IKTIC Tourettevereninging Belgie VZW Opoeterseweg Maaseik België. BTW BE Tel TOURETTE IN DE KLAS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "IKTIC Tourettevereninging Belgie VZW Opoeterseweg Maaseik België. BTW BE Tel TOURETTE IN DE KLAS"

Transcriptie

1 IKTIC Tourettevereninging Belgie VZW Opoeterseweg Maaseik België BTW BE Tel TOURETTE IN DE KLAS Iktic Tourettevereniging België is een vzw voor en door personen met het syndroom van Gilles de la Tourette en hun directe omgeving

2 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Wat is het syndroom van Gilles de la Tourette 1 De Diagnose 1 Misverstanden en misdiagnose 1 Wie krijgt te horen dat ze lijden aan Gilles de la Tourette? 1 Wat als een kind in de klas Tourette heeft? 2 Maak Tourette bespreekbaar 2 Psycho-educatie in de klas 2 Geef geen negatieve commentaar op de tics en laat het kind toe om te ticcen 2 Zorg dat het kind de klasruimte op elk moment kan verlaten 2 Maak het voor het kind mogelijk om op discrete wijze de klasruimte te verlaten 2 Voorzie een aparte ruimte waarbij het kind ongestoord kan ticcen 3 Zitplaats 3 Vermijd stressvolle situaties of situaties die het ticcen van het kind in de hand werken 3 Zorg dat het kind steeds de volledige les kan volgen! 3 Gebruik van laptop en andere technologische snufjes 3 Examenperiode en proefwerken 4 Wat als er een vermoeden van Tourette is, maar een diagnose nog niet gesteld is? 5 Symptomen kunnen verschillen naargelang de situatie 5 Bespreek gedrag en een vermoeden van TS discreet met de ouders 5 Aanmelding 5 Verwijs in samenspraak met de ouders door naar het CLB 5 Contactinformatie 6

3 Wat is het syndroom van Gilles de la Tourette DE DIAGNOSE Het syndroom van Gilles de la Tourette, een neurologische aandoening, is een verzameling verschijnselen die zich uit in tics: ongecontroleerde spierbewegingen en/of het maken van geluiden. Het syndroom is vernoemd naar de Franse neuroloog Georges Gilles de la Tourette ( ). Tourette komt vaker voor dan dat je zou denken. Naar schatting heeft op 1 op de 100 personen het syndroom van Gilles de la Tourette. MISVERSTANDEN EN MISDIAGNOSE Het syndroom van Gilles de la Tourette wordt ten onrechte vaak gebruikt als synoniem voor coprolalie. Deze tic bestaat uit het uiten van schuttingtaal en is wellicht de meest bekende, maar zeker niet de meest voorkomende tic. Coprolalie is eerder zeldzaam en komt slechts bij 5-10% van de patie nten voor. De complexiteit van het syndroom en een ontbreken aan kennis hierover zelfs binnen de professionele wereld (van huisarts tot zelfs psychiaters) leidt er vaak toe dat een juiste diagnose stellen enorm lang kan duren en soms zelfs uitblijft. Dit heeft tot gevolg dat kinderen erg lang geconfronteerd worden met onbegrip van hun omgeving (ouders, vrienden, familie, school). Op lange termijn heeft het uitblijven van een diagnose nefaste gevolgen op het zelfbeeld. WIE KRIJGT TE HOREN DAT ZE LIJDEN AAN GILLES DE LA TOURETTE? Het syndroom komt voor bij ongeveer 1 tot 2 op de 100 personen en komt 3 tot 4 keer vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Naar schatting 20% is niet op de hoogte en/of zich niet bewust van zijn aandoening. Iktic Tourettevereniging Belgie VZW - Tourette in de Klas Uitgave 1 (September 2016) Pagina 1

4 Wat als een kind in de klas Tourette heeft? MAAK TOURETTE BESPREEKBAAR Psycho-educatie in de klas Psycho- educatie in de klas helpt andere kinderen en jezelf als leerkracht Tourette beter begrijpen. Kinderen met Tourette zijn heel vaak slachtoffer van pestgedrag. Pestgedrag zorgt dat het kind met Tourette zich slecht in zijn vel gaat voelen en brengt de Quality Of Life (QOL) van het kind met Tourette sterk naar beneden. Het kind met Tourette krijgt dan last van neerslachtige gevoelens en gaat dan vaak ten gevolge van die gevoelens onderpresteren in de klasruimte. Het kind voelt zich eerder moeilijk thuis in de klasgroep en gaat op zijn beurt zichzelf afzonderen van de klasgenoten. Pestgedrag ontstaat vaak daar waar bepaald gedrag niet begrepen wordt. Onderzoek toont aan dat door psycho- educatie in de klas het pestgedrag sterk vermindert tot zelfs verdwijnt en dit gegeven op zich reeds een vermindering van bepaalde tics gaat veroorzaken. GEEF GEEN NEGATIEVE COMMENTAAR OP DE TICS EN LAAT HET KIND TOE OM TE TICCEN Zorg dat het kind de klasruimte op elk moment kan verlaten Tics fluctueren doorheen de tijd. Het ene moment zijn er bijna geen tics te zien, een ander moment wordt het kind volledig overmand door zijn tics. Het is op deze laatste momenten dat het goed kan zijn dat het kind de klasruimte kan verlaten om ongestoord te kunnen ticcen zonder dat het klasgebeuren verstoord wordt en zonder dat het kind zich moet inhouden om al de blikken van de kinderen uit de klas te vermijden. Het inhouden van tics is immers zeer lastig voor het kind waardoor de concentratie sterk afneemt. Maak het voor het kind mogelijk om op discrete wijze de klasruimte te verlaten Niemand vindt het fijn om door iedereen uit de klas bekeken te worden. Daarom is het belangrijk dat het kind met Tourette op discrete wijze de klas kan verlaten. Een mogelijk hulpmiddel kan het gebruik zijn van een rode kaart, waarbij het kind deze op zijn bank legt en de leerkracht op die manier signaleert dat het voor het kind even te veel wordt en zonder enige opmerking het kind de klas kan verlaten. Iktic Tourettevereniging Belgie VZW - Tourette in de Klas Uitgave 1 (September 2016) Pagina 2

