen met de volgende in de tweede

Nadere informatie

Verslaglegging bijeenkomst voor informatie en opinie 3 februari 2010 van 19.30 uur tot 20.30 uur

Verslaglegging bijeenkomst voor informatie en opinie 3 februari 2010 van 19.30 uur tot 20.30 uur Verslaglegging bijeenkomst voor informatie en opinie 3 februari 2010 van 19.30 uur tot 20.30 uur Aanwezigen: Dhr. R. van Lavieren, voorzitter Mw. M.J.H. Barra-Leenheer, PvdA Dhr. O. Yilmaz, PvdA Dhr. dr.ir.

Nadere informatie

PROJECTPLAN MONDZORG IS HOOFDZAAK dd 30 maart 2011

PROJECTPLAN MONDZORG IS HOOFDZAAK dd 30 maart 2011 PROJECTPLAN MONDZORG IS HOOFDZAAK dd 30 maart 2011 A. Inleiding en deelnemende locaties en/of afdelingen Inleiding Aanleiding project Uit onderzoek in 2002 is gebleken dat de mondhygiënische zorg van verpleeghuisbewoners

Nadere informatie

ADVIESNOTA. Hattem kiest met JOGG voor samenwerking aan een gezonde jeugd. Inleiding. Achtergrond Gezondheidsbevordering.

ADVIESNOTA. Hattem kiest met JOGG voor samenwerking aan een gezonde jeugd. Inleiding. Achtergrond Gezondheidsbevordering. ADVIESNOTA Hattem kiest met JOGG voor samenwerking aan een gezonde jeugd Inleiding Een gezonde jeugd. Dat is wat onze gemeente wil. Overgewicht onder jongeren vormt echter een bedreiging. Daarom is bestrijding

Nadere informatie

Agendapunt 011015 BO GGDRU Vergadering Datum Onderwerp Bijlage Doel agendering Toelichting

Agendapunt 011015 BO GGDRU Vergadering Datum Onderwerp Bijlage Doel agendering Toelichting Agendapunt Mededelingen 011015 BO GGDRU Vergadering : BO Adviescommissie GGDrU Datum : 15 oktober 2015 Onderwerp : Voortgang gezondheidscommunicatie, alcoholpreventie en convenant jeugd Bijlage : Evaluatie

Nadere informatie

DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen

DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen 2 3 INHOUDSOPAVE PAGINA Kennis over psychische problemen bij ouderen nodig?! 4 Praktische

Nadere informatie

Omgevingsanalyse Urk 19-11-2013

Omgevingsanalyse Urk 19-11-2013 Omgevingsanalyse Urk 19-11-2013 Programma Onderdeel Tijd Presentatie omgevingsanalyse 18.00-18.45 Interactief deel in twee groepen 18.45-19.30 Plenaire terugkoppeling 19.30-19.45 Afsluiting 19.45-20.00

Nadere informatie

VOORBEELD PROJECTPLAN

VOORBEELD PROJECTPLAN VOORBEELD PROJECTPLAN PROJECTOMSCHRIJVING / STAPPENPLAN / TIJDPAD 1. Inleiding Waarom een project over veiligheid? Een veilige woning en een veilige woonomgeving is voor iedereen belangrijk! Hoewel de

Nadere informatie

Gezonde School. Conferentie MBO Vitaal voor leren en werken 7 april Anneke Meijer

Gezonde School. Conferentie MBO Vitaal voor leren en werken 7 april Anneke Meijer Gezonde School Conferentie MBO Vitaal voor leren en werken 7 april Anneke Meijer Programma Workshop Wat is Gezonde School? Gezonde School Fryslân Handleiding Centrum Gezond Leven Gezonde School in het

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Datum

Nadere informatie

Workshop 3: Ouderenzorg

Workshop 3: Ouderenzorg Workshop 3: Ouderenzorg Inhoud Vergrijzing Trends Kwetsbaarheid Ouderengezondheidsbeleid Oplossingsrichtingen en stellingen Vergrijzing Vergrijzing Bron: CBS en PBL/CBS regionale bevolkings- en huishoudensprognose

Nadere informatie

07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking

07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,

Nadere informatie

- Haarle - Nijverdal Zuid - Nijverdal Noord, Hulsen - Hellendoorn, Hancate, Egede, Eelen en Rhaan - Marle, Daarle, Daarlerveen

- Haarle - Nijverdal Zuid - Nijverdal Noord, Hulsen - Hellendoorn, Hancate, Egede, Eelen en Rhaan - Marle, Daarle, Daarlerveen Woonservicegebieden en Gebiedsgericht werken binnen de gemeente Hellendoorn Samen verder onder de noemer Buurt aan Zet Vastgesteld in de Stuurgroepvergadering Wonen Welzijn Zorg/ Zorgoverleg op 7 maart

Nadere informatie

Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk

Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk Gemeenten leggen de rode loper uit voor kwetsbare jongeren richting school en werk 1.1 Rode loper coaching 2019-2020 Er is in 2019-2020 ondersteuning vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid beschikbaar

Nadere informatie

Aanpak: Gezinscoaching. Beschrijving

Aanpak: Gezinscoaching. Beschrijving Aanpak: Gezinscoaching De gemeente heeft de vragenlijst betreffende deze aanpak ingevuld en relevante documentatie toegestuurd. Een beperktere vragenlijst over deze aanpak is ingevuld door: BJZ Flevoland

Nadere informatie

Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming

Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming incijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Uitkomsten GGD-gezondheidspeiling 2016 Gezondheid van aren BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl I

Nadere informatie

Functieprofiel van de fysiotherapeut met aanvullende scholing binnen de BeweegKuur

Functieprofiel van de fysiotherapeut met aanvullende scholing binnen de BeweegKuur Functieprofiel van de fysiotherapeut met aanvullende scholing binnen de BeweegKuur NISB ontwikkelt de BeweegKuur met subsidie van het ministerie van VWS en in samenwerking met NHG, LVG, NVDA, KNGF, LHV,

Nadere informatie

RESPONS Er zijn panelleden benaderd. Van hen hebben er de vragenlijst ingevuld. Dit resulteert in een respons van 64%.

RESPONS Er zijn panelleden benaderd. Van hen hebben er de vragenlijst ingevuld. Dit resulteert in een respons van 64%. Samenvatting gezondheidsbeleving, 2015 Het Internet Panel (DIP) is in maart 2015 benaderd over het onderwerp gezondheidsbeleving. De GGD doet elke 4 onderzoek naar de gezondheid van bewoners. Dit doen

Nadere informatie

Consultatiebureaus voor ouderen Projectbeschrijvingen 2005-2008

Consultatiebureaus voor ouderen Projectbeschrijvingen 2005-2008 Consultatiebureaus voor ouderen Projectbeschrijvingen 2005-2008 Ouderen worden geacht zelf in te schatten wanneer hun gezondheid en welzijn worden bedreigd. De signalering van omstandigheden die het lichamelijke,

Nadere informatie

Nieuwsbrief. Landelijk Implementatieteam Wet Tijdelijk Huisverbod. Inhoud

Nieuwsbrief. Landelijk Implementatieteam Wet Tijdelijk Huisverbod. Inhoud Nieuwsbrief Landelijk Implementatieteam Wet Tijdelijk Huisverbod Inhoud Waarom een landelijk implementatieteam 3 Samenstelling en rol implementatieteam 4 Voorlichting, opleiding en training 4 Instrumenten

Nadere informatie

Voorbeeldadvies Cijfers

Voorbeeldadvies Cijfers Voorbeeldadvies GGD Twente heeft de taak de gezondheid van de Twentse jeugd, volwassenen en ouderen in kaart te brengen. In dit kader worden diverse gezondheidsmonitoren afgenomen om inzicht te verkrijgen