5 Voorzie een aparte ruimte waarbij het kind ongestoord kan ticcen Sommige tics zijn zeer storend voor zowel het kind als de omgeving. Je kan het vergelijken met een grote hoestbui die plots optreedt in de klas op de meest genante momenten. Wanneer bijvoorbeeld net een heel moeilijk stuk leerstof uitgelegd wordt. Op die momenten is het eveneens aangenaam als je de klas kan verlaten en je kan verplaatsen naar de gang of een apart lokaal waar niemand gestoord wordt en je vrijuit kan hoesten. Ook voor kinderen met Tourette is een aparte ruimte, waar ongestoord kan getict worden, een hele geruststelling. Het neemt een mogelijke bron van stress weg en zorgt dat het kind zich veel beter gaat voelen. Ook mogelijk pestgedrag wordt op die manier vermeden. Zitplaats Hoewel de zitplaats in de klas een klein detail kan lijken voor anderen, is dit voor het kind met Tourette zeer belangrijk! Een kind met Tourette zit liever niet daar waar iedereen zijn/ haar ticgedrag kan bestuderen. Daarom kan het zeer geruststellend zijn voor het kind met Tourette dat u hem/ haar zijn/ haar zitplaats in de klas zelf laat kiezen, voor de aanvang van de les. Vermijd stressvolle situaties of situaties die het ticcen van het kind in de hand werken Er zijn heel wat verschillende soorten tics, die ook per kind met Tourette enorm verschillen. Sommige tics komen net op wanneer bepaalde activiteiten dienen uitgevoerd te worden of wanneer het kind in een bepaalde situatie wordt geplaatst. Beeld u een kind in met veel last van vocale tics, net wanneer het kind luidop moet lezen. Het kind excuseren van dergelijke activiteiten, kan eveneens heel wat stress en vooral tics bij het kind wegnemen. Wanneer het niveau van luidop lezen dan moet worden vastgelegd, kan dit altijd bij een e e n op e e n gebeuren tussen leerling en leerkracht. ZORG DAT HET KIND STEEDS DE VOLLEDIGE LES KAN VOLGEN! Gebruik van laptop en andere technologische snufjes Wanneer gebruik wordt gemaakt van bovenstaande tips, wordt het soms wel moeilijk voor het kind om de volledige les te volgen. Daarom kan er zeer dankbaar gebruik worden gemaakt van allerlei technologisch materiaal ter ondersteuning van de leerling. Iktic Tourettevereniging Belgie VZW - Tourette in de Klas Uitgave 1 (September 2016) Pagina 3

6 Denk aan het gebruik van een laptop wanneer het kind bijvoorbeeld moeite heeft met schrijven door de interferentie van tics ter hoogte van de handen. Wanneer het kind de klas verlaat om te kunnen ticcen, mist het kind uiteraard een deel van de les, wat nefast is voor het leerproces. Het gebruik van een recorder kan dan soelaas brengen. Zodanig dat het kind thuis de gemiste stukken van de les kan herbeluisteren en zo ook de leerstof volledig kan opnemen. Examenperiode en proefwerken De examenperiode en proefwerken zijn steeds een stresserend gebeuren voor zowel de leerlingen als de leerkracht. Wanneer een kind met Tourette tijdens het maken van een proefwerk vocale tics gaat vertonen, is dit uiteraard op dat moment uitermate storend voor de hele klas. Het kind met Tourette is zich daar ook zeer van bewust, wat ook voor het kind met Tourette een zeer ongemakkelijke en vervelende situatie cree ert. Daardoor kunnen tics uiteraard verergeren en dus de prestatie van het kind mogelijk verstoren. Anderzijds kan net het inhouden van de tics eveneens de prestatie van het kind op de toets of het examen verstoren. Het voorzien van een apart lokaal voor de leerling met Tourette voor het maken van een proefwerk of examen is dan een goede oplossing. Andere leerlingen worden niet gestoord en ook voor het kind met Tourette neemt dit een grote stressfactor weg. Hierdoor gaat ook het kind met Tourette beter presteren. Een andere mogelijkheid is het mondeling afnemen van proefwerken of examens. Maar ook voor een toets rond spelling kan het goed zijn een laptop ter beschikking te stellen zonder internet en spellingscontrole wanneer er duidelijk interferentie is van tics op het schrijven. Iktic Tourettevereniging Belgie VZW - Tourette in de Klas Uitgave 1 (September 2016) Pagina 4