Nadere informatie

Plan van Aanpak 2012

Plan van Aanpak 2012 Plan van Aanpak 2012 Auteurs: Mevr. B.H.(Bernadette) Hessing, coördinator/meldpunt dementie zorgketen A dam Zuidoost & Diemen Dhr. V.W.G. (Wouter) Hogervorst, medisch directeur GAZO en lid dagelijks bestuur

Nadere informatie

Call Gebiedsgerichte gezondheidsaanpakken fase 1 voor Programma Gezonde Toekomst Dichterbij

Call Gebiedsgerichte gezondheidsaanpakken fase 1 voor Programma Gezonde Toekomst Dichterbij Call Gebiedsgerichte gezondheidsaanpakken fase 1 voor Programma Gezonde Toekomst Dichterbij Aanleiding Fonds NutsOhra heeft met het programma Gezonde Toekomst Dichterbij de ambitie om de gezondheidsachterstanden

Nadere informatie

PROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling ondervoeding in revalidatiecentra

PROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling ondervoeding in revalidatiecentra PROJECTPLAN Vroege herkenning en behandeling in revalidatiecentra Voorbeeldversie A. Inleiding en deelnemende afdelingen Inleiding Ondervoeding is sinds 2010 een prestatie indicator voor de revalidatiecentra.

Nadere informatie

18 Depressie bij volwassenen in de regio Gelre-IJssel

18 Depressie bij volwassenen in de regio Gelre-IJssel 18 Depressie bij volwassenen in de regio Gelre-IJssel 2010 In de regio Gelre-IJssel lijden jaarlijks naar schatting ruim 45.000 inwoners van 13 jaar en ouder aan depressie 1. Door middel van preventie

Nadere informatie

Achtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ

Achtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ Achtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ Kennisinfrastructuur GGZ 1 2 Achtergronddocument bij advies Hoogspecialistische GGZ 1 Ontstaan van een kennisinfrastructuur in de GGZ In 1954 verzuchtte hoogleraar

Nadere informatie

De mogelijkheden en grenzen van empowerment in de Nederlandse preventie en gezondheidsbevordering

De mogelijkheden en grenzen van empowerment in de Nederlandse preventie en gezondheidsbevordering De mogelijkheden en grenzen van empowerment in de Nederlandse preventie en gezondheidsbevordering Dr. Gerard Molleman NIGZ-Centrum Kennis & Kwaliteit 9 november 2007 Wilma Rouwenhorst (1915-2000) Pionier

Nadere informatie

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant

Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot

Nadere informatie

Onderwerp: Verlengen nota Lokaal gezondheidsbeleid Wijk bij Duurstede 2008-2011

Onderwerp: Verlengen nota Lokaal gezondheidsbeleid Wijk bij Duurstede 2008-2011 Raadsvergadering, 31 januari 2012 Voorstel aan de Raad Onderwerp: Verlengen nota Lokaal gezondheidsbeleid Wijk bij Duurstede 2008-2011 Nr.: 483 Agendapunt: 11 Datum: 31 januari 2012 Onderdeel raadsprogramma:

Nadere informatie

Bestuursopdracht Raad

Bestuursopdracht Raad Bestuursopdracht Raad Natuurlijk: gezond! Uitgangspunten notitie lokaal gezondheidsbeleid Naam ambtenaar: P.M. Veldkamp Datum: 18 april 2008 1. Aanleiding. Gemeenten zijn verplicht om iedere vier jaar

Nadere informatie

3 FASEN MODEL. Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement

3 FASEN MODEL. Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement 3 FASEN MODEL Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement INTRODUCTIE Het aanmoedigen van chronisch zieke patiënten door zorgverleners in het nemen van dagelijkse beslissingen,

Nadere informatie

Preventieve GGZ van vroeg tot later

Preventieve GGZ van vroeg tot later Rob Giel Onderzoekcentrum Preventieve GGZ van vroeg tot later Locatie: Mediant Geestelijke Gezondheidszorg, Helmertheater Broekheurnering 1050, 7546 TA Enschede Datum:13-12-2016 Tijd: 13.00-16.50 uur Preventieve

Nadere informatie

Beweegrichtlijnen Nr. 2017/08. Samenvatting

Beweegrichtlijnen Nr. 2017/08. Samenvatting Beweegrichtlijnen 2017 Nr. 2017/08 Samenvatting Beweegrichtlijnen 2017 pagina 2 van 6 Achtergrond In Nederland bestaan drie normen voor bewegen: de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, die adviseert op minstens

Nadere informatie

Uitnodiging voor huisartspraktijken voor deelname aan onderzoek Valpreventie in de eerstelijnszorg

Uitnodiging voor huisartspraktijken voor deelname aan onderzoek Valpreventie in de eerstelijnszorg Uitnodiging voor huisartspraktijken voor deelname aan onderzoek Valpreventie in de eerstelijnszorg Geachte huisarts, Zorggroep RCH Midden-Brabant heef het initiatief genomen om valpreventie te implementeren

Nadere informatie

oinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd

oinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd oinleiding 1 c Gewichtsstijging ontstaat wanneer de energie-inneming (via de voeding) hoger is dan het energieverbruik (door lichamelijke activiteit). De laatste decennia zijn er veranderingen opgetreden

Nadere informatie

vitaal NIeuwsbrief depressiepreventie Noord Veluwe mentaal Nummer 1 - september 2010 Programma depressiepreventie Regio Noord-Veluwe

vitaal NIeuwsbrief depressiepreventie Noord Veluwe mentaal Nummer 1 - september 2010 Programma depressiepreventie Regio Noord-Veluwe Beginpagina mentaal Nummer 1 - september 2010 Onderwerpen: Programma depressie- preventie Regio Noord- Veluwe Deskundigheidsbevordering medewerkers thuiszorg, vrijwilligers en mantelzorgers Algemene voorlichting

Nadere informatie

Groene druk Grijze druk Recent gebruik

Groene druk Grijze druk Recent gebruik Extra aandacht voor meer risicogedragingen bij de jeugd tegelijk Veel van de ongezonde gedragingen vallen samen bij dezelfde jongeren, ook al wordt dat door de focus op de afzonderlijke leefstijlfactoren

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Empowerment Kwaliteit Instrument: Operationalisering en Normering Voor gezondheidsbevorderaars en preventiewerkers als aanvulling op de Preffi 2.

Empowerment Kwaliteit Instrument: Operationalisering en Normering Voor gezondheidsbevorderaars en preventiewerkers als aanvulling op de Preffi 2. Empowerment Kwaliteit Instrument: Operationalisering en Normering Voor gezondheidsbevorderaars en preventiewerkers als aanvulling op de Preffi 2.0 Cluster 0: Randvoorwaarden 0.1 Empowermentvaardigheden

Nadere informatie

Verminderen van suïcidaliteit

Verminderen van suïcidaliteit Improving Mental Health by Sharing Knowledge Verminderen van suïcidaliteit Van beleidsadvies naar uitvoering Judith Blekman 11 mei 2010 De aanloop naar nieuw beleid Start buiten de overheid: Ivonne van

Nadere informatie

Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn

Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn Stepped care bij Angst & Depressie: van eerste tot tweede lijn Het SAD-project Een onderzoek naar de behandeling van angst- en stemmingsklachten. Informatie voor deelnemers Drs. L. Kool Dr. A. van Straten

Nadere informatie

Hoe gezond zijn de inwoners van Zwolle? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Hoe gezond zijn de inwoners van Zwolle? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Hoe gezond zijn de inwoners van? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen gemeente Kampen Steenwijkerland Zwartewaterland Staphorst 1.589 inwoners deden mee Hardenberg Gezondheid In het verleden werd