7 Wat als er een vermoeden van Tourette is, maar een diagnose nog niet gesteld is? SYMPTOMEN KUNNEN VERSCHILLEN NAARGELANG DE SITUATIE Een kind met TS kan verschillende tics vertonen naargelang de situatie. De tics kunnen in de klas er helemaal anders uitzien dan thuis en omgekeerd. Dit zorgt ervoor dat het soms moeilijk wordt om een onderscheid te maken tussen doelgerichte gedragingen en tics die op het eerste gezicht doelgericht gedrag lijken. Soms is het zelfs zo dat een kind thuis bijna niet gaat ticcen en in de klasruimte bijna overmand wordt door tics. Wat kan leiden tot grote misverstanden, zeker als het op attitude aankomt. Bespreek gedrag en een vermoeden van TS discreet met de ouders Wanneer er een vermoeden is van TS, maar nog geen diagnose gesteld werd wegens het verschillend manifesteren van de tics, doet u er als leerkracht goed aan om uw vermoedens en ondersteunende observaties te bespreken met de ouders in een vertrouwelijk gesprek. Benoem wat u ziet in de klas en vraag aan de ouders of zij eveneens dergelijk gedrag in de thuissituatie zien terugkeren. Vraag ook of er bepaalde gedragingen zijn thuis, waar zij zich als ouders zorgen over maken. AANMELDING Verwijs in samenspraak met de ouders door naar het CLB Wanneer uit het gesprek met de ouders blijkt dat er toch een aantal gezamenlijke punten zijn waar beide partijen zich zorgen over maken, kunt u als leerkracht de ouders voorzichtig doorverwijzen naar het CLB. Waarbij u in samenspraak met de ouders, een geheel vrijblijvend eerste gesprek plant met de psycholoog verbonden aan het CLB van de school waar u lesgeeft. Het kan gebeuren dat ook uw aanwezigheid gevraagd wordt op het eerste gesprek waarop u uw bevindingen als leerkracht samen met die van de ouders kunt neerleggen. Na dit eerste gesprek, neemt het CLB de volgende stappen op zich om verdere hulp te verlenen, steeds in overleg met de ouders. Mogelijk houdt dit een doorverwijzing in naar een specialist die dan de diagnose zal stellen en het gezin verder zal opvolgen. Iktic Tourettevereniging Belgie VZW - Tourette in de Klas Uitgave 1 (September 2016) Pagina 5

8 Contactinformatie IKTIC Tourettevereninging Belgie VZW Opoeterseweg Maaseik Belgie Tel Donaties helpen onze werking. Doneren kan op onderstaande rekening. Iktic Tourettevereniging België VZW IBAN: BE BIC: BPOTBEB1 Iktic Tourettevereniging Belgie VZW - Tourette in de Klas Uitgave 1 (September 2016) Pagina 6

PRESENTATIE. Iktic Tourettevereniging België is een vzw voor en door personen met het syndroom van Gilles de la Tourette en hun directe omgeving

PRESENTATIE. Iktic Tourettevereniging België is een vzw voor en door personen met het syndroom van Gilles de la Tourette en hun directe omgeving IKTIC Tourettevereninging Belgie VZW Opoeterseweg 43 3680 Maaseik België BTW BE 0505.729.789 Tel +32 496 806 282 www.iktic.be PRESENTATIE Iktic Tourettevereniging België is een vzw voor en door personen

Nadere informatie

Gilles de la Tourette. soms Kut meestal Pret

Gilles de la Tourette. soms Kut meestal Pret Gilles de la Tourette soms Kut meestal Pret Gilles de la Tourette soms Kut meestal Pret Arinka Linders Gilles de la Tourette, soms Kut meestal Pret Copyright 2016 Arinka Linders Auteur: Arinka Linders

Nadere informatie

Negatieve overtuigingen

Negatieve overtuigingen Negatieve overtuigingen N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst, of wanneer

Nadere informatie

1. Zijn tics vrijwillig of niet?

1. Zijn tics vrijwillig of niet? 1. Zijn tics vrijwillig of niet? 2. Kan een kind met Tourette/ticstoornis zijn of haar tics inhouden? 3. Is het verstandig om klasgenoten in te lichten over Tourette/ticstoornis? 4. Hoe kan een leerkracht

Nadere informatie

zelfversterkingsgids voor jongeren

zelfversterkingsgids voor jongeren zelfversterkingsgids voor jongeren Voorwoord Deze gids is een heel welkome en noodzakelijke kennisverrijking voor iedereen in de omgeving van iemand met AD(H)D. Corine zet deze kinderen zonder te stigmatiseren

Nadere informatie

Hoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid

Hoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid Hersenschudding In deze folder vertellen we wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel. Ook geven we adviezen over wat u het beste wel en niet kunt

Nadere informatie

Behandeling bij psychose

Behandeling bij psychose Behandeling bij psychose Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke

Nadere informatie

Klachten na een hersenschudding algemene informatie

Klachten na een hersenschudding algemene informatie Een hersenschudding ontstaat door een klap op het hoofd, bijvoorbeeld bij een ongeluk. Je wordt duizelig of raakt bewusteloos. Meestal duurt het enige tijd voor de hersenen hiervan herstellen. Zolang de

Nadere informatie

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud

Nadere informatie

In welke mate voel jij je in staat om jouw student goed te ondersteunen tijdens de examenperiode?

In welke mate voel jij je in staat om jouw student goed te ondersteunen tijdens de examenperiode? Grafieken Bijlage 1 Grafiek 1: De punten die ouders zichzelf geven Ouders geven zichzelf gemiddeld 67,35% voor het ondersteunen van hun student. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% In welke mate voel

Nadere informatie

Wat heeft dit kind nodig?

Wat heeft dit kind nodig? ADHD PDD-NOS Leerstoornis Gedragsstoornis Team Wat heeft dit kind nodig? Lynn leest in haar leesboek. Tegelijkertijd tikt ze constant met haar pen op haar tafel. Dat doet ze wel vaker. De kinderen van

Nadere informatie

Behandeling bij psychose

Behandeling bij psychose Versie Mei 2018 - objectid 15724 vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt, www.jessazh.be Contactgegevens Afdelingspsychiaters Dr. Sven Estercam Dr. Emmanuel Maes Dr. Gert Neirinck Hoofdverpleegkundige

Nadere informatie

Adviezen voor patiënten met licht schedel/hersenletsel

Adviezen voor patiënten met licht schedel/hersenletsel Patiënteninformatie Adviezen voor patiënten met licht schedel/hersenletsel rkz.nl In deze folder leest u wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel.

Nadere informatie

Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school.

Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Waarom RIOzorg? Complete zorg: onderzoek en behandeling Wetenschappelijk effectief bewezen behandelmethodes Een zo kort mogelijke wachtlijst

Nadere informatie

Zelfdoding. en depressie Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.

Zelfdoding. en depressie Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Zelfdoding en depressie Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfdoding De Zelfmoordlijn tel. 02 649 95 55 www.zelfmoordlijn.be Werkgroep Verder Voor wie achterblijft na

Nadere informatie

ADHD - MONITOR. Voornaam, naam en geboortedatum van het kind : CLB-medewerker :

ADHD - MONITOR. Voornaam, naam en geboortedatum van het kind : CLB-medewerker : Signaallijst 1 : Lichamelijk functioneren Gezondheid Astma Epilepsie Eczeem Allergie Diabetes Zintuiglijke ontwikkeling Gezicht Gehoor Slaap Slaappatroon Hoeveelheid slaap Voeding Voedingspatroon Variatie

Nadere informatie

Studeren en stotteren Facts & Figures, aandachtspunten & tips

Studeren en stotteren Facts & Figures, aandachtspunten & tips Studeren en stotteren Facts & Figures, aandachtspunten & tips 1. Facts & Figures Stotteren kenmerkt zich door onvloeiende spraak zoals het frequent herhalen of verlengen van klanken, lettergrepen of woorden.

Nadere informatie

Studeren met ticstoornis Facts & Figures, aandachtspunten & tips

Studeren met ticstoornis Facts & Figures, aandachtspunten & tips Studeren met ticstoornis Facts & Figures, aandachtspunten & tips 1. Facts & Figures Een ticstoornis kenmerkt zich door een repetitief en chronisch patroon van motorische en/of vocale tics zonder dat er

Nadere informatie

Positieve en negatieve gedachten

Positieve en negatieve gedachten Positieve en negatieve gedachten ( Wat is positieve en negatieve gedachten ) Deze opdracht wil je negatieve gedachten verminderen en je positieve gedachten een boost geven. Deze opdracht bestaat uit twee

Nadere informatie

Second Opinion. Wat is een second opinion? Waarover kunt u een second opinion vragen? Over de diagnose. Vóór de behandeling

Second Opinion. Wat is een second opinion? Waarover kunt u een second opinion vragen? Over de diagnose. Vóór de behandeling Second Opinion Second opinion betekent tweede mening. Een andere deskundige geeft zijn mening over uw diagnose of behandeling. Dit is een stap die u wellicht niet zomaar neemt. Toch kan het veel mensen

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Nieuwsblad 30/11/2017 Hoe moet je kinderen uitleggen dat je de bibberziekte hebt? Dirma doet het met een sprookje

Nieuwsblad 30/11/2017 Hoe moet je kinderen uitleggen dat je de bibberziekte hebt? Dirma doet het met een sprookje Nieuwsblad 30/11/2017 Hoe moet je kinderen uitleggen dat je de bibberziekte hebt? Dirma doet het met een sprookje 29/11/2017 om 21:57doorAnnelies Roose FOTO: PHOTO NEWS Al twaalf jaar lijdt ze aan de ziekte

Nadere informatie

Mijn spreekbeurt wil ik graag houden over het syndroom van Gilles de la Tourette.

Mijn spreekbeurt wil ik graag houden over het syndroom van Gilles de la Tourette. Mijn spreekbeurt wil ik graag houden over het syndroom van Gilles de la Tourette. Er is best veel over te vertellen, maar ik wil jullie graag maar een paar dingen vertellen om ook uit te leggen wat ik

Nadere informatie

Hoe ga je om met stress?