Nadere informatie

Hoe gezond zijn de inwoners van Staphorst? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Hoe gezond zijn de inwoners van Staphorst? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Hoe gezond zijn de inwoners van? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen gemeente Kampen Steenwijkerland Zwartewaterland 1.129 inwoners deden mee Hardenberg Gezondheid In het verleden werd gezondheid

Nadere informatie

Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 27565 Alcoholbeleid Nr. 133 Herdruk 1 Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 6 mei 2015 Vanuit de Drank-

Nadere informatie

Hoe gezond zijn de inwoners van Zwartewaterland? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Hoe gezond zijn de inwoners van Zwartewaterland? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Hoe gezond zijn de inwoners van? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen gemeente Kampen Steenwijkerland Staphorst 875 inwoners deden mee Hardenberg Gezondheid In het verleden werd gezondheid gedefinieerd

Nadere informatie

Functionele omschrijving van de voedingsprofessional BeweegKuur

Functionele omschrijving van de voedingsprofessional BeweegKuur Functionele omschrijving van de voedingsprofessional BeweegKuur Inleiding Dat goede voeding een bijdrage levert aan de gezondheid van mensen, is algemeen bekend. Toch eet slechts een klein percentage van

Nadere informatie

Hoe gezond zijn de inwoners van Zwolle? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Hoe gezond zijn de inwoners van Zwolle? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Hoe gezond zijn de inwoners van? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen gemeente Steenwijkerland 1.589 inwoners deden mee Kampen Zwartewaterland Staphorst Hardenberg Dalfsen Ommen Olst-Wijhe Raalte

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen

Nieuwe ontwikkelingen Jaarplan 2017 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Nieuwe ontwikkelingen... 4 Samenwerking met patiëntenvereniging Hersenletsel.nl... 4 Samenwerking met Hersenletselnet Overijssel.... 4 Werkconferentie 2017...

Nadere informatie

Implementatie Begeleid Leren in afdelingen en teams

Implementatie Begeleid Leren in afdelingen en teams Implementatie Begeleid Leren in afdelingen en teams 1. Introductie: het implementatietraject Een GGz- of onderwijsinstelling heeft het besluit genomen Begeleid Leren (Kiezen- Verkrijgen-Behouden model)

Nadere informatie

Call. Implementatie zorgprogramma Slaapstraat

Call. Implementatie zorgprogramma Slaapstraat Call Implementatie zorgprogramma Slaapstraat 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding en positie van de call binnen de Hersenstichting. De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen

Nadere informatie

Handreiking Gezonde Gemeente. Voor beleid en uitvoering in wijk en gemeente

Handreiking Gezonde Gemeente. Voor beleid en uitvoering in wijk en gemeente Handreiking Gezonde Gemeente Voor beleid en uitvoering in wijk en gemeente Handreiking Gezonde Gemeente Voor beleid en uitvoering in wijk en gemeente In de digitale Handreiking Gezonde Gemeente op Loketgezondleven.nl

Nadere informatie

Implementatieplan interactief beleid

Implementatieplan interactief beleid Implementatieplan interactief beleid (juni 2010 t/m mei 2011) Gemeente Weert, 15 juli 2010 Portefeuillehouder interactief beleid: wethouder H. Litjens Regisseur wijkgericht werken: Marianne Schreuders

Nadere informatie

Hoe gezond zijn de inwoners van Steenwijkerland? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Hoe gezond zijn de inwoners van Steenwijkerland? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Hoe gezond zijn de inwoners van? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen gemeente Kampen Zwartewaterland Staphorst 1.036 inwoners deden mee Hardenberg Gezondheid In het verleden werd gezondheid gedefinieerd

Nadere informatie

Hoe gezond zijn de inwoners van Ommen? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Hoe gezond zijn de inwoners van Ommen? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Hoe gezond zijn de inwoners van? Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen gemeente Kampen Steenwijkerland Zwartewaterland Staphorst 961 inwoners deden mee Hardenberg Gezondheid In het verleden werd gezondheid

Nadere informatie