Hoe ga je om met stress? Hoe ga je om met stress? Bij stress ontstaat er in ons lichaam een natuurlijke reactie die ons in staat stelt om snel en alert te reageren op gevaar: onze polsslag en ademhaling versnellen, de spieren

Nadere informatie

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Zelfmoordgedachten Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfmoordgedachten Zelfmoordlijn 1813 Die kan je bellen, chatten of mailen als je aan zelfdoding denkt. Op de website

Nadere informatie

Denkt u. vast te lopen. in uw werk?

Denkt u. vast te lopen. in uw werk? Denkt u vast te lopen in uw werk? Het leven kan veel van u vragen. Soms misschien teveel. Zeker als u langdurig onder druk staat of een tegenslag te verwerken krijgt. U heeft bijvoorbeeld al lange tijd

Nadere informatie

Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden

Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Communiceren doe je met zijn tweeën Deze folder is bedoeld voor de goedhorenden die in hun omgeving iemand kennen die slechthorend is, en voor slechthorenden

Nadere informatie

POST COMMOTIONEEL SYNDROOM

POST COMMOTIONEEL SYNDROOM POST COMMOTIONEEL SYNDROOM Post commotioneel syndroom Post commotioneel syndroom (PCS) is een diagnose die gesteld wordt bij langdurige klachten na een hersenschudding. De oorzaak van PCS is vaak een ongeval,

Nadere informatie

PDS in relatie tot anderen

PDS in relatie tot anderen PDS in relatie tot anderen 1 " Het is moeilijk om aan mensen die geen PDS hebben, duidelijk te maken hoe het is om met PDS te moeten leven. " 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

HOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST?

HOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST? HOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST? Faalangst kan omschreven worden als de angst om te mislukken in situaties waarin men beoordeeld wordt (of denkt beoordeeld te worden) en de behoefte om mislukkingen

Nadere informatie

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit

Nadere informatie

Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs. De Meent

Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs. De Meent DE DE DE DE MEENT MEENT MEENT MEENT MAARN MAARN MAARN MAARN Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs De Meent Inhoud 1. Inleiding... 1 2. Wat is dyslexie... 1 3. Van signaleren tot

Nadere informatie

Algemene werking kinder- en jongerenteams

Algemene werking kinder- en jongerenteams Algemene werking kinder- en jongerenteams LITP vzw Algemene werking kinder- en jongerenteams Voor wie? De kinderen- en jongerenteams van de CGG s zijn er voor gezinnen met kinderen en jongeren van 0 tot

Nadere informatie

POST COMMOTIONEEL SYNDROOM

POST COMMOTIONEEL SYNDROOM POST COMMOTIONEEL SYNDROOM Post commotioneel syndroom Post commotioneel syndroom (PCS) is een diagnose die gesteld wordt bij langdurige klachten na een hersenschudding. De oorzaak van PCS is vaak een ongeval,

Nadere informatie

ATTRIBUEREN OF TOESCHRIJVEN

ATTRIBUEREN OF TOESCHRIJVEN ATTRIBUEREN OF TOESCHRIJVEN De meeste mensen, en dus ook leerlingen, praten niet alleen met anderen, maar voeren ook gesprekken met en in zichzelf. De manier waarop leerlingen over, tegen en in zichzelf

Nadere informatie

Informatie voor patiënten

Informatie voor patiënten Informatie voor patiënten gegeneraliseerde angststoornis: wat is dat precies? Bij u is na de intakeprocedure de diagnose gegeneraliseerde angststoornis gesteld. Om deze diagnose te kunnen krijgen moet

Nadere informatie

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties

Nadere informatie

Inzicht in Autisme. Lezing

Inzicht in Autisme. Lezing Inzicht in Autisme Lezing 18-09-2014 FRANS COOLEN ASS Trainer NVA ASS Trainer/coach bij In to Autisme frans.coolen@intoautisme.nl ASS Autisme Spectrum Stoornis Per persoon Per leeftijd In ernst In verschijningsvorm

Nadere informatie

Psychiatrie. De Stemmenpolikliniek

Psychiatrie. De Stemmenpolikliniek Psychiatrie De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 0 Stemmen horen 0 Klachten en symptomen 0 Oorzaken De behandeling 0 Doel 0 Voor wie 0 Tijdsduur 0 De inhoud van de behandeling 0 Coping-training 0 Psycho-educatie

Nadere informatie

Ervaringen van patiënten

Ervaringen van patiënten Ervaringen van patiënten Wie de diagnose dikkedarmkanker krijgt, wordt geconfronteerd met tal van vragen. Wat betekent het voor mijn dagelijks leven? Welke behandelkeuze past het best bij mij? Achter die

Nadere informatie

Eerste richtlijnen voor het omgaan met euthanasie vragen van cliënten en hun families die bij Geriant in behandeling zijn

Eerste richtlijnen voor het omgaan met euthanasie vragen van cliënten en hun families die bij Geriant in behandeling zijn Eerste richtlijnen voor het omgaan met euthanasie vragen van cliënten en hun families die bij Geriant in behandeling zijn Praat erover: 1. Je hoeft niet alles te weten of te begrijpen over euthanasie bij

Nadere informatie

Heb ik een persoonlijkheidsstoornis?

Heb ik een persoonlijkheidsstoornis? Heb ik een persoonlijkheidsstoornis? Heb ik een persoonlijkheidsstoornis? Heftige emoties zijn niemand vreemd: als jij en je partner uit elkaar gaan of wanneer jouw chef steeds hogere eisen stelt, is het

Nadere informatie

Scheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders

Scheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend

Nadere informatie

Online Psychologische Hulp Depressie

Online Psychologische Hulp Depressie Online Psychologische Hulp Depressie 2 Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Depressie van. Je krijgt uitleg over wat een depressie is en hoe jou kan helpen

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Persoonlijkheidsstoornis Cluster C

Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Deze folder geeft informatie over de diagnostiek en behandeling van cluster C persoonlijkheidsstoornissen. Wat is een cluster C Persoonlijkheidsstoornis? Er bestaan verschillende

Nadere informatie

Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling

Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling Cara Verdellen Jolande van de Griendt Nelleke vd Berg LCD, 31 mei 2015 Tics Tourette syndroom Motorische en vocale tics Enkelvoudig en complex

Nadere informatie

Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels?

Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels? Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels? ASS-ist: diagnose en behandeling voor volwassenen met autisme 2 Stel: u loopt telkens vast in uw werk, relaties of sociale contacten. Uw omgeving vraagt

Nadere informatie

BROKKENKAARTEN IN DE KLAS

BROKKENKAARTEN IN DE KLAS BROKKENKAARTEN IN DE KLAS 1 - EEN VERHAAL VOL GEVOEL emoticons - boek: Per ongeluk Laat een aantal leerlingen om de beurt één van de emoticons nadoen. Bespreek ze met de kinderen, laat hen het gezicht

Nadere informatie

Hoe help je iemand die aan zelfmoord denkt?

Hoe help je iemand die aan zelfmoord denkt? Hoe help je iemand die aan zelfmoord denkt? Bel bij accuut gevaar meteen Stel de vraag Als je denkt dat iemand aan zelfmoord denkt, vraag er dan naar. Kies de vraag die bij jou past. Of kies je eigen woorden,

Nadere informatie

TRIXY Expertisecentrum

TRIXY Expertisecentrum Met uw kind in gesprek over de diagnose 47,XYY Voor wie is deze brochure? Veel ouders vragen zich af wanneer en hoe zij hun zoon over de diagnose 47,XYY kunnen vertellen. Het 47,XYY syndroom wordt ook

Nadere informatie

Academie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw. Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak

Academie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw. Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak 1 Academie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak Masterclass Amsterdam NAP Stefaan Boel 11 januari 2017 2 3 4 Zelfdoding is een permanente

Nadere informatie

De Stemmenpolikliniek

De Stemmenpolikliniek Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen

Nadere informatie

Je eigen gevoelens. Schaamte

Je eigen gevoelens. Schaamte Je eigen gevoelens Voor ouders, partners, broers, zussen en kinderen van mensen met een ernstig drugsprobleem is het heel belangrijk om inzicht te krijgen in de problemen van het verslaafde familielid,

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Wim Annerel Life coach Loopbaancoach Business coach.

Wim Annerel Life coach Loopbaancoach Business coach. Wim Annerel Life coach Loopbaancoach Business coach Goede voornemens? Vergeet het maar, zeggen de statistieken: slechts 18% slaagt erin om goede voornemens ook succesvol na te komen. En toch. Als je weet

Nadere informatie

ADHD en lessen sociale competentie

ADHD en lessen sociale competentie ADHD en lessen sociale competentie Geeft u lessen sociale competentie én heeft u een of meer kinderen met ADHD in de klas, dan kunt u hier lezen waar deze leerlingen tegen aan kunnen lopen en hoe u hier

Nadere informatie

GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1

GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1 GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1 Hoofdstuk 9. Pesten Pesten, wij willen er SAMEN iets aan doen! Inleiding In onze school zijn we reeds verschillende jaren

Nadere informatie

Pesten. Christa van Diepen, Sociaal verpleegkundige JGZ

Pesten. Christa van Diepen, Sociaal verpleegkundige JGZ Pesten Christa van Diepen, Sociaal verpleegkundige JGZ Verschil pesten en plagen Plagen: over en weer Pesten: Systematisch Macht onmacht Steeds dezelfde slachtoffer Moeite met verdedigen Lichamelijk

Nadere informatie

Urologie Lastmeter Inleiding Hulpverleningsmogelijkheden

Urologie Lastmeter Inleiding Hulpverleningsmogelijkheden 1/5 Urologie Lastmeter Inleiding Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling al langer geleden is. U kunt problemen ondervinden op

Nadere informatie

Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels?

Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels? Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels? ASS-ist: diagnose en behandeling voor volwassenen met autisme Stel: u loopt telkens vast in uw werk, relaties of sociale contacten. Uw omgeving vraagt

Nadere informatie

GROWTH EN FIXED MINDSET?

GROWTH EN FIXED MINDSET? GROWTH EN FIXED MINDSET? DOEL Stimuleren van zelfvertrouwen bij leerlingen door het gebruik van groeigerichte feedback en het bieden van kansen op succeservaringen. WERKWIJZE 1) Bekijk onderstaande TED-talk

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest

Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme

Nadere informatie

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van

Nadere informatie

Denkt u. dat u mentaal. vastloopt?

Denkt u. dat u mentaal. vastloopt? Denkt u dat u mentaal vastloopt? Wat is Denk? Het leven kan veel van u vragen. Soms misschien teveel. Zeker als u langdurig onder druk staat of een tegenslag te verwerken krijgt. U heeft bijvoorbeeld al

Nadere informatie

Vertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen;

Vertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen; Pesten op school Veel gestelde vragen Wat doe je als je kind gepest wordt? Maak voldoende tijd voor een gesprek; laat je kind vertellen wat er zich afspeelt en hoe het zich voelt; Neem het verhaal van

Nadere informatie

Angstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries

Angstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries Angstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries Aandachtspunten in de klas Het Vriendenprogramma Onderdelen Vriendenprogramma in de klas Online programma s voor jongeren Aandachtspunten

Nadere informatie

Zorgprogramma. Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie. Amares

Zorgprogramma. Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie. Amares Zorgprogramma Amares Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie Deze folder is bedoeld voor kinderen en jongeren die behandeling krijgen bij Amares. De folder is ook bedoeld voor ouder(s)/verzorger(s) die binnenkort

Nadere informatie

Leerling met epilepsie op school? Onderwijskundige begeleiding voor leerkrachten/docenten en hun leerlingen met epilepsie. www.lwoe.

Leerling met epilepsie op school? Onderwijskundige begeleiding voor leerkrachten/docenten en hun leerlingen met epilepsie. www.lwoe. Leerling met epilepsie op school? Onderwijskundige begeleiding voor leerkrachten/docenten en hun leerlingen met epilepsie Onderwijskundig begeleiders van het Landelijk Werkverband Onderwijs en Epilepsie

Nadere informatie

Welkom in het Alzheimercentrum Erasmus MC

Welkom in het Alzheimercentrum Erasmus MC Welkom in het Alzheimercentrum Erasmus MC In ons Alzheimercentrum zien wij mensen met verschillende vormen van dementie, of een vermoeden daarvan. Door intensieve samenwerking tussen verschillende afdelingen

Nadere informatie

Patiëntenrechten. Een tweede mening

Patiëntenrechten. Een tweede mening Patiëntenrechten Inhoudsopgave 3 Wat is een tweede mening? 4 Wanneer kunt u een tweede mening vragen? 5 Voordat u een beslissing neemt... 6 Aanvullende informatie 7 Hoe vindt u iemand die een tweede mening

Nadere informatie

Chaotisch gedrag, concentratieproblemen?

Chaotisch gedrag, concentratieproblemen? Chaotisch gedrag, concentratieproblemen? Hyperactief en impulsief? Diagnose en behandeling voor volwassenen met ADHD Wie had 40 jaar geleden ooit van ADHD gehoord? Matthijs (47) Ik was druk en lastig.

Nadere informatie

Topklinisch Centrum voor Korsakov. en alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen. Informatie voor verwijzers

Topklinisch Centrum voor Korsakov. en alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen. Informatie voor verwijzers Topklinisch Centrum voor Korsakov en alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen Informatie voor verwijzers Via deze folder willen wij u graag nader kennis laten maken met de behandelmogelijkheden van het

Nadere informatie

Werk. Omdat een andere blik je leven verrijkt

Werk. Omdat een andere blik je leven verrijkt Werk vanuit bekeken Omdat een andere blik je leven verrijkt (Samen)werken met autisme Autisme heeft invloed op het hele leven, dus ook op de werkplek. Autisme brengt talenten en kwaliteiten met zich mee

Nadere informatie

lyondellbasell.com Versla de Verslaving

lyondellbasell.com Versla de Verslaving Versla de Verslaving Versla de Verslaving Verslaving, in welke vorm dan ook, is een wereldwijd begrip. De consequenties ervan kunnen variëren van chronische ziekten tot ontslag en van financiële ondergang

Nadere informatie

Polikliniek ADHD voor volwassenen GGNet

Polikliniek ADHD voor volwassenen GGNet Polikliniek ADHD voor volwassenen GGNet Vragen Prevalentie ADHD bij volwassenen Kernsymptomen van ADHD Stelling: Rustig zitten tijdens het onderzoeksgesprek sluit hyperactiviteit uit. Stelling: Als iemand

Nadere informatie

55% ervaart druk om perfect te zijn als werknemer, 37 % als ouder en 32 % als partner

55% ervaart druk om perfect te zijn als werknemer, 37 % als ouder en 32 % als partner PERSBERICHT Lancering 20.11.2018 1 op 4 heeft last van problematische stress Dat blijkt uit enquête bij 5000 personen 55% ervaart druk om perfect te zijn als werknemer, 37 % als ouder en 32 % als partner

Nadere informatie

Aanmeldingsformulier / Onderwijskundig Rapport (OKR) Leerling

Aanmeldingsformulier / Onderwijskundig Rapport (OKR) Leerling Aanmeldingsformulier / Onderwijskundig Rapport (OKR) 2015-2016 [ IN TE VULLEN DOOR NIEUWE SCHOOL ] Ontvangstdatum aanmeldingsformulier Besluit toelatingscommissie [ IN TE VULLEN DOOR DE HUIDIGE SCHOOL

Nadere informatie

basistekst opgesteld door de zorgteams van de scholengemeenschap

basistekst opgesteld door de zorgteams van de scholengemeenschap Huiswerk ligt in het verlengde van het leerproces wat in de klas is gestart. Het vormt de brug tussen de school en de ouders. Via het huiswerkbeleid willen we spanningen en conflicten vermijden en inspelen

Nadere informatie

Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen

Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Beste ouders en/of verzorgers, Inmiddels ligt de opname van uw kind op de Intensive Care achter u en bent u weer thuis, op de verpleegafdeling of in

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X. Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen

FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X. Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen FXTAS een neurologische aandoening in verband met fragiele X Informatie voor mensen met de fragiele X premutatie, behandelaars en andere betrokkenen Een uitgave van de Fragiele X Vereniging Nederland Wat

Nadere informatie

Herkennen en behandelen MIGRAINE

Herkennen en behandelen MIGRAINE Herkennen en behandelen MIGRAINE MIGRAINE Is meer dan gewoon hoofdpijn Wat is migraine? Een migraineaanval is veel meer dan gewoon hoofdpijn, het is een hele verzameling verschijnselen waaronder zeer ernstige

Nadere informatie

Geheugenkliniek: Behandeling

Geheugenkliniek: Behandeling Als zorgverlener willen we graag helpen; tegemoet komen en adviezen aanreiken. We wensen de patiënt en zijn omgeving dan ook met dit document te informeren over de mogelijke behandelingen die plaatsvinden

Nadere informatie

centrum voor verstandelijke beperking en psychiatrie MET ELKAAR VOOR ELKAAR

centrum voor verstandelijke beperking en psychiatrie MET ELKAAR VOOR ELKAAR centrum voor verstandelijke beperking en psychiatrie MET ELKAAR VOOR ELKAAR De Swaai is een samenwerking tussen GGZ Friesland en Talant en biedt volwassenen met zowel een verstandelijke beperking als

Nadere informatie

Psychologische begeleiding, ruimer dan een gesprek. Informatiebrochure

Psychologische begeleiding, ruimer dan een gesprek. Informatiebrochure Psychologische begeleiding, ruimer dan een gesprek Informatiebrochure 2 Omgaan met de ziekte kanker gaat gepaard met extra stress. Zorgen over de diagnose, de operatie, de bijwerkingen van de behandeling,

Nadere informatie

INFOBROCHURE Radiotherapie bij hersentumoren Radiotherapie - Route 980

INFOBROCHURE Radiotherapie bij hersentumoren Radiotherapie - Route 980 INFOBROCHURE Radiotherapie bij hersentumoren Radiotherapie - Route 980 JE AFSPRAKEN Simulatie Dag:...... /... /..... Gelieve je aan te melden aan de inschrijvingskiosken. Daarna dient u door te gaan naar

Nadere informatie

Schizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie

Schizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien

Nadere informatie

Voor jongeren die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school.

Voor jongeren die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Voor jongeren die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Waarom RIOzorg? Je beslist mee over jouw behandeling. Je bent snel aan de beurt. Wij denken met je mee. Wij bieden wetenschappelijk

Nadere informatie

Toelichting bij de MZO screening voor ouders

Toelichting bij de MZO screening voor ouders Toelichting bij de MZO screening voor ouders 1 Copyright 2014 Bureau Perspectief Amsterdam Zie voor meer informatie www.motivatiezelfonderzoek.nl 2 De schalen van de MZO screening De MZO screening is gericht

Nadere informatie

Behandelgroep zelfmanagement manisch depressieve stoornis

Behandelgroep zelfmanagement manisch depressieve stoornis Psychiatrie Behandelgroep zelfmanagement manisch depressieve stoornis www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl PSY002 / Behandelgroep zelfmanagement

Nadere informatie

PDS B e l a n g e n v e r e n

PDS B e l a n g e n v e r e n r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen

Nadere informatie

Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat

Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst,

Nadere informatie

Zorg. Omdat een andere blik je leven verrijkt

Zorg. Omdat een andere blik je leven verrijkt Zorg vanuit bekeken Omdat een andere blik je leven verrijkt Je kind heeft autisme Je kind blijkt autisme te hebben. Waarschijnlijk had je al langere tijd een vermoeden. Ouders weten vaak al vroeg dat hun

Nadere informatie

Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering

Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2009 pavo 0202 Inleiding Als u last heeft van een burn-out door stress op het werk kunt u de therapiegroep werkstresshantering

Nadere informatie

HET ANTI-PEST-BELEID VAN ONZE SCHOOL

HET ANTI-PEST-BELEID VAN ONZE SCHOOL Stationsstraat 81 3370 Boutersem 016/73 34 29 www.godenotelaar.be email: directie.nobro@gmail.com bs.boutersem@gmail.com HET ANTI-PEST-BELEID VAN ONZE SCHOOL 1. Het standpunt van de school: Pesten is geen

Nadere informatie

DCD bij kinderen Coördinatie-ontwikkelingsstoornis

DCD bij kinderen Coördinatie-ontwikkelingsstoornis DCD bij kinderen Coördinatie-ontwikkelingsstoornis Hoe herkent u DCD? De eerste symptomen uiten zich op jonge leeftijd. Kinderen met DCD maken vaak een onhandige indruk. Ze knoeien veel of laten dingen

Nadere informatie

Bedankt dat ik je dit mag toesturen...

Bedankt dat ik je dit mag toesturen... Bedankt dat ik je dit mag toesturen... Deze tips heb ik met zorg voor jou samengesteld. Veel leesplezier! Karin den Oudsten In mijn eigen leven heb ik nogal wat ervaringen meegemaakt die een behoorlijke

Nadere informatie